Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUrinuM jJAnatattvaciMtana rasikalAla choTAlAla parIkha 1 bhAratanAM prAcIna ciMtakomAM vaidika-jaina-bauddhamAM AcArya haribhadranuM (I. sa0 701thI 771) ciMtana viziSTa prakAranuM che. A prAcIna sUri paratve Adhunika vidvAno ane ciMtakoe pUratuM dhyAna ApyuM nathI,e viSe paMDita DaoN. sukhalAlajIe temanAM kkara vasanajI vyAkhyAnomAM yogya rajUAta karI che. AcArya haribhadra viSe je kathAo paraMparAmAM UtarI AvI che temAMthI temanuM jIvana paNa vizeSa koTinuM tarI Ave che. janme, saMskAre ane zikSaNe brAhmaNa evA e mevADavAsI paMDita yAkinI mahattarA nAme jaina sAdhvInA dharmaputra banyA ane potAne vinImaddattAjUnu nAme prasiddha karavAmAM gaurava lIdhuM,----e kalpanAne uttejita kare evI emanI jIvanaghaTanA che. e prasaMga viSenI kathAmAM je sacavAyuM che tenA karatAM emAM ghaNuM vadhAre hovuM joI e ema aitihAsika pratibhAne sphuraNu thAya evo e prasaMga che. 2 paMDita DaoN. sukhalAlajIe vasanajI vyAkhyAnamALAmAM AcArya haribhadranA bauddhika jIvananI talasparzI ane vizada samAlocanA karI che. temaNe haribhadrane ' samadarzI ' evuM biruda ApyuM che. A samadarzIpaNuM AcArya haribhadramAM anubhavanI kaI bhUmikAmAMthI, jJAnanA kayA kSetramAMthI udbhavyuM saMbhave eno vicAra karavAno mAro prayatna che; jo ke paMDitajIe kahyuM che tenAthI khIjuM kAMI kahevAnuM thaze ema lAgatuM nathI; phakta mArI potAnI samaja mATe A eka prakAranuM spaSTIkaraNa che. 3 A dArzanikanI tArkikatAmAM jIvanaprANa sphurato dekhAya che. lAgaNIone bAju upara rAkhI prasarato vicArapravAha zuSka thAya to e yogya kahevAya--evI zuSkatA ane karkazatA enuM lakSaNa bane e Avazyaka gaNAya; chatAM A tarkavyAyAmanuM paNa jIvanalakSya sugraM0 1
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava nya hoya che; ane te satyaprAptinuM. philasUphInA itihAsamAM aneka nAnAmoTA ciMtakonA vicArapravAho cAlyA Ave che. te viSe aneka "grahone kAraNe ciMtako rAgadveSathI mukta rahI zaktA nathI, ane kaSAyathI kaluSita thayelI AvI tarkaparaMparA satya joI zakatI nathI; to vaLI kevaLa zraddhAnA jore vicAra karanArA e zraddhA mATe hetuo zodhavAnA prayatnane sArthaka gaNatA nathI. Ama matamatAra pravartamAna rahe e anivArya che, paraMtu satyazodhakano mata rAgadveSathI prerAyelA svIkAra ke tyAgathI dUSita thayelo na hoya, ane satyajijJAsumatine hetupUrvakatAthI saMtoSa Ape evo hoya e iSTa che! AnuM spaSTa bhAna zrI haribhadrasUrine dArzanika tarkajAlamAMthI nIkaLavAnA prayAsamAM thayuM lAge che. hetupuraHsara tarka cAle e to A brAhmaNa paMDitanI sahaja ruci Avazyaka gaNe, paNa satyajijJAsAnI mathAmaNa ene sUcave ke A badho prayatna mati rAgadveSaprerita pakSapAtathI mukta rahI zake eTalA mApamAM ja saphala thAya, arthAta satya phalA AcArya haribhadra lokatatvanirNaya graMtha racatAM utAra kayo ke- pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yurimAnaM caca tatya : paripradu || 28' (pR. 98). A udagAra ane tenI AgaLa-pAchaLanA zlokomAM vyakta thayelI bhAvanAo kevA manomanthanamAMthI prakaTa thaI haze e jANavAnAM pramANa maLavAM azakyavata che; paNa jemaNe thoDoka paNa satyanI lAlasAthI mUMjhAIne cintanaprayAsa karyo che temanI kalpanAmAM e manomaMthana na Ave evuM nathI. - AcArya haribhadranuM ciMtana "yuktimattAthI aTakatuM nathI. samatvapUrvaka hetuyukta vicAraNA karyA chatAM paNa matamatAntara rahe che; AvAM matAntara rahevAnuM kAraNa zuM? philasUphInA ItihAsamAM A prazna upasthita thayA ja kare che. svasthatAthI pravartatI tatvajijJAsA paNa AvAM matAntaro TALI zakatI nathI. suprasiddha jarmana philasUpha kAnTane A prazna khUba mUMjhavyo hoya ema lAge che. potAnI pUrvanAM philasUphonAM tattvajJAnonI samAlocanA karatAM ene ema dekhAyuM ke teo parasparanA tattvajJAnane khaMDita karatA hoya che. A parasparakhaMDana badhAM rAgadveSathI nahi; keTalAkanuM to hetupUrvaka tarkathI thayeluM dekhAyuM haze. A virodhanA nirAkaraNane zodhatA ene ema lAgyuM haze ke Avo parasparavirodha aparihArya che, ethI kAne A jAtanA tarkapravAhane vistAratI "mati ("rIjhana')nI maryAdAo tapAsavAnuM ciMtana karyuM, je enA "kriTika oNpha yora rIjhana mAM pallavita thayuM che. je parama tatvo viSe philasUphoe ciMtanaprayAsa karyA che, ane jene viSe teo ekamata ke saMmata thaI zakatA nathI te "rIjhana'("mati)nI zakti bahAranA che evA abhiprAya upara e Avyo. kAla, AkAza, di, kAryakAraNubhAva-A tattvone ati siddha karI zake nahi, temane gRhIta karIne ja mati AgaLa cAle che; eTale dika, kAla, kAraNakAryabhAva AdinAM uparanI bhUmikA jo koI hoya to te matine agrAhya che. eTale je padArtho svabhAvathI ja matine agrAhya che temane viSenuM cintana kevI rIte nirNacakoTinuM bane? AthI ja dikAlAdithI para evA padArthone AtmA, Izvara, AcAradharma Adine mati siddha na karI zake, temane AsthAthI (pheIthathI) svIkArIne ja mANase cAlavuM joIe. jJAnatatvanA A nirUpaNa pramANe Indriyo dvArA prApta thatI sAmagrIne dikakAla ane kArya 1 vIramAM pakSapAte nA, nA dveSa kapilAdimAM hetusaMgata je bole, ghaTe svIkAra tehano. yo. bi* TIkA. pR 16 yuvasthA-upavA; kR0 21 yu idetA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUrinuM jJAnatatvaciMtana : 3 kAraNatvanA cokaThAmAM mUkI matiyatA arpe che. A jJAna te espirikala noleja. indriyo dvArA jemanI sAmagrI maLatI nathI evA viSayo je hoya to te mati jJAnanI bahAra che. A vicArasaraNI AgaLa vadhatAM ayavAda(gnosTisijhama) ane jJAnopaptavavAda(skeTisijhama)ne prakaTa kare che. emAMthI bacavAnI IcchA, vijJAnanuM saMbhAvyatAnuM (probebiliTinuM) dhoraNa UbhuM kare che. paNa vijJAna(sAyansa) atIndriyajJAnane avagaNe che; to bIjI dizAmAM atIndriya viSayo para AsthA ane Indriya viSayo para atisaMgata tarkavAda-rezanAlijhama-no mArga svIkArIne sAMsArika ane pAralaukika vyavahAra sugama banAvAya che; arthAta sAMsArika vyavahAra Indriyo dvArA maLatI sAmagrIne mati je jJAnarUpa Ape tene AdhAre cAle che, dhArmika ke pAralaukika vyavahAra paraMparAgata ke pote vicArapUrvaka svIkArelI AsthA(pheItha) upara nirbhara che. A vicArasaraNIomAM eka bAbata saMmata che? AtmA, Izvara Adi viSayo atigamya nathI - bhale emane AsthAno viSaya banAvo. e AsthAno AdhAra zAstragraMtho che. zAstragraMthonI prAmANiktAno AdhAra te IzvaraprakAzita che athavA sarvajJabhASita che evI koI mAnyatA upara che. paraMtu AvI mAnyatA paNuM AsthAne ja avalaMbe che. AvI samagra vicArasaraNI mATe paNa matamatAMtara aparihArya che. kAraNa ke mANasa potAnI indriyazaktinA ane buddhizaktinA mApamAM maLatA jJAnane potAnuM jJAna samajI pratyakSavata vyavahAra kare; paraMtu AsthA e parokSa che. ene paraMparAnA baLe mAnava vaLagI rahe-arthAta ke rAgadveSane AdhAre-potAnI paraMparAgata AsthA sAcI, bIjAnI jUThI, e rIte. kajiyAnuM moM kALuM" evuM vyavahArathIpaNuM athavA "A kahe che e sAcuM ane te kahe che e tra eka prakAranuM mAdhyazma ke samatva prakaTAvI zake che ane ene vaLagI rahI zake che, ane vyavahAramAM jhagaDA TALI zake che. bIjuM eka mAnasika samatva paNa saMbhave che: eka vicArasaraNI saLaMga sAcI nathI, darekamAM aMzataH satya arthAta vyavahArakSamatA hoya che ane vyavahArakSama te satya eTale koI eka vicArasaraNIe bIjI koI vicArasaraNI upara AkramaNa karavuM nirarthaka che- evA khyAla paNa samatva rakhAvI zake che. A badhuM samatva AbhAsa che, samatva nathI. sAcuM samatva to vastusatyamAM evuM darzana thAya ke vyavahAramAM vividha ane viruddha dekhAtuM aviruddha che, eka che. ema e dekhAya to ja samatva sahaja rIte Ave. paraMtu A jAtanA darzanane pAzcAtya jJAnatattvanI philasUphImAM (episTamaoNlaoNjImAM) sthAna nathI. ene misTisijhama nAme kAM to AvakAryuM che ke bahudhA avagaNyuM che. - hItamAM indriyagamya viSayasAmagrI uparathI matie UpajAvelA jJAnanI (espirikala naoNlejanI) A maryAdA che; ane jeo emAMthI bahAra jaI zakatA nathI athavA emAM ja saMtuSTa che te badhAnI A maryAdA che; "AsthAne emAM sthAna ApI amuka AzvAsana meLavI AtmA, Izvara, satya, dharma Adi padArthono vyavahAra ke karI levAya che. paraMtu emAM koI satyapratiSThAnuM darzana che ema kahevAya nahi. 2 zabdArtha tavanA pRthakkaraNa upara UbhI thayela eka vicArasaraNI meTAphijhikasa mAtrane non-sense arthAta "anarthaka ke vyartha gaNe che. 3 sahaja astitvanI koejhiraTansanI vartamAna rAjakIya vicArasaraNIno eka AdhAra A tattva che; bIje AdhAra e ke- ke amArI sAmyavAdI ke mUDIvAdI lokazAhI ja sAcI che, chatAM hiMsAtmaka jhagaDAmAM atyAranI sthitimAM sarvanAza hovAthI parasparane pRthvI upara sAthe jIvavAM devAM ane vicArasaraNIone potAnuM-balAla prakaTa karavA devuM, vicAranI bhUmikA upara ja, bhautika baLanI nahi.'
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava grantha bhAratIya vicArasaraNImAM jJAnatattva para aneka pravAho che. eka vaheNamAM kevaLa indriyapratyakSano svIkAra, bIjAmAM atIndriyapratyakSano paNa svIkAra ane eka ke banne pratyakSo upara AdhAra rAkhI cAlatA anumAnano svIkAra; trIjA vaheNamAM anirvacanIyatA ke avaktavyatA, ane vaLI cothAmAM upalavavAda. dArzanika haribhadrasUri A badhA vAdomAM UMDA UtarelA che. emaNe emanI anekAntajayapatAkA A vAdonuM avagAhana karI pharakAvI che. paraMtu jJAnatattvanA nirUpaNamAM svasaMskRtimAM amuka paraMparA hovI e eka bAbata che, tenuM kuzaLa paMDito avagAhana kare e apekSita che. to emAMthI kuzaLa ciMtako enI pramANabaddha vyavasthA kare aMzonA svIkAra-parihAra kare, athavA ane emAMthI potAnA anubhavane satya lAge evuM tAratamya yoje jI bAbata che. emAMthI jIvanadaSTi ke ciMtanadRSTi prakaTa kare e vaLI trIjI bAbata che. haribhadrasUrie A trividha prakAre bhAratIya tattvaciMtananuM parizIlana karyuM che. AcArya haribhadranAM cittavikAsanAM sthAnako jANavAnI ApaNI pAse koI svataMtra purAvA nathI. paraMtu emanA grantho uparathI aTakaLa karavAnI chUTa lauM to mane ema lAge che ke emanA ciMtanAtmaka jIvananuM eka moTuM sthAnaka cuttimadbhavana carI tasya phAryaH paripra--e bhAvanAmAM vyakta thAya che; emAMthI atisaMgata vidhAnonA svIkAramAM rAgadveSaprerita pakSapAtane bAju upara rAkhavAM joIe e emaNe potAne mATe phalita karyuM haze. emane jinapratipAdita tattvajJAna svIkArya banyuM kAraNa ke e emanI buddhine saMgata lAgyuM. pote brAhmaNa hatA, vaidika darzanonA jJAtA hatA, kapilAdi munione zramaNa thayAM pahelAM AdarapUrvaka joyA haze, e Adara zramaNa thayA pachI paNa gayo nahi hoya! chatAM vIranuM vacana emane "yuktimata" lAgyuM eTale eno emaNe svIkAra karyo. emanA upAsya devanI kalpanA paNa A ja dhoraNe thaI che : tyaktasvArthaH parahitarataH sarvadA sarvarUpaM sarvAkAraM vividhamasamaM yo vijAnAti vizvam / brahmA viSNurbhavati varadaH zaGkaro vA haro (? jino) vaa| yasyAcintyaM caritamasamaM bhAvatastaM prapadye // 31 // 4 (Dhota0 ti) emanI matie A ane enI AgaLapAchaLanA zlokomAM kyA guNavALA deva "pUjya' che e zodhI kADhayuM che. emane nAmanI sAthe takarAra nathI. emanI mati pUjya devamAM amuka guNa mAge che ane amuka doSa tiraskAre che. paNa emanI mati ATaluM kahyA pachI eTaluM svIkAravA jeTalI prAmANika rahI che ke e upAsya devanuM carita "acinya ane "asama', "koInI samAna nahi, koInI sAthe sarakhAvI zakAya nahi" evuM che. paraMtu je "acinya che te jJAnano viSaya nathI ane je matijJAna ane enI "yukti no viSaya nathI tenI upAsanA karavI eTale AkAzakusumanI mALA paheravI. zrI haribhadrasUrine A ajJAta na hoya. e aciMtyasvarUpa indriyaviSayajJAna-nirbhara mahine 4 jeNe svArthano tyAga karyo che, je parahitamAM ramamANa che, sarvadA sarvarUpa, sakAra, vividha ane ekasarakhuM nahi evA vizvane vizeSe karIne jANe che, je brahmA hoya, viSNu hoya, varadAna karanAra zaMkara hoya athavA jina hoyajenuM asAdhAraNa ane aciMtya carita che tene huM bhAvathI bhajuM chuM.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUrinuM jJAnatattvaciMtana : 2 acinya' kharuM, paNa emanI vicArayojanAmAM jJAnasAdhanonI maryAdA ahIM pUrI thatI nathI. emanA jJAnatatvanA nirUpaNamAM bIjI eka bhUmikA che--jyAM A "acinta" anubhavagocara thAya che, jJAta thAya che. zrI haribhadrasUrine jJAnanI A bIjI bhUmikA yogistAnamAM dekhAI che. emanAM yogaviSayaka graMthomAM A tatva tarI Ave che. AvA jJAnatatvanuM vivecana saMkSepamAM, paNa vizadatAthI, yogadaSTisamuccayamAM che; khAsa karIne "dIprA nAmanI cothI yogadaSTinA nirUpaNaprasaMge. emaNe bodhanA traNa prakAro pADyA che: buddhi, jJAna ane asaMmoha, buddhi e ikiyArthAzrayA-endriya ane Azraye pravartato bodha che. Agama arthAta te te viSayanA zAstragraMtho(AjanI bhASAmAM te te viSayanA sAyansa graMtho)mAMthI maLato bodha te jJAna; ane asaMmoha eTale sadanukAnathI, sAcA anachAnathI, kriyA karavAthI, prayogathI, thato bodha te asaMmoha. u0 ta., ratnano AMkhathI thato bodha buddhi, e rana che ema zAstrapUrvaka thato bodha e jJAna, ane tene prApta karI parIkSAthI nirNata thato spaSTa bodha e asaMmoha. buddhirjJAnamasamohastrividho bodha iSyate // 118 // indriyArthAzrayA buddhirjJAnaM tvAgamapUrvakam / sadanuSThAnavacaitadasaMmoho'bhidhIyate // 119 // ratnopalambhatajjJAnatatprAptyAdi ythaakrmm| ihodAharaNaM sAdhu jJeyaM buddhayAdisiddhaye // 120 // sadanoThAna.jenAthI asaMmoha bodha thAya tenAM cihna e ke iSTa padArtho viSe Adara-eTale ke khAsa prayatna--canAtizaya-te karavAmAM prIti, vividha rIte saMpattinI prApti (arthAta ISTarUpI saMpattinI prApti), ISTa viSe jijJAsA ane iSTanI sevA Adi. asaMmoha eTale ke koIpaNa jAtanA AvaraNathI rahita, spaSTa, svaccha, pratyakSabodha je anuSThAnathI-karmakriyAthI-prApta thAya tenAM A lakSaNa che? AdaraH karaNe prItiravighnaH sNpdaagmH| jijJAsA tannisevA ca sadanuSThAnalakSaNam // bodhanA A bhedo pramANe mAnavonA karmabhedo thAya che, arthAt indriyajJAnathI ja phakta vartanAranuM vartana ane sadanuSThAnarUpI prayogasiddhithI maLatA spaSTa jJAnathI vartanAranuM vartana-ekabIjAthI juduM paDI jAya che. tadbhedAt sarvakarmANi bhidyante sarvadehinAm // 118 // sAMsArika kama buddhipUrvaka hoya che--arthAta karmazAstranA jJAnapUrvaka thayAM hoya to kulayogione muktinuM aMga bane che (eTale ke je kulayogio nathI emane nahi); A jJAnapUrvaka karmo asaMmohathI thayAM hoya to te ekAnta parizaddha hovAthI nirvANanuM phala ApanArAM che. (124) AcArya haribhadra emanI A bodhamImAMsA saMsAra ane saMsArAtIta nirvANa tattva paratve ghaTADe che. paraMtu A saMsArAtIta atIndriya nirvANatajya kayA jJAnano viSaya banI zake e khulAso karavo hajI bAkI rahe che. te viSe temanuM pratipAdana che ke nizcayo'tIndriyArthasya yogijJAnAdRte na ca // 141 // nacAnumAnaviSaya eSo'rthastattvato mtH| - na vA nizcayaH sayacatrAvAjhuddIna | 242 ,, AcArya haribhadra dhIdhana-buddhidhana-kahetAM bhartuharino havAlo ApI kahe che ke A arthaviSaya tavadaSTayA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava grantha anumAnano viSaya ja nathI. anumAnathI khIjI bAbatomAM paNa samyag nizcaya thaI zakato nathI. atIndriyArthano to yoginAna vinA nizcaya che ja nahi. atIndriya viSayomAM anumAnane avakAza nathI kAraNa ke enAthI koI sarvasaMmata thAya evA nirNaya upara avAtuM nathI. AjanI paribhASAmAM kahIe to jevuM indriyajJAnAvalaMbI bhautika vijJAnamAM sarva-vaijJAnika-saMmati tarapha javAya che, pratyakSatAnI kasoTIne kAraNa; tevuM e bhautika vijJAnanI pAchaLa kapAtA tattvo ke niyamo eka prakAre, athavA khIje prakAre AtmA, Izvara, dharma Adi atIndriya padArtho ane emanI pAchaLa rahelA niyamo ke tattvo, samasta vizvanuM tattva ke tattvo, niyama ke niyamo paratve saMmatinI dizA tarapha javAtuM nathI, kevaLa anumAnathI e dizA jaDatI nathI. kAnTane philasUphInI samAlocanAmAM bhinnabhinna meTAphijhiziyano parasparakhaMDana karatA dekhAyA, tema dhIdhana bhartRharine paNa dekhAyA lAge che. eno havAlo ApI AcArya haribhadra kahe che. kuzaLa anumAtAo yatnathI amuka arthane anumita kare che, to khIjA vadhAre kuzaLa tArkiko ene khIjI ja rIte upapAdita kare che. atIndriya padArtho jo hetuvAdathI jaNAtA hota to ATalA kALamAM prAjJoe temano nizcaya karI lIdho hota." * : yatnenAnumito'pyarthaH kuzalairanumAtRbhiH / amiyuttararacainyathaivo vAte || 242 || jJAyeran hetuvAdena padArthA yadyatIndriyAH / kAlenaitAvatA prAjJaiH kRtaH syAtteSu nizcayaH // 144 // AmAM zAstrapaMDita haribhadrano aMgata anubhava dekhAto nathI ? paNa Avo nizcaya thayo nathI, tethI zuSkatasgraha, mithyAbhimAnano hetu thato hovAthI ' mahAna ' moTo che, bhAre che, (TI atiraudra) che. mumukSuoe ene choDI devo joI e H na caitadevaM yat tasmAcchuSkagraho mahAn / mithyAbhimAnahetutvAt tyAjya eva mumukSubhi: // 145 // haribhadrasUrinI jJAnatattvanI A mImAMsA che. upara ApaNe joyuM ke kAnTanI vicArasaraNI pramANe rIjhana(Reason)nI A maryAdA che. e rIjhana eTale ke indriyArthajJAna-nirbhara-anumAnaparaMparA, tarkaparaMparA. atIndriyaviSayo--AtmA, Izvara, dharma Adi mATe to pheItha (mAsthA----gaoNspelanA zAstra upara AsthA) ja AlaMbana che. paNa zAstro parokSa che, AsthA parIkSa che. indriyajJAnamUlaka buddhi ke bodhanA jevuM atIndriyanuM nizcayajJAna to yoginAnamAM ja che. Ama AcArya haribhadre indriya, Agama ane sadanuoAnathI thatA anukrame buddhi, jJAna ane asaMmoha evA khodhanAM traNa prakAro kapI indriyaviSayaka jJAna tathA tannirbhara ane tatparyavasAyI anumAnanuM eka kSetra kapyuM, atIndriya mATe to indriyo nathI ja eTale anumAnathI eno tarka karI zakAya evo saMbhava rahe--jema jagatanA lisUpho karatA AvyA che. paNa haribhadrasUri dhAdhana bhartRharino havAlo ApI kahe che ke atIndriyArtha anumAnano viSaya ja na banI zake. atIndriya viSe jo kAMI jANI zakAya to te yoginAnamAM ja. pazcimanI paribhASAmAM kahIe to misTikanA jJAnamAM. A rIte haribhadrasUrinI jJAnatattvanI mImAMsA indriyajJAna, anumAna, Agama ane yoginAnanI bhUmikAomAM vyApta thAya che, temane sAMkaLI le che. etatpradhAnaH sacchrAddhaH zIlavAn yogatatparaH / jAnAtyatIndriyAnarthAstathA cAha mahAmatiH // 100 // jemAM AsthA che evA Agamano mukhya AdhAra rAkhanAra samruddhAyukta zIlavAna puruSa yogatatpara
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUrinuM jJAnatattvaciMtana thAya eTale atIndriya padArthone jANe che : tema mahAmatie kahyuM che. mahAmati eTale pataMjalino havAlo ApI haribhadrasUri nIceno zloka Ape che, je emanI jJAnamImAMsAnA nIcoDarUpa che; ane tethI ja vAraMvAra emanAM anya graMthomAM Ave cheH AgamenAnumAnena yogAbhyAsarasena ca / tridhA prakalpayan prajJAM labhate tattvamuttamam // 101 // 5 TIkA pramANe A krame--Agama, anumAna, yogAbhyAsa-rasavaDe prajJAne je keLave che te uttama tattvane pAme che. AmAM yogAbhyAsa chevaTe Ave che. Agama ane anumAnathI atIndriya padArthonI kalpanA karI hoya paNa tenA yathArthasvarUpanuM jJAna to yogamAM ja thAya. jinottama vIra paNu yogigamya che e emanA maMgalazlokamAM ja haribhadrasUri jaNAve che : natvecchAyo gato'yogaM yogigamyaM jinottamam / vIraM vakSye samAsena yogaM taddRSTibhedataH // 1 // * * * AcArya haribhadranI yojanAmAM Agama athavA zAstra ane khuda yoga vaccenuM je tAratamya che te paNa noMdhavA jevuM che. pote vividha saMpradAyonA sAMkhyayoga-zaiva-pAzupata- vedAntika 'audha--jainanA yogAnubhava ane paddhatinA graMthonuM UMDuM avagAhana karyuM dekhAya che. yogamArganA emanA potAnA anubhave ane khIjAone doravAnI dRSTie temaNe svataMtra manana karI potAnI eka navI zailI ane navI paribhASA paNa racI che. yoganI ATha dRSTio e emanI potAnI sUjha che ema paMDita DaoN. sukhalAlajI kahe che te sAcuM che. e ja pramANe temaNe yogadRSTisamuccayanA prAraMbhamAM yoganA traNa prakAro pADyA che: icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga. yoga viSe kAMI jANyuM hoya te karavAnI UcchA thavI evI icchAvALAno--vikala arthAt adhUro dharmayoga te icchAyoga. (zlo. 3). zAstramAMthI je jANyuM hoya tenA tIvrabodhathI apramAdI zraddhALuno yathAzakti dharmayoga te zAstrayoga. zAstramAM sAmAnya rIte upAya kahyA hoya che te prayogamAM mUkatA potAnI zaktinA udrekathI--prakhalatAthI--zAstranI upara jaI vizeSatAthI je dharmayoga thAya te sAmarthyayoga. traNamAM A uttama. zAstra saMdarzitopAyastadatikrAntagocaraH / zaktyudrekAda vizeSeNa sAmarthyAkhyo'yamuttamaH // 5 // AcArye haribhadra kahe che ke siddhipadanI prAptinAM kAraNo tattvamAM zAstrathI jaNAtA nathI; yogiothI ja sarve prakAre jaNAya che. 7 siddhAkhyapadasaMprAptihetubhedA na tattvataH / zAstrAdevAvagamyante sarvathaiveha yogibhiH // 6 // AgaLa jaI kahe che ke zAstrathI sarva prakAre siddhi thatI hota to za ! sAMbhaLatAM ja evI siddhi thaI jAya. (7). paNa zAstra bhaNanArane evI siddhi thatI nathI tethI prAtibhajJAnayukta sAmarthyayoga avAcya che; ane sarvajJatva Adi tattvonI siddhi enAthI thAya che. prAtibhajJAna eTale mArgonusAranuM 5 Agame anumAne ne yogAbhyAsarase vaLI saMskAre je tridhA prajJA pAme te tattva uttama, 6 bharatanA nATayazAstramAM je ATha ke nava rasaddaSTio Ave che--jeno mUrtio ane citromAM paNa viniyoga thata hato te uparathI temanI aThe draSTinI paribhASA sUjhI hoya.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava prakRSTa Uha nAmanuM jJAna; athavA yogabindunI TIkA(zloTa para pR0 11ma)mAM kahyuM che tema sahaja pratibhAmAMthI jAgatuM jJAna. A pratibhajJAna paNa zrutajJAnano ja prakAra che, paNa viziSTa prakAranuM che. na caitadevaM yat tasmAt praatibhjnyaansNgtH|| sAmarthyayogo'vAcyo'sti sarvajJatvAdisAdhanam // 8 // A uparathI haribhadrasUrino mata spaSTa dekhAya che. zAstrayoga karatAM sAmarthyayoga ja uttama che. sarvajJatva Adi tatvo e sAmarthyayogamAM ja samajAya che. prApta thAya che. haribhadrasUrinA AMtarika vikAsano upara ullekha karyo. emAM eka sthAna yutima vana carcA tA H parijhaH--nuM che. yukti eTale hetupUrvaka vacana. A hetuvAdanuM vyavahAramAM sthAna kharuM. paNa haribhadrasUri je madhyasthatA-niSpakSatA-paM. sukhalAlajInAM zabdomAM-'samadarzana' vyakta kare che te to mukhyatve atIndriya padArthonA draSTAo paratve ja saMbhave, ane atIndriya padArthomAM hetuvAda cAlato nathI; emAM to yogAbhyAsarasa ane yogadaSTine ja avakAza che. arthAta haribhadrasurine je samatva prApta thayuM te temanA yoga prApta darzanane laIne hoya, ane e emanA vikAsanuM bIjuM sthAnaka yogadaSTa adhyAtma sthAnaka gaNAya. hetubaddha tarka, zIla, vairAgya, yogadarzananI pUrvaavasthAo kharI, paNa adhyAtmajJAna to yogadaSTa ja che; ane AvuM jJAna ja haribhadrasUrine sarvajJAnIomAM samatvanuM-ekatvanuM bhAna karAve che. pote A muddAnuM pratipAdana spaSTatAthI bhAra daIne pharIpharI yogadaSTisamuccayamAM kare che? na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo ytH| mohastadadhimuktInAM tadbhedAzrayaNaM tataH / / 102 // sarvajJo nAma yaHkazcit pAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH // 103 // na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathA nAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH // 107 // saMsArAtItatattvaM tu paraM nirvANasaMjJitam / / taddheyakameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH // 127 / / sadAzivaH paraM brahma siddhAtmA tathateti ca / rAtretakuLaDakhyamevaimAlimiH || 128 ! ' jJAte nirvANatattve'sminnasaMmohena tattvataH / prekSAvatAM na tau vivAH 365te || 20 || sarvajJo bahu che ethI teo tatvamAM bhinnamata che ema nathI. adhimukti kahetAM bhaktono e to moha che, tethI sarvajJomAM bheda karAya che. sarvajJa je koI hoya te pAramArthika ja che. (kahevAnI khAtara kahelo nathI.) te sarvatra, vyakitabheda hovA chatAM, eka ja che (102-103)....sarvajJa mahAtmAomAM nAma AdithI bheda hovA chatAM tattvathI bheda ja nathI. mahAmatioe A samajhavuM joIe (107). saMsArathI atIta 7 yogadaSTi samuccayamAM Avato zakayukamAM " zakita' zabda ane A pratibhA' pratyabhijJA darzananI paribhASA che. 8 mukita pATha vimuno che. paMDita DaoN. sukhalAlajI sUcave che ke " adhimukti' (ke adhimukta) pATha hoya. e bauddha paribhASAno zabda che, eno artha zraddhALu ke "bhakta" evo thAya che,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribhadrasUrinuM jJAnatattvaciMtana : 9 evuM nirvANu nAmanuM tattva zabdabheda hovA chatAM (zabdabhedathI kahevAtuM chatAM) tattvamAM niyamathI eka ja che (127), sadAziva, para, brahma, siddhAtmA, tathatA--evA anvarthaka (bhinnabhinna) zabdothI te eka ja hovA chatAM ye kahevAya che. sadA kalyANakArI e sadAziva zaivonuM, para eTale pradhAna sAMkhyonuM, bRhattvamoTApaNAthI ane 'bRhatva-phUlatuM vardhamAna thatuM' hovAthI brahma vedAntInuM, siddhAtmA-AtmA jemane siddha thayo che evo siddhAtmA ArhatonuM, kAlanA aMta sudhI te pramANe rahetI evI tathatA bauddhonuM--(A badhAM) eka ja tattva che. bhinna zabdothI kahevAya che eTaluM ja (128). asaMmohathI (arthAt sadanuSThAnathI-- sakriyAthI yoganI) tattvarUpe A nirvANu tattvane jANutAM vicArazIla puruSomAM emanI bhakti viSe vivAda thatA nathI (130). vipra haribhadra-purohitane RgvedanI paMkti sat viA vaiduSA yavanti (maM. 1, sU. 164, 6. 46) aparicita to na ja hoya ! A badhuM eka che chatAM temanI dezanAmAM--kathanamAM bheda kema Ave che teno khulAso karyAM pachI haribhadrasUri kahe che ke je arvAMgdazo hoya che (arthAt yogadRSTi jemanI UdhaDI nathI evA--A tarapha jonArA--pelI tarapha jonArA nahiM) teo sarvajJano abhiprAya jANyA vinA temano pratikSepa kare che, te yogya nathI. te moTo anartha kare ema che (136); ane dAkhalo Ape che ke jema AMdhaLAoe karelo caMdrano pratikSepa asaMgata che tema arvAMgdazoe karelo sarvajJano bheda paNa asaMgata che (138). tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH // 137 // nizAnAthapratikSepo yathAndhAnAmasaGgataH / tadbhedaparikalpazca tathaivArvAgTazAmayam // 138 // sarvajJa Adi atIndriyArtha padArthono nizcaya yogijJAna vinA saMbhavato nathI. tethI e viSenA vivAdo andhonA jevA hovAthI emAMthI kAMI phalita thatuM nathI. nizcayo'tIndriyArthasya yogijJAnAdRte na ca / ato'nyatrAndhakalpAnAM vivAdena na kiJcana // 141 // A atIndriyArtha sarvajJo viSe sAMpradAyikomAM je vivAda cAle che tenAthI haribhadrasUri para thaI zakyA che tenuM kAraNu arthAMzvak tArkikamAMthI yogadRSTivALA AdhyAtmika thayA haze tene lIdhe haze; ane e dRSTithI ja zuSka tarkano pote tyAga kare che eTaluM ja nahi paNa sarvatra ' graha 'ne asaMgata gaNe che kAraNa ke muktimAM lagabhaga badhA dharmo tajavAnA hoya che, to pachI : graha 'nuM zuM kAma che ? grahaH sarvatra tattvena mumukSUNAmasaGgataH / mukta dharmA api prAyastyaktavyAH kimanena tat // 146 // jJa bhAratavarSanI paraMparAmAM vaidika, jaina ane bauddha tArkiko--samartha tArkiko--aneka thayA che; ema ja yogio, jJAnIo paNa aneka thayA che. paraMtu jJAnatattvanuM AvuM vizada vivaraNa karanAra bahu nahi hoya evuM mArA alpa jJAnane lAge che. haribhadrasUrie paramAtmarzanano mahatAM vartya -moTAono mArga- sUcavyo che--jeno Azraya laI te vicakSaNoe nyAyapuraHsara atikramothI bacI vartavuM : tadatra mahatAM vartma samAzritya vicakSaNaiH / varttitavyaM yathAnyAyaM tadatikramavarjitaiH // 147 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava grantha moTAono A mArga bhAratavarSamAM ja che ema nathI; pAzcAtya vicArakone paNa A mArga vyakta thayo che. "je para tArkika philasUpho paraspara judA paDe che, tatparatve misTika suphIo saMmata thAya che." epha. sI. hepoDa (F. C. Happold) enA "misTisijhama-adhyayana ane bhatasamuccaya" (Mysticism-A study and an Anthology) nAmanA graMthanA prAraMbhamAM A para potAno abhiprAya ApatAM kahe che ke "What, when one studies the mystical expressions of different religions, stands out most vividly, however, is not so much the differences as the basic similarities of vision. This is a phenomenon calling for explanation if any truly objective assessment of the significance of mystical experience is to be made." (p. 17). judA judA dharmonA miTikala vacanono jayAre koI abhyAsa kare che tyAre je bAbata bahu spaSTa rIte AgaLa nIkaLI Ave che te temanA bheda eTalA badhA nahi, jeTalI darzananI mUlagata samAnatAo. jo misTikala anubhavanA tAtparyanuM sAcuM vAstavika mUlyAMkana karavuM hoya to A hakIkatano khulAso zodhavo joIe." Ano khulAso haribhadrasUrinI jJAnatatvanI mImAMsAmAM che. atIndriyArthane viSaya karatA yogijJAnane jJAnamImAMsAmAM (Epistemology)mAM sthAna ApavAthI ja te thaze,-sivAya ke e anubhavone IndrajAlake mRgajala samuM mAnI avagaNIe !