Gujarati Farsi Arbi Shabdakosh Part 02

Author(s): Amirmiya H Faruqi
Publisher: Hiralal Tribhovandas Parekh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020359/1

Page #1

ગુજરાત વર્નાકયુલર સેાસાઇટી હીરક મહે।ત્સવ ગ્રંથમાળા નં. ૧૧
ગુજરાતી ફારસી અરબી શબ્દોનો કોશ.
ખંડ ૨ જો પૃ. ૧૪૫ થી ૩૦૮
લેખક
અમીરમિયાં હમદૃમિયાં ફારૂકી.
આવૃત્તિ પહેલી.
સંવત ૧૯૮૨.
છપાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર ગુજરાત વર્નાકયલર સાસાઈટી તરફથી નીરાલાલ ત્રીભાવનદાસ પારેખ, ખી. એ, આસિ. સેક્રેટરી, અમદાવાદ
1957
કીમત એક રૂપિયે..
પ્રત ૧૨૫૦.
સન ૧૯૨૬.

Page #2

ગુજરાત વર્નાકયુલર સોસાઇટી હીરક મહોત્સવ ગ્રંથમાળા નં. ૧
ગુજરાતી ફારસી અરબી
શબ્દોનો કોશ.
ખંડ ૨ પૃ.૧૪૫ થી ૩૦૦
नम्र सूचन इस ग्रन्थ के अभ्यास का कार्य पूर्ण होते ही नियत
समयावधि में शीघ्र वापस करने की कृपा करें. जिससे अन्य वाचकगण इसका उपयोग कर सकें.
અમીરમિયાં હમદૂમિયાં ફારૂકી.
છપાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર ગુજરાત વર્નાકયુલર સોસાઈટી તરફથી હીરાલાલ ત્રીભોવનદાસ પારેખ, બી. એ.
આસિ. સેક્રેટરી, અમદાવાદ.
આનિ પહેલી, સંવત ૧૮૮૨.
પ્રત ૧રયં. સન ૧૯૨૬.
કીમત એક રૂપિ.

Page #3

મુદ્રક: ચિમનલાલ ઈશ્વરલાલ મ્હેતા મુદ્રસ્થાનઃ “ વસન્ત મુદ્રણાલય ઘીકાંટારોડ, સિવિલહૅાસ્પિટલ સામે, અમદાવાદ.

Page #4

પ્રસ્તાવના.
ગુજરાતી નવી વાંચનમાળામાં અરખી, ફારસી જે શબ્દો છે, તેમાંથી અગત્યના શબ્દો એકઠા કરી તેના અર્થ, વ્યુત્પત્તિ વગેરે જાય એવા એક ટુંકા કાશ તૈયાર કરવા સદ્ગત રાવ બહાદુર કમળાશંકરભાઇએ મને સૂચના કરી; ને તે પ્રમાણે મેં વાંચનમાળા માંથી એવા અગત્યના શો તારવી કાઢી તે કાશ એએને બતાવ્યા. તે પસંદ પડવાથી ગુજરાત શાળાપત્રમાં સાવકાશ છાપવાની તેઓએ કૃપા કરી.
વળી ગુજરાત વર્નાકયુલર સાસાઇટી તરફથી ગુજરાતી ભાષાના સંપૂર્ણ કાશ રચાવાનું કામ ચાલુ હતું. તે માટે મહેરબાન રાવ બહાદુર ધ્રુવ સાહેબે મને ફરમાવ્યું કે ગુજરાતી ભાષાનાં જેટલાં અને તેટલાં વધારે પુસ્તકા વાંચી તેમાંથી જેટલા અરબી ફારસી શબ્દો મળી આવે તે બધા એકઠા કરી અર્થ, વ્યુત્પત્તિ ને ઉદાહરણા સાથે એક મોટા કાશ તૈયાર કરી આપેા. ' મેં તે પ્રમાણે કામ કરવા માંડયું. પણ ગુજરાતી બધાં પુસ્તકા તેા વાંચી શકાય નહિ, તેથી જે જે પુસ્તકા માટે તેઓએ ભલામણ કરી તે તે પુસ્તક તથા બીજા કેટલાંક વાંચી તેમાંથી શબ્દો વીણી કાઢી અર્થ, વ્યુત્પત્તિ તે ઉદાહરણ આપી આ કાશ મે તૈયાર કર્યો.
અરબી ફારસીના કેટલાક અક્ષરા ગુજરાતીમાં નથી; જે જણાવવા માટે નુકતા મુકવાની પહિત કેટલાક યેાજી છે; પણ મને અનુભવથી જણાયું છે, કે નુક્તા મૂકવાથી તે અક્ષરના શુદ્ધ ઉચ્ચાર થતા નથી. શુદ્ધ ઉચ્ચાર તે જ્યારે એ ભાષા સબંધી જ્ઞાન હાય ત્યારે જ થઈ શકે છે. તેથી મેં એ નુક્તાની પદ્ધતિ સ્વીકારી નથી. પશુ ગુજરાતીના જે અક્ષર સાથે અરબી ફારસીને એ અક્ષર પાસેના સબંધ રાખે છે તે જ ગુજરાતી અક્ષર ત્યાં મૂકયા છે, ને કૈાંસમાં તેની ખરી જોડણી તે ભાષામાં જેવી છે તેવી લખી છે. તેથી શુદ્ધ ઉચ્ચાર જાણી શકાશે.
તેમ જ કેટલાક લેખÀા એવા અરખી ફારસી અક્ષરા માટે અલ્પ પ્રાણની સાથે હુ મેળવી મહા પ્રાણ ખતાવી તેના ઉપયોગ કરે છે. એથી જે ઉચ્ચાર થાય છે તે પશુ ખરે નહિ પણ બીજો જ થાય છે; માટે એ પતિને પણ હું અનુસર્યાં નથી.
અમદાવાદ. તા. ૧-૪-૧૯૨૬
ભાષાના વિષય જ એવા છે, કે એમાં મતભેદ હોય. એક કાંઇ વ્યુત્પત્તિ આપે તા બીજો ખીજ આપે. આ કાશમાં પણ એવું થયું હશે. મેં આપેલી વ્યુત્પત્તિ ને અ ખીજાએ આપેલી વ્યુત્પત્તિ ને અર્થથી જુદાં દેખાશે. તે એવા પ્રસંગા જો મને જણાવવામાં આવશે તેા ઉપકાર સહિત ખીજી આવૃત્તિમાં યાગ્ય સુધારા કરીશ.
વાંચકને મારી અંતમાં, નમ્ર વિનંતિ છે કે ગુજરાતી ભાષાની સેવા એક મુસલમાનને હાથે થાય, તેમાં ભૂલ હોવાનાં સંભવા હાય જ, તેા તે પ્રમાણે આમાં પણ ભૂલ જણુાય તે! દરગુજર કરી મને ખબર આપી આભારી કરશે.
હજુ કેટલાક અગત્યના શબ્દોનાં ઉદાહરણા આપવાનાં બાકી છે, તેમ જ કેટલાક શબ્દો જે ગુજરાતીમાં વપરાય છે તે આમાં રહી ગયા હશે. એ માટે મારા પ્રયાસ ચાલુ છે, તે ખીજી આવ્રુત્તના પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે તે એ વધારે તેમાં કરી શકીશ.
ખમાશાના ચકલા,
}
અમીરમિયાં હકૂમિયાં ફારૂકી.

Page #5

Page #6

નાવારસ. ]
નાવારસ, વિ૰ (ક્ા॰ ના+સિ અમી. J!JY=માલિક ન હેાય એવું ) ન ધણીયાતું. નાસરી, સ્ત્રી ( ક્ા જ્ઞાત્તિરીşali= મદદગારી, હિસાબમાં એક પ્રકારની ગણતરી ) ૧૨ બદામ.
પૈસાની ૧૬ અદામ, ને ૧૨ બદામની નાસરી,’ ન. ચ.
س
૧૪૫
नासिपास
નાસીપાસ, વિ。 ( ફા himઉપકાર ન માને તે ) નાઉમેદ,
નિરાશ,
નાસીપાસી. સ્ત્રી ( કા નસિપાલી = !=ઉપકાર ન માનવાપણું ) નાઉમેદી, નિરાશા.
નાસુર, ન૦ ( અ૦ નાસૂર!~!=હમેશા વહેતા રહે એવા ધા) નાક અને કં વગેરેમાં પડતું સડાનુ છિદ્ર
નાસ્તા, પુ॰(ફા॰ નશિતદ્દ અથવા નારતદ --5=ભૂખ્યા રહેવું, સવારથી કાંઇ પશુ ખાધું ન હોય એવી સ્થિતિ, સવારમાં થોડુંક ખાવું તે) શીરામણું,
નાળમધ, વિ॰ ( અરુ+શ્ચંદ્ ફારસી નાટ્ય સ્પં=ધેડાને પગે નાળ જડનાર ) બળદ ચેડા વગેરેને
નાળ જડનાર.
નાળું, ન॰ ( કા॰ નાજ -ડે=પાણીનું નાળુ) ઝરેા, નાની નદી.
નિકા, પુ૰ (અ॰ નિાદ દ્વં=લગ્ન ) લગ્ન સંબધ, વિવાહ. આપણા મજહબમાં શેહરના મરી ગયા પછી આરતને ખીજા
૧૯
લાયક મર્દ સાથે અપાયલા છે.’ આ
નિશ્ચા,
નિખાલસ, વિ૰ ( અ॰ જ્ઞાહિસ 2){c= ચોકખુ, અમિશ્ર ) ખુલ્લા દિલનું, શુદ્ધ અંતઃકરણનું.
નિગેહુમાની, સ્ત્રી (કા॰ નિમવાની __3.pdkડ અથવા નિવાસી 3 =નજર રાખવી ) દેખરેખ, સંભાળ, તપાસ. · આથી નિગાહબાનીનેા ખરચ ઘણાજ ક્રમ રહેતા.' નં. ૨૦
[નિમકહલાલ
નિકાહ કરવાના હક
બ
નિમક, ન૦ (કા॰ સમજ ઝં=મીઠું) લુણુ. નાહુક, અ૦ (ફાઇ ના+ત અરખી. ફંક્વઝ નિમકખાર, વિ (ફા नमकखार
ગેરવાજબી, નકામું ) કારણ વગર, ખાલી, અમસ્તું.
=
મીઠું ખાનાર, સેવક,
****
સ્ત્રી ( ફા॰ ઉત્તગાઢ કે નિદ 3 d&ડં=નજર, દેખરેખ ) મહેરબાની, કૃપા, દૃષ્ટિ.
નિર્ધમાની જીએ નિગેહુબાની, નિઝરાવળ, સ્ત્રી (અ॰ TFTT !Ki=ક્રાઇ વસ્તુ કાઇ ઉપરથી વાળવી, કુરાન કરવી ) નાછાવર કરતી, ખેરાત કરવી. * નિષ્ઠરાવળના દસ રૂપીઆ એવારણી ઉતારીને બિછાના પર મૂકયા.' ૮૦ સા
વા ભા ૪
نمک خوار
ચાકર ) તેાકર.
• તેએ દોલતખાનના નમક ખાર તાબેદાર છે.' મા મા૦
નિકહુરામ, વિ॰ (ફા નમજ્જામ અરબીનમાદામ કે ં=પોતાના શેઠને શત્રુ, કૃતઘ્ન ) લુહરામ. નિષહરામી, સ્ત્રી ( ઉપલા શબ્દને જ્ લાગવાથી ) ભૃણહરામી, કૃતવ્રતા. નિમકહલાલ, વિ॰ (ફાનમા+દલાલ

Page #7

નિમકહલાલી. ]
=પોતાના
અરણી નમદલાહ શેઠને પક્ષ કરનાર. કૃતજ્ઞ ) ઉપકાર માનનાર, આભારમાં રહેનાર.
નિમે, અ અર્ધું ભાગે.
નિમકહલાલી, સ્ત્રી ( ઉપલા શબ્દને ઇ લાગવાથી) ઉપકૃત રહેવું તે, કૃતનતા. નિમાજ, સ્ત્રી (કા૦ નમન ) નમાજ શબ્દ જી. નિમાજી, વિ નમાજી શબ્દ એ.
(ફાનમાìgji)
• તેમાંથી જેએ ઘણા નમાજી તથા ધન્ય હતા.' ક. ધે.
(ફા॰ નીમ
+++ =અ" )
નિર્મા, પુ॰ (ફા॰ નીમદના અર્ધું, તરફ, આજી) વરરાજાએ પહેરવાને પોશાક.
*
કભાય, દાતા, જામા ઝીણા, નીમાંકુર રાતી સાર, પાધડી, પછેડી તે પટકા, પામરી શ્રીકાર.’ સુ હું
નિરખ, પુ॰ ( અ॰ નવું ટ=ભાવ) તપાસ, પરીક્ષા, કુસ.
૧૪
નિર્દાવા, વિ॰ ( અ૦ાવા SJ)
કરીને દાવા થાય નહિ એવું લખત વગેરે. નિવાજવું, ક્રિ૰સ (કા॰નાતન=
મહેરબાની કરવી ઉપરથી નવાઝને તે ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ નવાનવું= મહેરબાની કરવી. 1 ં ) સરપાવ, પદવી વગેરે આપી સંતાખવું.
• નિવાજી કાઇને તેને હતું ખેરાતમાં દેવું.' કલાપી.
નિશા, નશા શબ્દ જુએ. નિશાણ, ન૦ (ફ્રા॰ નિશાનJi=ધા, ચિહ્ન નિસાન્ન-ગાડવવું, રેપવું. ઉપરથી ) એળખવાનું ચિહ્ન.
[ નીધા.
નિશાન, નિશાણુ શબ્દ જુએ. નિશાનબાજ, વિ॰ ( કા॰ નિસાન્ત્રાજ્ઞ J!!!&5=તાકેલી વસ્તુને મારનાર, તીર બંદૂક વગેરેથી તાર્કલે સ્થળે મારનાર ) તાકાડી, નિશાન પાડનાર.
નિશાનબાજી,
સ્ત્રી (ફા॰ નિશાસ્ત્રાજ્ઞી SjXö=એક પ્રકારની રમત )નિશાન પાડવાની રમત.
નિશાની, સ્ત્રી૦ (ફા॰ નિશાની__ki== એધાણી ) ચિહ્ન, ઓળખ,
નિશા, પુ (કા૦ ના કે નરસદ 02 =બેહોશી ) કેક્.
નિસખત, સ્ત્રી ( અ॰ નિવ્રુત કરું =લગાવ, મળતાપણું, સંબંધ. સત્તવ=ત્ શ ઉપરથી ) સંબંધ, વળગણ, નાતેા.
• એ ખેાજાને તેા એ રાંડ સાથે કાંઇ નીસબત નથી. ક, ધે,
43
નિસાતરે, પું॰ (ફા॰ નિશાRT =હુને પલાળીને તેમાંથી પાણી કાઢે છે તે સત્વ નીચે બેસી જાય છે તે તેને હલવા બનાવે છે. નિશિ તન=બેસવું પરથી નિશિતદ=બેઠેલા તે ઉપરથી નિશાસ્ત૪) ડુંમાંનું સત્ત્વ. નિહાલ, વિ॰ (કા॰ નિદા= !=છે )
ન્યાલ, સુખી,
તારી મરજી પ્રમાણે નિહાલ કર. આ નિ
નીકા, પુ॰ ( અનિાદ =લગ્ન સંબ ંધ ન તેણે છિદ્ર કર્યું ઉપરથી ) વકીલને સાક્ષીએની રૂબરૂ સ્ત્રીપુરૂષે પરણેતર સબંધી કરેલા કાલ કરાર. નીઘા, સ્ત્રીજી નિગાહ.

Page #8

નીમહકીમ. ]
૧૪૭
નીમહુકીમ, પુર્વ (નીમ્ ફા॰ અર્ધા+જ્જોમ | નુસખા, પુ॰ (અ॰ નુäT
અરબી સૌમ્ દીમ=અા હકીમ. ) લે ભાગુ વૈદ, વેદ.
નીમ હકીમ ખત્રએ જાંત, નીમ મુલ્લા ખત્રએ ઇમાન કા કહેવત.
.
નીમા, પુ॰ (કા૰ રીમદ ં=એક પ્રકા રના પહેરવેશ ) વરને પહેરવાનું અંગ રખું, મે પર નાખવાના બુરખા.
નીલમ, ન॰ ક્ા શૌયમ સ ંકાળા રંગનું એક રત્ન ) દક્ષિણુ અને લકામાંથી મળે છે.
નીસા, સ્ત્રી (કા॰ નરસદ કે નામદ =બેહોશી, દારૂ વગેરેથી ભાન ન રહે એવી હાલત) કૈફ, અમલ.
નુકસાન, ન ( અનુજ્ઞાન 23= અરબી નસ ઉપરથી=કાઇપણ ખામતમાં ખામી ) ટાટા.
નુકસાનકારક, વિ૦ ( અ મુસાના સંસ્કૃત ) નુકસાન કરે એવું.
નુકસાની, સ્ત્રી ( અ॰ સુસાની ગુજરાતી પ્રયાગ) નુકસાન, ગેર ફાયદો.
2&3
નુકતા, કું॰ (ફ્રા મુતદ ં=વાતચીતની બારીકી, છાના ભેદ ) કાયડા, વાતના ટુચકા.
સુરત, શ્રી૰ (અસૂર =પ્રકાશ ઉપરથી) પ્રકાશ, તેજ સૌંદર્ય.
અને સુરતને નુરતમાં ડરાવવાથી જે એકતાનેા આનંદ અનુભવાય છે.’ આ. નિ.
| નેચા.
=કિતાબ,
પુસ્તક, લખેલું, હકીમ લેકા માંદા માણુસને દવા લખી આપે છે તે ) દવાના ઉતારા. * મેાક્ષના માર્ગ રૂપ નુસ્ખાએનાં પુસ્તકાના પ્રસિદ્ધ કર્તા રૂપે જે વાણિવૃત્તિ વિસ્તારી રહ્યા છે.' સુ૦ ૬૦
તૂર, ૧૦ ( અસૂર !•=પ્રકાશ, તેજ કાંતિ, ચળકાટ.
<
તારી આંખનુ નુર લુટાઈ ય છે. '
નં. ૨૦
નૂરે ખુદા, ન॰ ( અનૂભુવા ફારસી સૂરિજીના =િખુદાના પ્રકાશ ) ખુદાનું !.
નરેચરમ, ન અનુચમાં ફારસી સૂચિમાં)=આંખનું નૂર) કાગળ પત્રમાં કરાતે લખાય છે.
નુતા, પુ॰ ( અ તુતĒ.2äüલીટીનો નેકા, પુ૰ (અનિાદ =લગ્ન )
છેડા, બિંદુ, ઉર્દૂ કારસી અરબી શબ્દોમાં અક્ષરાની ઉપર નીચે જે ટપકાં મુદ્દે છે તે ) બિંદુ.
લગ્ન સંબંધ, વિવાહ. · તેની સાથે આપના નેકા થાય તે અમારે માથેથી ગાળ ઉતરે.’ રા. મા. ભા. ૧
તૂરી, વિ॰ (અંગૂરી)=પ્રકાશિત )
તેજસ્વી.
ને, શ્રી॰ (ફા॰ નચ્=વાંસ) હેાકાની તે. વિ (ફા નૈ Si=ભલા, સારા ) પ્રામાણિક, સાચા, ન્યાયી.
નેક,
નેકી, સ્ત્રી (ક્ા તેની ક ં=ભલાઇ, ( સાલસપણું ) પ્રામાણિકપણું, ઇમાનદારી. નેકીપાકારવી, અક્રિ॰ (અ નજીવ= ચોપદાર ઉપરથી ) ભાશાની સ્તુતિનાં વચન મેલવા તે
મેરા, પુ॰ (ફા TT > =ાંસ ચદ્દ-લઘુતા વાચક પ્રત્યય=હકકાની તે, હાકાની ગુઢળાદાર તે.

Page #9

નેજવું. ]
૧૪૮
[ પગરસ્તો, હુક્કાના નેહચાને ગાદીપર મુકીને ત્યાંથી | નોકરી, સ્ત્રી (ફા ના =ચાપાછી વળી. બાબા
કરી) સેવા ચાકરી. નેજવું, ન૦ (ફા વાંસજજ્ઞg=લધુતા નકદાર, સ્ત્રી (ફાઇ નોહાર
વાચક પ્રત્યય નાગ ) બાર- =અણીવાળું) શોભીનું, રૂપાળું સાખના સોભલી પાસેનું ઢાંકણુ.
નછાવર, કરવું, સકિંs ( અo નેજા, પુe (અ૦ નકાર છે, A =કાઈ =કઈ વસ્તુ કાઈ ઉપરથી વાળવી,
વસ્તુનું જેવું જાર ઉપરથી) કટાક્ષ, કુરબાન કરવી ) નછાવર કરવી, બેરાત આંખના અણસારા.
કરવી. નેજું, ના (ફા સૈનE =ભાલ) | - હિંદુસ્તાનના બીન દેશ દશ વાર નીનાની બરછી ઉપરની ધજા
છાવર કરીએ તો પણ કાંઈ નથી.” સનમ શેહનાં અહીં તો, ઉડે અસ્મ- |
રા. મા. ભા. ૧ નમાં નેજા દી સા.
નોબત, સ્ત્રી (અ. નવવત - = નેજે, પુ. (ફાર =ભાલો વાવટો.
સમય, દુઃખ, વારો, પદવી, નગારું, તંબુ,
પહેરે, રક્ષણ. બાદશાહની સવારીમાં નેફે, પુ(ફા રે કં=નાડું, નાડું નોબત આગળ હોય છે તેથી ‘નોબત
જેમાં નાખે છે તે) સુરવાળ ને ચણિયાની આવી” એટલે વારો આવ્યો” એ તે બોલ જેમાં ના રહે છે તે.
અર્થ હતો તેને બદલે 'નોબત' એટલે લીલીછમ ઘાટડી શરીર ઢાંકી નેફા ઉપર
નગારું” અર્થ થઈ ગયો. “નોબત” વેરાઈ રહે, તેમ તનાં કાંગરા પર ઝાડો !
શબ્દ ‘વારા'ના અર્થમાં પણ વપરાય છે) દેખાતાં હતાં. સ. ચં. ભા. ૧
મોટું નગારું. નિહારી, સ્ત્રી (અ. નિr ser=
નિશરવાન, પુછ (ફાઇ નવરવા=રા
નના એક બાદશાહનું નામ છે સવારસવારે ઉઠીને જમવું તે) નાસ્તો, સવા
ગળ્યું+રાજકજીવ. મીઠા જીવવાળે, કેમકે રનું જમણું.
એ બાદશાહ ઘણે જ ન્યાયી ને સદ્દગુણી નહેર, સ્ત્રી, નહેર શબ્દ જુઓ.
હતો. (૨) નવ=
ન રસિહ વા== નયત, સ્ત્રી (અ. નિદત્ત બ=મનને
જેવા નવા સિંહ જેવો-બહાદુર) પારઈરાદ, ઇચ્છા) દાનત, વૃત્તિ.
સીઓમાં સંજ્ઞાવાચક નામ છે. નોક, સ્ત્રી, (ફાડ જેલ =કલમ, છરી, | જામત, રત્રી (અ. નિગમત =
ખંજર, ભાલા વગેરેની અણી) અણી, આરામ, સુખ) ધનદેલત, વગેરે. છે.
“સસ્તાં હજાર ન્યામત.” ન. ચ નેકર, પુ. (ફા નવાર =ચાકર ) પગાર લઈ કામ કરનાર,
1 પગરસ્તે, પુત્ર (ફાં રાહતદ અs= નેકરિયા, વિ૦ (ફાઇ નો ઉપરથી) રરતો પગ, ગુ. શબ્દ) વાહનથી જવાય નોકરી કરનારું.
નહિ, પણ પગે ચાલીને જવાય એ રસ્તા.

Page #10

પચરંગ. ]
૧૪૯
પચરંગ, વિ૦ (ફ્રા॰ ≠n y પાંચ રંગ જેમાં હેાય એવું.) વિરંગી, પંચગી, વિ॰ (ફ્રા૰iૌધુ પાંચ રંગવાળુ,) રંગબેરંગી, વિવિધ જાતનું. પચરંગી પટકુળ ધારી, દીસે રોાભા આ રતે ન્યારી; નવ.
જાવા, પુ (ફા॰ પજ્ઞાયર, पचारह, પન્ના_09_j_80!= ઇંટા પડવાની ભઠ્ઠી. પુતન=પકવવું ઉપરથી ) નમા. “ તે કાઇ ગામડું કે ભી કે પજાવા હશે, ' કે. થૈ, પઠાણ, પુ (કા॰ વાન ઉપરથી.
અક્
ગાનિસ્તાનના વતની. બની ઇસ્રાઈલમાં અફગાન નામે એક માણસ સુલેમાન બિન દાંવૃદ ( અ. સ. ) ના સમયમાં હતા. તેના વંશજો અગાન કહેવાયા. હજરત મુહ ંમદ (સ. . ) ના વખતમાં એ વંશમાંથી
સ્ નામે માણસ ૭૦ માશુસાને લઇને હજુરમાં હાજર થઈ મુસલમાન થયા, તે પાતાના દેશમાં જઈ ઇસ્લામ ચાલુ કર્યો, એ લોકામાં તેનું નામ વસાન થયું. એમની ભાષામાં વહાણના નીચેના તખ્તાને ‘તાન' કહે છે. વહાણની મજબુતી એ તખ્તા ઉપર આધાર રાખે છે. તેવી રીતે અફગાનામાં ઇરલામની મભુતી વ - નથી થઇ, તેથી તેને મૃતાત કહેવા લાગ્યા. મે પરથી પઠાણુ ( પાન ) શબ્દ થયેા. રુસમેહિંદ=હિંદુસ્તાનના રીતરીવાજ' એ નામના ઉર્દૂ પુતક ઉપરથી ) કાબુલી. પડદેનશીન, વિ૰ ( ફા॰ પનિશીન
૪૭ =પરામાં બેસનાર નિશિસ્તન-બેસવું. ઉપરથી નિીત્ત=બેસનાર ) પ૬માં રહેનાર, એઝામાં રહેનાર.
પટ્ટુપુર, વિ(ફા॰ પદપોરા
=પરદામાં રહેલું. પોશીન=ઢાંકવું ઉપ થી ) પરદામાંનું.
[ પરકાર.
પડદા, પુ॰ ( કા૦ પર્વદ ૪૭ =પરદા ) ઢાંકણું.
પદર, પુ૦ (કા॰ વ
બાપ ) બાપથી પણાના હક.
કેવિ મળેલે
=
માલકીન
પનાદાર, વિ૰ ( ક્ાપન=કાઇ પણ વસ્તુની પાહેાળાઇ+વાર મળીને पह्नदार 15 =પહેાળાઇમાં વધારે હાય એવું) જેના પના મોટા હાય એવું લુગડું.
પનાહ, સ્ત્રી ( ક્ા॰પનાદ હિંડ્ર=સંભાળ, પનાદીર્ત્ત=રક્ષણ કરવું ઉપરથી ) બચાવ, બચાવનું ઠેકાણું) રક્ષણ. શહેરપનાહ= શહેરનું રક્ષણ કરનાર–કાટ, જહાંપનાહ= જહાંનું રક્ષણ કરનાર, બાદશાહ. • તેમણે ધાર્યું કે મસ્જિદમાં પનાહ લઈશું. ’ ન. ચ.
पनाहूगाह
નાહગાહ, સ્ત્રી (ક્વ ei=રક્ષણનું ઠેકાણું. TTT=ઠેકાણું ) સુરક્ષિત મુકામ.
.
‘ જ્યાં ત્યાં કુદરતી પનાહગાઢ બની ગઇ. ન. ચ.
પના, પુર્વ (કા૦ નદ બકાઇ પણ વસ્તુની પાહાબાઇ) પાડાળાઇ, યમાન ન (ફાપમાન ૭= કાલકરાર ) વાયદો.
ધારી ફકીરી કાપીને સરથી યમાન દે ન દે. ’ આ. નિ.
| પર, ન૦ (ફા૦૧૬ =પીછાં ) પીછાં, પરકાર, પુ॰ ( ફા॰ પત્ત્તર કે વષ/b> * =વતુ લ ) કમ્પાસ.
પરકાર છે દિલદાર, ખબરદાર ખબર લે.’શુ. ગ.

Page #11

૧પ૦
પરગણું. ]
[ પરહેજ. પરગણું, ન (ફાડ
= પરવા, સ્ત્રી (ફા પત્ત કે વદ અને જિલ્લાનો ભાગ) તાલુકો.
કેક ગરજ) દરકાર, પૃહા, જરૂર. પરતો, પુ(ફાક પર્તવ =તેજસ્વી પરવાજ, સ્ત્રી (ફા ઘા =પાંખો
પદાર્થનું પ્રતિબિંબ) ચમત્કાર, અસર. પહોળી કરીને ઉડવું) ઊડવું. પરદનશીન, વિટ (ફા નિશીન
‘મારી રૂહ પરવાજ કરી જાય.” બા. બા. કર=પરદામાં બેસનાર) ઝ. | પરવાનગી, સ્ત્રી (ફા vam , s= લેમાં રહેનાર. વ્યવહારની તડામારમાં રજા. પાનને મળીને) ટ, અનુત્તા, પડેલા એવા પરદનશીન પંડિતોને સ્વાર્થના | મંજુરી, અનુમતિ લેવી. “એટલે સદર તોફાનમાં અનેક પ્રકારના પવનના સપાટા | પરવાનગી મળેલી.” સ. ચં. ભા. ૧ લાગે છે.’ સુ. ગ.
પરવાને, પુ. (ફા - = પદા, પુ. (ફા ઘઉંદ =પડદો ) ચક, રન) પરવાનો, સનંદ, રજાચિઠ્ઠી, છૂટઅંતરાય.
પત્ર. પાલીતાણામાં જીવહિંસા ન કરવાનો
પરવાને કાઢયો હતો. ટ. ૧૦૦ વા. ભા.૪ પરવરદગાર, પુરુ ( રૂા. ઘર્ષગાર U6_ J સર્વનું પાલણ કરનાર. પર્વન
| પરવાના, પુ(ફા પરદ =પત =પાળવું ઉપરથી પર્વનર વાળો)
ગીઉં) ૬, દીવાની આજુબાજુ ઊડે પાલક, પિષક. “અમે પરવરદગારના |
છે તે. ‘શમા પર જાય પરંવારા, મરે
શરી ઉપર ફહોદ. * સુ. ગ. નામનો શુકર કરત.” ક. છે.
પરવારી, વિટ (ફા ઘર પરવરશ, સ્ત્ર (ફા વરિશ થાક
=
તાજે, હષ્ટપુષ્ટ) તંદુરસ્ત ને જબરું નનવર. પાલણ. પર્વદન=પાળવું ઉપરથી) બરદાસ, પાલણપોષણ.
| પરવારી, સ્ત્રી (ફાડ પર જ
એક જાતના ભરવાડ જેવા લોક) ભરતું તે પેલો કાફરોને પરવરશ કરનાર, |
વાડના જેવી એક જતિ. કાજીએ જરા વધારે બારીકાઈથી બંદાને ચહેરે અવલોકી કહ્યું.” ગુ. સિં. પરસંગ, ન૦ ફાઇ વર્તન K =૩
માઇલ ) ૩ માઈલ. પછી તે સર્વર પરવરશી, સ્ત્રી (ફા પરિજી =
હરી લીધેલા દેવાલયથી ૧૨૦ માઈલ (૪૦ પાલણ. ધેન=પાળવું ઉપરથી ) બર
પરસંગ)ને છે. કેડહત (કચ્છના કંથંકાટ ) દાસ, પાલણપોષણ.
નામના કિલ્લામાં જઈ બેઠો.' રા. મા. ભા. ૧ પરવસી, સ્ત્રી (ફા પતિ = |
| પસ્તાર, પુ. (ફા પરતાર કિટ પાલણ, પર્વન=પાળવું ઉપરથી) બરદાસ,
સેવક) ગુલામ, ચાકર, માંદાની ચાકરી પાલણપોષણ.
કિનાર. મારાં બાળબચ્ચાંને વેળાસર અન્ન ભેગાં
તેના હુશ્નની પરસ્ટાર થઈ હતી. બા. બા. કરવાની પરવસી દયાળુ સરકાર કરશે.” અં. ન. ગ.
પરહેજ, વિ૦ (ફા = બચવું,

Page #12

પરહેજગાર.]
૧૫૧
[ પલાણવું. vહેતા =બચવું ઉપરથી) બંધી, કેદ, | પરેશાની, સ્ત્રી ( ફાલ રાન, .
કરી, ગુનાહોથી બચીને ચાલવું. | સાની ડ ગભરામણ) મુસીબત, પરહેજગાર, વિ૦ (ફા પ ર નજર |
ફિકર, ચિંતા, મુઝવણ. =પવિત્ર ) નઠારાં કામેથી બચનાર.
પરેશાનીજ છે રાહત, ફકીરી હાલ મારો
છે.” કલાપી. પરહેજી, સ્ત્રી, (ફા ëની = !
ખાવાપીવામાં અમુક વસ્તુઓથી બચવું ! પસ્તાન, ન૦ (ફાઇ પરસતાન, અજિતારા, તે) પરહેજી, કરી.
હરિ અર=પરીઓનો રહેવાપરંધુ, ૧૦ ( ફાડ જf૨૪ ૪ =ઊંડાર
| નો દેશ ) મનુષ્યથી ઉંચો લેક, સ્વર્ગ. v ==ઉવું ઉપરથી ) પણ. પલક, સ્ત્રી (ફા પઢક =પોપચું ). ‘કુરગે જ્યાં કુદે ભોળાં, પરિંદાંનાં ફાડે ! આંખના પોપચાના વાળ, પાંપણ. ટોળાં.” કલાપી.
પલકારો, પુત્ર (ફા ૪૪ વ=પચું પરાગદુ, પિ૦ (ફા પૂરા sus'
' ઉપરથી) આંખ ઉઘાડી બંધ કરીએ =વિખરાઈ ગએલું. પાન વીખરાઈ
એટલો વખત. જવું ઉપરથી) અનિયમિત, જમાન છોડીને પલકવું, અ ક્રિ(ફાડ ઉપરથી નાસી ગએલે ખેડુત, પડતર રહેલી જમીન. ક્રિયાપદ ) પલકારા મારવા. રેવન્યુ ખાતામાં આ શબ્દ વપરાય છે. પલકદરિયાવ, વિ. (ફા ૩ ) થોડી ફલાણો ખેડુત પરાગંદા થઈ ગયો છે.”
વારમાં ઘણે વરસાદ થાય તે. પરી, સ્ત્રી, (ફા v Se=અંલકિક સ્ત્રી. પલંગ, પુત્ર (ફા પઢા CC.=પલંગ)
જીરન=કડવું ઉપરથી ) ઉડનાર સ્ત્રી. , જીવા આઓ ખuહે ટળી પછી અસરા.
ભરેલો ખાટલે. પરીઓ આવીને એની નોકરી મજાવી પલંગડી, સ્ત્રી, (ફા પર એને ગુજરાતી ન જતી. ગુલાબસિંહ.
| લઘુતાવાચક હો પ્રત્યય લાગી થએલો પરેજ, વિસ (ફા = =પરહેજ) શબ્દ ) ના પલંગ, ઢેલડી. કરી, કેદ.
પલંગશ, પુ(ફા પરંપરા=vતેમને પણ એક જુદી કોટડીમાં પરેજ
સંg L=પલંગને ઢાંકનાર. રાખવા. અ. ન. ગ.
v z7=ઢાંકવું ઉપરથી) પલંગ ઉપર પરેજી, સ્ત્રી (ફાટ
અપર શેભાને માટે પાથરવાનું ભાતીગલ સુંદર હેજ પાળનાર) કરી, પથ્થ.
કપડુ, ઓછાડ. તે ખાવામાં પરેજી પાળે નહિ.' ટ. પલાણ, ન૦ (ફાર પરાર=ગધેડા ઉપરની ૧૦૦ વી. ભા. 3.
કાર્ડ ) ડળી. પરેશાન, વિટ (ફા રેશાન, ઇરફાન પલાણવું, સ૦ દિવ (કા. Trઢા ઉપરથી
Useગભરાએલ) મુસીબત ઉઠા- ગુજરાતી ક્રિયાપદ) ઘોડે બેસવું, ઘોડા વેલે, વૃત્ત, ખધું, ચતુર.
ઉપર સામાન મુકવો.

Page #13

પલાવ. ]
૧૫ર
[ પંચકયાસ.
પલાવ, ૫૦ (ફા પઢાવ આ ચોખાનું | પસંદ, વિ૦ ( ફાડ પસંદ =ગમતું,
એક પ્રકારનું જમણ ) ભાતમાં પસારા પસંદ કરવું ઉપરથી) ગમે ચણાની દાળ ને માંસ નાખીને અથવા તે તે, ગમવું. ફકત ભાતને દાળ વઘારીને કરવામાં આ
પસંદગી, સ્ત્રી (ફા પરંn = વતું એક જમણ.
મનની રૂચિ) રાજીખુશી પસંદ કરવાપણું. પલીત, વિ૦ (ફા પીઢ નાપાક,
| પસ્તુ, ૧૦ (ફા પિતા =એક પ્રઅપવિત્ર, ભૂતપ્રેત. પરંતુ આની સોબતમાં હોઉં ત્યાં સુધી !
કારને મે) પકવાનમાં નાંખવાનો એક પેલે વિકરાલ રક્તબીજ મને નડતો નહિ,
પ્રકારનો મે. એ પલીત મને શી રીતે કનડે છે, તે હું પહેરણ ન૦ (ફા પારણાં, પાન, તને સમજાવું.ગુલાબસિ હ.
પરદન કાર ઘર પડકાર પલીત પુત્ર (ફ, પીતા =દીવેટ)
પહેરણ) કડાઉ, ખમાશ. મંત્ર કરનાર લેકે માંદા માણસની આ- ૨
પહેરણ છાલો પાંદડાં, ખાવા વનફળલ, ગળ બાળવાની જે ચિઠ્ઠી લખી આપે છે |
વનમાં વસીને વેઠતાં, દેહે દુઃખ અતુલ.
કઃ ૬૦ ડી૦
પહેલું, ન૦ (ફા પદ =ત્રાજવાનું | પહેરેગીર ! (
ફાર કરે પલ્લું) છાબડું.
=ત્રણ કલાકની નોકરી પર નીમાએ
માણસ ) પહેરો ભરનાર, સિપાઈ, પહેપશમ ન૦ (ફા પરમ =ઝીણવાળ)
૨ ચોકીનું કામ કરનાર, રૂંવાંટી, વાળ.
પેરેગીરને અરજ કરું છું.’ 2. ૧૦૦ પશમી, વિ૦ (ફાટ રમી =કીનનું
વા. ભા. ૩, ગરમ કપડું) ધનનું કાપડ.
પહેરે, પુ. (ફા vહૃદ =કી ) પશમીના પુત્ર (ફાઇ પરમી = "
તપાસ, જાતિ, રક્ષા, સંભાળ, ની ગરમ પોશાક) પશમીશાલ.
| બાની, હવાલે. પશેમાની, સ્ત્રી (ફાઇ માનો પહેલવાન, પુરુ (ફા પદવાર = =પસ્તાવો) શરમાવું, ખિન્ન થવું.
જુવાન) જેરવાળા, કુરતી કરનાર, વીર, ગુલંદામ પશેમાની કરવા લાગી.”
બહાદુર, શરીર. બા. બા. પશિ, સ્ત્રી, (ફા પર કર !
પહેલવી, સ્ત્રી (ફા ઈંસ્ટat St=
ફારસીની ૭ ભાષાઓમાંની એક ભાષા) =આગળ પાછળ પણ પાછળ, પેરા-આ
જુની ફારસી ભાષા. ગળ સંધિ થઈ વચમાં વ આવવાથી વિતા ગભરામણ ) વિચાર, મુંઝ. | પહોર, પુરુ ( રૂા
ર ) પહેર વણુ, નાસભાગ.
શબ્દ જુએ. આ સવાલથી તે પશિમાં પડી ગયો’ | પંચક્યાસ, પુત્ર (અઉપચાર -= બા. બા,
અંદાજે, વિચાર કરવો ) પાંચ ડાહ્યા

Page #14

પંજર. ]
૧૫૩
[પાદળ.
માણસ પાસે જાહેર કસ કરાવવો તે| પાકી, સ્ત્રી (ફા
=પવિત્રતા) પંચાતનામું.
સફાઈ, સ્વચ્છતા. પંજર, ન૦ (ફાપંરતુ ===સળી- પાકીજગી, સ્ત્રી, (vrs St=
એની જાળીથી બનાવેલી વસ્તુ, પાંજરું, | પવિત્રતા) પવિત્રપાનું.
એનું ટુંકું રૂપ “પંજર' પણ વપરાય છે. મારી દુરની પાકીજી સૌ જાણે છે.” પંજાબ, પુ. (ફા જંકાર : પંm=
બા બાવ પાંચમાવ=પાણી=પાંચ નદીઓ જેમાં ! પાગા, સ્ત્રી (ફાઇ grગાદ ess વહે છે તેવો દેશ ) પંજાબ પ્રાંત.
દરજે) ઈજ્જત, પદવી, અસલ, ઘેડાને પંજાબી. વિ. (ફાઇ પનાવી
તબેલે. “તેમની પાગાને તો પૂછે તેને દં=
પરમેશ્વર પૂછે.” . ન. ગ. પંજાબનો વતની ) પંજાબનું, કદાવર, દેખાવડે, ઊંચો લાંબો ને હૃષ્ટ પુષ્ટ પાજી, વિ૦ (ફા કી =નીચ) માણસ.
હલકે, પાકનીચે+ન્ન સંબંધ વાચક પ્રત્યય)
કંજુસ, બખીલ. પં, પુત્ર (ફા પદ કે પદ ૪
v=કાંડાની આગળને ભાગ) કબજો. પાતર, સ્ત્રી (કા. પાતર =ગાવા દાબ.
બજાવવાનું કામ કરનાર લોકો ગેયાલોક. પાક, વિ૦ (ફા vr st=પવિત્ર) શુદ્ધ,
પાદશાહ, ૫૦ (ફા ઇરાદ, વાહૂ
sts; sug prટૂકતા ચેકબું, નિર્મળ, ઘાનત દેવું આપવા, પુરી રાખો પાક;
ધણી, તે ઉપરથી ઇરાનમાં તરતું
શબ્દ થયે, હિંદુસ્તાનમાં પાદ શબ્દ વખત વિત્યાનો બાધ તે, રાખે જન
હલકે ગણાય છે માટે વાપૂર૬ શબ્દ નાપાક.” 2. ૧૦૦ વા. ભા. ૩.
વપરાય છે) મોટે મુસલમાન રાજા. પાકિદામન, વિ૦ (ફાપરવામન અ _ | પાદશાહજાદી, સ્ત્રી (ફાઇ rigશકારી
=પવિત્ર ચાળવાળો. પથા=પવિત્ર, વામન slie(=પાદશાહની કુંવરી. રાવન, ચાળ. પવિત્ર) શીળગુણ, નિષ્કલંક. =જણવું, જન્મ આપવો ઉપરથી કહી
જન્મેલી) બાદશાહની દીકરી. પાકદામ અધ્યારૂઓને કતલ કર્યા. ” નં૦ ચ૦
| પાદશાહજાદે, પુરુ (ફા vis ૬
5;>! =પાદશાહને કુંવર. જનક પાકદસ્તી, સ્ત્રી (ફાઇ great
જણવું, જન્મ આપવો ઉપરથી reg= _'સ્વાર્થ વગરની મિત્રતા ) જન્મેલે) બાદશાહને કુંવર. નિષ્કામ પ્રીતિ, નિખાલસ દસ્તી, વિકાર
પાદશાહી, સ્ત્રી (કા શrદી ન4િ5 વિનાની દસ્તી.
=પાદશાહને રાજ્ય અમલ ) પાદશાહનું પાકમેહેબત, સ્ત્રી (ફા vr+મgઘર | રાજ્ય, પાદશાહ સાથે સંબંધ રાખનાર.
અરબી - 312 સ્વાર્થ વિનાની | પાદળ, ન૦ (ફા વિચાર પગે ચાલનાર) પ્રીતિ) ખરી પ્રીતિ.
પાયદળ, પગ પાળે.

Page #15

પાપોશ. ]
૧૫૪
[ પારસી.
પાંચ કોસે પ્યાદા રહે, દસ કિસે અસ્વાર; } =રાજધાની) રાજગાદીનું સ્થળ, સિંહાસન,
કાંતો નાર કુભારજા, કાં નાવલીઓ ગમાર. રાજગાદી. પાશ, સ્ત્રી, (ફા vrફા =
દગલમલે પાયતખ્તની અંદર ધોળે દહાડે પગરખાં. Ti=પગ, ઢાંકનાર. - ગજબ ગુજાર્યો. અં. ન. ગ. શરના=ઢાંકવું ઉપરથી) પગ ઢાંકનાર,
પાયદળ, ન૦ (ફાઇ વિવાદ 45 =પગે પગરખું જડે.
ચાલનાર ) પગે ચાલનાર લશ્કરપાબંધ, વિ૦ (ફાર જાવંત્ર |
પાયમાલ, વિ૦ (ફા HTગુમારું Jā= બંધાએલ) નિયમસર કોઈ કામને વળગી
નાશ પામેલું. પ્રાચ=પગ+માજીવન રહેનાર.
મસળવું ઉપરથી માત્રુ=મસળી નાખેલું) સંધ્યાને પાબંધ હું હતો જ નહિ.”નં. ૨. પગે મસળી નાખેલું, નાશ થએલું, તારાજ, પાયકાત, ૫૦ ( ફાચરત ઇ6_
નાદાર. પાયમાલ” ને “પામાલ’ બંને =બીજા ગામથી ખેડવા આવનાર ખેડુત)
શબ્દ વપરાય છે. “જેમણે ઈરાન વગેપિોતાના ગામની કે પોતાના ગામમાંની
રેને પાયમાલ કર્યા હતાં.' સિ. સા. પિતાની જમીન ઉપરાંત બીજા ગામની પાયમાલી, સ્ત્રી ( હા પાણી જમીન પણ ખેડે તે ખેડુત, રવિન્યુમાં
ખરાબી) દુર્દશા, બેહાલી. આ શબ્દ વપરાય છે.
પામાલી” પણ વપરાય છે. પાકિસ્ત, વિ. ( ફા વિરસ પાયલ, ૫૦ (ફા પર 5ft =ઘુઘરા)
3. =ઉજડ, vr=પગ+ારત= | સ્ત્રીઓને પગે પહેરવાનું ઘરેણું. ખેતી) વેરાન, ખેદાનમેદાને.
પાયાબ, વિ૦ (ફા વાવ =પગે પાયખાનું, ન ( ફાડ પચવાના | ચાલીને નદી પાર જવાય એટલું પાણી
-ickle - 42 =સંડાસ ) જાજરૂ. 1 જેમાં છે તે નદી) નાળું તળાવ, વગેરે. પાયગા, સ્ત્રી, (ફાઇ થrg ડર્ટી = | પા, પુત્ર (ફા પદ ન=પદવી, ઘરનો
દરજો ) પદવી, ઘોડેસવાર લશ્કરની એક ' પાયે, દરજે, નીસરણી, પગ) ખાટલાનો
નાની ટુકડી, લશ્કરી ઘેડાઓને તબેલે. પાયો, ઘરનો પાયો. પાય, પુ. (ફા vrદ = = | પારસ, ૫૦ (ફા પાક કે પરણ=પારસ
સુરવાળ) સુરવાળની બંને તરફનો ભાગ, | બિન હોશંગના નામ ઉપરથી) ઇરાન. જેમાં પગ રહે છે તે.
પારસા, વિ૦ (ફા via L =પરહેપાયજામે, પુo ( ફા viાત્રામા
જગાર ) અપરાધોથી પોતાને બચાવી --ઊં=સુરવાળ) ચુંથણ, ચરણે. રાખનાર, નિષ્કલંક. “પાયજામા જામાપછેડી, જામા અવળા | પારસી. ૫૦ (ફાડ પાન કે પારસી બંધ છે; વસ્ત્ર તણે તો વરસાદ વરસ્ય,
=પારસ દેશના એટલે ઈરાનના જ્યાં દોસ્ત કરૂણસિંધજી.’ મામેરું.
લેકે. પારસ=ઈરાન સાથે સંબંધ રાખપાયત, નર (ફા પત્તાંત 2 | નાર) અગ્નિપૂજક ધર્મના લેકે.

Page #16

પાલખી.
૧૫૫
| પીરાનપીર.
પાલખી, સ્ત્રી ( ફ્રા૰પાહી)= | પિકદાની, સ્ત્રી (ફ્રા ૬ાન એ સ્થળ વાચક
સુખપાળ ) પાલખી.
પ્રત્યય છે તે ઉપરથી ગુજરાતીમાં ‘દાની’ હરિ ) પાનનું થુંક નાખવાનું વાસણુ, પિયાજ, ન ( ક્ા વિયાગ } != ડુંગળી ) કાંદા.
પિરોજ, પુ॰ (ા પોગ, નીરોનદ 32942)=એક જાતનું રત્ન ) એક જાતનું રત્ન.
પાલુદા, પુ (ફા પાર્ટૂન,}} = સ્વચ્છ કરેલું. ઘઉના મેદાને ધેસની પેઠે ઝારામાંથી સેા પેઠે કાઢી પાણીમાં મૂકી
રાખે છે. તેમાં દૂધ, ખાંડ, ગુલાબ, વગેરે
નાખી પીએ છે. ઠંડકને માટે રમજાન ( ઉપવાસને મહીને ) માં એને ઉપયાગ મુસલમાનામાં સારા થાય છે. બજારમાં પણ એક જાતના ઘાસ જેવી વસ્તુ મળે છે, જેતે ખદખદતા પાણીમાં નાખી તેમાં ખાંડ કેસર વગેરે નાખે છે તે કાપીને ખાવાના કામમાં આવે છે. પાત્રુદન સ્વચ્છ કરવું ઉપરથી ) ફાલુદો.
C
વિદ્યાકલા સમાં પાવરધા થઇ આય લેાકા મહાલક્ષ્મીને પ્રાપ્ત કરવા યત્નવાન છે. ' સુ. ગ.
કાઇ અમલદારના પિસર હશે.' બા. ભા.
પાવરધા વિ કા પર્વર્વ 22 પિશામ, પુ૦ (ફ્રા॰ વિજ્ઞાવ, પાત્ર,
પાળેલા ઉપરથી ) હુશીઆર, ચાલાક.
ઘેરાવ છ..-મૂત્ર, પે=આગળ+ આવ=પાણી,) પેશાબ.
વિશાખાનું, ન (ફા પેરાવાનદ 35_sid=પેશાબ કરવાની જગા. ) મુતરડી.
પિંજરૂ, ન૦ (ફા તંત્તરદ કે વનર My syme=પાંજરૂં ) પાંજરૂં. પીર, પુ॰ (ફા॰ પૌર=ધરડા, વૃદ્ધ ) મુસલમાનેામાં પવિત્ર ગણાતા પુરૂષ • પીર પેગબા આવીને એને વિષ્ય કહી ને જતા.' ગુલાબસ હ. પીરજાદા, પુ॰ (કા॰ પી પીરતા છેકરા ) પીરને પુત્ર. પીરાનપીર, પુ ( ફા
dfj+=
पीरानूपीर
=પીરાના પીર. મૂળ શબ્દ ‘ પીરેપીરાન ' છે, પછી છઠ્ઠી વિભક્તિ ઊંડી જવાથી શબ્દોનું સ્થળાંતર થઈ પીરાન પીર શબ્દ થયેા. અબ્દુલકાદિર મેયુદ્દીન છે,
એમનુ નામ એમને રાજો
પાશંગ, પુ॰ (ફ્રા॰ પાર્ટ્સન
રિતરાજવાનાં તે પાસાં સમતાલ રાખવા માટે એક તરફ જે વજન રાખવામાં આવે છે. તે પા+સંન=પત્થર) ધા. પાસવાન, પુo ( ફ્રા॰ પાવાન= રક્ષણકત્તમાં. પાર્=રક્ષ+વાન=કર્તા. ) નાકર, હજુરીએ. ‘ કારભારી અને તેના જુદા જુદા પાસવાને મળી સૌને ૨, ૫૦૦૦૦ લાંચના જોઇતા હતા. સ. ચ'. ભા. ૧. પાસ્તર, પુ॰ ( કા૦ વસ્તર=પાછેાતરા પાક. E=પાછળ+7 અધિકતા વાચક પ્રત્યય ) બીજો પાક.
.
પાળા, પુ (કા॰TSTE JU{}=સવારી કરેલી ન હાય ઍવા ખાલી ઘેાડા ) કાતલ વાડા,
બિરાજી, વિ (ફા પીરોની, જારોની sj2s_2y=આસ્માની ) લીલુ. પિસર, પુ॰ (કા॰ પિત્તર=ોકરા )
દીકરા.

Page #17

પીલુડી.]
પિદળે.
બગદાદમાં છે. આજથી ૭૦૦ વરસ પર પુલ, પુ. (ફાઇ પુરુ ) નદીનાળાં ઉપર
થઈ ગયા છે) સુની લોકોના મેટા પીર. | બાંધેલી પાળ. પીલુડી, સ્ત્રી, (ફા વીન્દ્ર =પીલુંનું પિકાન, ન૦ (ફા પ્રચાર કર=તીર) ઝાડ) પીલુનું ઝાડ.
તીરનું ફળ, શર. “પીલુ ટાણે ચાંચ પાકી.” ગુ. કહેવત. “એ બેકસના હાથમાં પકાં નથી ખંજર પુખ્ત, વિ૦ (ફાઇ પુરહતા =પાકું.
નથી.” બા બા. પુરહતન=પકવવું ઉપરથી) પાકી બુદ્ધિનું, પેગંબર, પુછ (ફe virશ્વર - સમજુ, પાકેલું.
ઉપરથી પાશ્વર =સંદેશો લઈ પુમડું, નવ (ફાઇ કુંવ૬ = ) !
જનાર, ઘામૂEસંદેશ લઈ જનાર
વા-લઈ જવું ઉપરથી) માણસ માટે રૂનું પુમડું.
ઈશ્વરને સંદેશો લઈ આવનાર. પુર, પુત્ર (ફા પુર્નર કડકે) |
પીર પેગંબરે આવીને એને ભવિષ્ય કુકડી, ટુકડે.
કહી ન જતા.” ગુલાબસિ હ. પુરસીસ, સ્ત્રી, (ફાઇ પુરા= = ! પૂછવું. પુર્વી કપૂછવું ઉપરથી) સવાલ
પગામ, ૫૦ (ફાર થનામ =સંદેશે)
કહેણ. કરવા.
અમો પક્ષકારો અંદર અંદર સમજી આ દયાળુ છે, કૃપાળુ છે, પિગમે કે તાજા કરારની પુરસીસ આપીએ છીએ.'કેટ.
દી સારુ પુલાવ, પુત્ર (ફા પઢાવ ઝર=પુલાવ) પિચ, ૫૦ (ફા રે કા=પેચ. =
ચાખાને એક જાતનો ખોરાક. મૂળ શબ્દ | ફેરવવું, લપેટવું ઉપરથી) પિચ, દાવ, ‘પલાવ” છે, પણ ‘પુલાવ’ શબ્દ પણ ! તાલ વગેરે. “પણ ધૂર્તલાલ વિશ્વાસુ મં. વપરાય છે.
ડળમાંથી દૂર ન પડતાં એના પેચથી “લાંબી મુદતે મસાલે મળે તેમાંથી લાડુ ! ભેમીઓ રહેતો” સ. ચં. ભા. ૩ કે પુલાવ થાય.” અ. ન. ગ.
ચિદાર, વિ૦ (ફાડ પર = પુસ્તી, સ્ત્રી (ફા પુરતી , =મદદ) | પેચવાળું) આંટા આંટાવાળું. સહાય, મજબુતી માટે કામ કરવું તે.
પચી વિઇ (ફાવે તેવી = =દાવપેચ પુસ્ત, પુછ (ફાઇ સુરતz < =ઢગલો)
જાણનાર) છળકપટ જાણનાર. ટેકરો, એક જાતનું બાંધકામ પુરખુન, વિ૦ (ફાટ પુર્ણન કર !
વિજાર, સ્ત્રી (ફા vજનાર =પગલેહીન ભરેલ. કુર=ભરેલ-ખૂન-લેહી) |
રખું પગાર મળીને ) જુતી,
મોજડી. જબરો, મજબુત, લેહિઆછું. તે પુરખુન તબીઅતને જવાન રજપૂત દળ, ન૦ (ફાડ જિગાદ છે પગે બો હતો.’ નં. ચ.
ચાલનાર ) પગે ચાલનાર લશ્કર,

Page #18

પદા. ] ૧૫૭
શિવા. પેદા, વિ (ફા ઘાનવું થએલું, ] “અરે આ પેશકદમીથી, કહે તુજ હાથ
ઉપજેલું) જન્મેલું, જાહેર થએલું | શું આવ્યું ?” કલાપી. પેદાશ, સ્ત્રી (ફા પ્રારા = | પેશકસ, પુત્ર (ફા જેરા = કમાઈ, ઉપજ ) ઉત્પત્તિ, જન્મ
નજરાણું, લશ =ખેંચવું ઉપરથી
રાઃખેંચનાર, નજરાણું આપવાથી આ પમાન, ન૦ (ફાડ પમાન =કેલ
ગળ જવું પડે છે ને મોટા માણસની કરાર) વાયદો.
મુલાકાત થાય છે માટે ) ભેટ, સોગાત, આવી સનમ જગાડી તું, ઈશ્ક પાયમાન તફ, ખંડણ. દે ન દે.” ગુ. ગ.
પેશકશી, સ્ત્રી (ફા જેરવાશો ર પરણ, ન, (ફા ચરાદાં, viદન કે આગળથી ભરવાનું મહેસુલ) ખંડણી. પરદન - 7 = !
પેશકશીના ચડેલા સુમારે રૂ. ૩૪૦૦૦ પહેરવાનું વસ્ત્ર) કુરતું, કમીસ.
આપવાનો ઠરાવ કરી તેમની સંમતિ
મેળવી.’ રા. મા. ભા. ૧ પેરવી, સ્ત્રી (ફા પરથી ડઝન-અનુ
સરવું. પણ પાછળwતર જવું ઉપ- | શિકાર, પુo (ફા જેરાર = રથી રવી=જવાપણું) પાછળ જવું,તજવીજ. નોકર, ચાકર, શિષ્ય) મજુર, મદદગાર, ‘મુસલમાનોમાં હિંદની બહાર જોઈએ,
નજરની આગળ કામ કરનાર, મેહસુલ તે નાતજાત નથી, ધનાઢ્યપણાને લીધે
ઉઘરાવનાર અમલદાર. પેરવી છે.' ન. ચ.
માજીસ્ટ્રેટની બેવફાઈ ને શિકારની
હુશીઆરી વગેરેને ચિતાર પિતાને બહુ પેશ, વિ૦ (ફાડ ,
= |
પ્રિય હતો.’ નં. ૨૦ આગળ) મેખરે.
શિગા, સ્ત્રી (ફાઇ રાદoks - ચબુવેશ કરવું, સ0 કિ(ફા
તરો) આંગણું, આંગણું કે તખ્ત ઉપર આગળ કરવું ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ)
પાથરેલું પાથરણું. આગળ કરવું, રજુ કરવું. હાજર કરવું. તેણે સંસ્થાનમાંથી આવેલા કાગળો
પેશગી, સ્ત્રી (ફાડ જેરી દ્વારા સુબેદાર આગળ પિશ કર્યા.' બા. બા. !
પહેલાંથી આપવું તે) કામ કરાવવા માટે
આગળથી અપાતું લવાજમ. પેશ પહોંચાડવું, સહ ૦િ (ફાRા | પશદસ્તી, સ્ત્રી (ફાટ વેરતી ઉપરથી ) આગળ લઈ જવું, આગળ
હ - બળાત્કાર, ચાલાકી) પિહોંચાડવું, કામને બદલો અપાવ, ઠેઠ સુધી પાછળ પડવું. તેથી તેમનું કાર્ય |
આગળ થવું. પિશ પણ ન જાય. એ. ન, ગ.
ભલા તું પશદરતીથી કરે કાં દાખલ પેશકદમી, સ્ત્રી (ફા જામી અરબી, !
ઈઝરાઈલ.” ગુરુ ગઢ શરમ=પગલું સ્વપ્ન જ=આગળ પેશવા, પુત્ર (ફા પેશ્વા, પશ્ચિા, કાગ જવું) સામે લેવા જવું.
આગેવાન) મુખ્ય પ્રધાન

Page #19

૧૫૮
શિવાઈ. ]
[ પિસ્તી. શિવાઈ, સ્ત્રી, (ફા પડ્યા પડ્યા પેસે, પુછ (ફાર ક - દોલત)
હા =પેશ્વાઓને રાજકાળ) પ- ધન, સમૃદ્ધિ. શ્વાનો અમલ.
પોઈસ, સ્ત્રી (ફાર જેવા કે પૂર જ પેશવાજ, પુરુ (ફા પડ્યા, જેન, =ચાલે, પગ ઉપાડે, ખસી જાઓ
-=મુસલમાન સ્ત્રીઓને પહેરવાને | ઉપરથી) ગાડાવાળા રાહદારીઓને ખસેએક પ્રકારનો જામો) ઘેરદાર જામે. | ડવા માટે બોલે છે તે. પિશાની, સ્ત્રી (ફા વિજ્ઞાની કવિ- = પોચું, વિ૦ (ફા દૂર : ખાલી) ગર
કપાળ ) નસીબ, તકદીર, કિસ્મત. વગરનું, નાલાયક. પિશાબ, પુત્ર (ફાઇ કારાઘ, પાઘ, જિ| વિત, નઇ (ફા૦ ફૂટ =વાણું) વણવામાં રાવ=મૃતર) પેશાબ.
સુતર નાખવું, લુગડું. પેશી, સ્ત્રી (કાશી આગળનું) આગળ, તું, નર (ફાટ ઉતા =પ્રજાને કેસ ચાલવો.
સરકારી ભરણું. પેશીનગઇ, સ્ત્રી (ફાઇ વેશો પિરિયે, પુ. (ફા દૂર J=ોકરો) છે. - - =ર્ભવિષ્ય કહેવું, જેન= |ી
પરી, સ્ત્રી (ફા દૂર છી
છોકરે) દીકરી, આગળનું, ગોરું એ સુતન=કહેવું ઉપ
છોડી. રથી કહેવાપણું) ભવિષ્યવાણું.
તેના દુઃખની પેશીનગઈ કરવા હમેશા | પિ પુ(ફા પૂર = છોકર) છેતત્પર રહે છે.’ નં. ૨.
કરો, દીકરો. પેશે, પુલ (ફાઇ વેદ =હુનર ) | પિલાદ, ન૦ (ફાટ પટ્ટાદક સ્ત્રાવ કસબ, ધંધો, ઉદ્યોગ, કામ.
J; =કઠણ લોટું) ખરું હું, એવી જાતનો પશે ગંદુપુરીએ પડશે | ગજવેલ. હતો. અં. ન. ગ.
પિશાક, પુ. (ફા પરાયા = પિસ્તર, વિ૦ (ફા સતર 4 =પહેલાં.
ઢાંકનાર. ન=ઢાંકવું ઉપરથી) વસ્ત્ર પે=આગળ + ત , અધિકતા વાચક |
શરીરને ઢાંકનાર, લુગડાં. પ્રત્યય) વધારે પહેલાં.
પિશાકી, સ્ત્રી, (ફા પરાજી કડક વિહેલદાર, વિ૦ (ફા જુદદ્ગાર = | લુગડાં લત્તાં) ખારાકી, પિશાકી,
પહેલવાળો. ઉકપડખું, બાજુ + = વાળે છે બાજુવાળો, પહેલવાળો. ષિાકી, સ્ત્રી (ફા પાક
વસ્ત્ર) ખાનપાન, લુગડાંલત્તાં. જિાર, સ્ત્રી (ફા થનાર =જોડે) | પગરખું, જુતી.
પિસ, પુરુ (ફા રત ચામડી) પૈસાદાર, વિટ (ફાડ જનાર 'j =ધનવાન) માલદાર, ધનવાળો. | પસ્તી ન૦ (ફા તન અને

Page #20

પેાસિદુ ]
[ તવાખાર.
ચામડાનુ સીવેલું લુગડું) ઠંડા મુલકમાં ફક્ત, અ૦ (અ ત hiż=કત, સ. શિયાળામાં પહેરે છે તે.
હમણા ત્યારે, અરખી .ઉપસર્ગ છે, વત=કાવું. ઉપરથી ઋત=બસ)માત્ર, કેવળ.
૧૫૯
પેાસિદુ, વિ૰ (કા૦ોશીદ - ક ઢાંકેલું ) ગુપ્ત.
યાજ ન॰ (ફા॰ પિયા !±-=ડુંગળી) કાંદા. યાજી, વિ॰ ( કા॰ પિયાની gj4=
ડુંગળીના રંગ જેવુ) ડુંગળીના રંગ જેવુ. યાદી મહાત, સ્ત્રી (ફા૦ પિયારદ+માત અરબી=મરી ગયા. dl! =ધ્યાદેશ મરી જાય તે ) શેત્રજની રમતમાં વર્ષરાય છે.
પ્યાદુ', વિ॰ ( ફા॰ વિચાર્૪ ૦૭..=પગે ચાલનાર ) પેદલ, લશ્કર.
પ્યાલું, ન૦ ( કા॰ પિયા ૩-૩ )પ્યાલું. પ્યાલા, પુ॰( કા૦ વિયાજય 34-૨) પ્યાલા. · અરે ! પ્યાલામાં શરબત, ભર્યું તું તે પડી ગયું ' કલાપી.
રૂ. .
ફકરા, પુ૦ (અ૰ દિય»×3=કરોડ નળીનુ હાડકું, ગદ્ય લખાણના કકડા. વર તેાડયું. ઉપરથી ) વાક્ય સમૃહ, હું કેા લેખ.
ફકીર, પુ॰ ( અ॰ ીર_-5=પરમેશ્વરને યાદ કરનાર, તપસ્વી) ત્યાગી, વેરાગી. કીરરૂ, ન ( અ फकीर फुकरा 132 +-5નું અહુવચન રા =ક્કર કે ફકીરા ) માગણુ.
ફકીરી, સ્ત્રી॰ ( અ૦ ñ Îlci=ક્ કીરની હાલત ) કૂકીરપણું,
-25=
બદનામ, બે આબરૂ ) વગેાવાયલું, જેને માટે ખોટુ ખેલાતું હોય તેવું.
પ્યાલી, સ્ત્રી ફા વિયાજદાજે) ફજેતખાર, વિ॰ (અ૦ ની નોTM કાળ
નાની પ્યાલી.
પ્ર॰ ખીલોર}|2 ગુરુ પ્ર॰ જેત થખેલા ) બદનામ. ફજેતી, સ્ત્રી૰ (અ ની તીર-કંડ ==જેતી ) વગાણુ, ચર્ચા, નિ ંદા.
ફેજર, સ્ત્રી ( અન્ન્ન=સવાર, ૫રાઢી ) વહાણું, મળસકું.
:
આ વાય જરતણી હવા ’ કલાપી. ફેજલ, વિ૦ ( અ॰ F S Jżવધારા, અશિંશ) સુખી, આનંદી, કૃપા.
6
અદલકર યા ફજલ કર તુ, કંઇ તે ફે સલેા દેવા ' કલાપી.
ફજેત, વિ॰ (અન્નીદત
ફજેતા, પુ॰ ( અ૦ નીહત7 Km-25= ફજેતી, વગેાણું ) ચર્ચા, નિંદા. ફડનવીસ, પુ॰ ( અ૰ તૂં દફતર+નિવીસ
ફા લખનાર નિવતન-લખવુ. ઉપરથી. વૃત્તિથી-દ્દફતર લખનાર ) મહાલ વગેરેના મોટા અમલદારને પહે લેા કારકુન.
ફતવાખેાર, વિ૰ ( અવા =મુસલમાની ધર્મશાસ્ત્રના હુકમ+વો ફા ૫૦ ગુજરાતી પ્રયાગ. ) પાખંડી, ક્િ તુરી, ઢાંગી.
- તેના પાડેાશીએ જણતા હતા કે કૃતવાખેાર છે. ૨૦ ૧૦૭ વા. ભા. ૧
તે
'

Page #21

કૃતા.]
ફતવા, પુ॰ ( અ૦ા fö=મુસલમાની ધર્મ શાસ્ત્રના હુકમ ) ઢાંગ, ફેલ.
મેાતના ફતવાપર માહાર કરી ચુકયા છે.' આ મા
:
ફતેહમારી, સ્ત્રી ( અ એક પ્રકારનું વહાણુ.
૧૬૦
ફતેહ, સ્ત્રી ( અવ TAL=ખાલવું, ઉધાડવુ. જ્યારે કાઇ શહેરને ધેરા ઘાલે છે, ત્યારે અંદરના માણસા દરવાજા બંધ કરી પેાતાનું રક્ષણ કરે છે, તે બહારના માણસા દરવાજો ઉઘાડી અંદર જવાની કાશિશ કરે છે. જ્યારે દરવાજો ઉઘાડી અંદર દાખલ થાય છે ત્યારે કૃતેહ થઈ કહેવાય છે, કેમકે દરવાજો ઉઘડે છે.) જીત, ક્રાઇ કામમાં પાર પડવું.
૪ ઉપરથી )
ફતેહુમ‰, વિ॰ ( અહ્રદ+મત્કારસી પ્રત્યય દમય --->=યશસ્વી ) ફતેહ પામેલુ, વિજયી.
ફતેહમ’દી, સ્ત્રી૰ ( ઉપરના શબ્દને ઇલાગવાથી સમૈયો - તેહ )
ત, જય.
રૅના, વિ॰ ( અ૦ ના ઝં=નાશ. હની= નાશ થવું ઉપરથી)નાશ પામેલું, પાયમાલ. • સૃષ્ટિમાં અવિચલ કાઇ નથી, ના ફાવે છે. ' [ ૨૦
ફનાફાતીયા, વિ॰ ( અ फनाफ़ातिहह LiŠ=ાતિ હૈં=ઉઘાડનારી. કુરાનમાં પહેલા અધ્યાય છે તેનું નામ ‘ ક્ાતેહા ’ છે. મુસલમાનામાં શુભાશુભ પ્રસગે એ અધ્યાયના પાઠ કરવામાં આવે છે, ને તેનુ પુણ્ય જેને માટે તે પાઠ કર્યો હાય તેને મળે એમ કહે છે. સાધારણ રીતે મરી ગએલાના પુણ્યાર્થે એના પાઠ થતા હાવાથી ફાતેહાના અર્થના થઇ જવા સાથે સબંધ રાખે છે, તેથી ના
[ફરજંદારી.
ફાતીયા=સમૂળગા નાશ થએલા એવા અર્થ થાય છે ) નાશ પામેલુ.
• ખિજરખાંની સાલિંગરેહના વઘેાડાના નાાતિયા પછીની કચડાટ વગેરે ઘણુ જ અસરકારક વન્યુ છે. નં૦ ચ નાફિલાહ, વિ॰ ( અ૦ નાદિરાવ
- 1 sl&=ગુરૂના ધ્યાનમાં લીન થઈ જવું. જેમાં યજમાન હુમેશા પેાતાના ગુરૂના ધ્યાનમાં ડુબેલા રહે એવા *કીરીને દરજો) ગુરૂના ધ્યાનમાં લીન થઈ જવું.
· મુસલમાની ધર્માંમાં પણ કનાલિશહના સિદ્ધાંતને માની મારૂપે પ્રભુપ્રાર્થના કરે છે, ત્યારે એ પણ શું કૃત્તિપૂજા નથી ?' સુ॰ ગ૦
નાફિલ્લાહ, વિ (૦ फना फिल्लह
Ul<5liö=ખુદાની હકીકત ને એળખાણમાં ડુબી જવાના ફકીરાના ઉત્તમ માર્યાં ) ઈશ્વરમાં લીન થઇ જવું. નાકિલ્લા અને બકાબિલ્લા એવાં સાયુજ્ય અને પરમ સમાધિ દૈવલ્યરૂપ વિચાર સમજાવેલા છે.' સિ૦ સા૦
y=જુદાઇ, તા
ફરક, પુ॰ ( અ॰ વત ) ફેર, અંતર.
સ્વભાવમાં અને આચારવિચારમાં દેખાઇ આવે એવા કુરક હતા.' રા. મા. ભા. ૧ ફરજ, સ્ત્રી ( અ f
=દાજો કરવા, નક્કી કરવુ, પરમેશ્વરના હુકમ ) માણસાને નિયમાનુસાર અમુક કામ કરવું તે.
કરજદ, નક્ા ગય ઝંj =દીકરો
દીકરી) કરાં, સંતતિ, સંતાન. રજદારી, સ્ત્રી (ફા॰ નવુંવારી Sy133,=બાલબચ્ચાં હોવાપણું) એક

Page #22

૧૬ ૧
ફર. ]
[ ફરિયાદ. પછી એક ફરજદે ફરજંદ ચાલુજ રહે, ફરસબંધી, સ્ત્રી ( ફા વહી વારસે ઉતર્યા કરે એવા ધારા.
s -કરશની બાંધણુનું) પત્થરનાં એમનાં ફરજંદદારી રાજ્યને એમણે ચેસલાં બેસાડેલી જમીન. ખાવાનું કર્યું. સ. ચં. ભા. ૩
સામું વિશાળ ફરસબંધી તળાવ હોય.” ફર, ન૦ (અ f
નં૦ ચ૦ =એક, એક નંગ) જેમાંનું એક
ફરસુદ, સ્ત્રી (અ ત = ફર, વિ૦ (ફા પર્વ -=માંસાળ,
આરામ પામવું, વખત મળ) નવરાશ, તાજે, હૃષ્ટપુષ્ટ) તાજું, ચરબીદાર. | ફરહાદ, પુરુ (ફા પર ,, =ઈરાનના ફરફર, અ૦ (ફા ર =જલદી, ઉ.
એક પ્રખ્યાત આશિકનું નામ છે, જે તાવળથી) તાકીદે “ફરફર વાંચી જાય છે.'
શીરીન પર આશિક હતો ) એક આશિ
કનું નામ છે. ફરમાન, ન૦ (ફાર્માન અનં-હુકમ, આ ફળી કબરે નથી શીરીન સુવાની.”
હુકમનામું, પરવાને ) સરકારી અથવા કલાપી. સત્તાવાળાનો હુકમ
ફરહંગ, પુત્ર (ફા ન =બુદ્ધિ, ફરમાનબરદાર, વિ૦ (ફા મન ઘર | વિદ્યા, વિવેક, મોટાઈ, ડહાપણ, અર્થ
-ફરમાન ઉઠાવનાર, હુકમ . જોવાનું પુસ્તક, કેશ) ડિકશનરી. માનનાર. વ તન ઉઠાવવું ઉપરથી વાર ઉઠાવનાર) હુકમ પ્રમાણે ચાલ
ફરાગત, વિ૦ (અ. નિરજ છે, =છુટક નાર, આજ્ઞાંકિત.
થો ઉપરથી રાત – છુટકે)
કામથી પરવારેલું, નવરું, દિશાએ જવું. ફરમાવવું, સકિ(ફા ન
‘સેંકડો લોક ફરાગત થવા લેટા લઈ અe=ફરમાવવું ઉપરથી ગુજરાતી
જતા હતા.” નું ચ૦ ક્રિયાપદ) અમુક રીતે કરે અથવા વર્તો એમ સત્તા સાથે કહેવું.
ફરામસી, સ્ત્રી, (ફાડ જામશો
- ---=ભૂલી જવાપણું) ભૂલકણપણું. ફરમાસ, સ્ત્રી (ફાડ મા -= ફરમાવવું, ભલામણ) સુચના.
ફરાસ, પુ (અનર –=પાથરણું
પાથરનાર, મકાન સ્વચ્છ રાખનાર નોકર ) ફરમાસી, જુઓ ફરમાસુ.
દીવાબત્તી વગેરે કચેરીનું કામ કરનાર
નોકર. ફરમાસુ, વિ૦ (ફા મારી
-=ભલામણ કરીને કરાવ્યું હોય તે, સરસ) | ફરાસખાનું, નવ (ફાઇ જાન્નાનદ નવાઈ જેવું. ફરમાસુ કેરીઓ વગેરે.
કંઈ =ફરાશને બેસવા ઉઠવાનું તથા
સામાન રાખવાનું ? રાશને ખંડ. ફરસ, સ્ત્રી (ફા # =પાથરણું)
પથર, છાટ, ચોરશું. “આરસની વિશાળ ફરિયાદ, સ્ત્રી (ફા ઢ =મદદ ફરશ પવિત્રતાનો ખ્યાલ સ્વયં ઉદભવાવે.” માગવી, બુમ પાડવી, આણદેવી) પિતાને નં. ૨૦
દુ:ખરૂપ થતી બાબત સામે બોલવું.
૨૧

Page #23

ફરિયાદી.]
१६२
[ ક્ષતિયા. ફરિયાદી, સ્ત્રી (ફા કી =' “ગોપીચંદન માળાની ફસલ, ભરે છે
ફર્યાદ કરનાર ) ફરિયાદ, અરજ, દાવો | નરસૈ બાવા; સોએક ચોર જે લુટે સામફરેબ, સ્ત્રી, (ફાડ જેવ, શિવ ન = ટા, હય ઘરમાં નહિ કઈ જાવ.” દગો) છે, ભૂલથાપ દેવી. .
શા. વિ. ફરેબી, વિ૦ (ફાડ જેવી,
વિન્સ, ફસલી, વિ૦ (અ. સ્ત્રી 4 = =દગાબાજો ભૂલથાપ દેનાર.
અકબર બાદશાહે હિજરી ૨૧ માં ફરેબી સૌ બજારમાં કલાલોની દગા- ઋતુઓને અનુસરીને એક સનનો આરંભ બાજી.” દી સા.
કર્યો હતો તે) ફસલી વરસ. ફતે, પુ(ફાડ જિરિતz < = | ફેદ, પુત્ર (અવ =વિવા, દગ, ફરેબ,
મોકલેલા. મૂળમાં આ શબ્દ શિક્ષિત કપટ, હુનર, અભિપ્રાય) કારસ્તાન, કાહતો જેનો અર્થ મોકલેલો થાય છે, ને તે | વતરું, ઢાંગ. જિરિતાર=મોકલવું ઉપરથી થયો ! કદી, વિ૦ (અ. ના –ફન જાણછે. ખુદાની તરફથી મોકલેલે દૂત. (૨)
નાર, દગાબાજ) કપટી, ઢોંગી. પુરતા પૂજવું ઉપરથી પુરતg= પૂજે. પરમેશ્વરને કાસદપ્રકાશિત)
કંદીલું, વિ૦ (અડ ની - ઉપરથી) દેવતાઈ માણસ
કપટી ટૅગી. તેમાંથી તેનું રક્ષણ કરવાને બે ફિરિસ્તા ફાચર, સ્ત્રી (ફા પર્વ ==કકડો )
જાણે આકાશમાંથી ઉતર્યા’ ન. ચ. ફાડ, લાકડાની તડમાં ઠોકી બેસાડવાને ફલાણું, વિ (અરૂઢાર aM =અમુક માણસ,
લાકડાનો કડકે. ન જાણતા હોઈએ તે માણસ) નામ, 1 ફાજલ, વિ. (અ. નિસ્ટ -=સારું, ગુણ વગેરેથી ઓળખવું.
વિદ્વાન, માટી પદવવાળો માણસ નાગઢ= ફશ, સ્ત્રીત ( કુ. શ =બેકરાર) પરા- |
તે ઉત્તમ હતો ઉપરથી) વધેલું, બાકી જય, પાછા હઠવું.
ફાજેલ, વિ ( અs gifન -સારું, ફસ સ્ત્રી અ
=નસોમાંથી
વિદ્વાન. જ્ઞ=તે ઉત્તમ હતો ઉપરથી) લેહી કાઢવાની ક્રિયા.) નસ ઉઘડાવી!
વિદ્વાન, વિદ્યાવાન.
ફાતમા, સ્ત્રી (અ. મિદ -->( = ફસકી જવું, અ૦ કિ. (અ) ૭
જેનું ધાવણ સુખરૂપ છુટયું હોય તે. —=વિચાર ફેરવ, અભિપ્રાય બદ
હજરત મોહંમદ સાહેબની દીકરીનું નામ. લેવો ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) પાછા એમના વંશમાં સૈયદો છે) મુસલમાન પડી જવું, હઠી જવું.
સ્ત્રીઓમાં નામ હોય છે. ફતિમાં સુલતાના ફસલ, સ્ત્રી (અ ૪ ૮ =ચાર - | બેગમ વગેરે ( કન્યા વાંચનમાળા).
સમમાંની કોઈ એક માસમ, પુસ્તકનો | ફતિયા, પુત્ર (અ. પતિ કઈ ભાગ જુદો કરે) અમુક પાક | ખેલનાર સ્ત્રી, દબા, કુરાનની શરૂતૈયાર થવાનો જે કાળ તે,
આતમાં જે અધ્યાય છે તે. મુએલા મા
લોહી કઢાવવું તે.

Page #24

ફાતિયા. ]
ણસની સંવત્સરી વગેરે વખતે ખાવાનું કરી તેનું પુણ્ય તેને મળે માટે જે ક્રિયા
મુસલમાનો કરે છે તે) કુરાનના અધ્યાય
)
જે મુએલાની પાછળ પઢાય છે તે. કૃતિયા, પુ॰ ( અત્તિ Tel!: કાતિયા શબ્દ જુએ. કુરાનના તે વિભાગઅધ્યાય-કે જે મુએલાની શાંતિ માટે પઢાય છે.
ફાની, વિ (અજ્ઞાન)
ફાનસ, (ફાવ ાનૂલ"!=વચન વીષ્ણુનાર, દીવાનેા પ્રકાશ ક઼ાનસ બહાર પાડે છે માટે) પવન લાગે નહિ ને અજવાળું મળે એવી દવા રાખવાની કરામત.
૧૬૩
ફ્ના ચ
નાર, નાશવંત, મરનાર. ↑નાશ કર્યા ઉપરથી ) નાશ પામે એવું.
ફાયદાકારક, વિ॰ (અ૦ા = duf= નફા. ચ=કાયા ઉડાવ્યા ઉપરથી, કારક સં. પ્ર. ) કિફાયતી, લાભકારક. ફાયદેમંદ્ર, વિ॰ ( અ૦ા-(54 મંત્ર કા પ્ર૦ ) ફાયદાકારક. ફાયઢા, પુ૦ (અ॰ IT_S!=નરેશ) લાભ, પ્રાપ્તિ, ગુણુ.
ફ઼ારક, વિ॰ ( અાJિ=ક્ક કરનાર, જુદું પાડનાર, =જુદું કર્યું ઉપરથી ) ભિન્ન કરનાર, અલગ કરનાર. ફ઼ારંગ, વિ૰ ( અનિŁ-નિવૃત્ત નવરા ! છુટુ, મુત. કામથી ફ઼ારિંગ
હોય ત્યારે મદદ આપતા,' ન. ચ.
[ કાલુઢ્ઢા,
ANANA.
ફારગત, સ્ત્રી ( અ૦ાગત ટ == નિવૃત્તિ, નવરાશ ) છુટકારો, મુક્તિ. ફારગતી, સ્ત્રી (અ૰ શિવસી હાવિશ્ર્વસીšી કં=નાવો, સ્વતંતાનામું, છુટકા, છુટા છેડા કરવા. આ શબ્દ હિંદુસ્તાનમાં વપરાય છે, ઇરાન, અરબસ્તાનમાં વપરાતા નથી બંધનમાંથી રાજીખુશીથી કે પતાવટ કરીને છુટા થઇ જવું તે.
ફામ, સ્ત્રી ( અ॰ દમ ન ં=બુદ્ધિ, સમજ,
ડહાપણું. FTર્મે=જાણ્યું ઉપરથી કામ ફારૂક વિ૦ (અ॰ RIFF :JJU=સયા.
મરણ, યાદ. વાડામાં નવીનચંદ્ર હતા તેની મુદત્તને કામ ન રહી.' સ૦ ચ
ભા. ૧
સત્ય વચ્ચે ફેર પાડનાર. પેગંબર સાહેબ સ. અ. ના ખીજા ખલીફ઼ા સાહેબના ખિતાબ છે. એ મુસલમાન થયા તે દિવસથી મુસલમાની ઉઘાડી થઇ; ત્યાં સુધી મુસલમાનો ને મુસલમાની છુપાં હતાં. મુસલમાને ખુલ્લી રીતે ઇબાદત કરી શકતા ન હતા. ર=મ્બુદું કર્યું. ઉપરથી) એ વસ્તુઓમાં ફેર કરનાર,
ફારસી, વિ॰ (ફા હાર્લી, રિસી
yૐ = ઈરાની ભાષા. હરિફે મળીને. ફારસી ભાષાના છ પ્રકાર છે. ફારસી, પેહલવી તે દરી એ ત્રણ ભાષાને ઉપયાગ વધારે થાય છે. હરદી, જાબુલી, સજી ને સગદી એ ચાર ઓછી વપરાય છે) ફારસી મેલી, ઇરાની મેલી.
ફારૂકી, વિ॰ ( અ॰ ils? 22y!$=હ
જરત ઉમર ક્ાકના વંશના મુસલમાનેા) મુસલમાનામાં એક જાતના શેખ લેાકા, ફાલ, પુ૰ ( અ ાજ=શુકન. વિ બ્યની છુપી વાતા કહેવી) જ્યોતિઃ શાસ્ત્રને
એક પ્રકાર.
કઇ મસ્તાન પૈાથી ફાલ કાજે, નિત વિચારી ગઈ.' દી સા ફાલુદા, પુ (રા
છૂ, પાSET Dell, d-કં) પાલુકા શબ્દ જુએ.

Page #25

કાસલે. ]
ફાસલે, પુ॰ (અ॰ સિરુદ્દ∞!5=ક્રક, સમય, મેદાન, છેટું. ત્તત્ત ઉપરથી ) ગુલ દામ તેનાથી એક હાથના ફાસલા પર બેઠી હતી.' બા ખા
=
ફિકર, સ્ત્રી૦ ( અ૰ રિ, ત્રિ, સાચ, અંદેશા) ચિંતા, ઉદૂંગ ફિતના, પુ૦ (અ॰ નિદ
ડ=ખરાબી
ગાંડપણુ, આસક્ત) ફિતુર, ફેલ, ઢાંગ.
ફિતુર, ન॰ ( અ૰ સૂત્ર
)
=સુસ્તી,
ખરાખી, નુકસાન ) ખંડ, બળવા, દગા.
=ક્રિતુર
ફિતુરી, વિ॰ ( અ॰ સ્તૂરી J5 કરનાર ) ખડખાર, હુલ્લડ કરનાર. દિવી, પુ॰ ( અછી છુ ં=ફિદા થનાર, કાઇના બદલામાં પેાતાના જીવ આપનાર ) નાકર, ચાકર, દાસ.
હતા બસ મેાતના પ્યાલા, ખુરીથી જાત પી શ્રીદવી.’ કલાપી.
ફિદા, વિ॰ ( અ૦ ાિ ઝિંકાઈના બદલામાં પેાતાના પ્રાણ આપવા, ફિંદા કરવાની વસ્તુ) અક્તિમાં ઘેલું ઘેલું થઇ ગએલું, કુરબાન.
‘ તે પર ફિદા આ શરીર વળી, હું પ્રેમ રવિપર ધરૂં અતિ.’ કલાપી.
ફ્િરકા, પુ॰ ( અ॰ દિ =કામ, ટાળુ, ધર્મનો ફાંટા ) લેાક, એકજ રાજ્ય અને એકજ દેશના રહેવાસીએ.
૧૬૪
ફિદાસ, સ્ત્રી૦ ( અ॰ સિ -9)=
સ્વ. ફારસીમાં પવસ શબ્દ છે તે ઉપરથી અરબીમાં ક્રિપ્સ શબ્દ થયા છે. એનેા અ મેવાવાળા બગીચા, સ્વર્ગ થાય છે. પ્રાચીન કાળમાં પૃથ્વી ઉપર સિ નામના એક માગ બગીચા હતા, તે ઉપરથી સ્વર્ગનું નામ પણ દિૌસ પડયું) સ્વ. અમદાવાદની પાસે ખાગે
[ ફિલસુફી.
ક્રિૌંસ ગામ છે જે અમરાઇના નામથી ઓળખાય છે.
કઇ ચીજમાં બહુ જાદુ છે, ફિૌંસ દેખુ શું દીઠે.' દી. સા.
ફિરસ્તા, પુ॰ ક્સ્તા શબ્દ જુએ.
ફિરંગી, પુ૦ (ફ્રા॰ fity=→ા
પના લાક) પોર્ટુગાલના રહેવાસી,
ફિરાવની વિ॰ (અ॰ અયન 9-y=
બદલા લેનાર. અર્વાચીન કાળમાં જેમ મિસરના બાદશાહ ખેદિત્ર કહેવાય છે, તેમ પ્રાચીન કાળમાં સ્ક્રિન કહેવાતા હતા. પણ વલીદ બિન મુસઅબ કે જે પેાતાને પરમેશ્વર કહેવડાવતા હતા તેને માટે હવે ક્િરન શબ્દ વપરાય છે. તે હજરત મૂસા અ. સ. ના વખતમાં હતા. તે પેાતાના લશ્કર સહિત નીલ નદીમાં ડુખી ગયા. ઇ. સ. પૃ. ૧૫૦૦ વર્ષ ઉપર આ બનાવ બન્યા છે. હાલ એ શબ્દ અહ કારી, મગર, ગર્વિષ્ઠ, કાઇનું કહ્યું ન માનનાર, માથાના ક્લા, હઠીલા, મિજાજી વગેરે અર્થાંમાં વપરાય છે. ) માથાના કુરૈલા, મિજાજી, હઠીલા,
ફિલસુફ, પુ॰ ( શ્રીક, નીતૂ પ્લે, કં
વિદ્યાતા મિત્ર. જી=વિદ્યા, સુમિત્ર. વિદ્વાન, ગટર, ચાલાક, વક્તા ) તત્ત્વસાની, તત્ત્વરોધક,
ફિલસુફી, સ્ત્રી ( ીપુરા
.
ગ્રીક ભાષાના · થિઆ સી' ઉપરથી સા. અજ્ઞાન અત્રેના સમયમાં મુફા નામે એક ટાળી હતી, કે જેઓ દુન્યા ત્ય દને ભક્તિ ને તપમાં લાગેલા રહેતા હતા, તે કાયાની પાસે બેસી રહેતા હતા. આ સુપ્રીયા લાકા નવરસ બિન મર્રાના વશમાં હતા. કે જે તમીમ ખિનમાંની એક હતી. પછી મુસલમાની ધર્મ
શાખા

Page #26

ક્રિસાદ ]
ચાલ્યા પછી જે લેાકેા એમના જેવા ગુણવાળા પેદા થયા તે પણ સૂરી કહેવાવા લાગ્યા) વિજ્ઞાન શાસ્ત્ર.
‘ તેના સંસ્કાર સ્ફુરવાથી સંસારી વિષયામાં પણ ઉંડી વિવેકબુદ્ધિ (પીલી) ઉત્પન્ન થતી.’ સ ચ ભા. ૧. ફિસાદ, સ્ત્રી ( અ૦ જસાર્ડ!....—ખીગાડ સલુચ્ચા હતા ઉપરથી ) તોફાન,
મસ્તી.
ફિસાદી, વિ॰ ( અ॰ સારી plus= બિગાડ કરનાર ) ક્રિસાદ કરનાર, તાકાની. ફુજીલ, વિ॰ ( અ॰ ઝૂલોö=વધારા કરવા, મેટા) વધારે,
અગર એ માયા અંદર, પુન્નુલ ના મેલ ઇજરાઇલ.’ ગુરુ ગ્૦
કુંદના, પુર્વ (કા॰ પૂર્વીન,ના) જુદીનાનાં પાંદડાં.
ફુદીના, પુ॰ (ફા॰ પૂર્વીના ગ=ફુદીના) જુદીને.
ફુરત, સ્ત્રી૦ (અ॰
જુદાઇ) જુદા પડવું.
ત =વિયોગ, ‘ગણી પુરતની આતશને, હંમેશા હેતથી ટાઢી.' દી સા
યુÀા, પુ॰ ( ક્ા
પુર્જાદ ૦) =કા ) કડકે કડકા, ડુચે ડુચા. તેથી પેટમાંના સાપના પુરચા ઉડી ગયા.' ૩. ૧૦૦ વા. ભા. ૩
ફુરજો, પુ૦ ( અ ાનદ =} =મ ંદર ઉપર વેપારીઓ પાસેથી કર લેવાનું ડેકાણું
)
વહાણા ઠેરવવાનું મથક ‘ પ્રત્યેક જાતની વ્યાપારની જણસ માટે જુદા જુદા પુરન હવા કે ધૃવ
ફુરસદ, સ્ત્રી૰ ( અ૦ મત ડરું=
૧૬૫
[ ફેલામીનં.
રામ પામવા, વખત મળવા, નિવૃત્તિ ) નવરાશ, અવકાશ.
કુલર, પુ૦ (ફા વાર=દવા. ) સખતદારૂ, ઊંચા દારૂ.
ફુલબાગ, ૩૦ (ફાવાળ=વાડી) ફૂલઝાડ માટેજ બનાવેલા બાગ.
સ્કૂલ -4G=પૈસા. E=પૈસા એવુ બહુવચન જુલૂસ ) નાણું, રૂપીઆ.
ફુÜસ, પુ॰ ( અ॰
ફુવારા, પુ૦ (અ॰ જન્માદ Cy!, =પાણીનું ઝરણુ, બહુ જોશ મારનાર ) એવા અનાવટના પાણીના કુંડ કે જેમાં પાણી ઊંચું ચડીને ધારા રૂપે ઉડે.
ફેજ, પુ॰ ( અત નયન ઇં=પાણીની વૃદ્ધિ, પાણીનુ પુર, કાઇની સાથે ભલાઈ કરવી) હાલત, સ્થિતિ, અવસ્થા.
ફેરફરક, પુર્વ (અ૦ રા-તફાવત, ભિન્નતા) અવળુ સવળું,
ફેઢલ, વિ૦ ( અ૦ વર« Jબલા, અવેજ) બદલેલુ હાય તેવું. ફેરબદલી, સ્ત્રી॰ ( રથી) ફેરફારી.
વવર્લ્ડ JÚઉપ
ફેસ્તિ, સ્ત્રી૰ ( અ॰ ઉજ્જિસ્ત (ê= યાદી, અનુક્રમણિકા) યાદી, ટીપ.
‘ ગઇ રાતે મેં એની ફરિસ્ત કરી રાખી છે.' બા મા
ફેલ, પુ૦ (અ॰ સ=કામ ) પા ખંડ, ઢાંગ, જીદું.
કૅલખાર, વિ॰ ( અ૦ાલોર કા૦ પ્ર૦ જ«ોર્ક =કામ કરનાર. ગુ॰ પ્રયાગ છે) પાખડી, માંગી. લજામીન, પુ ( અ॰મનામિન fold_45 = વણુક માટે જામીન)

Page #27

ફેસ.]
૧૬૬
[બકાલું. જુઠું કે નઠારું આચરણ ન કરે અને હું
૩. બે, સારી ચાલ રાખે તે માટે લેવામાં આ વતો જામીન. “પણ બે મહીના પછી
બકરીઇદ, સ્ત્રી (અ૦ વાર મકંડ તેને બેરોદ પટ બેતલબ કરીને ફેલ
વર=ગાય, બળદ, વારંવાર આવજામીન લઈને તેને રાજી કરી છોડી મુક્યો.”
નાર, ખુશીને દિવસ. અરબીમાં એનું રા. મા. ભા. ૧
નામ મા છે. અમદા=પહોર
દહાડે ચડયો હોય તે સમય, કુરબાનીને ફેસલ, વિ (અ ર - લડાઈ ! દિવસ, એ ઈદમાં પોહોર દહાડે ચડયા
ચુકવવી, ન્યાય કરવો, સટ્ટ=વહેંચ્યું પછી નમાજ પઢાય છે ) મુસલમાની વર્ષના
ઉપરથી) અંત આવ્યો હોય તેવું, છેવટનું. છેલ્લા મહીનાની ૧૦ તારીખે આવનારી ફેસલથવું, અ૦ ક્રિડ (ઉપરના શબ્દ ઉપરથી - ઈદ મક્કાની હજ થાય છે તે ઈદ.
ગુજરાતી ક્રિયાપદ) અંત આવવો. બકવા, (અ. લુવા કરડવું ઉપરથી) “પંચાયતમાં નિઈવ દાવા મુકદ્દમા ફસલ બકબક કરવું. ઘોંઘાટ કરે. થશે” નં. ૨૦
બકાત, વિ૦ ( અ વિસાત ! = સલો, પુo ( અ વત્તા ઋ= બચેલું. પાછળ રહેલું. વાપીનું બહુવચન) લડાઈ ચુકવવી. રદૃ હેઉપરથી) | વધેલું, વાપરતાં વધેલું. નિકાલ, નિવેડે, તોડ.
| બકાબિલ્લાહ, વિ૦ (અ૦ વવવિદ ફેકીયત, સ્ત્રી (અ ચિત
Uઍિ ખુદામાં બાકી હેવું) ઈશ્વરમાં =વડાઈ, અહંકાર શા-ઉપર, ઉપ- | બાકી રહેવું તે.
રથી ) ગર્વ, અહંકાર, આત્મશ્લાઘા. “મેક્ષ પરત્વે પણ ફનાફિલા અને બકાફેજ, સ્ત્રી (અર ઝ =લશ્કર ) બિલ્લા એવા સાયુજ્ય અને પર સમાધિ સેના.
કૈવલ્ય રૂપ વિચાર સમજાવેલા છે.” જદાર, પુ૦ (અ વગર ફળ પ્ર |
સિ૦ સા૦ જાકાર =કાજવાળો, ફેન બકાલ, પુ(અ૦ વઢJબં-વનસ્પતિઉપરી ) કોટવાળ.
વાળા. વાણીઆ, વનસ્પતિ ખાનાર. જદારી, સ્ત્રી, (ઉપરના શબ્દને શું લાગ
ભાજીખાઉ. વેસ્ટ=વનસ્પતિ ઉપરથી ) વાથી થએલો શબ્દકા !
પરચુરણ શાકભાજી વગેરે વેચનાર. =જદારપણું) ફેજદારનું કામ.
આંબાની કેરી તોડવાની આ બકાલે વાત, વિ. ( આ જાત ૭ =મરી જવું,
હિંમત કરી.” એ. ન. ગ. નાશ થવો, ગુજરી જવું) કતલ કરી | બકાલાપીઠ, સ્ત્રી (અ૦ વકી ત્રિ મારી નાંખ્યું હોય તેવું
ભાજી, પાલા, પીઠ, ગુજરાતી) શાકભાજી કામ, રામ રાખે છે.
વેચવાનું ઠેકાણું. શાકમાકટ. પાર, સ્ત્રી (૨૫ - = શા મારવે, | બકાલું, નc (અ૧ ૬ ભાઇ
જલદી, વખત) વાસ, સુગંધ, સોડમ. પાલ) લીલોતરી, શાક.

Page #28

ઘોંઘાટ, કોલાહલ.
બકોર.]
૧૬૭
[ બગલગીરી. બકેર, પુ(અ૦ સુi =રૂદન, રડવું) ] પણ ખવરાવે તે માણસ. (૪) રમ
=પોતે ન ખાય, પણ બીજાને ખવબક્ષવું, સ૦ કિ. (ફા જ ન =આપવું !
રાવે તે માણસ.) કંજુસ, કૃપણ. ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ છે -=
“કાઈને એઠે પાણીએ પણ ન છોટે આપવું) ખુશી થઈને આપવું તે.
એ બખીલ હતો.’ટ, ૧૦૦ વા. ભા. ૩ હવે તાબા સદા કરજે, ખુદા મા બખોલા, સ્ત્રી (અ. લુહ૮ ડિ = તને બશે.” કલાપી.
અખીલાઈ ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયોગ)
કૃપણુતા, કંજુસાઈ. બક્ષી, પુત્ર (ફાઇ વશ હook =પગાર ! વહેચવાનું કામ કરનાર નોકર, દરિયાઈ
રિયા બાલ, સ્ત્રી, (ફા સ્ત્ર નં-છોડું, ખાતાનો નોકર ) લશ્કરને પગાર આપનાર
ઉપરનું પડ, પિલાણ) ઝાડ, પહાડ અમલદાર.
જમીન વગેરેમાં પડેલું બાકું. બક્ષીસ, સ્ત્રી (કા. વદરા = બબ્લાવર, વિ૦ જુઓ બખતાવર.
આપવું વદન=આપવું ઉપરથી ) ! બગદાદ, ૧૦ (ફાડ વણાટ [ મૂળમાં ખુશી થઈને કાંઈ આપવું તે.
આ શબ્દ વાના ઈડ હતા. બખતર, ન૦ (ફા. વર =લડાઈમાં વન બગીચો+ા ફરિયાદ. ફરિયાદ
પહેરીને જાય છે તે લેઢાને પિશાક ) સાંભળવાનો બગીચો. એ બાગમાં નવઝટકો વાગે નહિ કે તીર ભેંકાય નહિ તે શેરવાન બાદશાહ દર અઠવાડિયામાં એક માટે પહેરવાનો સૈનિકનો પિોલાદની કડી- દિવસ બેસીને લોકોની દાદ સાંભળતો એને ડગલે, કવચ.
હતો, તે ઉપરથી એ બાગનું નામ બાગિ
દાદ પડયું, ને તે પરથી બગદાદ નામ થઈ બખતાવર, વિ૦ (ફાર વરતાવરk=
ગયું) ઇરાકે અરબમાં એક શહેર છે. નસીબવાળો. વરદત્ત નસીબે+ાવરક
(ગુ. વાં. મા). વાળો ) ભાગ્યશાળી, નસીબદાર.
હું મને પોતાને બખ્તાર માનું છું.” બગલ, સ્ત્રી (ફા જાઢ =બગલબા બાવ
કાખ) ખભાની તળેનો હાથના મૂળ
આગળનો ખાડે. બખીઓ, પુ. (ફા વરચંદ =
= મજબુત ને બારીક સીવણ) દોરાની | બગલગીર, વિ૦ (ફા વગર આંટી દઈને ભરવામાં આવતા અટે. !
ગળે મળવું, ભેટવું. નીતિન પકડવું
ઉપરથી ર ) આલિંગન આપવું. બખીલ, વિ૦ (અવીર કિલ=
બહુ તરસાવી બગલગીર થયો છે યાર.” કૃપણ, કંજુસ, પોતે ખાય પણ બીજાને
દીક સાઇ ખાવા ન દે તેવો માણસ. (૨) સ્ત્ર | તેની પાસે પણ ન ખાય ને બીજાને | બગલગીરી, સ્ત્રી ( ફાવળી પણ ખાવા ન દે તે માણસ. (૩) sjર્જ =આલિંગન આપવાપણું ) ભેટ, રાણી =પોતે પણ ખાય ને બીજાને કાટી, છાતી સાથે ચાંપવું તે.

Page #29

અગીચા. ]
બગીચા, પુ૦ (ફા॰ વચદતં=નાના બગીચેા. દ એ લશ્રુતા વાચક પ્રત્યય છે) બાગ, વાડી, ઉપવન.
બચકું, ન॰ (તુર્કી યુદ્દ રથી ) લુગડાં વગેરેનું પાટલું,
૧૬૮
બચકી, સ્ત્રી (તુર્કી તુષાર લુગડાં, પેટલી) લુગડાં વગેરેની પોટલી.
ઉપ
ખચકા, પુ॰ ( તુ॰ યુવદન! ઉપરથી ) લુગડાં વગેરેને પાટલેા.
6
‘ મારાં વહાલાં લુગડાં ખેંચકે બાંધી ધાળુ વસ્ત્ર પહેરી ફરવું. ' ક. ધે, બચગી, સ્ત્રી (કા॰ વળી
પ=બચ પેણ. વવબચ્ચુ+ની =લઘુતા વાચક પ્રત્યય) નાનપણું.
અચડવાલ, વિ૰ ( કા॰ વચ્ચદ=બાળક ઉપરથી ગુજરાતી પ્રત્યય ) બાલચ્ચાંવાળા, વિસ્તારી.
બચપણુ, ન૦ (ફા વરદ્દ=બાળક ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયેાગ ) નાનપણુ, બાળપણ,
અચ્ચું, ન॰ (કા વરદ્દ=બાળક ) બાળક, છેકરૂં,
અચ્ચા, પુ (કુા॰ વદ=બાળક ) બાળક, છેાકર.
[ બજારૂ.
મજવું, ક્રિ અ૰ ( કા॰વજ્ઞાસાયુર્ંન ૭) 1!=મજાવી લાવવું, કાઇના હક અદા કરવા ) અમલમાં આવવું.
મજા, વિ॰ (ફ્રા॰ યજ્ઞા ! યોગ્ય. યોગ્ય સ્થળે, ખરૂં ) વાજી.
· આપના દિલમાં જે શક રહ્યા કરે છે તે બજા છે' બા બા
બજાજ, પુ॰ ( અ॰ વજ્ઞાન =કાપડને વેપારી, સામાન વેચનાર. વT=લૂગડું ઉપરથી ) દેશી વાણીઆ, કાપડને વેપારી. જે ચૌદ લાકના મહારાજ હૈ, મહેતા માટે થયે। જાજરે ' વાધેાાભે કેશર છાંટેરે, પાધડી બાંધી અવળે ટેરે.’ મામેરૂં. મજાજી, સ્ત્રી. (અ॰ વજ્ઞાની j!!= બજાજપણું ) વેચવાની ચતુરાઇ,
મજાવેડા, પુ॰ ( અ વજ્ઞાનીj+ વેડા ગુરુ પ્ર૦ બજાજીપણું ) રકઝકપણું. બજાર, ન॰ ( ક્ા ચન્નાર [j=બજાર. દાઝ્માયુનેન ક્રી કરીને લાવવું, બજારમાંથી ઘણી ઘણી વસ્તુ લાવવી પડે છે માટે. (૨) દ્વ્રા=શારવા, રસા ( પ્રવાહી શાક ) ઉપરથી ના=શેારવા વેચવાની જગા. ) ચૌટું, પીઠુ, ગુજરી.
મજારગપ, સ્ત્રી ( કા॰ વાજ્ઞાનપjJj =બજારમાં ચાલતી ગપસપ ) અવા, લેાકવાયકા.
અચારે, વિ૰ ખીચારા શબ્દ જુએ.
અજમેફાની, વિ૰ ( કા૦ ત્ર=મ+ાની અ૦
૩૦શ૦=બજારમાં ચાલતા ભાવ ) જાહેર બજારમાં જે કીમત ખેલાતી હોય તે.
વૃશ્મિાની ગડ)=નાશવંત મ`ડળી. બજારભાવ, પુ૦ (વનાર Jj+ભાવ, વમ=સભા, મંડળી, દાની નાશવત= દુનિયા ) ક્ષણભંગુર જગત. જવાણી, સ્ત્રી (કા॰વજ્ઞા વુર્વન= | બજારૂ, વિ ફ્રા॰ વાનગી s}}}!= બજાવી લાવવું, કાઇનો હક અદા કરવા ) બજારનું) સાધારણું, ખાસ બનાવટનું અમલમાં મૂકવું.
નહિ એવું.

Page #30

અન્નવણી. ]
૧૯
[ બદન૪૨.
ખજાવણી, સ્ત્રી ( ફા॰વજ્ઞાબાપુżન ! અદખસલત, સ્ત્રી ( કા૦ વસૂલત
હરી =મજાવવું ઉપરથી ) બજવણી,
અવહત
-akd=નારી ટેવ, નારી ટેવવાળા) ગેર વતણુક,
કલમબંધી, ટાંચ.
ખરાબચાલ.
બજાવનાર, વિા વજ્ઞાાાયુન U}} બજાવવું ઉપરથીઅમલમાં શકનાર ) અમલ કરનારી
બજાવવું, સક્રિ (ફા યજ્ઞાસાવૃંદન Y=મજાવવું ઉપરથી ગુરૂ ) અમલમાં મૂકવું.
અજીદ, વિ॰ ( અ॰ નિય ં હતું, મમત, વિરૂદ્ધતા ) આગ્રહી, કડીયું
મતક, સ્ત્રી (અવત
એને હૈં લઘુતા વાચક ફારસી પ્રત્યય લાગી વત= મૃતકનુ બચ્ચું, અથવા નાની સીરેાહી ) એક પક્ષી, પાણીમાં રહેનાર ને કાદવમાં પણ રહેનાર પક્ષી, પાણી વગેરે ભરી રાખવાનું વામણ.
• તેના હાથમાં દારૂની બતક હતી.' રા
મા. ભા. ૧
ખડીફજર, સ્ત્રી ( અન્ન સવાર બચાલ, શ્રી ( કા વર્ષાદ ગુ૦ પ્રભાત ) માસ, પ્રભાત. સૂચાહનારી ગાલ ) નકારી ચાલ, દુરાચરણે.
મતકે, પુ ( અવત ઉપરથી ગુરૂ પ્ર નાની ખેડા ઘાટની કુલ્લી.
તેલા, પુ॰ ( અ॰ ઘેંસ ઉપરથી ગુ॰ પ્ર૦ )
કિનારે કિનારે કરનારૂં નાનુ વહાવ્યુ. એક નાના ખેડા-દ્રવ્ય ભરેલા-જરી જરી દેખાય છે.' સ. ૨. ભા. ૪.
મ
વિ (ફા વર્!=ખરાબ. ફારસી ઉપસર્ગ પણ છે ) ખરાબ, નાડું, ભૂ.
બદામ, ન ( કા૦ વામ ગું=નરાં કામ કરનાર ) ખરાબ કામ, વ્યભિચાર.
૨૨
'
બદ્ર ખસક્ષતના દાવાને જ્યારથી અફેલી માંડી, ત્યારથી તે મારું કાળજું કપાઇ ૫ છે.' અં. નં. ગ
ભદગાઈ, - ફા॰ થોક્ss= નારૂં માલવું. ગુનએલયુ ઉપરથી ગૌર્ ) ગીઋત, નિંદા, કુથલી; તે લેાકેા જ્યાં ત્યાં નવાબ સાહેબની બગાઇ કરતા કરે. સુ ૨૦
મઢજમાં, સ્ત્રી॰ (ફા૦ વત્તવાન કે વર્ જીવન શ્રું=નડારી જીભવાળા ) નહારી જીભ, ગાળ ગલાચ.
મદા, સ્ત્રી ( ક્ાવાનુ ચઢુત્રા =સાપ, નઠારી આંતરીને કકળાટ, શોપ
અભી દુઆ )
મુદદાનત, શ્રી ( કા॰ વલિયાનત અ
વિચારત૩)નારી નિા, નહારી તિાવાળા ) દુરાય, હરામ દાનત.
મુદ્રા, ન ( કા વન હ=શરીર ) શરીર, અંગ, પહેરણના થાટનું પહેરવાનું વસ્ત્ર.
તેં શું કર્યું તે આ બદન ખાલી મતાવાતું નથી. ’ કલાપી.
મદનજર, સ્ત્રી (કા. વજૂનગર અ વૅટૂનનTE.=નારી દિષ્ટ ) કુર્દિષ્ટ

Page #31

દનસીબ. ]
બદનસીબ, ન॰ ( કા૦ વવૃત્તીય અ વનીવ તું&q=નારા નસીબવાળા ) ભાગ્યહીન, અભાગીઆપણું બદનામ, વિ૰ ( ક્ા॰ વધુનામ +5= નકારા નામવાળા ) લાંચ્છિત, કલંકિત,
9156
બદનામી, સ્ત્રી૰ ( કા૦ વરુનામી_sol નડારા નામપણું ) બટ્ટો, લાંછન, નામેારી, કહેતી.
=
ભટ્ટપરહેજ, વિ॰ ( ફ્રા॰ ચવદંન પરહેજ ન પાળનાર ) ગમે તે ખાનાર, ગમે તેવાં કામ કરનાર.
અપરહેજી, સ્ત્રી ( કા વરૃપદૈની =પરહેજ ન પાળવાપણું) ગમે તે ખાઇ લેવું, ગમે તે કામ કરવું. દફેલ, વિ૦ (ફા॰ વરૂદ્ગુરુ અ॰ કામ Jai=નારાં કામ કરનાર ) ગેરચાલવું,
અનીતિમાન.
"
બફેલી, સ્ત્રી૦ (કા॰ ચX+Ruì___ =નારાં કામ ) અનીતિ.
મારા વિના રાજ્યમાં આટલે સુધી બદલી ચલાવી શકે છે. અં. ન. ગ.
છઠ્ઠો, પુ॰ (કાવો. નારા વાસ, દુર્ગંધ. વૃત્ત=સુંઘવું ઉપરથી બે )
નઠારા વાસ.
ખમે, સ્ત્રી ( કા૦ કૂવોર્ડ = નારા વાસ. ગુરુ પ્રયોગ )નિ ંદા, ગીબત, કુથલી.
બદમાસ, વિ॰ ( ક્ા॰ ન્યૂ+મATI, અરખી= જીવતા રહેવુ, જીવતા રહેવાની વસ્તુઓ.
હું બદસુરત.
વસૂમન્નારા= 2009 =નારાં કૃત્ય કર નાર, નારી રીતે જીવનાર, ખોટી રીતે પેટ ભરનાર )કાળાં કામ કરનાર, લુચ્ચા, હરામી. ‘ એવા બદમાશ લેાકેા રાજ્યની અંદર પગપેસારો કરી જ ન શકે. અં. ન. ગ.
'
બદલ, અ ( અવ યત્ન =સાટે, ખલે ) અવેજ, બદલવું તે.
બદલવુ, સ॰ ક્રિ ( અ૦ વર્લ્ડ
ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ. બદલતે બલ્ગેા ઉપરથી ) એકને ઠેકાણે બીજું લેવુ, આપવું વગેરે.
તબખ્ત, વિ (ફાવત રણ બદલે, અ૦ (અ૰ ચત્તુ ઉપરથી ) સાટે,
એકને ઠેકાણે બીજાં એમ.
=નારા નસીબવાળા) અભાગી, કમનસીબે,
બદલામ, જીએ બદનામ. બદલાવવું, સ૦ ક્રિ ( અ૦ વ= J) જુનું આપીને નવુ લેવુ. મદલાલુ, સસ્તું ક્રિ॰ ( અ॰ વરુ ઉપરથી
ફરી જવું, એક સ્વરૂપમાંથી ખીન્દ્રમાં જવું,
વર્લ્ડ ઉપરથી.
અલી, શ્રી ( અ૦ તબ્દીલીપણું=બદલવું ) બદલાવવું, ફેરફાર, સ્થળાંતર.
બદલા, પુ॰ (અ॰ વ′′ ઉપરથી વT, ત=વિરુÙ લે ) અદલબદલ કરવું તે.
બદસીકલ, વિ॰ (ફ્રા વજૂના અરખી વાલ=નારી સુરતવાળા, કદરૂપા કે વરવુ, એડાળ
đસુરત, વિ॰ ( ફા૦ વર્+સૂરત અરખી. વસૂરત "y=નારા ચહેરાવાળા ) વરવુ, કદરૂપું.

Page #32

બદજહમી.]
૧૭૧
[ બરખાસ્ત.
બદહજમી, સ્ત્રી (ફા વદક અ બયાન, ન. (અ. અતિ વયન=વર્ણન
=પચવું ઉપરથી કમર કરવું. વાજતે ગુણમાં ચઢીતિ હતી, ડ-ખાધું ન પચે તે ) અપચા, .
તે સમજાય એવું હતું. ઉપરથી) વર્ણન,
વિવેચન અજીરણ.
જુદી ગીરફતારી અમારી, ખ્યાને પણ બદામ, સ્ત્રી (ફાડ વાવામ 5 =એક
એ થાય ના.' દી સાવ મેવા છે કે એક સુકા મે, જેમાંથી તેલ નીકળે છે.
બર, પુત્ર (ફા વર ઉપર, બાથ, બગલ )
પન, પહોળાઈ. બદામડી, સ્ત્રી, (ફા ત્રાહામ ઈડ'.. ઉપરથી ) બદામનું ઝાડ.
બરઆવવું, અબ ક્રિ ( ફા. વામન
અ ને બહાર આવવું) પાર પડવી, બદામી, વિ૦ (ફાઇ વાજામ -50 = | આશા પુરી થવી. બદામના રંગ જેવું ) ભૂખ લાલ, | ‘તમારી ઈચ્છા બર આવશે.” 2. ૧૦૦
વા. ભા. ૩ દિયાન, વ૦ (ફા વન અને શરીર ઉપરથી ) "દન, કુડતું.
ઘરક, પુત્ર (ફાર વાવ =ઊંટના વાળનું
બનાવેલું લુગડું) ઊંટના વાળ, ફાટીઉં બદી, સ્ત્રી (ફાઇ વી ડખટાઈ, |
ઊન. બરફના ધાબળા. ખાટું) દુરાચરણ, અનીતિ, અધર્મ.
બરકત, સ્ત્રી (અ૦ વાર = બનશા, પુo (ફા વન ૬ =
વિશેષતા, વિશેષપણું, ઘર આશીર્વાદ એક જાતનું ઘાસ છે) દવાના કામમાં
પામેલ હતા ઉપરથી ) વિભૂતિ, ભરપુરતા. આવતું એક જાતનું ધાસ. સળેખમ
“આ લાભ સવાયાં, આ ખરે બરકત કહી વગેરેમાં વપરાય છે. રેચક હોવાથી યુનાની
તોલાં ખાવા માંડયાં.' 2. ૧૦૦ હકીમો ઘણું કરીને દરેક રોગમાં એનો
વા. ભા. ૨ થોડા ઘણુ પ્રમાણમાં ઉપયોગ કરે છે.
બરકમદાર, પુરા (વર્જ અરબી વિજળી;+ પાસ ન ( ૫૦ વર્નન =કાનનું માત્ર કવિ નાખનાર. વાર.
મળ્યું કે કાલ સુગ) મનના જાડા ht =વજળીની પેઠે તાકીદે હથીવણાટનો એાઢવાનો ફાળ,
આર ફેંકનાર, કુશળ. હિંદુસ્તાની ફારસી
છે ) જેલનો ઉપરી, બરકમદાર. બસસ, જુઓ અનુસ.
બરખાસ્ત, વિ૦ (ફાવત :-14 બબરચી, પુ(ફાવાઘ = ઊઠવું, વર્ષારતન=કડવું ઉપરથી) વેરારસોઈઓ ) રંધવારી.
એલું, વિખરાએલું, વિસર્જન.
બબરચીખાનું, નવ (ફાડ વાવવાદ | કિંઇ=રસોડું) રાંધણું.
બાબરે મેહફીલ બરખાસ્ત કરવાની રજા આપી’ બ૦ બe

Page #33

બરારી. |
| બરીયાને. બરજોરી, સ્ત્રી (ફા વન્ની 93 = “મારાં માબાપની ઈજજત તે બરબાદ
શક્તિ વાપરવી) જોરાવરી, જબરદરતી. કરીશ નહિ. ' બાદ બરતરફ, વિ૦ ( તજ અરબી. વર્તર બરબાદી, સ્ત્રી, (ફા વ ડ =
નોકરીથી દૂર થવું) પાસેથી ખરાબી) વ્યર્થ જવું તે. દૂર કરેલું, કાર મૂકેલુ. ‘મુખીર એને બરતરફ કરાવ્યો. સ. , 3 ,
ન ફc==ઉપર દુક અરબી, પરતરફી, સ્ત્રીe ( 1 અરબી, ઘરી
-સત છે, નk : = " ઉપર હામ
છે, સત્ય ) સાવું, ‘ હજહાંપનાહ જે કરે E- ગુe us નોકરીથી ડર કરવા
છે તે વાજબી તથા બાહક છે.' ક. થે. પણું ) કામ પરથી રજા મળવી તે. બરદાશ, સ્ત્રી (ફા વરત - =
બરાત, સ્ત્ર (ફાવાત વરની
તરફથી વિવાદમાં જનાર માણસ, નાન) સંભાળ. વ તન-ઉઠાવવું ઉપરથી)
વરઘોડાનું સાજન તે. સંભાળ, જાળવણી
જાન જે બાત કહેવાય છે તેનો દિવસ બેરદાસ્ત, સ્ત્રી (ફાઇ વસત -- નક્કી કરવામાં આવે છે. ' રા.મા. ભા. ૨ --સંભાળ) ભાળ કાળજી રાખવી. . પછી સારી કાણુ બરહાત લેશે, ક, ઘ, મજા
છે , છે બાતી, ૫. (ફા નરસી =
(વા) માં માણસ. બર, અબ ( અ વ$ . =આકારામાંથી
પાણી કરીને પડે છે તે. જમીન પરનું | બરાબર, વિ૦ ( ફાઇ વરાવર --- =એક પાણી કરી જાય તેને જવા કહે છે) કરેલું છે 1 ઉપર એક ગોઠવાયેલું, નિયમિત. વા= પાણી, હિમા
ઉપર ) સરખું, સમાન, ખરું, વાજબી. બરફી, સ્ત્રી (અ૦ ઉપરથી) બરફ | બરાબરી સ્ત્રી (ફા વરાત્રી = જેવું ઘણું ને બરફ જેવું ઠંડું પકવાન |
સમાનતા) સરખાપણું સરખા થવું તે. દૂધનો માવો ને ખાંડની ચાસણુથી | બનાવેલી મિઠાઈ.
બરાબરી, વિ૦ (ફાર વરઘર ઉપરથી) બરફીચૂરમું, નવ ( અ ય ઉપરથી ) | સરખે સરખું, સમેવડીઉં. બરફીની માફક હારી ચકાં પાડેલું ચુરમું, |
બક ડબના તથા બવાની તૈયારી ઉપર પરમત, ૧૦ (ફાર 11 =એક
આવેલા વહાણવાળાઓની ગાડી પાઈને વાત્રનું નામ છે જે તંબુરા જેવું હોય
તથા તેઓની તરધી સાન સહીને.. છે ને તેનો અવાજ ઘણેજ પ્રિય લાગે છે) એક જાતનું વાછત્ર.
બરીયાન, સ્ત્રી (ફા વન = ન બર્ભત દરત ઉસ્તાદી, તૂટયા તારે શેકેલું, રાંધેલું) બાળવું, બાળેલું, બંદુકને મિલાવી દે” ગુરુ ગો
અગ્નિનો સ્પર્શ કરવો. બરબાદ, અ૦ (ફાડ વઘ નકામું બે ચાર દિવસ ઉપર ભરી રાખેલી
વર=ઉપર, વાહવા. હવાની ઉપર | બંદૂક બરીયાન મુકીને છોડવા માંડી.” મિથ્યા) રદ, બાતલ, નકામું,
રા. મા. ભા. ૨

Page #34

' 1૭છે.
બરાબર. ]
| બહાલી બરાબર, બરાબર શબ્દ જુઓ.
બસાતી, પુ( અહ વિનતી ! અને
રાચરચીલું વગેરે વેચનાર. વિજાત= બરેબી, બરાબી શાબ્દ જુએ.
પાથરણું, સાદડી, રાચરચીલું વગેરે તે બરાબરીઉં, બરાબરીઉં શબ્દ જુઓ.
ઉપરથી) પરચુરણ સામાન વેચનાર વેપારી. બ, અe ( વર અરબી ઉપરથી જીદ હુમન, પુe ( ફાવે નમન બી-એક . =ાસીર દે , સ રાય પતાવનાર
પારસી મહીનાનું નામ, આદ્યબુદ્ધિ પ્રિયાવિશેષણ = ય છે ) થી પણ
નામના ફિરિસ્તાનું નામ છે કે પારસી વધારે, એના કરતાં વિશે.
દેવતાનું નામ
“આવી સંકલન મિસર ધર્મમાં તથા બલગમ, પુ (અા વા ... ગલફામાં
યાહુદી ધર્મમાં છે, તે શબ્દ બ્રહ્મને પડતો જાડો ચીકણો પદાર્થ. શરીરમાં
તેઓ “લાગાસ” કહે છે. છંદ અવસ્તામાં સોદા, બગમ, સફરા ને દમ એ ચાર
તેને “બહમન” કહે છે.” સિવ સાવ વસ્તુઓ છે તેમાંની એક) ગળફા.
બાહસ, સ્ત્રી ( અs વદ - =જમીન બલ, પુછ (અ૮ વવ છે.-આફત, ખોદવી, કાઈ વરતુ ખોળવી, કોઈની સાથે કુખ. બલા ) બંડ, તોફાન, રાજસત્તાની વાદવિવાદ કરો) તકરાર. * અકલ બડી સામે છેડે ફેરવે છે.
કે ભેંસ ' એ કહેવતમાં મે સ શ બિલા, સ્ત્રી (અ. ઘટ્યા છે. પરીક્ષા કરવી,
બહસ ને ઠેકાણે છે એટલે ' અકલ અજમાવવું) દુઃખ મુસીબત, માથા
મોટી કે વાદવિવાદ.' ફોડ, પીડા.
બહાદુર, વિ (ફા વહાદુર = એ પ્રમાણે બલાની સામા તેણે હથી
હિંમતવાન ) સાહસિક, શરીર, મદ. આર બાંધી તેણે તે મુડદાનું આસન | બહાદુરી, સ્ત્રી (ફા વહારૂ '. કીધું.” ક. ઘે,
=વીરતા, બહાદુરપણું, સાહસ. બલુચી, વિ૦ (તુક વિસ્તૂર = બહાનું ન૦ (ફા વહાનદ =મિષ)
બલુચિસ્તાનના લે) બલુચિસ્તાનનું | એઠું, નિમિત્ત. સ્વર, નટ ( અ. પાણી = | બહાર, પુર { ફાડ પર ઈ-વતનું
એક પ્રકારને રેગ ) ગુદામાં થતા મસાને | ભ ણ ..મન બી. રોગ, હરસ મસાને રોગ.
બહાલ, વિ૦ ( અ દારુ, વ ફારસી. બસ, અ૦ ( ફા. વર મરઘઈ, પુરતું ) વાઢ , (c=કાયમ) નાયુનું રાખેલું થયું, એટલું જ, ઘણું.
હોય તે. બસ્ત, પુછ (ફા વહત =ગાંસડી, બહાલી, સ્ત્રી (અ. દાઢી+વ ફારસી
પિોટલી, પોટલું, વત્તા =બાંધવું ઉપ- | વાર હJs =કાયમી) મંજુરી, રથી, બાંધેલું.) ગાંસડી, પિટલી.
ચાલુ રાખવાપણું.

Page #35

બળજરી]
૧૭૪
[ બાકી
બીજોરી, સ્ત્રી (ફા ગોર, બળ ગુજ. | ચાકર ઉપર કૃપા કરનાર. “બદનવાજ રાતી) બહુ આગ્રહ કરો.
એ સામંતસિંહ તો મેવાસનો રહેનાર છે.”
રા. મા. ભા. ૧ બળવાર, વિ૦ ( ૪૦ વદ - રર |
ફારસી. વવદુર 99 રૂ=બળવા | બંદપરવર, વિ૦ ( ફાઇ વપર્વર કરનાર ) લડાયકફિસાદ, બંડખોર. અ =સેવકને પાળનાર. પર્વન
=પાળવું ઉપરથી પવ.)સેવકને પાળનાર. બળ, પુછ ( વ વવેદ, 6 =દુઃખ, આફડા, બલા ) ખડો, બંડ, કિસાદ. | અંદા, પુo ( ફા ૩૪ i ==ચાકર,
ગુલામ, સેવક) બંધાએલો માણસ, સેવક, બંગ, પુ. (ફાડ ચT =ભંગ, જે.
દાસ. “ઠીક છે ત્યારે. જે આજ બંપીવાથી નશો થાય છે કે માણસને મસ્તી દાનાં પરાક્રમ.” સ. ચંe 1. રહે છે) બુટ્ટો, તર્ક, તરંગ.
બંદોબસ્ત, પુo ( ફા: સંવત બંદ, પુરુ (ફા તત્ વતન , <= | t:- =વ્યવસ્થા. વર્તાન-બાંધવું
બાંધવું ઉપરથી. બંદી બંધનું. * બંદ ઉપરથી વંર્ અને , એ બેની વચ્ચે - પ્રિય પણ છે જેમકે કેમ, ઉભયાન્વયી અ-મ વ’ આવવાથી
અજાબ , દિલ ) પડી, ધન | સંધિ થઈ દોબા ) નિયમ, નિયંત્રણ. બંદગી, સ્ત્રી, (ફા, રા, – | બંધીખાનું, ન. ( ફા૦ વંશાન
સલામ, સ્તુતિ ) ઈશ્વરપ્રાર્થના, ભક્તિ. 14 ડÄ =કેદખાનું) તુરંગ, એલ.
તેણે ખુદાની બંદગી કરી માગ્યું. ટ. | બંધીવાન, પુત્વ (કા. વૈ=કેદી 5. ૧૦૦ વા. ભા. ૪
વાન, ગુ. પ્ર. ) કેદી. “તેના શરીરને બંદર, ન૦ (ફા. વર મંદરિયાકાંઠે
કંપ અને ખેદ એ બે જણે, બંધીવાન આવેલું શહેર) બંદર. * સુરત બંદરે મુ
કરી દ્વારની બહાર ધકેલી કાઢયું.” સક બારક ઉપર અંગ્રેજી તથા મોગલાઈ બંને
ચ૦ ભા. વાવટા તે વખતે સાથે ઉડતા હતા.”નં૦ બં, પુo ( અ મંત્ર =પાણી
નીકળવાની જગા. નgs =જમીનમાંથી બંદી, પુe (ફા ી ડી . 14--"ાં
[નું છળ], તે ઉપરથી પાણી ||. ઉપરથી ) [ !
બંદુક, સ્ત્રી ( અ૦ વરૃ =એ દૂક | બાકી, પુ. ( અહ વાઢા = વંશ ગોફણનો ગોળો, તે ઉપરથી) વનસ્પતિ, લીલોતરી) આખું બાફેલું કઠોળ, નલિકા, પિસ્તોલ.
તેના ઠોડા કે બાકળા બાફીને ખાય.”
અ. ન. ગ. બંદનવાજ, વિ૦ ( ફી ચંદારા !
૧ = સેવક ઉપર મહેરબાની | બાકી, સ્ત્રી (અ. દા =હમેશા કરનાર. વંદ=સેવક નવરહતા કે R- રહેનાર. વવા તે જીવતો રહ્યો, હમેશ થાકી ઉપરથી નવાઝ ) નોકરી રહ્યો ઉપરથી) શેષ, અવશેષ, સિલક

Page #36

બાગ. ] ૧૭૫
[[ બાનેન. બાગ, પુ(અફાવા દંડ = બગીચો) | બાજી, સ્ત્રી (ફા સાજો 3 =રમત બગીચો, ઉદ્યાન, ઉપવન
વાત=રમવું ઉપરથી) રમત, ખેલ,
ચાસર. બાગબાન, ૫૦ (અ૦ વા+વાન ફા૦ પ્રક
વાખ્યાન પીડ =માળી ) બગીચાને બાજીગર, પુરુ (ફા યાર = રક્ષક.” “મેં બાગબાન બનાવ્યો હતો.” રમત કરનાર ) ખેલાડી, યુક્તિથી રમત બા ભાવે
રમી-રમાડી જાણનારો તે.
બાજીગરી, સ્ત્રી (ફાડ વાનર છે. બાગવાન, પુરુ (અા વાવાર ફાપ્ર.) =રમત) બેલ તમાશો.
બાગબાન શબ્દ જુઓ. “ભગવાને તેમાંનાં કેટલાંક કુળ બાદશાહને ભેટ આપ્યાં.”
બાજુ, સ્ત્રી (ફા વાઝુ ' = તરફ ) ર. ૧ ૦ વા. ભા. ૪
છેડે, અંત. બાગાયત, સ્ત્રી (અ વાર તેનું ફારસી
બાજુબંધ, પુત્ર (ફા વાકુવંર = રીતે બહુવચન વાળra (
k બગી
એક પ્રકારનું ઘરેણું) હાથની કોણી ઉપર ચાઓ) બગીચામાં થતી ખેતી વાડીમાં
પહેરવાનું ઘરેણું. થો પાક, ફૂલઝાડ, શાકભાજી વગેરે. | બાજે, વિ. (અ ક – =કેટલાક. બાગાયતી, વિ ( અ૭ વાળ ઉપરથી વકતેણે ભાગ પાડ્યા ઉપરથી )
તે કોઈ એક. ફારસીમાં બહુવચન વાગત ઉપરથી ) |
ફૂલઝાડ, શાકભાજી વગેરે થાય એવી ખેતી. બાખંડ, વિ. બાજંદુ શબ્દ જુઓ. બાચકે, પુરુ ( તુ યુ = =લુગડાં બાતમી, સ્ત્રી (અ. જાતિની ડh' = વગેરેની ટિકી) ઘેડ, પાંચ આંગળાં
અંદરનો ભેદ, છાની ખબ૨, વતન પેટ વચ્ચે કાલેલે જશે.
ઉપરથી) છુપી ખબર, સમાચાર. “એવી બાજ, પુત્વ (કા. વગ-એક જાતનું શિકારી
બાતમી નાગરાજને પણ મળી.” સર ચં.
ભા. ૩ પક્ષી. વતન રમવું ઉપરથી ચT= રમનાર. ફારસી પ્રત્યય પણ છે ) મોટી ! બાતમીદાર, વિ૦ ( અo artતનાર સમળી જેવું પક્ષી. ‘મુરઘીનાં બચ્ચાંને ! ફા. પ્રદ જાતિના છુપી ખબર મારવા બાજ ઉચે ઉડતાં ઉડતાં તલપ લાવી આપનાર) બેદી, જાસુસ, ખબરપત્રી. મારે છે.” ક. છે.
બાતલ, વિ૦ (અ. યાતિ૮ := ડું. બાજરડા, પુo ( ફાવવાના છે. 1 વર૪ બોટું હતું, તેણે સંતાડયું ઉપરથી)
રમનાર+ડા ગુડ =ચાલાકી) ધૂત' નિરૂપયોગી, નકામું. “મળી માહીતી મુજને દોંગાઈ રૂપાળીએ બાજંદાડા કરવા હવે બાતલ જહાંથી હું થશે.” કલાપી. માંડયા.” સ૦ ચ૦ ૧
બાન, વિ૦ ( આ વાતન ઇuછુપી બાજ, વિ. (ફા જાનંદ ... = વાત, વતન=પેટ ઉપરથી) ખાનગી. રમનાર ) ધૂર્ત, દોંગું, પિહોંચેલું.
ગુપ્ત, છું.

Page #37

મા
બાદ, સ્ત્રી (કા॰ ચાર્ટ્ J!!=હવા) પવન,વા.
બાદ, વિષે ( અ
વ ૭ =પછી, વસ્ત્ર=દૂર હતા ઉપરથી ) પછી, કડે, વળતી, બાતલ, કમ, આપ્યું.
૧૯૬
માદબાકી, સ્ત્રી ( અ૦ વસાવી P!5 =ગુજરાતીમાં આ શબ્દ વર્ષરાય છે. બાદબાકીને અરબીમાં તીજ મ કહે છે. યુવન=હાવું ઉપરથી ત્રા=બાકી રહેલુ ́) બાદ કરવું તે, બાકી રહેલું તે.
બાદશાહ, પુ (કા૦ વાટૂરાદ, પાટૂઢિ dly d!1!}-હાકેમ, મુલકના ધણી) મોટા મુસલમાન માદશાહ.
માદશાહી, સ્ત્રી (કા॰ વાÇશાહી, sule__gpssb =બાદશાહના અ મત્ર) મેટું મુસલમાની રાજ્ય. બાદિયાન, ન૦ (ફા॰ વાચન JU= અજમા ખુદ દાણા જેવું એક બી, એક જાતનું વસાણું.
માદી, સ્ત્રી ( કા વાર્થી હવા ઉપરથી. વાતૃ=હવા. મુસલમાને પાણી, હવા, માટી ને દેવતાને મહાભૂત ગણે છે ) અજીરણ, અપચો, અદહજમી.
માન,
વિ॰ ( અ વયાનંદ 3!!= સાટામાં કાંઇ પૈસા પહેલેથી આપીએ તે. વયત્ર=વેપાર, વેચવું, અરબી+જ્ઞાનTM, ફ઼ારસી પ્રત્યય) અમીન તરીકેનું,સાટાબદલ. ખાતુ, સ્ત્રી ( ફાવવાનૂ 53=બેગમ, ગૃહિણી, મુસલમાન સ્ત્રીઓના નામ સાથે
માઢેલુ, ન૦ (ફા॰ ચાટ્ટદ !=કસ) માત્ર, પુ॰ ( અ પ્રકરણ ) ભાગ • તે નામે માંડામાંહે સ્પર્ધા કરતા.’ નંચ,
રેશમ ઉપર ચડાવેલા કસબની આંટી, કમળનું ગુહતુ.
બાબસ્તા.
માનવાચક એ શબ્દ લાગે છે. અર્જુમંદ બા, શેહરમાન વગેરે ) ભાઈ, સારા ઘરની આબરદાર સ્ત્રી.
ભાનુ, ન ( કાવદાનંદ 3ખાટુ કારણ) મહાનું, નિમિત્ત, મિ
માનું, ન ( અ વાનદ છે!! સા ટામાં કાં પૈસા પહેલાંથી આપીએ તે. વચગ=વેપાર, વેચવું, અરબી શબ્દ છે એને બ્રાનદ ફારસી પ્રત્યય લાગ્યા છે ) સાદાના સાટા પેટે પહેલેથી આપેલી રકમ.
વાવ ! = દરવાળે, વિભાગ, વિષે,
ભામત, સ્ત્રી (કાવ વાવત !-લીધે, માટે, સારૂં, કામ ) વિષય, કામ.
માખતી, સ્ત્રી (કાવ વાવતર ઉપરથી ) માલ વેચાણ વગેરે ઉપરના વટાવ, હકસાઇ, દલાલી,
બાબર, પુ॰ ( તુર્કી ચાલુ =સિ ́હ ) હુંમાયુંના બાપનું નામ.
મામલમાંડમ, સ્ત્રી ( અ॰ વાનુ મંજૂલ
....31=આંસુના દરવાજા. બા= દરવાજા, મન્દ્બ=જેને રડી ચુકયા હોઇએ તે) એ નામની સામુદ્રધુની છે, જ્યાં આગળ વહાણાને હરકત પડવાથી ઘણી વખત લાંકા રડતા હતા માટે.
બાબસ્તા, વિ॰ (કા॰ વાવતદÄÍy= બધાએલા, સંધ, સગું) સંબધી. જોડાએલા, લાગેલા. નોકરચાકરો મેટા અધિકારીઓના સગાવહાલા કે મેસ્તા બાબસ્તાજ હતા.' અ, ન. ગ.

Page #38

બાબ.]
૧૭
[બાત.
બાબા, પુત્ર (ફાટ ઘવા આપ, દાદા, બારસ, ૧૦ (ફા ઘા
=ભાર સરદાર) દ્ધ, મોટો.
ખેંચનાર. બારભાર,+કીદન ખેચવું ઉ
પરથી કશ ખેંચનાર) માલ લઈ જનાર બાબાશાહી, વિ (કા. શાદી ડીઝ ) |
વહાણ, ભારખાનું લઈ જનાર વહાણ બાબાઓના અમલમાં ચાલુ થએલો સિક્કો.
બારગાહ, સ્ત્રી (કાવાર્તા 06 = બાબીલન, નર (અર વાવિર ! =
કચેરી, દીવાનખાનું) દરબાર, મોટા પ્રાચીનકાળમાં એક પ્રખ્યાત શહેર હતું,
માણસની હજુર. જ્યાં નમરૂદ અને જહહાકની ગાદી હતી. એનાં ખંડેરો ઇરાકે અરબમાં યુટીસના
બારગીર, વિટ (કા. વાણી - પુર્વ કિનારા ઉપર બગદાદની નિત્ય- જે ઉપાડનાર, જાનવર,) ઊંટ, ઘોડે, ખૂણામાં જણાય છે) એશીઆઈ તુર્ક- બળદ વગેરે, જે માણસને પોતાને ઘેડ સ્તાનમાં એક શહેર હતું
ન હોય પણ બીજા છેડા ઉપર નોકરી
કરતો હોય તે ઘોડે સવાર નોકર. બાબુંતિજારત, ભ૦ (અ) ઘીવુત્તિ જતા ધનજીએ એક બારગીરને પિતાને પિ21 =વેપારનો દરવાજો. બાબ=
શાક આ હતો તે માંહે મરાયો.” દરવાજે, તિજારત-વેપાર) સુરતનું ઉપ
૨. મા. ભા. ૨. નામ. ‘સુરી બાબુમક્કા કહેવાતું એટલું જ નહિ પણ બાબુત્તિજારત પણ બારદાન, ન૦ (ફા વન 15 = ગણાતું. નં. ચ.
કોઈ વસ્તુને જે વાસણમાં રાખે તે વાબાબુલમકા, નર ( અo aધુરમ ૬
સણ) ખાલી કોથળે, ખાલી માટલાં
વગેરેનું વજન મૂળ વજનમાંથી કાપી આપે - =મક્કાને દરવાજો, સુરત શહેર.
છે તે. બારદાન કાપવું. સુરત બાબુલમકા કહેવાતું એટલું જ નહિ, પણ બાબુત્તિજાર પણ ગણાતું.” બારમાસી, સ્ત્રીઓ (ફી નં૦ ૨૦
=ાખવું, ઉપરથી નિયન=આર
મહીના સુધી કાગળ લખવાની ચોપડી) બહાબાબે, અs (અ) વાવ =દરવાજે, રથી આવતા કાગળ લખવાની ચાપડી. પ્રકરણ) બાબતે, કારણે, વાતે.
બારીક, વિ૦ (ફા સારી 0= બામદાર, પુ. (ફાટarદારો » =
ઝીણું) પાતળું. સવારનો વખત) પ્રભાત, પરોઢીઉં. બાયર, પુ(અજાપુર = =કારણ) |
બારીકાઈ, સ્ત્રી(ારી ) = સબબ. “દેવી કન્યાવસ્થાની બહાર નીક
ઝીણુશ) પાતળાપણું. ળવા યોગ્ય થવા છતાં શોકના બાયસથી બારીકી, સ્ત્રી, (ફા જારી છે. = તેનું લગ્ન કરવું અટકી પડયું હતું.' ઝીણાશ) પાતળાપણું. સહ ચ૦ ૧.
| બારૂત, પુર (ફા. વાત .બંદૂબાર, પુત્ર (ફાર =દરવાજે) મોટા | માં ફોડવાને દારૂ) દારૂખાનામાં વ૫માણસની ડેલી.
|| રાતે દારૂ.

Page #39

બારૂતદાન. ]
૧૭૮
બિયાબાને.
બારૂદાન, ન૦ (ફા થાનક . બાંગ, સ્ત્રી (કાવગ ! સાદ,
=દારૂ રાખવાનું વાસણ ) દારૂ રાખવાનું | અવાજ,) મસીદમાં પાંચ વખત નમાજ શીંગડ.
વખતે મુલ્લા જે શબ્દો બોલે છે તે. બાલાતંગ, પુત્ર (ફાઇ વાઢાતા '.. | બાગા. ૫૦ (કાર ચાંદ =અવાજ
-ડાનો ઉપરનો તંગ. બાલા ઉપર{ ઉપરથી) જશ, કૌત્તિ, વખાણ. ઘેડાને તંગ, ઘેડાના સામાનમાંની એક છે વસ્તુ. રિકામાં નાની મોટી તંગ તુટેલા,
એટલે બાંગા આપોઆપ $કાશે. . . બાલાતંગ તેર ગાંઠવાળા, ડળી, રૂપડળ, બિન, ૫૦ ( ફ ફુદન ..=દીકરો ઉપરથી, ખોગીર ઘાશીઓ વગેરે જેએ ગુજરી- !
દીકર) મુહંમદ બિન કાસિમ કાસિમને માંથી ખરીદેલા. અં. ન. ગ.
દીકરી મહંમદ. બાલાબર, વિ૦ ( ફાવઢાર ઝ= | G..
બિનગર, વિર (
કાગારવિન એક પ્રકારનું પરાવાળું અંગરખું) | કાઠીઆવાડી લેકે પહેરે છે તેવું પરદા
બા વિના ઉપરથી=જગાર વિનાને )
નવરો, કામધંધા વગરને વાળું અંગરખું. બાલાશ, સ્ત્રી (ફા વરિ , વાત્રા | બિના, સ્ત્રી (અ. ત્રિના =ઈમારતનો J. OL=સંભાળ, રક્ષણ. બાલી
પાયે, વનો તેણે બાંધ્યું ઉપરથી) - દન=વધવું ઉપરથી) જાળવણી, ખબર ?
ન, હકીકત. રાખવી, રક્ષણ કરવું, જાળવવું
બિમાર, વિ૦ (ફા વીર ] =માંદો, બાલાશી, સ્ત્રી (ફા યાત્રિા, વાઢાડુરા મૂળમાં આ શબ્દ વીમાર હતા. વી+=
J... ) =સંભાળ, રક્ષણ, બાલી- ધાસ્તી,માર લાવનાર, ધાસ્તી લાવનાર, દિન=વધવું ઉપરથી) જાળવણી, ખબર | ધાસ્તી રાખનાર, માંદા માણસને મરવાની રાખવી, રક્ષણ કરવું, જાળવવું.
ધાસ્તી હોય છે માટે ) માં, રોગી. બાતે, પુત્ર (ફા ઘાનદ ! =એક બિમારી, સ્ત્રી, (ફા વીમારી
જાતનું લુગડું વાજતન વણવું ઉપરથી, | મંદવાડ) રોગ. વણેલું ) એક જાતનું સુતરાઉ લુગડું, મહેમદાવાદના બા વખણાતો હતો. બિયાન, નટ (અડ થયાના વર્ણન) એક તાસ્તો બાસ્તો, ગાય ગધેડી એક ગોળી ખ્યાન, વર્ણન વિવેચન. પાળ સરખા ગણે, જે જન વિના વિવેક.
ક. દ. ડા.
બિયાબાન, પુત્ર ફા વિચાવાન = બાહોશ, વિટ (ફાડ વારા
જંગલ, પાણી વિનાને પ્રદેશ. નહિ
= હોશવાળ વા=સાથે) હસ્યાર, ચાલાક
માઘ-પાણી; મન વાળું; સંધિ થઈને
વિવાર) જંગલ, અરણ્ય, નિર્જન. બાહોશી, સ્ત્રી, (ફા જારી '. ફ નાગો બિયાબાને, ફકીરી હાલ મારો =હુશીઆરી) ચાલાકી.
છે.” કલાપી.

Page #40

૧૭૮
બિરયાની.]
[[ બીજે બિયાની, સ્ત્રી ( ફવિની = બેચેન, તરફડીયા મારતું, “શરાબી બુત
એક જાતનું મુસલમાની જમણ. વર= | ખાનામાં જે મુઈન સનમ બિસ્મિલ.દી. સા. શકેલું, ભૂજેલું ઉપરથી) ચાખા, કેસર,માંસ
બિસ્મિલ્લા, સ્ત્રી ( અ વિદિઠ વગેરે નાખી ભૂજેલું એક જાતનું જમણ.
53 =અલ્લાહના નામથી. મુળ શબ્દો બિરાદર, પુઇ (ફાડ વિરાર = આ પ્રમાણે છે. વિક્રમg fe 1
ભાઈ) ભાઈ. “બિરાદર એ બધા મારા, નિરીમ -1 – D = હમારા રાહ છે ન્યારા.” કલાપી,
બશિશ કરનાર અને મહાન દયાળુ પર
મેશ્વરના નામથી મુસલમાનો દરેક બિરાદરી. સ્ત્રી ફાવિરા --- કામના આરંભમાં આ શબ્દને ઉચ્ચાર
ભાઈપણું) ભાઈ ચારો, ‘ગયા સુધી કરે છે. “બિસ્મિલા હિરહેમાન નિરરપણ નવી બિરાદરીને પ્રકાશ વિસ્તરવા- હીમ એટલું કહી તેણે તે ખંજર પિતાના નો છે.” ગુ. સિં.
કલેજામાં એટલા જોરથી માર્યું કે તેને પાછું
કાઢવાનો પણ તેને વખત મળે નહિ.” બિલકુલ, અs ( અ૦ f સ્ટ 135 = |
ક૦ ઘેર બધું. વકસાથે+મહgબધું, સંધિ થઈ બિલ) તદ્દન, બધું.
બીચાર, વિ૦ (ફા વીવાદ == બિલોર, પુરા ( અ વિરજૂર
નિરૂપાય ત્રિી, નહિ ચારદ ઉપાય.) =એક
ઉપાય વિનાનો, નાચાર. જાતનો ઉત્તમ કાચ) પાસાવાળો, અથવા નડા કીમતી કાચ.
બીછાત, સ્ત્રી (અ. ઘara ' =પાથબિલોરી, વિ. (અ૦ વિદ્ગ 3 4 = |
રણું, મેદાન, અસબાબ) પાથરણું, બિછાનું. બીલેરો) બાલેર જાતના કાચની વસ્તુ.
“નીલા ઘાસ તણી બિછાત પર આ અંગે
પડ્યાં શાંતિમાં.' કલાપી. બિલસ, બી (ફાડ રાઈટર-વંત, તકી,
બનતકરાર, સ્ત્રી (અસવાર : - રસીકું) ત્રણ મુઠીની એક ત. ગાજીખાંની છાતીમાં લા બિલ્લસ જેટલો
તકરાર વિના વાં િકાવ્યા વિના. પર ઉતારી દીધા.' બા બાક
ચણબંદી બેન લાદે ને, ચાલું બીન તકરાર;
કહે જન જાણે ક્યાં ઉપકાર, પશુમાં બિશાત, સ્ત્રી (અવસતિ ! બિ- પડી એક તકરાર.’ નવી વારમાળા.
સ્તરો. પાથરણું) પુંછ, દોલત, ધન | બીબી, શ્રી. (ફા થવા મુસબિસ્તર, પુત્ર (ફા વિસ્તર 4 =પાથ.
લમાન સ્ત્રી) મુસલમાન એરત. ર) પાથરવાનું, ગોદડાં ચાદર વગેરે. બીબીજાયું, વિ (ફા વીવી) બીબીના બીમાર દશ્યન બસ્તર તબીબને ભુ. પિટનું. મુસલમાન સ્ત્રીના પેટનું. લાવી દે.દી. સા.
બીરજ, પુરુ (ફા વડ ન=ચોખા) બિસ્મિલ, વિ. (અ૦ વરિષ્ઠ = કેસરીઓ ભાત, જરદો. એમાં કેસર પડે
જ કરવું, ઝભે કરેલું જાનવર, તરફડતું છે માટે મુસલમાને એને બિરંજે સુજ

Page #41

શુખારા.
અફર - એનેા રંગ પીળા કહે છે.
પણ કહે છે. વળી હાવાથી જરદો પણ
બુખારા, પુ (કા॰ ચુવા=વિદ્યા ઉપરથી, કારણ કે એ શહેરમાં ઘણા વિદ્વાન થઇ ગયા છે. જેમકે ઇમામ ઇસ્માઈલ સાહેબ વગેરે, કેટલાક કહે છે કે તુલા=વરાળ, ગરમી. આ શહેરમાં ગરમી ઘણી પડે છે ને વરાળ ઘણી થાય છે. માટે તુલાTM {k9) એક શહેરનું નામ છે. (યુ.વાં) બુર્જોદેલ, વિ॰ ( ફા યુ_િJy= બીકણું. ઘુ=કરી+ણિકરીના જેવા દિલવાળા ) ડરી જાય એવા,હિંમત વિનાને.
મ્રુતર્ક, નવ (ફા
=મેટા,
બુજરંગ, વિ॰ (ફ્રા॰ યુનુન માન આપવા લાયક, પ્રતિષ્ટિત) વ્રુદ્ધ, ઘરડું, ઘડપણના કારણથી માત આપવા યેાગ્ય. અહી કરવેરા બધા મુજરગ, ખુદાના ઇશ્કખાનામાં.' કલાપી.
.
૧૮૦
મુજરગી, સ્ત્રી॰ (કા વુઝુ = મેટાઇ, પ્રતિષ્ઠા ) ઘડપણ, મેટાઇ,બુઢાપે.
જીત, ન॰ (ા શ્રુત =મૂર્ત્તિ, પ્રિય) મૂર્તિ, પ્રતિમા.
કાળી તે લટ્ટુ રત્રી, સીધણુ.
શ્રુત - ઉપરથી)
ભુતખાનું, ન॰ (ફા ગુ«ાનદ ઝંડ મૂર્ત્તિ મુકવાનું સ્થળ ) મંદિર, દેવાલય. શરાબી ખુતખાનામાં જવે મુન સનમ બિસ્મિલ,' દી સા
બુતપરસ્ત વિ∞ (ફા॰ ZvTET U ! = મૂર્તિપૂજક. યુ=મૂર્તિન પરસ્ત એ પરસ્તીન=પૂજવું. ઉપરથી પૂજનાર ) મૃત્તિની પૂજા કરનાર, મૃત્તિને
( ખુન્નસ.
માનનાર, હિંદુ વગેરે. ‘હિંદુસ્તાનમાં વસતા પેાતાના ભાઇએ દેવભાવના ક૫તાં બુતપરસ્ત થઇ ગયા.' સિ॰ સા॰ બુતપરસ્તી, સ્ત્રી ( ફ઼ા ઘુઘૂરતી Su=મૂર્ત્તિપૂજા) સૃત્તિને પુજવા પણું. ‘ઇસ્લામ ધર્મમાં શ્રુતપરસ્તી (મૃત્તિપૂન ) એ અધર્મનુ કૃત્ય માનેલું છે.' આ નિ
ભુતરાકની, -
શ્રી ( કા॰ મુશિશ્નની =મૃત્તિ ખંડન કરવા પડ્યું, સ્તન-તાડવું ઉપરથી શિવન-તાડનાર ) મૃત્તિ ભાંગવા પણુ.
રમા ક્ષુબ્ધ અવસરને જીતશકનીના જમાતે કહીએ તે ચાલે. નં ૨૦
ભુતાન, ન॰ (અ॰ શ્રુતાન=કલક) દોપ, જૂઠે.
ભુતાનું, ન૦ ( અવસાનદ ડી.=Jગડાની નીચે અસ્તર હેાય છે તે) ખેાતાનું, જુતી પાઘડીને મેલા કુકડા.
શ્રુતાને, પુ॰ ( અ ચિતાનંદ અસ્તર ) ઝીણી ફાટેલી પાઘડીને કડકા.
=
બુનિયાત, વિ(કા॰ ચુમ્યાય !imજડ,
અસલ ) કુલીન, ખાનદાન, અસલ જાત.
:
‘ માણસા રાખવાં તે વિશ્વાસુ તે ખુનીયાન હાવાં જોઇએ.' સ૦ ૨૦ ૧
મુનિયાતી, સ્ત્રી(ફા॰ ઘુસ્યારી
જડવાળું, અસલી) કુલીનપણું, ખાનદાની.
બુન્નસ, ન॰ ( અશ્રુનુંન્ન−ધાળા કે કાળા રંગના ઊનનેા કામળે! ) ઊનનુ જાડા વણાટનું લુગડું.

Page #42

ગુ. સિં.
બુરખેશ. ]
૧૮૧
[ બેઆબરૂ. બુરખેપોશ, વિ૦ (અ) સુ રા | ફૂલપર આસક્ત છે, બગીચામાં રહે છે,
ફા =ઢાંકનાર, સુમરા = ઈરાનમાં બહુ થાય છે. ) મધુર અવાજે બુરખાથી પિતાને ઢાંકનાર, બુરખો, ગાનારું એક નાનું પક્ષી. પહેરનાર) “ એવામાં એક માણસ બુરખે
ગુલશન તો તેજ છે, પણ તેમાં બુલેપિશ થઈ તેજ સ્થળે આવી લાગે.”
બુલ ગાતાં બંધ થઈ ગયાં છે.’ નં૦ ૨.
બુલાખી, પુછ (તુકી સુદ્ધાવા : ઉપરબુરખો, પુ ( અ સુ =મ પર
થી. બ્લાક પહેરનાર ) જેના છેકરા નાખવાનો પરદે) માથાથી પગસુધી આખું
જીવતા નથી તે છેકરાનું નાક વીંધાવી શરીર ઢંકાઈ જાય એવું કોથળા જેવું
તેમાં વાળી પહેરાવે છે ને પછી તેનું સીવેલું વસ્ત્ર. “બુરખ નવી મુખપર ધરી, |
નામ બુલાખી કે નાથ, રાખે છે. ડગલાં ભરે ત્રણચાર તે.” કલાપી.
બુલંદ, વિ૦ (ફા તુરં ત =ઊંચું, બુરજ, પુર (અ) યુગ દર=ધુમટ, મકાન,
લાંબું, ઘણું, વધારે) ઊંચી યોગ્યતાવાળું કિલ્લે, રાશિ, કિલ્લાના મથાળા ઉપર !
બુબક, વિ૦ (ફાઇ વ્યા =કુંવારી તોપ ગઠવવા માટે કાઢેલી અગાશી જેવી છે
દીકરી,) મૂર્ખ, અણસમજુ રાવડી. “એવો વિરાજતા છતાં પાલીતાણુંના બુરજ અને મીનારા કરતાં પણ ઉંચો !
બે, (ફાઇ વે , ઉપસર્ગ છે. ધાતુ અને ઝોકાં ખાતે દેખાય છે.” રા. મા. ભા. ૧ સિદ્ધ નામને લાગે છે, જેમકે બેઈમ,
બહયા વગેરે. કોઈ વખત એથી ઉલટું બુરજી, વિ૦ (અ) યુ અને ઉપરથી )
પણ થાય છે જેમકે બેસિપાસ) ફારસી શેત્રંજની રમતમાંની એક જીત, કે જેમાં
ઉપસર્ગ છે. ચોપટ ઉપર એકલા હાદા ને પાદશાહજ રહેલા હોય. અરજીમહાત.
બેઅક્કલ, વિટ (ફાટ +4 અરબી - બુરાખ, સ્ત્રી (અ)
કી =એક મw cર ઓછી બુદ્ધિવાળો, બુજાનવરનું નામ છે. ચોપગું, ઘોડાથી !
દ્ધિહીન ) સમજ વગરનું, અજ્ઞાન. નાનું, ગધેડાથી મેટું. તાબુતોના દિવ- બેઅદબ, વિ૦ (ફા ઉમરા અરબી સોમાં કહે છે તે) સાબુતના દિવસોમાં ! કરવ - સભ્યતા વિનાને ) પરી કહે છે કે,
અવિવેકી, અસભ્ય. મુરા, ને. ( તુક રૂા. 51 =નાકમાં ! બેઅદબી, સ્ત્રી (ફાડ જે વો અરબી
પહેરવાનું લકતું ઘરેણું, મુસલમાન સ્ત્રીઓ જેવી =અસભ્યતા) બેપહેરે છે તે) બાખું, કાણું, ભક, વિધ, શરમપણું બુલાખ.
બેઅસર, વિ૦ (ફા , અરબી બુરૂ, ૧૦ (ફાર વૃર =એલી ખાંડ) વેબસર અસર વિનાનું) ગુણ ધાએલી ખાંડ.
ન કરે એવું. બુલબુલ, નટ (ફાઇ કુટુર =એક ! બેઆબરૂ વિ૦ (ફા રેગવદ 1 2 -
પક્ષી છે, એનું ગાયન ઘણુંજ સારું છે, એ પ્રતિષ્ટહીન ) આબરૂ વગરનું.

Page #43

એઆરામ. ]
=
બેઆરામ, વિ૦ (ફ્રા॰ ચેન્નારામ lj1 આરામ વિનાનું) માંદું, રાગી. અતમાર, વિ॰ (ફા॰ Àઅતિવાર અરખી વેતિવારી'.ca1=ભરાસા વિનાના ) જેને વિશ્વાસ પડે નહિ એવું. એઇતબારી, સ્ત્રી (ફાત્રે પ્રતિવારી
Sylia14 =વિશ્વાસ) અવિશ્વાસ. મઇનસા, પુ॰ ( કા૦ ચૈન્ના અરબી નન્ના 8.231_=અન્યાય ) ઇન્સાફ નહિ તે.
એઇનસાફી, સ્ત્રી ( લેફ્સાદી ટુ ં2 ં! – અન્યાય ) અન્યાયી, અવાજબી.
એઇમાન, વિ॰ (ફ્રાન્āમાન અરી વક્માનJof 2 ઈમાન વગરને ) વિશ્વાસઘાતી, કૃતઘ્ની.
ટિ
બેઇમાની, સ્ત્રી (કા॰ વેમાની =અપ્રામાણિક ) એલ્યું નહિ પાળવાપણું, વિશ્વાસઘાત.
એઉમેદ, વિ (ફાનામૌવ{i નાઉમેદ ) નાઉમેદ.
૧૮૨
એઉમેદી, સ્ત્રી (કા૦ નાકમીયો ≤4015}
નાઉમેદી.
3
ખુદા. ́ કલાપી.
એકરાર, વિ॰ ( ફ્રા॰ વાર અબ્બેચેન !! ) એઆરામ, વ્યુત્ર.
એકરારી, સ્ત્રી (ક્ા દ્વેષ્ઠી અરબી, વેવારી!!=મેચેની ) વ્યગ્રતા.
[ એગર.
એકસુર, વિ॰ ( કા૦ વૈસૂર અરણી ને સૂર (2 ં ૮ =નિરપરાધી વિનાના, કસુર વિનાના.
વાંક
એકાયદે અ (ફાત્રે ૬૪ અરબી JITET_D=2&d=કાયદેસર નહિ તે ) ગેરકાયદે, ગેરવાજન્મી રીતે.
બેકાર, વિ (કા. વેર 6&t=કામ વિનાના) ઉદ્યમ રહિત, નવરા
• દિનરાત લેખન વાચનમાં પેાતાના વ ખત ગયેલા. તે બેકાર કેમ ગમશે ? તં૨૦ એકેદ, વિ૦ (ફા॰ શ્વેત અરબી વેજ = kö==છુટુ, સ્વતંત્ર ) કાના દાળમાં નહિ તે.
એકદર, વિ (ફ્રા॰ વેદ્ર અરબીલેદ Ji...=આબરૂ વિનાના ) કદર વગરનું, અગુણજ્ઞ.
'
એ ઇષ્ટ હુરન જે તણું, તે બેકદર નુરે મેગા, વિ (તુર્કી ચૈન્ન ઉપરથી ગુજરાતી
રીતે લઘુતાવાચક અથવા મસ્કરીનું રૂપ વેઢો ) ગુજરાતના પાદશાહ મહમુદનું ઉપનામ.
બેખબર, વિ∞ ( ા વેલવર અરબી ===જેને કાંઇ માહિતગારી ન હોય તે) અજાણ્યું, અવાકેફ
બેગનું
બેગ, વિ॰ ( તુર્કી તેના સાહેબ, અ મીર ) મુસલમાનામાં વપરાતું માનનું વિશેષણ. બેગમ, સ્ત્રી ( તુકી વૈશુમ સ્ત્રીલિંગ, મેગની સ્ત્રી. ફારસી, ઉર્દુમાં બેગમ' વપરાય છે. બેગમ એ એકજ શબ્દ છે. વામ નથી. તેમજ ઍને અર્થ ‘બુદ્ધિવિનાની ” કે ‘ રોકિવનાની ’ એવા નથી ) માટા દરજાની મુસલમાન સ્ત્રી, અમીરની સ્ત્રી.
બેગરજ, વિ (થે ફારસી+વરજ્ઞ અરી વેર======ગરજ વિનાનું)ખેતમા,

Page #44

મેગરાઉ. ]
મેગરજાઉ, વિ( મૈં ફારસીનો અરબી વેરી હ ંટ ને ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયાગ ) ખેતમા, નિઃસ્પૃહી.
મેગાના વિ (ફ્રા વેનદ!=અ જાણ્યા ) એળખાણ વિનાને, ત્રાહિત. ‘ શુક્ર હેા વાલી ખુદા, ગમખાર મેગાના
પરે. ’ કલાપી.
એગુના, વિ. ( કા॰વેનુનાદ ૦.૬ નિરપરાધી ) નિર્દોષ, ખેતકસીર.
==
મેજા, વિ॰ (ફાવેજ્ઞા (ર વેહિ +જ્ઞા=સ્થળ, યાગ્ય સ્થળે નહિં તે, ખાટું,
અયેાગ્ય ) કુંઠામ. એ તમારા મે
ખ્યાલ છે. બાદ આ
એજાજ, વિ॰ (કા॰ વેજ્ઞાર=ધરાએલા, નારાજ ) ગભરાએલું, અકળાએલું. મેજાર, વિ॰ (ફા॰ વેગાર=ધરાએલા, નારાજ. ચૈન ધરાએલા ( જીતી ફારસીમાં ) +=વાળા ) કંટાળેલું, કાયર થએલું.
મેજારી, સ્ત્રી (કા॰ વૈજ્ઞારીy= નારાજી ) કંટાળા, હેરાની. હવે તે એહુચાઇની રહી મેમ્બરીમાં બરકત.' કલાપી.
૧૮૩
એડા, પુ ( અત્રેવ=નાની કેાજ,
નાની ફાજની ધજા) ઝહાજ, વહાણુ. ખેડા બાઇ બુડતા તારારે, અંભે આઇ પાર ઉતારારે.’ (૨) નાની ફોજ. • તે
ની વચ્ચે એક નાના એડેડ દ્રવ્ય થી ભરેલા તેલા-જરી જરી દેખાય છે.' સ. ચં. ભા. ૪
ખેત, સ્ત્રી૰ ( અ૦ વયેત !=ધર, કવિતાની બે લીટીઓ, કવિતાની એક ટુક )
[ ખેતરફી.
મનસુખે, વિચાર, યુક્તિ, દોહરાના જેવું એ ટુકનું ફારસી પદ્ય.
• લવે છે એત નદીએ જ્યાં.” કલાપી. મંત્રી કહે કરૂં તૈયારી, તમે રહેા સચેત; ‘રાગી, અનુરાગી, વૈરાગી, ત્યાગી, ખેતકરે. આવે સમેત.’ શામળવિવાહ,
તેમની પાસે જઇ ફારસી ખેતા માટે કા.’ સ. સ. ૧
ખેતકસીર, વિ૦ (ફાવેતનોર અ વૈત સૌર 23 ==નિર્દોષ ) એ ગુનાહ, નિરપરાધી.
ખેતબાજી, સ્ત્રી ( અ યંત્વાન્ની કા बयत्बाजी Sj =કવિએના સવાદ, સામ "સામે કવિતાએ કહેવી ગુરૂ પ્રયાગ ) કવિતાએ કરવી, એલવી. ખહેત ખાના લેાકને બહુ શોખ હતા.' નં. ૨૦
· મેજાર હું આજે ક્, ગુલતાન હું મને.’ ખેતમીજ, વિ૦ (ફ્રા॰ વે+તમૂર્રજ્ઞ અ= કલાપી.
વિબેક, વૈતપ્ન ==વિવેક શૂન્ય સારાનરસાની ખ્રુજ ન હોય તે ) અસભ્ય, અવિવેકી.
ખેતમા, વિ॰ (કા॰ શ્વેતલ અરખી શ્વેતમૂત્ર ==ગરજ વિનાના, લાલચ વિનાના ) તમા વગરનું, નિઃસ્પૃહી.
રિસ્તા શું ખુદાના છે, તું જેવા મે તમીજ જાહિલ.' દી સા
ખેતર, અ॰ (કા૦ વર્=સારૂં વદ્ =સારૂંસર અધિકતા વાચક પ્રત્યય ) વધારે સારૂં, ખારું,
‘ ખેતર મેલવું પ્યારી નથી ના હતી યારી. ’ કલાપી.
ખેતરફી, સ્ત્રી (ફ્રા॰વતી અ વળી,2=નાકરીથી છુટા થવા પણું) કાટી મકવું.

Page #45

૮૪
બેતલબ.]
[[ બેનસીબ. બેતલબ, વિવ ( અ=માગવું+વે ફાટ | બેદાદ, વિ. (ફાઇ વેકાર ઈચ્છે જેને
ઉ=નહિ વે વ -આee-=માયા ઈન્સાફ ન થતું હોય તે) દાદ ફરિયાદ વિના) માગી શકે નહિ એ.
ન સંભળાતી હોય એવું. પણ બે મહીના પછી તેને બેરોદ પટો
બેદાદી, સ્ત્રી, વેરા =જેનો બે તલબ કરીને ફેલજામીન લઈને તેને
ઇન્સાફ ન થતો હોય તેવાં સ્થિતિ દાદ રાજી કરી છોડી મૂકો.” રા. મા. ભા.૨
ફરિયાદ પ્રતિ જે બે દરકારી તે. બેદ, સ્ત્રી (અ૦ વાર =ઘર, કવિ- બેદાર મગજ, વિડ (ફાડ ઘેરા-જાગ્રત+ તાની ૨ લીટીઓ) મનસુ, વિચાર, યુક્તિ. મા અરબી,મગજ.વેરાના ગાયકવાડ પોતાના ભાઈને પકડવાના |
=જાગતા મગજવાળે, હુશીઆર, દાના, બેદમાં ફરતો હતો. રા. મા. ભા. ૨ ચાલાક) પ્રવીણ, ચાલાક,
શરો, ક્રોધી, બેદારમજ, ખુની, હોંસલે, બેદરકાર, વિ૦ (ફા વેદર ==
સિકંદર સાની થવાની કોશિશ કરનાર દરકાર વગરનું) કાળજી વિનાનું, બેતમા. |
અલાઉદ્દીન ખીલજી હતો. નં. ચ. મૃદુથી બેપરવા યા બેદરકાર પ્રેમી જડા ! મા.” કલાપી.
| બેદિલ, વિ૦ (ફા રેઢિ પ્રગદિલ
વિનાનું, દિલ ઉડી ગયું હોય તેવું ) દિલ બેદરકારી, સ્ત્રી (ફા રે જે તુ - ગીર, નાખુશ. “અરે બેદિલ હજી પણ
બેતમાપણું) નિષ્કાળજી, કોળછ નહિ ! મારાથી માં છુપાવશે.” ગુ. સિં. રાખવાપણું.
બેદિલી સ્ત્રી (ફાઇ હિરી ! બેદરદ, વિ૦ (ફાઇ ઘેટું ==દરદ ! =દિલગીરી, બેદિલપાનું) નાખુશા, મન
વગરન,નિર્દય) દયાહીન, લાગણી વિનાનો. ન હોય તેવું. બેદરદી, વિ૦ (ફા વેઢf GJ= ! બેદ, ના ( અ ય=૮ –=ઈ ) -
નિર્દયતા) રાગી ન હોય તેવું, અરસિક. “ ઈટ પત્થર, બેડાં વગેરેનો તમારા ઉપર બેદસ્તુરવિ (કા. વેસૂર - માર ચલાવવા.” ક. થે.
=ધારાથી ઉલટું ) રિવાજથી ઉલટું, ' બેનમુન, વિ૦ (ફાઇ વેનમૂન == નિયમવિનાનું.
જેનો નમુનો ન હોય તેવું, સર્વોત્તમ) બેદાણા, પુત્ર (ફાટ વેરાનt wif =જેમાં
- બધાથી સારું, નમુના વિનાનું ઘણા દાણું ન હોય તે, જેમાં દાણું ન બેનયાજ, વિ૦ (ફાઇ વેનિયા હોય તે) દાડમ, દ્રાક્ષ વગેરે, જેમાં ઓછા ! નિઃસ્પૃહી નિજાર=ગરજ પરવા ) દાણું હોય તેને બેદાના કહે છે.
કેઈની પરવા ન રાખે તેવા, પ્રભુ. બે દાણા, પુત્ર (ફા વિકાનદ = બેનસીબ, વિ૦ (ફાઇ વે+
નવ અરબી મિહીનું બી. પ્રખ્યાત દવા છે) સફર- વેનવ -- --=ભાગ્યહીન) જનનું બી.
અભાગિયું.

Page #46

એનસી).]
એનસીબી, સ્ત્રી ( ફા॰ શ્વેત્તરીત્રી અરખી એનસીવીડ23 ---=ભાગ્યહીનતા )
દુર્ભાગ્ય.
બેપરવા, વિ॰ (ક્રા॰ વૈપાં દરકાર ] મેં કાળજી, કાઇની રાખે તેવા, સ્વતંત્ર.
એપરવાઇ, સ્ત્રી ( કા૦ લેવાં
મે
પરવા ન
નિઃસ્પૃહતા ) પરવા નહિ રાખવી તે.
બેફામ,વિ(ફ્રાન્ઝેમ અ અકલચેમ નરું –=બુદ્ધિ વિનાના) ધ્યાન રહિત, સમજ રહિત. દુર્બંબિસ હને બે ફામમાં મારી નાખનાર વીરસેન ઉપર વેર વાળવાના તેણે નિશ્ચય કર્યો. ’ અંત ન ગ૦ બેફિકર, વિ॰ (ફ્રા॰ ચે+જિ અરી છેન =ફિકર વગરનું) નિક, નચિત.
અફિકરૂ, વિ॰ (કા૦ સૈનિઅરખી વૈશિ ડિ ઉપરથી) બેફિકર.
પ્રેમાક, વિ (કા॰ લેવા sq==નીડર, વા=ખીક) કાઈથી ડરે નહિ એવા,અહાદુર. એમાક, વિ॰ (કા॰ લેવા અરબી
!
=કાંઇ બાકી ન રહેવાપણું) કાંઇ બાકી ન રહ્યુ હોય તેવુ.
૧૮૫
બેબુનિયાત. વિ(ફ્રાદ્વૈતુન્યાય !! - કમાત ) નીચ, હરામ જાદુ. એમાલમ, વિ॰ ( કા૦ તે+મસૂમ અ એમસૂમ અ==માલમ ન પડે એવું ) ગુપ્ત, છુપુ, અજ્ઞાત.
?
બેરંગ, વિ॰ ( ફા॰ યંગ _ઇંદરગ વગરનું) રગાડી ગયા હોય એવુ.
એમુનાસમ, વિદ્( ફા॰ કે+મુસિવ અરબી વેસુનત્તિવ !& ~•!=લાયક નહિ તે ) અયેાગ્ય, અબ્રિટન.
એમુરવત, વિ॰ ( ક્ા૰z+મુન્ત્રત=અરબી
२४
વૈમુર ગત ગુણી, અગુણજ્ઞ.
[ એવકર. --=બેશરમ )નિ
બેરહેમ, વિ૰ ( અ॰રા >Y=મહેરબાની, બે કાઉ૦વેરા >> નિર્દય ) દયાવિનાના. એ માથક બેહરમ-નિય
"
આ નિ
बेरोजगार
બેર’ગી, વિ (કા॰ વેy= એરંગપણું ) ભેર ગું એોજગાર, વિષે ( કાવ J} --=વધા વિનાના ફ્ારસીમાં રાજગારને અર્થ સમય,કાળ, અને વ માન સમય થાય છે ) રાજગાર વિનાનું, એકાર.
એરોજગારી, સ્ત્રી ( કા વીઆરી Syj2y=નવરાઈ ) કામકાજ, ધંધા રાજગાર ન હોય એવી હાલત.
બેરોનક, વિ (ા ત્રૈમત્ત, અ રાનક, ગાભા. ૐૐy ==શાભાવિનાનું) નિસ્તેજ.
બેલદાર, પુ॰ ( કાવેayle= કોદાળી, પાવડાથી જમીન ખેાદનાર. કેન્દ્ર, =કાદાળી, પાવડા+વાર-વાળા ) ચાંચલે જમીન ખેાદનાર, કડીઆને મદદ કરનાર મલ્લુર.
મેલાશક, અ॰ (અ વિહા+A
!= શવગર. વિજ્ઞાનહિ )સંક્રાચ રાખ્યા વગર, બેધડક. ‘ તેથી ઉતરતે દરજે પણ મેલાશક ફાયદા થાત.' નં ૨૦ એકર, વિ॰ (કા॰ àવ અરખી=પ્રતિષ્ઠા << =પ્રતિષ્ઠા વિનાના ) ભારખેજ વગરનું, પ્રતિષ્ઠાહીન,

Page #47

બેવકુફ. ]
૧૮૬
[ એહયાઈ. બેવકુફ, વિટ (ફાઇ અરબી= | બેશ, વિરુ (ફાડા =સારું ) ખાતું,
જાણવું , –=ભૂખ, અજ્ઞાન) મજેનું, સુંદર. “વૃથા વનિતાને કહે જઈએ, અક્કલ વગરનું, નાદાન.
શું આપી વીસર્યા તે લઈએ; ગરજે સ્ત્રીએ બેવકુફી, સ્ત્રી (ફા વુ ડ = |
કીધા ઘણા વેપ, ખોટી) દયા આણી અજ્ઞાનતા) નાદાની, મૃઇ.
નહિ કંઇ બેશ.” શા. વિ. બેવખત, અ૦ (ફાટ +વા અરબી
બેશક, અ૦ (ફા રે અરબી શક કકટ કકળા) ગમે ત્યારે મરછમાં
વગર) અલબત્ત, ખરેખર, નિઃસંશય. આવે ત્યારે.
બેશરમ, વિટ (ફાટ ફાર્મ ટ ==શરમ બેવતન, વિ૦ (ફાર વતન અરબી
વિનાને) નિર્લજ, લાજ વગરને. છે . જેને વતન ન હોય તે, પરદેશી) બેશરમું, વિ (કાવેરામ =શરમ મુસાફર.
વિનાનો) નિર્લજ, લાજ વગરને. બેવતની, વિ. (ફા પત્ત અરબી ! બેશુમાર, વિ૦ (ફા વેસુમાર =
હbટ =દેશવટો) વતનનું નહિ એવું, અગણિત) બહુજ, અસંખ્ય. વતન વગરનું.
બેસબર, વિટ (ફાઇ વે+નન્ન અરબીધીરજ બેવફા, વિ૦ (ફા સ્વ અરબી= સો |
વેસત્ર 2 =ધીરજ વિનાને) ધૈર્ય વેવ દિ=વિશ્વાસ ન રખાય એ)
વગરનો. બેઈમાન, દ્રોહી, કૃતની.
બેસબુરી, સ્ત્રી (કા. વે+ત્રી , બેવફાઈ, સ્ત્રી (ફા રેજા , અરબી= | =અધિરાઈ ) ધીરનહિ તેવી સ્થિતિ.
અવિશ્વાસ કરી બેઈમાની, દ્રોહ. | બેસુમાર. વિ. (ફા ગુમાર = “પરંતુ બે વફાઈના ઉપર નિશાન ફરકે | અગણિત) બહુજ અસંખ્ય. છે.” કલાપી
| બેહક, વિ૦ (ફા રે અરબી =કવિનાબેવફાદાર, વિંટ (ફાટ +વા=વિશ્વાસ ન નું) જેમાં આપણો હક ન પહોંચતો રખાય એ ર ાર પ્રત્યય નકામો |
હોય એવું. છે) બેવફા, હી.
બેહુજુર, અવ (ફાડ વ*દુકૂર અરબી બેવફાદારી, સ્ત્રી, (ફાટ +TIS, તારી વદુર નં-=...ની હજુરમાં,
પ્રત્યય નકામે છે=અવિશ્વાસ) બે ઇમા- ફલાણાની હજુરમાં, સેવામાં) બંને પક્ષની ની, દ્રોહી.
હાજરી વચ્ચે, બેઉની હાજરીમાં. બેવારસ, વિ૦ (ફા, જેક્વારિક અરબી. બેહદ, વિ૦ (ફા ચે+દ અરબી હદવિના વારિત સ્ટાવારિસ . 5 |
અસીમ, બેશુમાર, અપાર. =જેનો વારસ ન હોય તે) નવારસી. બેયા, વિ૦ (ફાવે+દા અરબી કચ્છ બેવારસી, વિ (
કાવારિસી, ઢારિરી લાજ વિનાનું ) બેશરમ, નફટ. હ98. SJ=વારસ વિનાનું) બેયાઈ, સ્ત્રી (ફા રે અરબી નવારસી.
==નિર્લજતા) બેશરમી, નફટાઈ.

Page #48

બેહેર. ]
૧૮૭
[ રાક હવે તે બેસ્થાઈ ને, રહી બેજારીમાં બ- 1 ફેજ, નાની ફોજની ધજા) તાંસું ને ડુમરકત.' કલાપી.
કાંની જોડ, નગારાં, પિતાના વાવટા ને બેહેર, સ્ત્રી (અ. વહૂ =દરીઓ, |
પિતાના વાજા વાળી એકાદ ટુકડી તે. મોટી નહેર, ફારસી અરબી કવિતાના જે | બેહસ્ત, ન, (ફા વિદર, માત્ર ૧૯ જુદા જુદા માપ છે તે દરેકને પણ સ્વર્ગ ) સ્વર્ગ. ‘હતું જે બહિરત, થઈ બહ કહે છે) ફારસી અરબી કવિતાના જહાજમ, ફકીરી હાલ મારો છે. ક્લીપી જુદા જુદા માપ.
| બેહે સ્તનશીન, વિટ (ફાઇ જિદિરનિકહેતી સ્મરું હા ઘડી ઘડી, તારી ગજ.. શન ઇન્ડસ્વર્ગમાં બેઠેલો. લની હર બહર. ગુ. ગઇ
નિતિન=બેસવું ઉપરથી) સ્વર્ગવાસી, બેહાલ, વિ૦ (ફા રે+દાઇ અરબી વેસ્ટ!
મરહુમ. =નઠારી સ્થિતિ) ખરાબ હાલત, “પછી બેહેસ્તનશીન થયાં.” ક. વાં. મા. ભુંડી હાલત. હેરાન.
| બેહસ્તી, વિટ (ફા વિદિરતી = બેહાલી, સ્ત્રી, (ફાડ વે જી અરબી સ્વર્ગવાસી) મરહુમ. ': =નિર્બળ હાલત) નઠારી સ્થિતિ.
| બેહ, વિ૦ (ફાઇ વેરા =હેશ બેહુરમત, વિ૦ (ફા મત અરબી વિનાનો) શુદ્ધિ વગરનું, ગાફેલ.
દુમત ==બે આબરૂ ) માન | બેહોશી, સ્ત્રી (ફા વૈજ્ઞોશો કાર ભંગ થએલું.
=અચેતના) ગાફેલપણું, બેહરમતી, સ્ત્રી, (ફાઇ વૈદુમતી=માન છે, સ્ત્રી, (ફા વ, કૂ કર=ગંધ, વાસ) ભંગ થવું) આબરૂ જવી તે.
ગંધ, વાસ. મારી બેગમની બે હુમતી થાય.” બા.બા.
તા' બોકી, સ્ત્રી, (ફા વન ચુમી. બેહુદુ, વિ (ફા દૂરંદ =જે. સીજચુમવું ઉપરથી) ચુંબન, બચ્ચી.
નાથી કોઈ ફાયદો ન થાય તે ) નિરૂપયેગી, નકામો. “મૃMઈ ભરેલી બેહદી માંગણી બાબાર, પુત્ર (ફા તુષાર કિ =તાવ, કરનારના આવા હવાલ થાય.” 2. ૧૦૦ બાષ્પ, ગરમી) જવર, તપત, તા. વા. ભા. ૧
| બેગડું, ન૦ (ફાડ વ =મૂર્તિ, ખોદેલી બહેતર, વિ૦ (ફાઇ વાર સારું, કબર ) ગાબડું, ભગદાળું, ભોયરું, સણંગ.
વરસારું+ત્તર અધિકતા વાચક પ્રત્યય, | બેતાન, નવ ( અ વુતાન બ= વધારે સારું) મુનાસીબ, બેશ.
દેશ) કલંક, આળ, તેહમત. રણમાં ઝુમી મરણને શરણ થવું એ તારે ધણી પણ મંત્ર વિદ્યા જાણતો બહેતર છે. ટ. ૧૦૦ વા. ભા. ૪
હતા, એવું તેને માથે બોતાન છે.” રા. બેહતરી, સ્ત્રી (ફાડ વતી ડ = મા. ભા. ૨
સારાપણ ) મુનાસણપણે. ભલાઈ, ફાયદો, રાક, સ્ત્રી (અ. કુરા =જે સ્વબેહેરખ, રત્રી(અવેર વાન =નાની ર્ગીય ખચ્ચર ઉપર બેસીને હજરત મો

Page #49

૧૮૮
બેલબાલા. ]
[ મકતબ. હંમદ સાહેબ સ. અવે આકાશની સેલ
મેં ભ કરવા ગયા હતા તે) તાબૂતમાં પરી કાઢે છે તે. જેનું ધડ ઘડા જેવું ને ચહેરો ભર્ત, પુ(ફા વિરિત=સ્વર્ગ બત માણસ જેવો હોય છે તે. ‘હજરત મોહંમદ ઉપરથી) સ્વર્ગ. બુરાક ઉપર બેસીને સાતમા આસમાન ભંગ, સ્ત્રી (ફા ન —=ભાંગ, લીલાસુધી જઈ આવ્યા.” ક. ઘે.
* ગર ) ભાંગ. બોલબાલા, વિ૦ (ફાઇ ના ઝાડ ઉપર, ભંગી, વિ૦ (ફા રંગ =ભાંગપીનાર)
બોલ,ગુડ બોલબાલા એમનું બોલવું ઉત્તમ) ૫ ભંગીઓ. એમના બેલની ચડતી થાઓ, કાઈનાં ભંગીજી , વિ૦ (ફા નીકંગ વખાણ કરતી વખતે કહેવાય છે. “આ
= =ભાંગ પીનાર ને લડનાર) વતાના બોલબાલા તથા જતાનું મોં કાળું ભાંગનો વ્યસની, ને જંગલી જેવો માણસ. કહેનારા આ વખતે કોઈ માધવને ઘર |
ભારબદારી, સ્ત્રી (ફા જાર્વી ફરકયાજ નહિ. ક. ઘે.
Uા વા=ભાર, =ઉઠાબારી, સ્ત્રી (ફા તૂર્થ સાદડી) વવા પણું, વેતનઃઉડાવવું ઉપરથી)
થેલી, સાદડી, કાળ, ખાંડ વગેર ભરે છે ભાર ઉચકવા.
તેના કોથળાને બારી કહે છે. ભિસ્તી, ૫૦ (ફા વિસ્તિ અને બાસ, સ્ત્રી ( અ વણ =ાદવું,
| સ્વર્ગનો) પાણી પાવાનું કામ પુણ્યનું છે
માટે એ કામ કરનારને સ્વર્ગને માણસ કઈ વાતની સત્યતા ખોળવી. તકરાર
ગ છે. કરવી) સંવાદ, વાવિવાદ.
ભોળ, વિ૦ મદદ =બેવકૂફ, નાદાન, બેસવું, સ૦ કિ. (ફા વોશીઘુમવું. ભોળ, નિષ્કપટી, સીધા, સાદો. એનું બહુ
ઉપરની વાતચુંબન, તે ઉપરથી ગુ- વચન યુદ 13) ભોળ, નિષ્કપટી જરાતી ક્રિયાપદ=ચું મવું) ચુંબન કરવું. | ભેળ, વિ૦ ( અ કદનું બહુવચન દમ તુજ બેસવા ગભરૂ, પડ્યો તો . .
યુદ નાદાનબાળે, નિષ્કપટી. માં તારા.” કલાપી. બેસે, પુછ (ફાઇ રદ કસુંબન ) |
ચુસી, બી, ' તો પણ અમુક પાષાણ | મક, વિષ (અ મુવક અc=મજ -
આદિને બોસા લેવાનો રિવાજ હજ કર- કુત, ૬૮ ) મજબૂત, જબરું. • નારાઓને પરિચિત જ છે.” મિ. સા. | મક્કમપણું, ન૦ (અમુલમ so= ખ્યાન, ન. (અ. વચાર ધ કહેવું, કોઈ
| મજબુત, દઢ ઉપરથી) ધીરતા, મજબુતાઈ. વાત જાહેર કરવી) વર્ણન, હકીકત, મકર, મકર શબ્દ જુઓ. એહવાલ. ‘પણ યથાસ્થિત ખ્યાન કરવાને ! મકતબ, સ્ત્રી (અ૦ મો ઊલ, તે કાષ્ઠ કવિરાજ અથવા ચિત્રવિદ્યામાં | નિશાળ. તeતેણે લખ્યું ઉપરથી) કુશળ પુરેપ જરૂર જોઈએ.” ક.. ! નિશાળ, પાઠશાળાં.

Page #50

મકતા. ]
[ મખમુર. શિક્ષણ માત્ર નિશાળમાં જ મકતબમાં મકસદ, સ્ત્રી(અમન di= થોડું ઘણું મળતું.” નંચ૦.
મતલબ, મુરાદ, ઇચ્છી. ર૯ ઇરાદો મત, પુછ (અમજઝ x =કાપવું.
કર્યો ઉપરથી) ઇરાદ, હેતુ, ધારણા, ગજલની છેલ્લી બેત, જેમાં કવિ પિતાનું
ઉદેશ. “અહીં રહેવામાં મારી એક મક
સદ સમાએલી છે.' બાદ બાક નામ–તખલ્લુસ-દાખલ કરે છે તે. સત્ત
=ણે કાપ્યું ઉપરથી) ગજલની છેલ્લી ટુંક. મકસુદ, અ૭ (અમરહૂર અice મકબરે, પુ( અ મતાદ 3.0= '
ઈચ્છા, કરેલી ઈચ્છા કર=ઈરાદો કર્યો કબરસ્તાન ) કબરનું ઠેકાણું.
ઉપરથી) મુદામ, ખસુસ, ખાસ જાણુંએમની લાશને દિલ્લીના શાહી મક
બુજીને, હેતુસર રામાં દફનાવી.” બા બા
| મકા, ન૦ (અ મ =અરબસ્તાનમાં
હિજાજ પરગણામાં એક શહેર છે. જ્યાં મકર, પુo ( અ મ =દગે, ફરેબ,
‘કાબા” નામે ઇમારત છે, ને જ્યાં મુહંદાવ) દોંગાઈ, છળકપટ, ફેલ.
મદ સાહેબ (સ. અ) ઈ. સ. પ૭૦ માં મકરજના, સ્ત્રી ( મરનાર ફાઇ જન્મ્યા હતા. મુસલમાનોનું તીર્થનું સ્થળ 3ન સ્ત્રીનું બહુવચન. મંદિરના
છે. હજજ ત્યાં જ થાય છે) મુસલમાનોનું Airc===ત્રીઓની ફરબ, સ્ત્રીચરિત્ર) હજજનું પવિત્ર શહેર.
સ્ત્રીઓને દાવપેચ, દાવપેચ કરનાર સ્ત્રી. * મા શરીકના યાત્રાળનો ચિતાર ખડે મરબાજ, વિ૦ ( અ મ+જાગ ; થાય છે.’ ન ચક મકર ફર્નારદંભી કેલકરીને ધૂતી ખાનારે.
માત, સ્ત્રી (અ. માસિક [.c= મકરબો, પુo ( અ મ ઢ = ! ઈજારે રાખનાર) આવક ઉપર લેવાતી
મુડદાં દાટવાનું ટેકાણું. જાર ઉપરથી કબ- જકાત. દાણ લેવાનો એકહથ્થુ હક. રસ્તાન) જ્યારે ઓરતો મકરબામાં ગઈ
મકાતી, વિ. (અમતિમ્ = રા. મા. ભા. ૧
બજારે રાખનાર) હાંસલ વસુલ કરવાનો મકરાણી, વિ (ફા પવાની , , , જેણે એકલે હાથે બે ઈજા રાખ્યો
ઈરાનની :ક્ષિણમાં પૂજામ યુવક માંના હોય છે. લેકે ) કાઠિબાવાડમાં સની એક . મન, નર ( ખજાન =ર, ઈરાનમાં મકાન એક શહેર પણ છે, મકાન, સ્થળ રહેવાનું ઠેકાણું, ઘર, ઈમારત. જ્યાં એક નદી વહે છે, તેના ઉપર પત્થ- .
મખમલ, સ્ત્રી (અ. મરહમ = રનો પુલ બાંધેલ છે. જે એક અભુત
એક પ્રકારનું લુગડું) એક પણા માટે પ્રખ્યાત છે. જે માણસ એ
જાતનું
રેશમી વસ્ત્ર, પુલ ઉપર થઈને જાય છે તેને ઉલટી થયા વિના રહેતી નથી. પુલ ઉતર્યા છતાં બે વ્યક્તિઓનો પોશાક કાળી મખમલને ઉલટી ન થાય એવા ઘણાએ ઉપાય હતો. બા. બા. લકાએ કથા પણ ઉલટી થયાવિના રહે. અખર, વિ(અ જૂન J લીજ નથી.
દડીઓ, દારૂ પીંધેલું માણસ. માં

Page #51

મગજ. ]
૧૯૦
[ મજમું.
દારૂ ઉપરથી) દારૂનો નશો ચડેલ હોય | મગરૂબી, સ્ત્રી (અ. મજૂરી, ગુજ્જ તેવો માણસ, દારૂ પીને મસ્ત થએલા | g sss=અહંકાર ) અભિમાન. માણસ. મુશ્કેલી મખમુરની ચાહે તા | મગર, વિટ (અય મજૂર 09=અહંદૂર કર.” દી સા
કારી) અભિમાની, ગવિઇ, હુંપણુમાં મગજ, ન૦ (ફા મા =દરેક વસ્તુની મસ્ત તે. અંદરનો ગર) માથાની ખેપરીમાં
અમે મગરૂર મરતાના, બીયાબાંમાં રઝસમજણ અને જુસ્સાને લગતા તંતુ
ળનારા. કલાપી. એને સમુહ.
મજકુર, પુ(અમકર - =જેની મગજી, સ્ત્રી (ફા મri =અંગ
વાત થઈ ચુકી છે તે, જેની જિકર થઈ ૨ખા વગેરેમાં મગજી મુંક છે તે) અમુક ચુકી છે તે. વિત્ર સંભારી રાખવું એકજ રંગના કપડાને સાંધ લેતાં વચમાં !
ઉપરથી) બીના, હેવાલ, હકીકત, વર્ણન. બીજા રંગના કપડાની ચીંદરડીની ઝીણી પાતળી કિનાર લેવી તે.
ભજન, વિટ (અ) મજૂર કv=
જેને “વન” એટલે ગાંષણ છે તે, મગફુર, સ્ત્રી (અ. મગદૂર છે .o=
ગાંડે; લેલીને આશક. લેલા મજનુન તાકત, શક્તિ, જવ=તે શક્તિમાન હતા.
કહેવાય છે, એનું મૂળ નામ ન હતું, ઉપરથી) શક્તિ, તાત, ગજું “અને !
ને નજદને રહેનાર હતો) પ્રેમઘેલું, તલપત બચાવી પડેલા વાંટાદાર પાસેથી
તમારા માર્ગમાં મજનુ અને લેલી દરેક જગાની મગદુર તપાસીને તે પ્રમાણે
શીરી ફર્વાદ. કલાપી. ખંડણી ઉઘરાવે છે.' રા. મા. ભા. ૨
| મજબુત, વિ૦ ( ૪૦ અદ્ભૂત b-c= મગર, અ૭ (ફામાર =પણ, સિવાય) |
જબરું ) હું નહિ એવું, ટકે એવું, ટકાઉ. પણ, લેકિન
મજબુતી, સ્ત્રી ( અ મકવૃતી .... મગર તે જામને ભરતાં કહે તું જ હાથ !
=જબરાઈ, ટકાઉપણું ) મક્કમપણું, દઢતા. શું આવ્યું?” કલાપી.
મજબુર, વિ૦ (અ મકર = મગરમસ્ત, વિ૦ (ફા મહત્ત = !
લાચાર કરેલો, જેના ઉપર બળાત્કાર મસ્તીવાળા, બહેકેલ ) હષ્ટપુષ્ટ, જા.
ચો હોય તે) લાચાર, નિરૂપાયમગરીબ, સ્ત્રી (અ. મઘા =
“તે સબબે મને હિંદુસ્તાનમાં આવવા સંધ્યાકાળ) સંધ્યાકાળનો સમય, સૂર્યા
મજબુર કરી નાખી છે.” બા. બા. સ્તનો સમય, સૂર્યાસ્ત વખતે જે નમાજ પઢાય છે તે.
મજમલે, અ૦ (અe fમg૬ - હું પાછો મગરિબની નમાજ પછી તને ! તમામ, બધું ) કુલ સરવાળો, જુમલે,
મળીશ.” બા. બા. મગરૂબ, વિ૦ (અ૦ મજૂર » અહંમજમું, વિ૦ (અ) મકકૂ = કારી, અભિમાની ) ગવિંદ, હુંપણમાં જમાં કરેલું, સંપૂર્ણ) ભાગિયા, ભાગવાળું,
સહીઆરં, મઝયા.
મસ્ત .

Page #52

મજમુદાર.]
[ મજે.
દાટવાનું ઠેકાણું.
મજમુદાર, પુરુ (અ૦ મમૂનાર ફા. પ્ર.) મજહબ, પુ. (અ) મકર =ધર્મ,
નં-મતલબવાળે વિષયવાળા. રસ્તો) પંથ, ઈશ્વર સંબંધી અમુક તરે(૨) મમૂહૂ=મહેસુલ-૩ર ફારસી હનું જે મંતવ્ય તે. પ્રત્યય ==મહેસુલનો હિસાબ ! “રામજણીઓ સીઆ મુજબની કેમ રાખનાર ) પરગણુને હિસાબ રાખનારે,
હોય છે. નં. ચ. . મહાલકારી. “અવલકારકુન ને દેસાઈ મજમુદાર સાથે મલે.” અં. ન. ગ.
મજા, શ્રી જુઓ મઝા.
મજાક, સ્ત્રી (અ. Harv=ચાખવું, મજમુદારી, સ્ત્રી (અ. મહૂમદૃાા
સ્વાદ, શોખ અને ખુશીની વાતો કરવી) s- =-=મહેસુલનો હિસાબ રા
ઠઠ્ઠામશ્કરી. ચેષ્ટા. ખવાનું કામ) મજમુદારનું કામ અને ઓહો, પત્યાળું.
શું તમે મારી મજાક કરે છે. ટ. ૧૦૦
વા. ભા. ૩ મજમુન, પુ(અમનૂન = મતલબ, બાબત) વિષય, બીના.
મારવાડો, પુછ (અમગજ =
કબરવાડા ગુડ પ્રહ કબ્રસ્તાન મડદાં મજરે, અ૦ (અપુજા કws માત્ર જારી થવું ઉપરથી, માગતામાં વાળી
મજાલ, નવ (અ. માસ્ટ J =મેદાન, લેવું, કાપી લેવું) પાછળથી ભેગું ગણું
શક્તિ, જેગ, વઢ પરિઘમાં જવું લેવું એમ, પટે, સાટે.
ઉપરથી) શક્તિ, બળ, જે. મજરે, પુ(અમુન્ના ==સલામ
રે લકજ કહેવા ઈશકના મારી ન કાંઇએ કરવી, અમીરોની મુલાકાત ), સલામ.
મજાલ.” કલાપી. “કૃપાળુ કૃપા તું કરી, મજરો લઈ મજ રોગ લે હરી.’ કે, દ. ડો.
મજુર, પુત્ર (ફા મજૂર મજુરી
વાળે મુકQ=મજુરી+વકવાળા, મળીને મજલ, સ્ત્રી (અ. મનિટ =ઉત
મુકવા તે ઉપરથી મ ) અમુક રવાની જગા, મકાન, ઘર, એક દિવસની
દામ લઈને મહેનતનું કામ કરનાર, મુસાફરી, કેમકે દિવસે ચાલીને રાત્રે એક સ્થળે મુકામ કરવો પડે છે) પગપાળા | મજુરણ, સ્ત્રી (ફ૦િ ર U s સ્વાર કે ગાડાવાળો એક ઠેકાણેથી મુસા
ઉપરથી ગુજરાતી નારીજાતિનું રૂપ ) ફરી શરૂ કરી સાંજરે જ્યાં જઇને ઉતારે છે.
મજુરી કરનાર સ્ત્રી. લે તેટલું અંતર છે. મજલ, ટ. | મારી, સ્ત્રીઓ (ફા મરી sse મજલીસ, સ્ત્રી (અ. મનિસ્ટર
=મજુર પણું ) ભાર ઉપાડ, ખાદવું, =મંડળી) બેઠક, સભા.
ભરવું વગેરે મહેનતનું કામ, ને તે બદલ મલિસની તરફ પુઠ કરીને બેસતા.” | મળતા પૈસા. નંe ચ૦
જેનું, વિ૦ (ફાડ મત્તા સ્વાદ, મજલે, પુ(અમંત્રિદ = !
ચશ્કે ઉપરથી ) સારું, સુંદર, માળ, ખંડ: નગર–ઉતરી આવ્ય ઉપ- | મજે, સ્ત્રી (ફા માદ સ્વાદ, ચસ્કો) રથી) માળ, મેડે.
| મજા, આનંદ.

Page #53

મઝા. ]
૧૯૨
[ મદાર. મઝા, સ્ત્રી ( અ૦ મિનg elહસવું, “આગળ જતાં ઝાલાની મતા થઈ પડી.” * રાજી થવું, ખુશી કરવી) ગંમત કરવી, રા. મા. ભા. ૧ મેજ કરવી.
- મતાદાર, પુ૭ (અ૦ મતસાર ફારસી મઝાનું, વિ૦ (અનિનાદ -80 અથવા પ્રત્યય ગા=માલવાળો) જેને સાક્ષી
ફારસી a ઉપરથો) દિલ ખુશ તરીકે સહી કરવાનો હક-અધિકાર હોય કરે એવું.
તે, પટેલ. મઝેદાર, વિટ ( ફામનgવાર ઈss= | મતાદારી, સ્ત્રી ( અ મતાના સ્વાદવાળું) સુંદર, લજજતવાળું.
- ફારસી પ્રત્યય =મતાદારનું
કામ ) મતાદાપણું. મઝેદારી, . ( અ મિનારાજ ફારસી પ્રત્યય : ef=મઝા કરવી) *
' મારે, ૫૦ (ફા મતાદૃ રિટીગંમત કરવી, આનંદ કરવી.
વાળી ઝારી, નાળચાવાળી ઝારી) ખાધેલ
પીધેલ ઘરડા બુઢ: રદ્ધ, ઘરડા, ડે. મઠે, પુ(ફા માર =દહીં,
મદત સ્ત્રી ( અ મરર 5 =કુમક, છાશ ઉપરથી ) દહીંમાં થોડું પાણી નાખી | બનાવેલું ગાડું પેય; પાણી નિતાર્યા વગર
સહાય) સહાયતા, કુમક. દહીંને છણીને બનાવેલી જાડી છાશ. | મદનિયું, વિ૦ ( અ મર ૨૩૦ ઉપરથી
‘ભાટીઆએ મદ્રો ખાટો કર્યો. ન. . ગુરુ પ્ર૦ ) મદદ કરનાર, સહાયકારક, મડદું, ન૦ (ફા પુર્વ મરેલું.
S મદદ, સ્ત્રી ( અ મ =સહાય) મુન=મરવું ઉપરથી) મૃતદેહ, શબ.
| કુમક, આશરો. મડ, પુછ (ફાડ મરિવિ
| મદદગાર, વિ૦ ( અ મ ક; }
ફારસી =ઉપરી, વિહંગામ. ગામડાનો ,
પ્રત્યય, 3 Se=મદદ કરનાર) સહાયક. ઉપરી. મુસલમાનોમાં એક જાત છે ) ! મના
5 મદદનીશ, વિટ (અડ મ , ૧૧
નથી== કાળુપુરમાં મીરઘાવાડ એક ફળીઉં છે.
લખનાર
મદદ આપનાર. શરીરે હૃષ્ટપૃષ્ટ જાડું, ને જોરાવર હોય તે.
નિવિરત=લખવું ઉપરથી) મદદગાર. મણ, પુત્ર (ફાઇ મન =૪૦ શેર વજન) | મદરેસા, સ્ત્રી (અ. માનદ • = ચાળીશ ભાર વજન.
પાઠ આપવાનું ઠેકાણું, નિશાળ, સ્કૂલ) મતલબ, સ્ત્રી (અ. મત્સવ -અte=
પાઠશાળા, નિશાળ. “તે વિના (સને ઈચ્છા ) અર્થ, સમજણ, ઉદેશ, આ
૧૬૩૦ માં ) અમદાવાદમાં મસાને માટે ય, હેતુ
એક ઇમારત બાંધી હતી, ત્યાર પછી
તેને કેદખાનાની જગા ઠરાવીને તેનું કદ મતલબી, વિ. (અ) મરઘી = ! હલકું પાડી નાંખ્યું છે. રા. મા. ભા. ૧ ઈચ્છાવાળા ) અર્થસાધુ, સ્વાર્થી.
મદાર, પુo ( અ માર 14–આકાશી મતા, સ્ત્રી (અ મતાઝ =jજી, પદાર્થને ફરવાની જગા, જે વસ્તુ ઉપર
સોદાગરીને સામાન ) માલમિલ્કત, બધો આધાર હોય તે, આધારઆધાર, jજી, ધન.
આશ્રય, ભરોસો, વિશ્વાસ.

Page #54

મારત. ]
મદારત, સ્ત્રી (અ॰ મુëરાત_fy{ks= મહેરબાની કરવી, મિત્રતા કરવી, પરાણાચાકરી કરવી, નમ્રતાથી વત્તવું, દૂરી
અથવા હા-હાંડ્ડી જવું ઉપરથી) બર
દાત, પરાણાચાકરી, ખાતરદાર.
૧૯૩
[ મફતીયું,
લશ્કરી અમલદાર.
સંભાળ રાખવી કે મુનસબદ: કદી કાજે પામે નહિ.'
રા. મા. ભાગ રે.
અનસખારી, મી ( મ॰ સિયાવી
ફા॰YnferiÎgy{khks=૫૬• ભીંને લગતું કામ ) મનસબદારનું કામ. અનસખી, સ્ત્રી ( ॰ લિથી łake=
પદવીપણું,) મનસખપણું.
:
ન લેતું આ જિગરને તા હજો એ મનસી તારી.' કલાપી.
મદારી, પુ ( અ મારી ધુ; હજરત દીઉદ્દીન મદાર સાથે સાથે
સબંધ રાખનાર એક જાતના ફકીર, ) રીંછ, માંકડાં વગેરે પશુઓને કેળવી લાકાતે તેના ખેા કરી બનાવનાર, કલ ંદર. મદાલમહામ, પુ( અ॰ માહમામ
• -1 | અઘરાં કામનો આધાર મનમે, પુ॰ (અ૦ મજૂર્વેદ jig= વિચાર, ધારણા. નસવગેાઠવ્યું. ઉપરથી) કામ કરવા માટે વિચાર કરવા તે, મનસુર, પુ॰ ( અ॰ મન્ત્ર Jio) અ
જેના ઉપર છે તે, વછર, એક પદવી છે. માર=આધાર મુદ્દમ=અધરૂં કામ એનુ હુ વચન મTMાયમ ઉપરથી મહામ મુસલમાની રાજયના વજીર. મદીના, ન॰ ( અ૦ મીનદ= શહેર. તમકુનવરતી કરીને રહેવું, નાગરિકપણું તે ઉપરથી મદીના; અરબસ્તાનમાં શહેર છે. જ્યાં હજરત મહંમદ
નક્ષક શબ્દ જુએ. ‘ અમે મનસુરના ચેલા, ખુદાથી ખેલ કરનારા.' કલાપી. મના, સ્ત્રી૦ (અ॰ મસૂત્ર =ના પાડવી રોકવું મનમૅના પાડી ઉપરથી) નકારા અટકાવ, પ્રતિબંધ. મનાઈ, સ્ત્રી (અ॰ મનાક્ષી 70; મદ્દી =જે કામ કરવાની શાસ્ત્રોમાં ના પાડી છે તે, તેનું બહુ વચન, અથવા મના; લાગવાથી ગુજરાતી પ્રયાગ ) મના, બંધ, નિષેધ.
( સ. અ. ) ની કબર છે, મથી હિજરત કરીને આપ અહીં આવીને વસ્યા ત્યારથી એનું નામ · મદીના પડયું પહેલાં એનું નામ ચત્રિય હતું) અર ભરતાનમાં મુસલમાનેાનું તીસ્થાન. દેહુનજર, સ્ત્રી ( અ૦ મન્નર ÄJA દૃષ્ટિપાત.મ ્=ખે થવું+RT=દષ્ટિ.નજર કરવા જેવું, જોવા જેવું, ) કૅ પનીએ નીકળે છે, ત્યારે જે હું ખીલા વેહેંચાય છે તેને મનજર કહે છે. અનસખ, પુ॰ ( અ૦ મસત્રાં= કાયમ થવાની જગા) પદવી દરબ્જે. મનસખદાર, પુ ( અ સિસ + વાર ફારસી પ્રત્યય,ન્સિન્ટ્રાર & = પદવીવાળા લશ્કરની ટુકડીને ઉપરી,
૫
اہی
મનારા, પુ॰ (અ॰ મીનાર, મનારદ, માર jpDyko ke=દવા રાખવાની જગા, રતંભ, મસ્જિદના ટાંડા ) મનારા, થાંભલા જેવું ઉંચુ ચણુતર. મને, અ૦ ( અ॰ મનસ
મા, મા.
=નાપાડવી)
મફત, અ ( અર્વ મુખ્ત
'×=વગર
કીમને ) બદલા વગર, ફેાકટ, અમસ્તું. ભતિયું', વિ (કા॰ મુત×z=ઉપરથી) મફતનું, ફોકટીઉં,

Page #55

મર. ]
૧૯૪
[ મરદ.
મફૅર, શ્રી અમુનિંદã=જે | મયાન, ન૦ (અ॰ નયામ L=તલવાર
દવા ખાધાથી મન આનંદમાં રહેતે) મનને ખુરા કરનાર દા.
વગેરેનું મીણીઉં) તલવાર જેમાં રાખે છે તે માણી.
‘ એવું સાંભળીને લાલકુંવરે અણુચ
ડાવા માંડયું, તે ઉપર મર ને માજમ ખાધી.’ રા. માં. ભા. ૧.
મલેસ, વિ૦ ( અ॰ મુષ્ટિસ»kie= ગરીબ, ૬=પૈસા ઉપરથી ) ગરીબ,
ગાલ.
મખલક, ત્રિ૦ ( અ૦ મન તંદ્ર=પહેાંચવાનું ઠેકાણું, હદ, વિશેષ, જથા ) ઘણું, અતિશય, પુષ્કળ.
6 ફેળવૃક્ષ પણ મબલક હતાં.' પ્રીય દના.' ‘એક શેઠીઆ પાસે મબલક પૈસા હતા,' ઢ. ૧૦૦ વ. ભા. ૪.
મબારખી, સ્ત્રી॰ (અ॰ સુવા j+= વધારા મળેલા છે તેવા, નેક અખ્તીવાળા, ભાગ્યશાળી, સુખી, ઉપરથી થએલા શબ્દ) નાનાં છેકરાં થતા એક પ્રકારને રાગ. ઢારને પણ આ રાગ થાય છે. મલમ, વિ॰ (અ॰ મુજમ ન+=વહેમ પડે એવી વાત, નક્કી ન થઈ શકે એવી વાત, બંધ બારણું, અનિશ્ચિત.વા મ=ગમે તેમ ભેળસેળ ગેટવાયું ઉપરથી ) બાંધેભારે, અસ્પષ્ટ, સદિગ્ધ.
અય, પુ૦ (ફા॰ મથ ૭=મદ્ય) પીવાને દારૂ.
જે પરપ્રેમરૂપી મદ્ય છે, જે મય ઇશ્ક છે, શુદ્ધ પ્રેમના મય છે.' આ નિ
મયત, વિ॰ (અ. નૈચિત્ત 4=મરેલા) મરી ગએલે. મયત રાણાના પિત્રાઈ ભૂપસિંહને ત્રણચાર વર્ષ થયાં ગાદી મળી હતી.' સ. . ભા. ૧.
મરધી,
સ્ત્રી (ફ્રા મુખ્ય દં=પક્ષી -
પરથી) કુકડી, મરધડી.
.
‘મુરઘીનાં બચ્ચાંને મારવા બાજ ઉડતાં ઉડતાં તલપ મારે છે,' ક, ધે.
મરહ્યું, ન॰ ( કા॰ મુળ ⟩પક્ષી ઉપર
થી ) કુકડું, મરવડું.
મરધા, પુ॰ (ફા॰ મુના=પક્ષી ઉપરથી )
કુકડા, મરછે.
ચે
મરજ, પુ॰ ( અ૦ મા તું રાગ, ખીમારી ) આજાર, વાવર, વ્યાધિ. કૌવત ગયું તેમજ ચાંટયો, ગઇ સનમ તા દૂર દૂર; કલાપી.
4
મરખાન, પુ॰ (ફ્રા૦ મવાનjy= જમીનદાર, સરહદને માલિક, હાકેમ, બાદશાહ, નિધેખાન, સરદાર. અરખીમાં મનવાન શબ્દના અર્થ પારસીઓને મુન્નુ, પારસી વિદ્વાન થાય છે ) પારસીગ્મામાં અટક હાય છે.
મરજી, સ્ત્રી (અમîö==ઈચ્છા. રાવ=ખુશી થયા ઉપરથી ) ઇચ્છા, ખુશી, માહેશ.
ભરતમે, પુ॰ ( અ મતા
=
દરો, પદવી, રતવ=તેણે એક પછી એક મેાકલ્યા ઉપરથી ) દરજો, પદવી, અધિકાર, મેાભા
• પાસે પાથરેલી ગાદીનેા મખે નહિ સાચવતાં સુંવાળી ગાદી ઉપર પેાતાને ઘેર બેસે એવી રીતે એસી ગયા. ' અં. ન.
અચ્યુત, ન૦ (અ. મૈથિત અમરેલા) | મર‚ પુ॰ (કા૦ામર્થy=પુરૂષ ) નર,
મરછું, મરણુ.
પુરૂષ, પતિ, ધણી.

Page #56

મરદાઈ ]
૧૯૫
[ મરામતી મરદાઈ, સ્ત્રી. ( ફા૦ અ ને ગુજરાતી | દિવસે તે બે ટેકરીઓની વચ્ચે હાજીઓ “આઈ પ્રત્યય લાગી થએલો ગુ.
દોડે છે.) મક્કામાં બે ટેકરીઓ છે. મરદપણું, પુરૂવાતન.
ગુe વાં. માત્ર મરદાનગી, વિ૦ (ફા મનની મને ! મરવત, સ્ત્રી (અ. મુકત અe=
ળીને મજા =પુરૂષત્વ) | મરદાનગી, ઉપકાર) સનેહ, પ્રીતિ મરદપણું, બહાદુરી.
મરસિયા, પુ (અ મરજણ ૦ = મરદાના, વિ૦ (ફાઇ મનદ = મરનાર માણસનું વર્ણન કવિતામાં એવી પુરૂષો સંબંધી, પુરૂષોને લગતું.)
રીતે કરવામાં આવે કે જેથી સાંભળનામર્દાને પિોશાકમાં પણ તેના સૌંદર્યની રને રડવું આવે, મરનારનાં વખાણું.
અદભુત છટા દેખાતી હતી.” બા બાળ મર=વિલાપ કર્યો ઉપરથી) શેકનાં મરદાની, વિ૦ (ફા મન
ગીત, વિલપન, પરજીયા.
= પુરૂષો સંબંધી) મરદને શોભે તેવું,
શીયા લેક તો મરસીયા બનાવે છે.’ નં. ચ. મરદને ચોગ્ય.
મરહબા, અ૦ (અઈવા Areભલે મરદામી, સ્ત્રી (ફાઇ મહુની ડre=y
પધાર્યા) માનવાચક શબ્દ, સ્વાગતમ. રૂષત્વ) મરદાઈ, પુરૂષાતન, બહાદુરી,
આક્રીન, મીંબા આપના જેવા દુનીકેાઈ મરદ શી મરદામી કરશે, ખચીત
આમાં થોડાજ હશે.’ બા. બા. આળસ ખાઇને’ દ. કા. ભા. ૨૦ મરહમ, ન ફારસી ઉપરથી અરબી મક મરદી, સ્ત્રી (ફાડ મા ડ =મરદપણું)
=જખમ મટાડવા માટે જે દવા
લગાડે છે તે ) મલમ. પુરૂષાતન, વીરપણું.
મરહમની ના પરવા ભલે, સીનામાં મ૨૮મી, સ્ત્રી (ફાડ મા ડ = | જખમ કારી છે.' આ. નિ. પુરૂષાતન) મરદાઈ, બહાદુરી.
મરહુમ, વિ૦ (અ૦ મમિ જેના મઆદમી, પુ. (ફા મહિં મારી ઉપર પરમેશ્વરની કૃપા થઈ ચુકેલી છે s= =આબરૂવાળો બહાદુર માણસ) | તે, મરેલા માણસને આશીર્વાદ રૂપે એ
શબ્દ લગાડવામાં આવે છે. સ્ત્રી હોય તે મર, વિ. મરજાદ , સુખી, આ- !
મદ - કહેવાય છે, મરણ સુદો, સારી સ્થિતિનેનવરો) એક
• પામેલું, મરી ગએલું. જાતનું વાજું.
મરામત, સ્ત્રી ( અ મમત ઠેઠ પળ પાસે જઈને આરબોને કહ્યું કે : દુરસ્ત કરાવવું, રીપેર કરાવવું, રમ-ધ
મરો બજાવ.” રા. મા. ભા. ૨ ડવું, દુરસ્ત કરવું ઉપરથી) ઠીક ઠાક કરામરવ, પુ. (અ) સ સ ,
વવું, મરામત કરવું, ભાગ્યે યુટયું સમું સફામ નામની બે ટેકરીઓ મક્કામાં !
કરાવવું. કાબાના દરવાજાની પાસે છે. હજજને | મરામતી, વિ૦ (અ મમત બy=
વીરનર.

Page #57

મરામ ]
ઉપરથી ) મરામતનું, ઠીકઠાક કરાવવું પડે એવું.
૧૯૬
મરાસ, ન॰ (અ॰ મીરાસ 14મુએલાના જે માલ વારસાને હાથ લાગે તે) વારસા, કુટુ બીએમાં જે ખરા હકનો ભાતા હૈાય તે.
મ, વિ॰ (ફા॰ મદ્રે !y=પુરૂષ) બહાદુર,
હશયાર, વીર.
મલકુત, પુ॰ ( અ મજબૂત_4.p= સત્તા, કબજો, રિશતાએા મુશ્લષ્ટ, ક્રિશ્તાઓના રહેવાનું સ્થળ) દેવલાક. ‘નાત, મન્નાડૂત, જખ્ત, ક્રૂના, એમ શરી, તરીકા, મારિકા, હકીકા એ ચાર જાણનાર, પાળનારના ચાર ક્રમ છે. ’ સિ. સા.
મલકુસ્તી, શ્રી (ફારસી &S= મલ બેાકાની લડાઈ સુરતન=મારવું ઉ. પરથી ) મલયુદ્ધ,
મલમ, ન૦ (ફારસી ઉપરથીઅરી મहम *7x=જખમ મટાડવા માટે જે દવા લગાડે છે તે) વારાં અને ગડગુમડ ઉપર લગાડવાનું ઔષધિવાળુ માણુ, હિં જમા નહિ એસા તથા મમ મને દેતા.' કલા મલમપટી, સ્ત્રી૰ (મન્નુમ પટી ગુ7+° જરાતી ) થારાં અને ચાંદાં વગેરે ઉપર ચાઢવા મલમ લગાડેલી કાગળ કે પ ડાતી નાની ડાગળી
[ મૌગુલ
જોવું, અદબ, વિન્નેક )મેટાનુ મેટપશુ
અને અદૃશ્ય રાખવી તે.
મહિ=બાદશાહ,
મલિકા, સ્ત્રી ( અ૦ મહિ
=રાણી (...) રાણી, રાજકતી . લિદા‚ પુ॰ (ફા” માઢીય_40!= મસળેલું, ચુરમુ, માછીમન=મસળવું ઉપરથી ) સુરમુ
‘મારા મલીદા કર્યાં પછી કાઢી નાંખે. ’
રા. મા. ભા. ૧
મલુક, વિ॰ (અ॰ મસૂ≤y=બાદ• શાહેા. હિ બાદશાહનું બહુવચન ) સારૂં, ઉત્કૃષ્ટ. મલુકચંદ નામ હોય છે.
મલેક, પુ॰ (અ॰ મહિન્ન
બાદ
શાહ ) મુસલમાનામાં એક જાત છે. અલગ, વિ॰ ( મહુ=માથું અને પગ ઉત્રાડા હાય એવા માણસ, એકલેા માણસ, બેહાશ, મરત, ગાંડા જેવા ) મૠગ, કાર. મવકુ, વિ૰ (અ॰ મળ્યું બંધ કરવું.
!=બંધ)
તમ હાજર હાત ને પ્રાત, એવી મહે
3
૬. કા. ભા. ર.
નત મલકુ થાત.
વેસર, વિ॰ ( અ મુખ્ય સૂત્ર વ સહેલું, સહેલાઇથી મળે એવું ) ગળતર, મળવું.
મશક, સ્ત્રી. ( ફાવ મ
રૂપાણી ભરવાની ચામડાની કાથળી પીઠ પર લઇ જવાય એવા પાણી ભરવાના ચામડાના કાળા.
મલાઈ, શ્રી॰ ( ફ્રા॰ વાજા૬ -"દૂધને અસગુલ, વિ॰ (અ
ઉકાળતાં તેના ઉપર તરી આવે છે તે. વાહા=ઉપર તે ઉપરથી ઉપર આવનાર) સત્ત્વ, સાર, તત્ત્વ.
વાજા, પુંઠ ( અ॰ મુજા List -
મજ = કામમાં લાગેલે, જગજીતે કામે લાગ્યા ઉપરથી ) રોકાયલા, કામમાં નિમગ્ન હાય એ.
પછી સંતતિ વિવાદની તેડર્નડમાં મ - શગુલ રહેતાં, ની

Page #58

મશરૂ ]
[ મસતીખોર,
મશરૂ, પુ (અ૦ મન્ના છ =જેની મઢતનું બહુવચન=ભલાઈ છે. આ
મુસલમાની શરેએ રજા આપી છે ? શબ્દ ફારસીવાળા એક વચનમાં વાપરે છે, તેવું લુગડું, 1 મુસલમાની ધર્મ, તે | અને એનો અર્થ “સામાન” થાય છે. ઉપરથી મ=મુસદ્ધમાની ધર્મ પ્રમાણે ! એવી વસ્તુ કે જેથી કોઈ બીજી વસ્તુ રેશમા લુગડું મુસલમાન પુરૂએ પહેર, સુધરી જાય. લાકડાં, ઇટ, ચુનો વગેરે વાનો હુકમ નથી, પણ મશરૂમાં રેશમ ઇમારતનો મસાલે કહેવાય છે, તેવી જ ને સુતર હોવાથી તેની ધર્મશાસ્ત્ર પ્રમાણે રીતે ધાણાજીરું વગેરે શાકનો મસાલો રજા છે.) વચમાં ધોળા લીટાવાળું એક કહેવાય છે ) મસાલે, મીઠું, મરચું, બદામ જાતનું સુંદર રેશમી વસ્ત્ર.
પસ્તાં વગેરે. * અવાસ અને મુલાર મરી, માલ
મશ્કરી, સ્ત્રી(અ) મરી , તથા ફારસી બેશ મંગાવજે.
-પ્રત્ય લાગીને મરવ sauce વળી ઘર દિશે વરસાદ પહેલાં આપ વ
હ s=હસવું, હદ્દા મશ્કરી કરવી, હેલા આવજે
કે ૬૦ ડકટ
તીરકતાબે કરવું ઉપરથી) મજાક, મશહુક, ન૦ ( અ મg do=ધર્મ, ઠ, ચેષ્ટા, ડોળ. ની લડાઈમાં મરણ પામેલા મુસક્રમાનોને
મકર, પુલ (અ મરહ્યું = ડાટવાની જગા ( ઈરાનમાં એક શહેર છે
જેની મખરી કરીએ તે) મશ્કરી કરજયાં ૧૨ ઈમામો પૈકી એક ઇમામ
નારો, ટોળી માણસ, વિદૂષક. હજરત મુસારિજા સાહેબ (ર૦ અ૦)
' મસકે, પુત્ર (ફા મરથ =માખણ ની કબર છે તેથી એ શહેરને મશહa |
મચ્છ, નવનીતસાર, તત્ત્વ. (મસદ ) કહે છે.
મસજી, સ્ત્રી (અ. મઃિ = = મરાહેર, વિ• ( અ ર =પ્ર
સાથું નમાવવાની જગ) મુસલમાનોએ ખ્યાન, =તેણે જાહેર કર્યું ઉપરથી) !
બંદગી કરવા માટે બાંધેલું મોટું મકાન. જાણીતું, નામાંકિત. મશાગ, ઝીઃ (અ) મફત અe
| મસ્ત, વિ૦ (ફા મત =બેહોશ,
બે શુદ્ધ ) મેરતા, માતેલું. =મહેનત, દુ:ખ, કષ્ટ, મને, મંજુરી.
માતાન, વિ ( ફાડ મeતા = મશાલ, ( ૫૦ કરાટ Us L=પ્રકાશ
મસ્ત જેવ, મદમત્ત, માનેલું. પરિવાર આપનાર ) લાકડા ઉપર ચીંથરાં વીંટા
મારે હું જ છું. મરતાન છું મને'. કલાપી. ળીને બનાવેલા મોટો કાફડા, વટદાર, અફકતી, સ્ત્રી (ફા મત અc= માલરી, પુર ( અ૦ મr3ઈનવો લુકી ! બેહશી, બેશુદ્ધપણું) મસ્તપણું, મરતી. પ્રત્યય, મeat. ડ ૦ઃ ::
| મરતી ખેર, વિ૦ ( ફાડ મસ્તી લવાળે) મશાલ લઇને ચાલનાર માણસ. .
0 =મસ્તી કરનારે. ગુજરાતી મશાલી, પુછ ( અ૦ રૂમ 40 |
પ્રવેગ) મસ્તી કરે એ તેફાની. મેઘ ઉપરથી) મશાળ રાખનારો, મશાલચી.
પેલો મસ્તીખોર મુજને રંજાડવા. ' મશાલ ઠ ( અ શart 851488 સ. ચંડ ભા. ૧.

Page #59

મસનદ ]
૧૮૮
[ મહતાબ
મસનદ, સ્ત્રી (અમરઃ દતકી, મસાલે, જુઓ મશાલ.
તકી દેવાની જગા, ગાદી) તત, | મસી. સ્ત્રી (ફા. મિસ ડo=દાંતે ઘસસિંહાસન. “દલિતખાં ગુસલખાને અથવા |
વાની એક દવા, એથી દાંત કાળા થાય હંમામમાંથી મુસલ કરીને હમણ પોતાના
છે). એક જાતનું દંતમંજન. ખાનગી ઓરડામાં આવી મસનદ પર કાવો પીતો બેઠો હતો.' બા. બા. | મસીદ, સ્ત્રી (અમરાવ =માથું
નમાવવાની જગા) મુસલમાનોને નમાજ મસનવી, સ્ત્રી (અમદાવડ= !
પઢવાને બાંધેલી જગા. દરેક દેહરામાં બે કારીઆ હોય એવી
મસીહા, પુરુ (અમરી હs ઉપકવિતા) કવિતાનો એક પ્રકાર. દિલ્લીના
રથી ફારસીમાં માતા પિs હજરત કવીશ્વર અમીર ખુસરવ તૂતીએ હિંદ
ઈસા અ. સઈસુપ્રીસ્ત.) “ઉઠે મસીહ, પાસે મનવીએ ઇશ્કિયા લખાવશે. નં.ચ.
રામ, કૃષ્ણ, બુદ્ધ, ને મીરાં; મસીહ, સનમ મસનદનશીન, વિ (અમરદુનિફો વાય વાંસરી કહી કહીં.” આ. નિ.
બેસનાર મળીને મરજનિશીન મસ્તાઈ, સ્ત્રી ( કા મરતી હe=બેUs useગાદી ઉપર બેસનાર ) |
હોશી) મસ્તી, ધીંગાણું. "
હાથી) સતી ધીંગાણું ગાદીએ બેઠેલે, સરદાર. “ ડરે છે કેમ મજનું તખ્તને મસ્કૂદનશી | *
| મસ્તાન, વિ૦ (ફા કરતા અ મસ્ત
જે) મદથી ઉન્મત્ત, વિફરેલે. થઇ તું.” ગુ. ગ.
મસ્તાની, વિ૦ (ફા મત અe=બેહેશ, મસલત, સ્ત્રી (અ. માર | મસ્ત ) મસ્તી, ચકચૂર. સારી સલાહ, સારી તજવીજ, ભલાઈ, .
| મસ્તી, સ્ત્રી (ફા કરતા કિડ્ઝબેહોશી) સલાહ. તે બરાબર થયું ઉપરથી) !
મસ્તી, ધીંગાણું. બે અથવા વધારે માણસોએ એકઠા થઈ! એક બીજાનો મત મેળવે છે. આ માણસ ! મસ્તીખોર, વિ૦ ( કા મત ઉપરથી અફગાનિસ્તાન તથા ખોરાસાનમાં જમા | ગુ. પ્રાગ મસ્તી કરનાર,) તેફાન કરનાર. થતાં મુસલમાન ટોળાંના શહેનશાહ સાથે ! મરદ, સ્ત્રી (અ. મરનાર =તકીઓ, મસલહતમાં હતો.” ગુ. સિં.
તકીઓ દેવાની જગા, ગાદી) બેઠક, ગાદી,
સિંહાસન, પાટ. મસલતી,પુ (અમદત 1444
મહકુ, વિ૦ (અકુલ =પાઉપરથી સલાહ આપનાર ) મસલત કર
-ળ નાખી દીધેલું) મુલ્લવી, બંધ રાખેલું, નાર, સલાહ આપનાર. રાવ અને તેના !
થોડા દિવસ પછી હાથ ધરવા માટે તરત મસલહતી આ એકાએક ચઢી આવ્યા.' '
વેળા બંધ રાખેલું, પડતું મૂકેલું, ઢીલમાં ૨. મા. ભા. ૧
રાખેલું. (રેવિન્યુમાં વપરાય છે). મસલેહત, જુઓ મસલત શબ્દ.
મહતાબ, પુ. (ફાઇ માતાવ, માત્ર મસાત, સ્ત્રી (અ૭ મિરાત બિe |
; બિમાદ, મ=ચંદ્ર =સાંકળ વગેરેથી જમીનની માપણી કરવી! તાકતન=પ્રકાશવું ઉપરથી તાવ=પ્રકાશ તે) ખેડવાની જમીનનો આકાર,
નાર, પ્રકાશિતચંદ્ર) ચંદ્ર, ચંદ્રમો.

Page #60

મહબદીઅન ]
૧૯૯
[ મહેરબાની મહમદીઅન, પુ(અમુહંમતી s—ss | ઋs =મહીને. મ=ચંદ્ર
મુસલમાન) મુસલમાન, મુહંમદ સાહેબ ઉપરથી) માસ, બે પખવાડી. સાથે સંબંધ રાખનાર. ‘જ્યાં મહમદી
મહેતલ, સ્ત્રી (અ. મુન્દ્રત a= યન જેર જણાયું આકરું ” દ. કા. ભા. ૨.
ફુરસદ, વાર, ઢીલ) અમુક જવાબ દેવા મહર, સ્ત્રી ( ફામિદના ==મહેરબાની) . કે કામ પૂરું કરી આપવાને અપાતો કૃપા, દયા,
વખત તે. “ છ માસની મને મહેતલ
આપો. ' રા. મા. ભા. ૧ મહશુર, વિ૦ (અ
=જાણીતું) પ્રખ્યાત.
મહેતાબ, પુત્ર (ફા ) મહતાબ શબ્દ જુઓ
ચંદ્રમા. મહાજમ, સ્ત્રી (અ૦ મમનૂન = કેળવેલું, દવાઓને વાટી, ખાંડી છાણીને !
'મહેનત, સ્ત્રી [ અ. મિરત હi= મધ અથવા ખાંડની ચાસણીમાં મેળવે છે.
મહેનત ] કામ કરવામાં તનમનને જેર છે તે) ભાગમાંથી બનાવેલ ખૂબ કેરી |
આપવું તે. પદાર્થ.
મહેનતાણું, ન [ અ. મિશ્નકૂ+માન ફા =
પ્ર પિતાન - ધિંs=મજુરી ] મહાત, સ્ત્રી (અ. માત =મરી ગયો,
મહેનતનો બદલો, પગાર, દરમા. હારી ગયે, મરણ, હાર) હાર, જેર તોડી નાખવું.
મહેનતુ, વિ૦(અમિતiss ઉપરથી
fમદૂન ) ખૂબ ખંતથી મહેનત કરનારું. મહાબે, પુર (અકુદાવા પરd=સહાય કુમક, કઈ પક્ષ કરવો) ભાર, વક્કર બાજ.
મહેમાન, પુત્ર (ફા મા બબી
જાને ઘેર જઈને ઉતરનાર માણસ, ૫મહારત, સ્ત્રી (અ મદારત =
રે. મ=મેટો+માન =જેવો. (૨) મg= આવડત, ઉસ્તાદી) ચાલાકી, અનુભવ, ! ચંદ્ર+મન=જે, ચંદ્રમા જે વહાલી) કામ કરવાની ઉકેલ.
પણો, અતિથિ. મહાલ, પુત્ર (અમદાઢ 51=પરગણું, મહેમાની, સ્ત્રી(કા. મન્નાની બહ
મહત્ત્વનું બહુવચન) તાલુકાનો એક ભાગ. =મહેમાનગીરી) આતિથ્ય, પરોણાચામહાલકારી, પુરુ (અ મારી ફારસી કરી, જમણ કરવું તે.
મારી ss s=મહાલને ઉ. | મહેર, સ્ત્રી (કામિઢ =મહેરબાની) પરી અધિકારી) મહાલને વહીવટદાર, દયા, કૃપા, “સમુદકેરો પાર વાંચ્છ, ચમામલતદાર,
રકલી જેણી પર; એણી પર મંદ મતિ મહાવરે, પુરા (અમદાવE 2 ==
માહરી કરે મેહન મેરી, માં. આ. સંભાષણ કરવું જવાબ આપ, રૂઢિ | મહેરબાન, વિ૦ (ફા fમાવાન થાવ પ્રમાણે બોલવું ) અભ્યાસ, વહીવટ, 1
? અમાસ, વેટ, | =કૃપાળુ ) દયાળુ, કૃપાવંત. ચાલુ કામ.
મહેરબાની, સ્ત્રી, (ફા મિલાની મહિનો, ૫૦ (ફાઇ મીન, મન ! હe=કૃપા) માયા, દયા.

Page #61

મહેબુબ ]
[ મા કુલ
મહેબ, વિ૦ (અ૦ મહુવા = | કિંગ, પુo ( ફી. મંદ મંજુગારખાનું, વહાલે ) પ્રિય.
જુગાર, બડબડવું, ચોર, લુટાર) મંગ,
મહાર એક જાત છે. મહેર, વિ૦ (ફા મદમ =જેથી સાથે લગ્ન કરવું નાદુરસ્ત હોય તે, પા'
મંજમાં ક, (અ) મંજીલ કos
ગાફણ, જેમાં મોટા મોટા પથરા સેનું, જાણીતું, ) મનથી માનેલું છે. |
કીને કોટ પાડવાનું કામ લેવામાં આવે મહેરાબ, સ્ત્રી (અ. મિrs s= તે ગેમણ ) ગોફણ.
મસ્જિદમાં કાબાની તરફ પશ્ચિમ દિશાએ “મુસલમાને અંજનીકન ગઢવમાં ફાવી એક કમાન હોય છે તે. પૂર્વ લડાઇનું પાયા નહિ - રા. આ. ભા. હથીઆર તે ઉપરથી, કેમકે નમાજ મહે- ' મંજલગાહ, સ્ત્રી (અ. H TTહ રાબમાં પઢાય છે, તે શેતાન સાથે લડાઈ
ફારસી, રથાળવાચક પ્રત્યય. માિદ કરવાનું એક હથીઆર છે માટે) ચણત
=ઉતરવાનું ઠેકાણું) ઉતારો, રમાં પાડેલી કમાન, કમાનદાર લાકડાનું !
રારા, ધર્મશાળા. કે ચણતરનું કામ.
આપણે કયા મંજલગાહમાં ઉતરીશું.” મહેલ, પુર (અ. મદ ઇ –મકાન)
બાર ભાવ રાજને રહેવાનું મોટું માળવાળું મકાન. | સંજુર, વિ. (અ. મંઝુર 0.=ષ્ટિ રાજમંદિર.
કરેલા, પરાંદ, કબુલ, કર=દષ્ટિ ઉપમહેલે, પુ. (અ) મહદ અss=ઉતા- થી ) ક લ, માન્ય, પસંદ, બહાલ.
રવાની જગા, ફળાઉં) નેહલે, વાસ, | ખંજુરી, સ્ત્રી (અમંજ્ઞt spi.= પિળ.
૫સંદગી ) કબુલત, હા પાડવી. મહેસુલ, વિટ (અમદ્રુઢ કcesc=
મંદ, ફારસી પ્રત્યય છે. io એનો અર્થ
- ‘વાળ” થાય છે ). મેળવેલું, આવક ઉપજ, ખંડણી ) સર - 1 કાર તરફથી જમીન ઉપર લેવાતો કર. | બ દિલ, નc (અ + J o=મા
લ, પાઘડી, કેડે બાંધવાનું લુગ, કસબી મહેસુલી, વિ૦ (અહજૂ કc=o
= બારીક વણાટનું શેલું, મળીયું. =મહેસુલ સંબધી, મહેસુલ ઉઘરાવનારને
તેમણે સાહેબને એક છેડે, કીનખાબ
સાહેબને અરબીમાં મુરિસ્ટ - = =કહે છે)
નું મળયું, એક તાંકા, મંડલ ઈત્યાદિ મહેસુલ ઉઘરાવનાર અમલદાર.
ભેટ કરી.’ રા૦ માઇ ભા. ૨ મહાર, સ્ત્રી, ( ફા૦ મુ સિકક) | માબા , વિ૦ ( ૪૦ કુમામદ સેનાને ચલણી સિકકે, સે.
- =મોટા દરજાવાળી સ્ત્રી) મોટું, મહોરું, ન૦ (ફાડ મુદ્દેદ =કે.
મહાન. શંખ, શેત્રુંજનાં મોહરાં) રમકડ પૂતળું. | માની , ૫૦ (અ + , ---૦=અર્થ)
! અર્થ.. મહેલો પુત્ર (અ મદદ 10=9 મા કુલ વિ૦ (અ + ટ =
તરવાની જગા, ફળ૬) મોહલ્લો, વાસ, જેને અકલ કબુલ કરે એવું પસંદ કરવા પી .
લાયક ) યોગ્ય, ભાજબી.

Page #62

માજમ ]
२०१
ઈ માદરબખત
“અલાઉદ્દીનને આ અરજ ઘણું મા કુલ 1 એવા મુખ્યને માત કરવાથી જ સરકાર જણાઈ નહિ.ક. છે.
એકંદરે પિતાનો દાબ સર્વ પ્રજા ઉપર માજમ, જુઓ માઝમ.
બેસારી શકેલી છે.” સુવ મારે, ૫૦ ( ૪૦ માગ !!=. માતબર, વિ૦ (અ૦ મતવા કc= કીકત, વીતેલું, જે થઈ ચુક્યું હોય તે, ]
જેના ઉપર લોકે વિશ્વાસ કરે છે, હાલ જે થાય છે તે, કરો એકદમ ૫
પૈસાવાળો ) તાજું, ભરપૂર, શ્રીમંત.આપે સાર થયું ઉપસ્થી) હકીકત, વર્ણન.
માતબરને બહુ માન, તેની તરફ રાખે સૌ
ધ્યાન દ. કા. ભા. ૨ માજી, વિ૦ (અ૦ મist -41=ભૂતકાળ, ગએલે વખત) મરદૂમ, થઈ ગએલું,
માતબરી, સ્ત્રી (અ. મુતવર કન્ડ આગલું, ભૂતકાળનું
ઉપરથી ) માતબરપણું, ધનાઢયા. માફળ, ન૦ ( ફાડ મા =એક | માતમ, ન૦ (ફા૦ માતમ છે =કોઇના જાતનું ફળ ) મા.
મરણ વખતે જે શોક દર્શાવવામાં આવે
તે) શેક, વિલપન, રડાકૂટ. બાજુમી, વિ૦ (અ મશ્નો =
હું જેટલો ગમથી માતમ કરું એટલે બાજુમને વ્યસની) માઝમ ખાવાની |
થોડો છે.' બા બા૦ ટેવવાળો. માપુર, વિ૦ (અમન્નકૂર =
માતહત, વિ૦ (અ૦ મતદૂત હas a બહાનાવાળા, લાચાર, અપંગ, આંધળા)
==હાથ નીચે, તાબામાં) તેહનાતમાં. આંધળા.
હિંદુસ્તાનનો હોમ મારે માતહત ને માઝમ, સ્ત્રી (અ૭ જરૂકૂન છ o = જેરદસ્ત રહે, એજ મારી તમના છે. ”
કેળવેલું. દવાઓને વાટી ખાંડી છાણીને બા બાક મધ કે ખાંડની ચાસણીમાં મેળવે છે તે)
માદર, સ્ત્રી ( ફાવે માર - '=મા ) ભાંગના સત્ત્વમાં બીજાં વસાણું મેળવીને
માતા, જનની. બનાવેલ કેરી પદાર્થ.
એ તો હમારી માદરે પાયું, હમોને જએવું સાંભળીને લાલકુંવરે અફીણ ચ.
ભતાં.” કલાપી. ડાવવા માંડયું, ને ઉપર મફર ને માજમ ખાધી.” રા. મા. ભા. ૧
માદરપાટ, પુ(ફા મારા 50.c=મા+ મા, ૫૦(અ) મહા મંss= પાટ ગુ=માઓએ પહેરવા લાયક લુ
ત્રાંસી આંખે જોવું, આંખ ફેરવીને જેવું) | ગડું) ઘરવણાટનું સુતરાઉ કાપડ.
મુલાજે, મર્યાદા, અદબ, હદ, સીમા. | માદરબખત, વિ૦ (ફાડ માત્રાતા માત, સ્ત્રી(અમાત !-=મરી ગએ
' =જેની મા ભૂલવાળી હોય લો, હારી ગયે, મરણ, હાર) હાર, છે, જેની મા કલંકવાળી હોય છે. માર જેર તેડી નાંખવું.
=મા, કસાથે, વતા=મૂલ, કલંક,) એ“કારણ કે પ્રત્યેક પ્રાંત દેશ કે ગામના | બદાર, નીચ, એક પ્રકારની ગાળ.

Page #63

માદા ] ૨૦૨
[ મામુલ માદા, સ્ત્રી (. માત્ર 3500=ી) મા, માફી જમીન, સ્ત્રી (અ. મુt+ા. સ્ત્રી, પશની માદા.
મન ફા ઇji's=મારીમાં મ
બેલી જમીન) પસાયતું, જેની ઉપર માદો, પુo ( અ મિ
=જઠર) |
સરકારી કર, વજે ન હોય તેવી જમીન. અન્ન પચે છે તે કોથળી.
મા, પુ. ( અ૦ મુસાદ અથવા મુહમાધેરી, સ્ત્રી (અ. નૂરી
#z jess lizઅંબાડી, પાલ=લાચારી, પાક ન થતો હોય તેવી જ.
ખી, ડોલી, સ્ત્રીઓને બેસવાની ગાડી ) મીન સરકારને સેપી દેવી તે. ૩ઝૂ=બહાનું
રથ, દેરા જેવી છત્રીવાળી ગાડી. ઉપરથી) જમીનમાં પાક ન થાય, છતાં તેનો વેરો ભરવો પડે, તો તેવી જમીન
સાબર, ન૦ (અમમra =હે
ડિઓ, નદીની પાર ઉતારવાની જગા ) સરકારમાં સોંપી દે છે. તેને માધોરી
નાવડીઓ, હાડકાં. આપી કહે છે.
“એક તરફ રેશમી દોરીએ બાંધેલું દામાનતા, સ્ત્રી (અ. મિન્નત » ઉપ
રૂનું માબર લટકતું હતું. અં. ન. ગ. કાર, ભલાઈ, ભલાઈ કરવી, ઉપકાર દે.
ખાડો) બાધા, માનતા માનવી તે. મામલત, શ્રી. ( અ૦ મુમrમાં અથવા માનમરતબે, પુર (અ મર્તવદ =
મુકામત
=સાથે પદવી, માન, આબરૂ પ્રતિકા.
મળીને કોઈ કામ કરવું, કામકાજ, જા
હરકામ, સમતેણે કર્યું ઉપરથી) કેઈને માનમરતબો મેળવવા પ્રેરે છે.”
માલમતા, કીમતી ચીજ, મૂલ્યવાન ચીજ.
નં. ૨૦ માનશુકન, પુત્ર (ફાઇ સુજુર, રાપૂન !
મામલતદાર, પુe અ૦ મુમrઢ7+ાર ઇ . ઉપરથી) અપશુકન, ન
ફાપ્ર. ! = us.g=માલમતા જેના
કબજામાં હોય તે) પરગણાની મામલત, ઠારાં શુકન.
ઉઘરાણી ઉઘરાવનાર અધિકારી. માફ, સ્ત્રી (અ. ૩r Cits=ક્ષમા ૩ય તેણે તેને તંદુરસ્તી આપી ઉપ- | મામલતદારી, સ્ત્રી ( અ કુમારનૂ+ રથી) દોષ, મુક્તિ.
સારી પ્રત્યય. s
=મામ માફક, વિ૦ (અ મુજા િ = |
લતદારપણું) મામલતદારીનું કામઅનુકૂળ) જેવું જોઈએ તેવું, મનગમતું. મામલો, પુર (અ. મુગામg -Lotus “અખિરશ હાલ સૂનો છું, ન કોઈ છે ને સાથે મળીને કાંઈ કામ કરવું તે. અમર કને મુશફિક.
=તેણે કર્યું ઉપરથી) કટોકટી કે દુ:ખનો ‘ ને કેઈ આવતું પુછવા, પડ છે આ. | જે સમય તે. સીયા માફક. ગુ. ગ.
મામુલ ન૦ ( અ૦ મઝટ =રેજ માફી, સ્ત્રી ( અ૦ મુઝTHd s=ક્ષ
કરવાનું કામ, અમલ કરેલું, મ= માપણું. ) ગુનેહગારને તેના ગુનાહ બદલ | તેણે કર્યું ઉપરથી) ચાલુ વહેવાર, રીસજા નહિ કરતાં જવા દેવો તે.
વાજ, રહે.

Page #64

૨ ૦૩
મામુલી ]
માલમિલકત મામુલી, વિ. (અ) કૂચી = | માલકરી, જુઓ મહાલકારી.
રેજ કરવાનું કામ તે.) વ્યાવહારિક, માલકી. સ્ત્રી (અ૦ માસ્ટિક CLc= વહેવારૂ
ધણીપણું) માલિકપણું. શ્યામળું પણ મામુલી મુખ ન હતું.’
માલગુજારી, સ્ત્રી, (અ +૪- નં. ચ.
ફારસી. ગુનારૂતર MEછોડવું માયને, પુ(અ) મગની ss=અર્થ) | ઉપરથી. 3 5! =વસુલ ઉઘરાવવાઅર્થ, મતલબ, ભાવ, સાર.
પણું) ઉપજ વસુલ કરવી. લગ્નનો માયને કેવલ પ્રેમ સંબંધ વિના “જમીનની માલપુજારી તે સીધી વર્ષમાં બીજે નથી.’ ના. પ્ર
બે વખત લેવાય.’ નં. ૨. માયા, સ્ત્રી (અમાઠું ન !=મુડી, માલજાદી, સ્ત્રી (અ. મારું+જ્ઞાવી=જમુદ્દલ ) અસલ, દેત.
મેલી ફારસી જ્ઞાન=જણવું,જન્મ આપમારક, (અ) મરિન =લડાઈ,
વો ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયોગ છે) વેશ્યા મેદાન) રણસંગ્રામ ખરો વખત.
કસબણ, “માલજાદી રાંડ તારા બાપને
તે વેળાએ જ મેં મારી નાખ્યો છે.રા.મા. માત, સ્ત્રી (અ જરિત -
=ઓળખાણ. સર=તેણે ઓળખ્યો ! માલજાગીન, પુ(અમresirfમન,,45. ઉપરથી) કોઈને વચમાં રાખી કામ | =માલને જામિન) સારા ખાટા માલની કરવાની રીત.
જેણે આંટ રાખેલી હોય તે. મૃત્તિકાગ્રહો અગ્નિીની મારફતે પંચ . માલદાર, વિ. (અ. મારા ફાડ પ્રક
ભૂતમાં મળી ગયાં.' કે. ધ. | માર !' =માલવાળા ) સતાવામારફતિયું, વિ. (અ. મરિવાતિ |
છું, પિસાદાર, તવંગર. કચ્છ=ઓળખાણ ઉપરથી) મારફ- | માલધણી, પુત્ર ( અ૦ માઢ) માલીક, ધણી. તથી થએલું.
માલમ, પુe ( અ મિ =જામારફતિય, પુત્ર ( અs fwત ણનાર ચમકતેણે જાણ્યું ઉપરથી )
ઓળખાણ ઉપરથી ) મારફ- વહાણુમાંના માલનો હિસા રાખનારે. તનું કામ કરનાર,
ખલાસીઓનો ઉપરી, મારીત, ત્રી (અ +રિત | માલમતા; સ્ત્રી (અ મમતા =ઓળખાણુ, બ્રહ્મજ્ઞાન) પરમેશ્વરને એ- |
દi, J=ધનદોલત, સમૃદ્ધિ) મિલલખવો તે.
કત, ધન, જમીન. જ્ઞાનને મારીકા કહે છે. તે ઉપરથી | માલમસ્ત, વિ૦ (અ) મા+મત ફાઇ જ્ઞાનમાર્ગ-.અત માર્ગને મારીફત કહે
માત 05૦=માલથી મસ્ત છે.' મિ. સા.
થએલે ગુરુ પ્ર૦) માલથી છકી ગએલ. માલ, પુત્ર (અ. મારું =પુંછ) વપા | માલમિલકત, સ્ત્રી (અ. ભાસ્કુત કે રની વસ્તુ, ચી.
ગામિત ડo Uts=માલ

Page #65

માલિક |
२०४
[માહિતગાર અને મિલકત) માલમતા, ધન, જમીન.. મરજી હોય તે) કાંઈ કામ કરતી વખતે માલિક, પુરુ ( અ મહિના CAG =ધણી) |
ખુદાની સ્તુતિનું આ વચન બોલાય છે. સ્વામી, શેઠ.
માશુક, સ્ત્રી (અઅઝરુ = માલિકી, જુઓ માલકી.
જેને ઈચ્છીએ તે, જેના ઉપર પ્રીતિ
હોય તે, પુલ ઉપરથી ) પ્રિયા, લલના. માલીયાત, ન૦ (માટિત કJs
“ હજાર એલીયા, મુર્શિદ ગયા માસુ=કીમતી વસ્તુ) માલ વગેરે. શેરડી, આદુ માં લી.' સુ. ગ. વગેરે ઉંચી જાતનું બાગાયત તુલ.
માલે, પુર (અ. મર૪ [id=......ના માલુમ, વિડ (અ૦ મઝલૂમ = જેવું, ઉપરથી ) નમુનો, વાનગી. જાણેલું, જ્ઞાન થયું હોય તેવી વસ્તુ) જણ.
માસ, પુત્ર (ફા મારા અo=આઠ રતિ માલુમક, વિ૦ ( અ૦ મજૂમ == ભાર વજન) તલાને બારમે ભાગ. ઉપરથી) જાણમાં આવેલું હોય તે.
| માહ, પુ(ફા મારુ old=ચંદ્ર) ચંદ્રમા. માલેતુજાર, વિ. (અ) મલ્ટિઝુકાર
માહરૂવિ૦ (ફાડ મા - Jo=વેપારીઓને બાદશાહ.
ચંદ્રશાહ વેપારી. મસ્ટિવ =બાદશાહ તુષાર
મુખી. માદચંદ્ર+=મુખ) ચંદ્રના જેવું
જેનું મે છે તે. વેપારીઓ તાઈવરવેપારીનું બહુ વચન) માટે વેપારી.
પિતાની એક માહરૂ બાંદીને ચાલી જવાની એક માલેતુજાર ને બુજુર્ગ સોદાગર |
રજા આપે નહિ.” બી. બા. કાબુલમાં આવ્યો હતે.” બા ભાવે | માહતમ, નર (ફાઇ માતમ =કાઈના માલિસ, સ્ત્રી (ફા મrfટા અJG=
મરણ માટે જે શોક દર્શાવવામાં આવે વડાને મસળ, માલેશ કરવી, જીવ નું છે તે) વિલન, દિલગીરી, શોક. સુંધાય . મરી-મસળવું ઉપરથી ) | માહવારી, વિ૦ (ફા માદ્ =મહીને+ ઘોડાને મસળ, ખરો કરવો. થાક | ઘા
=માસિક) મહીનાનું, ઉતરવા માટે ઘડાને હાથે કે ખરેરાવડે મહીનાવાર. ઘસે છે તે.
માહાત, સ્ત્રી (અ. માત્ત હs મેરેલો) આ અને અસ્તબલમાં લઈ જઈ ! મરવું, હારવું, હાર, હરાવવું. ઘાસદાણે આપી માલીશ કર.” બા. બા.
માહિત, વિ૦ (અ માહિદચત ! માવજત, સ્ત્રી (અ. મુદાનિત !
=ઈ વસ્તુની અસલ. માહિતી એ બEst====જાળવણી, રક્ષણ,
નાવટી અરબી ધાતુ છે ) જાણમાં આવી =તેણે સંભાળ રાખી ઉપરથી) સંભાળ, ગએલું. “માહીત ભણતર મહીપતિ, નહિ બરદાસ, સરભરા.
માહીત ચડીમાર.' દ. કા. ભા. ૨. મારી માવજત તે બધાં કરતાનં. ચ. | માહિતગાર, વિ. (અ૦ મrfથ7+નાર બાશાલા, અડ (અમારામાં ફાળ પ્ર. 6 -=મુક પ્રહ જાણ
UJJ= =ખુદા ચાહે તો, ખુદાની ' નાર) જાણીતું, ભોમીયું.

Page #66

માહિતગારી ]
૨૦૫
[ મિજાજેશક માહિતગારી, સ્ત્રી (અ. માચિત ! મિજબાન, વિટ (ફાડ મેકવાર પાક =
મારી ફા. પ્ર. ડ6-~- ગુ. પ્ર. | જેને ઘર જમવા જઈએ તે માણસ જાણવાપણું.) વાકેફગારી.
મેzટેબલવાન વાળો) પણ, મહે
માન. (જમવા આવે તેને મહેમાન કહે છે, માહિતી, સ્ત્રી (અ માહિરાત -
ને જેને ઘેર જમે તેને મિજબાન કહે છે) =જાણ) વાકેફગારી.
કહીં આનંદ છે મારો, બહુ મી જમાન માહી, સ્ત્રી (ફા મren's=માછલી) એ યારે.” કલાપી. મસ્ય.
મિજબાની, સ્ત્રી (ફા મેવાની અને માહીગીર, વિ૦ (ફા માદર કરનાર ઘરધણુ પરોણાની ચાકરી કરે તે) ઉજાણી, =માછલાં પકડનાર. નિતિન=પકડવું !
સ્નેહીઓએ મળીને ખાનપાન કરી ગમત ઉપરથી ગરપકડનાર) માછી, ભોઈ. કરવી તે. માહીભરાતબ, વિ૦ (ફાઇ માદી માછલી જિરાફ, ન૦ (અ) fમઝાવ -= અરવિ અરબી=પદવીઓ મર્તવ=
તંબુરે વગાડવાનું એજાર, કરજોણે પદવીનું બહુ વચન. જેની પદવી મા.
માયું ઉપરથી) તંબુરો વગાડનાર આંગલીના નિશાનથી જણાતી હોય તે)
ળીમાં તારની વીંટી પહેરે છે, અથવા બાદશાહી વખતમાં અમીરોની એક પદવી
હાથીદાંતની કે એવી કોઈ વસ્તુની ચાંપર્ક હતી. કચ્છના નામદાર રાઓ સાહેબ
કડકાથી તંબુરે વગાડે છે તે. માહમરાતબ છે.'
મિજલસ, સ્ત્રી (અ. રિઝર ઝવ માહે, પુo (ફાઇ મi =એટલે મહીને. |
મંડળી, બેસવાની જગા, જસ્ટ તેટોળામાં એને છડી વિભક્તિનો પ્રત્યય ૪ લાગવાથી
બેઠો ઉપરથી) ગમતને મેળાવડે, રાવણું. માદિ એટલે માદિમોદન મેહેરમન મિજલસિયા, પુ(અમfકસ્ટ્રા અને મહીનો) અમુક મહીને. માહે માર્ચ=
મંડળી ઉપરથી) મી જલસમાં એક બીજાની માર્ચનો મહીને.
સાથે બેસનારા. માહેર, વિ૦ (અ૦ માહિર ના =ઉસ્તાદ, મિજાજ, ૫૦ (અfમના= ===
ચાલાક, વાકિફ) જાણતું, જાણકાર. મિશ્રણ, સ્વભાવ) મનની જે અમુક ડોશી પાસે ઘર કામમાં માહેર થઈ હાલત તે, સ્વભાવ, પ્રકૃતિ, ટેવ. હતી.” સ. ચં. ભા. ૧
મિજાજી, વિ૦ (અ. મિા = = માંદગી, સ્ત્રી (ફાઇ માંહળી, વળી | ટેવ પડી ગએલે માણસ) અહંકારી,
i jo=ાકમાં રહેવું, ઘડીઘડીમાં સ્વભાવ બદલાઈ જાય એવો, છોડવું ઉપરથી) બીમારી, મંદવા | ચીઢીયું. માં, વિ. (ફા માં સારદ મિજાજેશક, વિ. (અ. રિલામની blog bJbo=થાકેલ. માંજ રહેવું, 1 ઇઝ કceખરું નહિ, માની લીધેલું) છોડવું ઉપરથી) મંદવાડવાળું, આજારી. | જગતનો પ્રેમ, ખરે પ્રેમ નહિ તે.

Page #67

મિજાન ]
૨૦૬
↑ મિસરી
અહીં.' આ. નિ.
· મિજાજે ઇશ્કના રસ્તા, બડા બારીક છે મિરજા, પુ॰ (ફ્રા॰ મૌf !; y=સરદાર, અમીરના દીકરા. અમીર અરબી+નાર્દ ફા=છેકા અમીનાદ ઉપરથી મીત્ત્તત્ત્ત ને તે પરથી મૌર્ઝા ) મુસલમાતામાં ખિતાબ છે; અમીર, ઉમરાવ, મુસલમાનમાં એક જાત છે,
મિજાન, ન ( અ॰ મૌજ્ઞાન += ત્રાજવું, કાંટા, માપ. ) અંદાજ, શુમાર. ‘મજાવવાની કલામાં તે એકકા હતા, શેકીન લાક પોતાને ચે, તેવા વિષયનું એની પાસે ગાન કરાવતા, તેથી એના
મનમાં સ્વાભાવિક તરગ કાઇ મિજાન પર રહેતા.' ગુ. સિ.
બિનસર, વિ॰ ( અ૦ મૌઞાનૂ+સર ફાવ પ્ર॰ =માપ પ્રમાણે) જોઇતું હાય તેટલું.
મિરજાન, ન॰ ( ૦ મન ->y=પરવાળું) માળાને એક ભાગ.
મિરાત, શ્રી અમિન્નત =
દર્પણ. T‡ = તૈયું ઉપરથી.) થાપણ, મુડી. મીરાતે અહમદી, મીરાતે સિકંદરી વગેરે પુસ્તકામાં મીરાત એટલે દર્પણ અર્થ છે. મીરાતરામ નામ પણ હોય છે.
મિનતજારી,સ્ત્રી (અ॰ મિનz+વ+જ્ઞારી ફા॰ મિનન્તાનારીjy=આજીજી, મિરાસ,
મિનત=ઉપકાર માનવા,ઉપકાર દેખાડવા+ નારી=રડવું. ) આજીજી, કાલાવાલા. મિનાકારી, સ્ત્રી (ફા॰ મીનાજારી Sybs=નકશી કામ. મીના=જડાવકામની ) સેાનારૂપાના દાગીના ઉપર પાડેલી રંગીન વેલપુટ્ટી. મિનાકેસા, પુ॰ ( અ॰ મુનારા? Som લડાઇ, લડાઇ કરવી ) ખાર, કીને, દ્વેષ. મિનારે, પુ॰ અ॰ મીનાર, મનાહ, મનાર } !ody! =દીવા રાખવાની e જગા, રતભ) મનારા, ટાડા, બુરજ. · મસ્જિદના મીનાર પરથી મુલ્લાંની અન્નન સાંભળવામાં આવી. ’ બા. મા. મિના, પુ॰ (કા॰ મીના (4=જડાવકામ ) પાના જેવા સાના પર રંગ પૂરવા તે. મિયાન, ન॰ (ફા॰ મિયાન=કમર,
કેડ, વચલા ભાગ, નિયામ ર ં=છરી, તલવાર વગેરેનું મીણીયું ) છરી, તલવારની ખાલી ‘ મિયાનમાંથી તલવાર કાઢીને તેણે જુસ્સાથી કહ્યું. ' અં. ન. ગ.
"
૦ ( અમીરામ!= મુએલાના જે માલ વારસોને હાથ લાગે તે) વારસો.
મિરાસી, સ્ત્રી॰ (અ॰ મીરાસ_le= મુએલાને જે માલ વારસોને હાથ લાગે તે, તે ઉપરથી) વારસામાં મળેલા પૈસો. મિલકત, સ્ત્રી॰ ( અવ મિત કે મુત •...દાલત ) ધનમાલ વગેરે. મિસકીન, વિ॰ (અ૦ મિીન
=
ઘણા જ અશક્ત, જેનામાં ચાલવા ફરવાની પણ રાક્તિ ન હોય તેવા, નિધન, નાદાર. સન=સ્થિર હતું ઉપરથી, સ્થાયી રહે તેવું, ગરીબ, ભીખારી.
C
· મિસ્કીનથી મિસ્કીન છું જહાંગીર છું મને. ' કલાપી.
મિસર, ન॰ ( અ મિસ્રya=શહેર ) આફ્રિકાની ઉત્તરમાં મુલક છે.
મિસરી, વિ॰ ( અ॰ મિસ્ત્રી gya=મિસર સાથે સંબંધ રાખનાર, મિસ્ત્રી=સાકર. સાલમમિસરી=એક જાતની દવા ) મીસરના, મીસરથી આવતી વસ્તુ.

Page #68

મિસરી ]
મિસરા, પુ॰ ( અ॰ મિસ્રમ્
મિસલ, સ્ત્રી॰ ( અ૦ મિō રીત, જુગતી, તરેહ.
=
ફારસી અરબી વગેરે કવિતાની એક લીટી ) કવિતાની ટુક.
૨૦૭
=સમાન )
ઝિકાલ, પુ॰ ( અ૰ મિન્હાS Jai= ૨૮ રિત વજન હીરામેાતી તામ્રવાનું માપ.
‘ તેનું વજન ૮ મીસકાલ એટલે ૨૨૪ રતિ અથવા ૬૭૨ કેરેટ હતું.' બા બા મિસાલ, સ્ત્રી ( અમિસાજ J!$= ...ના જેવા, ક્ખી, સમાન, બાદશાહને હુકમ, કાજીનુ' હુકમનામું, ૨ ચિઠ્ઠી વગેરે) રીત, તરેહ.
મિસ્સી, શ્રી॰ (ફા॰ મિી
.
* ધણીને માથે પસ્તાળ પાડતી, ધૂંધવાતા છાણાની મિસાલે તાબરા જેવું મે કરીને સૂઇ ગઈ.’ અં. ન. ગ.
=દાંતાને
કાળા કરવા માટે ઘસવાની એક દવા ) મેશ, કાળપ આણનાર ભૂા.
' મગર એ દાંતની મીસ્સી સનમના હાથમાં દેતે. ' કલાપી.
મીડધા, પુ॰ ( ફ્રા॰ મીવિ૪૦૭= | ગામના ઉપરી. મૌ=ઉપરી+f=T=ગામ ) હષ્ટપુષ્ટ માણસ. મુખી, આગેવાન, અગ્રેસર. મીનહુન, વિ॰ (અ॰ મિ ં=તેમાંથી, તેજ, તે; તારીખ ૧૫ મી માહે મીનહુન એમ સરકારી કાગળેામાં લખાય છે) ચાલુ માટે મીનહુન, એટલે ચાલુ મહીતેા. સીના, પુ॰ ( કા॰ મીના !=ચાંદીસોનાના
જેવર પર એક રંગ કરે છે તે, જડાવ કામ ) ધાતુ ઉપરનું રગીત ચિત્રકામ. મીના, પુ॰ ( અ॰ મીના !=મક્કામાં
[ મુકરદા
એક પહાડ છે જ્યાં કુરબાની કરે છે ) મક્કામાં એક પહાડ છે. ગુ. વાં.
સીર, વિ॰ ( કા॰ મૌર્=સરદાર, હોંકેમ, અરખી અમીર ઉપરથી ) મુસલમાન રાજા, અમીર, ઉમરાવ,
मीर+अल
મીરલ, વિ ફ્રા૦ અરબી. મીન્નિપૂર=ન્યાયાધીરા ) અદલ કરનારા મોટા જજ. મીરાસી, વિ(અ૰ મૌરાણીle= વંશપરંપરાથી જે ચાલતા આવે તે ) ગવૈયા–મુસલમાન–ની એક જાત છે.
મુકદ્દર, ન॰ (અ॰ મુન્દ્ર} ં=નસીબ, અંદાજો કરેલા, વ=માપવું. ઉપરથી ) નસીબ, ભાગ્ય.
“ મુકદ્દરમાં હતું તેવું બન્યું તુજ હાથમાં માલિક ' કલાપી.
',
મુકતા, પુ॰ ( અમિનાદ= મુરખા, માં પર નાખવાને પરો ) બુરખા, સ્ત્રીઓનુ એઢણું.
ચાવડીએ મુકના ( એઝલ પદા— બુરખા) નાખી મુખ ઢાંકયું. ' રા.સા.
ભા. ૧
મુકમલ, વિ॰ ( અ” મુમ્મઽ4=
પુરૂં ) સંપૂર્ણુ, પુરેપુરું,
સુકરદમ, પુ॰ (અ॰ મુમ läઆગળ
થનાર, આગેવાન, મુખી ) નાયક, ગજ્જર. મુરદી, સ્ત્રી (અ॰ મુદ્દી
આગળ થવાપણું) આગેવાની, મુખીપણુ, અગ્રેસરપણું.
મુકદમા, પુ॰ (અ॰ મુમુદ ã=
આગળ જનાર, લશ્કરની આગળ ચાલનારી થેાડીક ફાજ, દાખાચા, કૈસ ) દાવા, કજીએ,

Page #69

મુકરમ ]
૨૦૮
[ મુજ પંચાયતમાં નિર્જીવ મુકરદમાં ફેલ | મુખત્યાર વિ૦ (અ. મુહરતાર સિંt= થશે.” નું .
સત્તા આપેલી હોય તે) પોતાની મરજીમાં મુકરમ, વિ. (અ) ગુલામ ઋ=આબરૂ
આવે તેમ કરવાને સત્તા અપાએલું તે. વધારનાર, મુકિમ=મહેરબાની કરનાર, મુખત્યારનામું, ને (અમુકતાન્નામ આપનાર) માન આપનાર.
કા મુકતાનમg c તc=સત્તા મુકરર, વિ૦ (એક પુર =નક્કી આપેલે કાગળ પોતાની તરફથી બીજાને કરવું) કરાવેલું, ખચીત.
બોલવા લખવા વગેરેને હક આપવા
સંબંધી લેખ. મુકરવું, સહ ક્રિય (અમુનિર s=
કરાર કરનાર, હા પાડનાર એને ફાર- | મુખત્યારી, સ્ત્રી (અમુદતા , Page #70

મુજલામત ]
wwwww
૨૦૯
મુજહ્ામત,
સ્ત્રી ( અ મુનાદિમત -> jo=રોકવા, અટકાવ કરવો, નદ્દમ=તેણે હાલે ચાલે નહિ તેવા કર્યા ઉપરથી) અટકાવ, પ્રતિબ’ધ, ટીકા, વિવેચન. સુજાખા, પુ॰ (અ॰ મુનાચાદy.com તરંગી, અણુ, પરવા ) મહત્વ વજન, ખેાજ.
જાફત, સ્ત્રી (અ॰ મુન્નામ, Locke =એવડુ, ડબલ ) દુપટ, ખમણેા. વિન્યુ ખાતામાં વપરાય છે. મુજાવર, પુ (અ૦ મુત્તવિર}}= પાડાશી, દરગાહોમાં કામ કરનાર, રાજામાં કામ કરનાર, નવ=પાસે હાવું ઉપરથી ) કબર ઉપર ફૂલ ચડાવનારા. પીરતા મહિમા મુજાવર વધારે, તે મ હાદેવના ગુણ ભરડા જાણે. 'ગુ. કહેવત. | દા. એક જરીના પડદા, પછવાડે મુજાવર તરીકે બેઠે હતા.' રા. મા.
મુડદાલ, વિ॰ (ફ્રા મુદ્દાર =મડદું લાશ, નાપાક, મુન=મરવું. ઉપરથી ) મરીગએલા જેવું, અશકત, નિર્માલ્ય. મુડદું, ના મુદ′=મરેલું મુર્રન=મરવું ઉપરથી ) ચૈતન્ય વગરનું કલેવર, લાશ, લાય.
જ આ રૂઢ થાશે ત્યારે જમીનમાં ગા
રશે મુરદુર’ કલાપી.
وان
મુતલક, અ (અ॰ મુસ્જીદ્દ પં=વ્ તંત્રં, અગાધ ) તદન, બિલકુલ, તમામ. સુતસર્દી, વિ॰ ( અમુત્સદ્દી get=
આગળ આવનાર, આગળ કામ કરનાર તરફી=આગળ આવવું ઉપરથી, હિંદુ સ્તાનમાં વપરાય છે. ઇરાનમાં મીરા કહે છે ) લખનારા, વિદ્વાન,
• તે મુત્સદ્દી ડર્યા.' નં. ચ.
મુતાત્મિક, વિ॰ (અ૦ મુતાવિજ્_54\20= માફક, બરાબર) મળતું આવતું, અનુકૂળ. મુતાલિક, પુ (અ॰ મુતgિn lio= સબંધી, સહ લટકયા ઉપરથી ) ના• ગળ દીવાન, દીવાનથી ઉતરતે.
[ મુનસફ
જ
'
• તેના પ્રથમ મુતાલીક અમલદાર પીલાજી ગાયકવાડ હતા. રામા, ભા. ૨ મુદ્દષ્ટ, ન ( અ॰ મુદ્દT=દાવા કરનાર, વાદી ) શત્રુ, દુશ્મન, પ્રતિપક્ષો. મુદ્દત, સ્ત્રી ( અ॰ મુત્ત “=અરસે, સમય ) અમુક વખત, અમુક ના કરેલા વખત.
‘શિષ્ય મુદત માગી ગયા,ગુરૂ પાસે પસ્તાય, ગુરૂએ આવ ઉગારિયા,અદભુત કરીઉપાય.’
૩૦ ૬૦ ૩૫૦
મુદ્દલ, ન॰ (અમુલ્લુજ
=જેના ઉપર દલીલ લાગુ પડી શકે તે, મૂળ નાણાં ) વેપાર ધંધા માટે કાઢેલી મૂળ
થાપણું.
મુદ્દામ, વિ॰ ( અ॰ મુદ્દાન
e=ખા
જરૂરી કામ માટે, ખાસ એકજ કામ માટે જ્ઞા=જરૂરી વસ્તુ ઉપરથી ) ખામા, ઘણા વખતનું, ખાસ. - તેણે પ્રપંચ પાખને આાવવા મુદ્દામ માણસા માયા.' અં. ન. ગ.
મુદ્દો, પુ ( અ મુદ્દા --જરૂરની વસ્તુ. હૈં વ=માગ્યું, મેલાવ્યું ઉપરથી) પુરાવેા, સાબીતી. મુનશી, પુ અમુન્શી
=શરૂ
કરનાર, કાઇ નવી વસ્તુ પેાતાના મનમાંથી ઉઠાવનાર, નામ-તે થયા, તે ઊંચે ચડયા ઉપરથી ) ઉર્દૂ, ફારસી અરખી વગેરેના શિક્ષક, લખાણનું કામ કરનાર. મુનસર, પુ ( અ૦ મુન્સિ_Lake= અર્ધું અધુ કરનાર, ન્યાય કરનાર, નિષ્ઠ

Page #71

મુનસી ]
=અર્ધું ઉપરથી. ન્યાય કરનાર બંને ભાગ સરખા કરે છે માટે ) દીવાની ક∞આ સાંભળી ન્યાય આપનાર ન્યાયાધીશ.
મુનસફી, સ્ત્રી ( અ મુસ્લિìci
ન્યાય ) મુનસફ્નુ` કામ, ‘ઉઠાવી મુસીબત દીલે, નથી તેા મુનસરી તારી. ' દી. સા.
૨૧૦
મુનસરીભ, પુ॰ ( અ॰ મુમ્તમ ji =દોબસ્ત કરનાર, સંપૂણૅ કરનાર ) એક એદા છે.
ન
મુનાસમ, વિ૰ ( અન્ય મુન્નત્તિય =સંબંધ રાખનાર ) વાજબી, ચાગ્ય, ઘટિત.
*
‘ તેએને સા કરવી મુનાસીબ છે કે નહિ ? ક. ધે.
મુનીમ, પુ॰ ( અ॰ મુન્નીત્ર
મદદ
ગાર) પેઢીનું કામ કરનાર મુખ્ય ગુમાસ્તે.
સુત, વિ૦ ( કા મુત્ત્તીમત વગર વગર મુલ્યે.
‘ ના કરતું મુક્ત અક્સાસી મળ દાદના અહીં'. કલાપી.
મુફ્તી, પુ॰ ( અ॰ મુર્તી×મુસલ
માની ધર્મ પ્રમાણે કંસનેા ફેસલા આપનાર )મુસલમાન પચાતી.‘મુફ્તીએની સાથે સુલતાને તત્રુ મેકલ્યે.' મિ. સ. મુફ્લસ, વિ॰ ( અ॰ મુસ્િà= ગરીબ, નિર્ધન, ન=પૈસા ઉપરથી ) ગરીબ, દીન, લાચાર, કંગાલ ‘મારે નથી ચાકર કે નર, હું તે ઘણા ગરીખ મિલા હાલે હું,' ગૃ સિ
[ મુસ્કનલવજીદ
મુલસી, સ્ત્રી૰ ( અ॰ મુવિઝરી ક ગરીબી, નિર્ધનતા ) ગરીબી, દીનતા. મુસીલ, ન॰ ( અ મુHS_Jai= ભાગલા, ભાગ પાડેલા) બહારગામ, પરદેશ મુફાસલા, પુ॰ ( અ॰ મુસિsk lead છેલુ, જુદાઇ, અંતર્દ્દસહ ઉપરથી) છેટુ, અંતર.
મુખારેક, વિ૰ ( અ॰ મુદ્રાક્ષ
=
વધારા મળેલા છે તેવા, તેકબખ્તીવાળા, ભાગ્યશાળી, સુખી ) ભલુ,ભલું હા એવું,
આબાદ.
મુનીમી, સ્ત્રી૰( અ॰ મુનીવři= મુબારકબાદી, સ્ત્રી (અ॰ મુવા+થાય પરથી મદદગારી ) મુનીમગીરી, મુનીમ દૂ ફારસી, મળીને મુવાળવાથી નું કામ. clq5j.s=ખુશાલી બતાવવી, એકનું સારૂં થવાથી ખીજાએ તેને આશિષ દેવી તે. વરતે આશીર્વાદ પામ્યા ઉપરથી) સારૂં થયા ભદલ પ્રસન્નતા, ખુશાલી બતાવવી તે.
“ પરંતુ તેમ કરતી કરતીએ મારા પ શ્રાત્તાપત્ની નિશાનીમાં મારા મુબારક રાજાને માટે માર્ગ સરલ કરતી જાઉ કાન્તા, પૃ૦ ૧૧ ૧
મુબારક હા તમાને આ તમારા ઇફ્કના
રસ્તા.' કલાપી,
પાદશાહ તથા શાહજાદાને મુબારકબાદી આપવાને સધળા અમીર, ઉમરાવા એકઠા થયા હતા. ક. છે.
3
મુમકીન, વિ॰ ( અ૦ મુન્જિન Jac= શકય, થઇ શકે એવું) અની શકે એવું. નથી મુમકીન યે દિલભર, નિયત બદલે જરા મારી.' ગુ. ગ, મુશ્કેનલવજીદ, પુ॰ ( અ॰ મુષ્ઠિનુલ્લુસૂત > =જેનું હતુ નહાવું સ

Page #72

મુમતા ]
માન હોય તે ) જેના અસ્તિ નાસ્તિ સમાન હોય તે.
• અવર્યાં પ્રશ્નને સતરૂપે જણાવતાં વા | જબઉલવજુદ કહેલુ છે, અને મુમકેન ઉલવજીદ, મુમતને ઉલવજીદ ઇત્યાદિ માયા (મઆદા) શવિષાણુ જેવા તર્કને વિચારતાં બહુ સારા કર્યાં છે. ” સિ. સા. નુમતે, પુ॰ ( અ॰ મુસમિનન્જીન
માની, માનવાળા, ઇમાનદાર ) મુસલલાની ધર્મીમાં ગયેલા હિંદુની એક જાતિ. મુમાનીઅત, સ્ત્રી ( અ૦ મુનિમત •il=મના કરવી, રેકવુ, ના પા ડવી ) અટકાવ કરવા, ના કહેવી,
તેમના પિસરતે જનાનખાનામાં આવ વાતી મુમાન અત નહિ હાય.' ભા. શા. મુમ્બે, સ્ત્રી ( અનૂમિયા, મૂમિયા #eky=કાળા રંગની એક દવા છે, કેટલાક કહે છે કે ખાણમાંથી નીકળે છે, તે કેટલાક કહે છે કે બનાવટી છે, એક ચીકણી વસ્તુ, જે દવામાં વપરાય છે ) માણુસની ચરબીની મેળવણીથી બનાવેલી એક દવા, કચરાએલા શરીર
ઉપર લગાડવાના કામમાં આવે છે. મુરઘાણી, સ્ત્રી[ફા. મુર્ખાત્રી?!== જળકુકડી. મુř=પક્ષી+ત્રાવી=પાણીનું ] જળકુકડી.
મુરઘી, સ્ત્રી૰ ( ફા॰ મુર્ખ દં=પક્ષી,) કુકડી, મરઘડી.
.
મુરઘીનાં બચ્ચાંને મારવા માજ ચે ઉડતાં ઉડતાં તલપ મારે છે.” ક. ધે,
મુરધા, પુ॰ ( કા॰ મુર્ગંદું=પક્ષી ) કુ કડા, મરચા.
૨૧૧
મુરબ્બી, વિ॰ ( અ॰ મુરથીy=પાલ નાર, વવ=માબાપ સિવાય બીજાની
[ મુરીદ
સંભાળથી ઉછરેલો ' ઉપરથી ) કુટુંબને માટે આગેવાન, વૃદ્ધ,
મુખ્ખા, પુ ( અ મુખ્ય
=
ખાંડ સાકરની ચાસણીમાં પાયેલી વસ્તુ. વ-માબાપ સિવાય બીજાની સંભાળથી ઉછરેલો, ઉપરથી ) ચાસણી પાએલો કુળ તે કચુંબરને આથા.
કે મુરબ્બાની બરણીમાં ફળ એકને ચાંદી પડે. કલાપી.
9
*=:૨૬
(
સુરવત, સ્ત્રી ( અ॰ મુશ્રુત પશુ’, ઉપકાર ) ભાર મેજ, વજન. મતલબની મુરબ્બત જ્યાં, ખુશામદના ખજાના જ્યાં. કલાપી. મુરશીદ, પુ॰ ( અ॰ મુશિર્=સારા રસ્તા દેખાડનાર, રશદ= તેણે તેને ખરે રસ્તે દાચ ' ઉપરથી ) ગુરૂ, ધર્મના ઉપદેશ કરનાર.
· હજારા આલીયા મુર્શિદ, ગયા માશુકમાં ડુલી, ન ઝુલા તે મુઆ એવી, કલામે સખ્ત ગાઇ છે. ૩. ગ.
>
મુરસદ, પુ॰ ( અમુાિર્ =સારા રસ્તો દેખાડનાર. રાય્ તેણે તેને ખરે રસ્તે દોર્યાં ઉપરથી ) ગુરૂ, ધર્મના ઉપદેશ
કરનાર.
મગર મુરશીદ કરે તે તે। હમે ચેલા થનારાઓ. ' કલાપી.
મુરાતમ, સ્ત્રી ( અમ્રુતિ ! = પન્ના. મયદ=પદવીનુ બહુવચન ) ગૌરવ, પ્રતિષ્ઠા, મેાળા, વજન.
મુરાદ, સ્ત્રી॰ ( અ॰ મુદ્દÚ= ઈચ્છોક વ=પૂછયું ઉપરથી) ઇચ્છા,આશા,ઉમેદ. મગર આ જિંદગાનીની મુરાદે કાણુ પરવાર્યું. ’ કલાપી. મુરીદ, પુ॰ (અ॰ મુીર શિષ્ય,

Page #73

મુલક ]
ચેલો, ઇરાદો રાખનાર, શ્ય= પૂછ્યુ ઉપરથી ) શિષ્યા, શૈલી,
૧૨
મુલક, પુ॰ ( અ॰ મુજ્જાદેશ ) દેશ,
પ્રદેશ.
રૂડા રૂડા મુલક ગુજરાત રૂડા ! નવલ૦
મુલકગીરી, સ્ત્રી ( અ૦ મુ+નીરી ફા॰ પ્રશ્ન મુવી=મુલકમાં
ફરવા નીકળવુ ) દેશના વડાએ વસુલાતના તેમજ બંદોબસ્તના કામ માટે પેાતાના તાબાના મુલકમાં આમ તેમ ફરવું તે. મુલકી, વિ૦ ( અ॰ મુઠ્ઠી.મુલક સબંધી ) મુલકને લગતું.
મુલતવી, અ૰ (અ મુફ્તી sle= વાર કરવી, વાળનાર, બાકીમાં રાખવું) અહર, અદબદ, મેાકુ
મુલાજો, પુ॰ ( અ૦ મુSITE à= જોવું) અદા, વિવેક.
‘કાંઇ પણ મુલાયજા વગર ચારી ને ડાકુ નું કામ કરતા હતા.' મિ॰ સિ
મુલામ, વિ॰ ( અ॰ મુરુમ્મા =ચાંદી સેાનાથી પ્રકાશિત કરવાપણું, જેને એક મિસરા ફારસી ને બીજો અરખી હોય તેવી કવિતા) રસવું, ઢાળ ચડાવવો. મુલ્લાં, પુ॰ (અ॰ મુટ્ઠા પ્ર=ભરેલો, વિદ્વાન, વિદ્યાથી ભરેલા મન પરથી મુહાઞ
[મુશાઇરા
ને તે પરથી મુદ્દા ) મુસલમાનેા પંડિત, મુસલમાનોના ધગુરૂ.
6
મુલ્લા નીસર્યા માર્ગ, મેં જોયું તે દિશ; પાણી અધિક તેથી પડયું, રાજા છાંડા રીસ.
૩૬ ડા
સુવજન, જીએ મેઝીન,
ગુવાજેબ, પુ॰ (અ૰ મયાજ્ઞિક ->jo પગાર, વફેા ) મહેનતાણું, બદલા.
સુવાળા, પુ (કા॰ મૂ મુવાળ ઉપરથી ) નીમાળા, કેશ, વાળ, બાલ.
મુક, સ્ત્રી ( ક્ા મુરત =મુડી ) મુક્કી, મુક્કો મારવા.
મુલાઇમ, વિ॰ ( અ
મુજામls=
યેાગ્ય, અનુકૂળ, એકઠુ થનાર, નરમ, | મુશ્કેલ, વિ॰ (અ॰ મુશિલ St=અસુંવાળું, પાચું) નરમ, 'મળ્યું. ધરૂં રાજ=કાણું ઉપરથી ) અઘરૂં, કહ્યું, દુઃસાધ્ય.
તેમનું હૈયું મીણ જેવું મુલાયમ હતું.'ન. ચ. મુલાકાત, સ્ત્રી (અ॰ મુજાક્ષાત "Be =મળવું) મેળાપ, ભેટ.
* સારા વર મળશે નહિ, ને મારૂં ચાલશે નહિ તે મુશ્કે મારી ગમે તેને પરણાવશે તેા ભાગ્ય પ્રમાણે વવું પણ પડશે.’ સ ચ ભા૦ ૪
મુશ્કેલી, સ્ત્રી ( અ॰ મુનિડ ઉપરથી અઘરાપણું ) કણ, મુસીબત. મુશતાક, વિ॰ ( અમુતાવા = ઇચ્છનારા, જેને શાખ હોય તે) આતુર,
ઈચ્છાવાન.
મુશફીક, વિ॰ (અ॰ મુlિt= મહેરબાની કરનાર ) કૃપા કરનાર, મિત્ર,
ભાઇબંધ.
‘ અખીરશ હાલ સુનેા ધુ', ન કાઇ છે કને મુશ્ફિક, ન કાઇ આવતું પુવા, પડયા છુ આસીયા માફક ગુ. ગ. મુશાક, પુ॰ ( અ॰ મુરા_j&v વિમ`ડળ, શાઇરાની મંડળી ) કવિ

Page #74

મુસદી ]
૨૧૩
[[ મુસાહિબ ભેગા થઈ કવિતાની ચર્ચા કરે તે મંડળી. | “આ વખતે ભરૂચના પારસી મુસલીમ
લખનૌ તથા દિલ્લીમાં મુશાયરા મળતા.” | ઝઘડા માટે પોતે કહેતા.” નં. ચં. નં૦ ચ૦
મુસલ્લો પુત્ર અને પુરા =નમાજ મુસદ્દી, વિ૦ (અ[ra s &= પઢવાનું કપડું ) નમાજ પઢવાની ચટાઈ,
આગળ આવનાર, તસt=આગળ આ મુસલમાનનું તિરસ્કારરૂપ. વવું, ઉપરથી. મુન્શી, દારોગો) મુસદ્દો મુસલે એટલે નમાજ વખતે જમીન પર બનાવી જાણનાર, લખાણમાં કાબેલ તે.
પાથરીને તે ઉપર ઉભા રહેવા ને મુસદ્દો, પુo ( અ મુવ૬ = બેસવા માટે જમીન પોશ.” બા બાર
કાળું, રફ લખાણ, પ્રથમ કોપી, એ ઘણો માર ખાતાં ખાતાં મુસલ્લે ઠેકાણે ઉપરથી સારે અક્ષરે બીજી કોપી થાય. આવ્યો. સ. ચં. ભા. ૧ અદ્યકાળું ઉપરથી) ઊંડા અર્થવાળી
મુસ્તનદ, વિ. [ અ. મુરતનઃ પ્રાઇ= ઇબારતનું લખાણ તે, ખરડે.
જે વસ્તુ ઉપર તકીઓ દેવામાં આવે છે, મુત્સદા લખવા સમજવામાં ઝીણવટ
ભરોસાપાત્ર, વિશ્વસનીય) માનવા લાયક, આવે છે.” સ. ચં. ભા. ૧
આધારભૂત. મુસલમાન, પુત્ર (ફાડ મુનમન થos
મુસ્તનદ સફરનામાની હાર ને હાર આ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ માટે ઘણું મત
કબાટમાં ગોઠવાએલી” નં. ૨. ભેદ છે. કોઈ કહે છે કે મુરિસ્ટન્માન છે. મુસ્ત્રિમ્ અરબી શબ્દ છે ને તેનો | મુસાફરક પુ (અમુરારિ !s= અર્થ “માનનાર” થાય છે. માન ફાડ ,
મુસાફરી કરનાર ) વટેમાર્ગ, પ્રવાસી, પંથી. પ્રદ ને અર્થ “જેવો’ થાય છે. (૨) | મુસાફરી, સ્ત્રી (અs yar syrus કુત્સિમ શબ્દનું ફારસી રીતે બહુ વચન |
=દેશાટન) દેશ પરદેશ ફરવું તે, પ્રવાસ, છે. પણ એક વચનમાં વપરાય છે. પણ જો આ વ્યુત્પત્તિ ખરી ગણીએ તો આ છે શબ્દ “પુરિટમાન હોય, પરંતુ એવો | મુસાફરખાનું, નહ (અમુસાફિરાશબ્દ કોઈ ઠેકાણે વપરાયો જોયો નથી.
नह ० ० मुसाफिरर्वानह તેથી છેવટે એ નક્કી થાય છે, કે મુર
- du–મુસાફરોને ઉતરવાનું ઠેકાણું સમાન શબ્દ ફારસી છે, અરબી “મુ
ધર્મશાળા) પડાવ, મુસાફરો ઉતરે તે જગા. સિસ્ટમ' શબ્દને ફારસી મુવમાન’ | મુસાર, પુર (અ. મુરાદિ€ Cuc= શબ્દ સાથે કાંઈ સંબંધ નથી,) ઈસ્લામ માસિક પગાર, સાર્દૂ મહીને ઉપરથી ) ધર્મ માનનારા.
દરમા, દિવસ અથવા મહીનાને પગાર. મુસલમાની, વિ (કામુનમાની
જોઈએ તેટલે મુશારો મળતો હોય.' , Jv=મુસલમાનનું) ઈસ્લામી, મુ. સલમાની ધમે.
મુસાહિબ, પુ(અમુરાદિ ૨LA મુસલીમ, પુછ ( અ મુરિસ્ટમ = =સાથે બેસનાર મિત્ર, પુત્રત સબત
મુસલમાન) ઇસ્લામી ધર્મવાળા. ઉપરથી) સાથે રહેનાર, મિત્ર, સાથી.
પંથ.

Page #75

મુસીબત ]
૨૧૪
[ મેનાર મારે મુસાહબ એ બની, બે આરામ | પાસેથી મળ્યા હતા. અરબી ભાષામાં તે એ એકલે.” ગુ. ગ.
“શ” નો “સ થઈ મુસા નામ થયું.) હું મારા મુસાહિબો સાથે ત્યાંથી રવાના યહુદી ધર્મ ચલાવનાર પેગંબર સાહેબ. થયો.” બા બ૦
મેખ, સ્ત્રી, (ફાડ મેહ - =લેઢા કે મુસીબત, સ્ત્રી (અમુકીત ~ |
લાકડાને ખીલે, ખીલી, લોકડાને જમીન =દુઃખ) મુશ્કેલી, મહેનત, કઠણ.
અથવા ભીંત વગેરેમાં ઠોકી બેસાડાય
એવો ખીલો. મુસ્તકીન, વિ૦ (અ) કુત્તમ ભ s : “ભાઈ. સોનાની થાળીમાં લોઢાની મેખ' સીધે, પાધર) મક્કમ, મજબુત.
ન ખમાય.” સ. ચં. ભા. ૧ “પછી કોઈ પણ જાતના મુસ્તકીન ઈરાદા | મેખ, જુઓ મેચકુ. પર આવી શકાય.” બા બ૦
| મેચક, ના (ફાડ મેક લોઢા કે લાકમુહાજિર, પુર (અ. મુનિર = = |
ડાને ખીલ ઉપરથી ) ખલાની પેઠે, હિજરત કરનાર, મકકેથી મદીને જનાર,
જમીનમાં ઠેકી બેસાડાય એવી દીધી. પિગંબર સાહેબના જે અનુયાયીઓ મક્કેથી મદીને ગયા તે) હિજરત કરનાર, બીજે
મૂળાના ચોરને મેચકાનો માર પડે.”
અં. ન. ગ. દેશ જઈને રહેનાર, જુદા પડનાર.
મેજ, ન૦ (ફા = =ખાવા બેસતી મૂજી, વિ૦ (અ) કૂલ ડc=ઈજા દેનાર
વખતે જે લુગડું પાથરવામાં આવે છે. દુઃખ આપનાર ના ઉપરથી,) કંજુસ,
પ્રાચીન ફારસી) ટેબલ, ખુરસીમાં બેસી પણ, બંખીલ.
લખાય એવી ઉંચી પાટીઆની ઘોડી. હશે મૂછ કે મારતો ભૂમિ ભારે, || મેજર, ૫૦ (અમન કંs=કાજીએ નથી દેશની દાઝ જેને લગારે;
નક્કી કરેલા ફેસલાને કાગળ) ઘણી સદા શુષ્ક હૈયું રહે વજ જેવું,
સહીઓ સાથે અરજી કરેલી હોય તે અરજી. કશું કેમ જાણે નથી લેવું દેવું. વાં. માળા. |
મેજરનામું, ન૦ (અમાનનામા ફા મૂસા, પુ(અકૂના ડબાયહુદી !
કાજીએ નક્કી કરેલા ફેસલાનો કાગળ) ધર્મ પ્રવર્તક પેગંબર સાહેબ (અ. સ.) |
ઘણી સહીઓથી અરજી કરી હોય તે. નું નામ, અરબી ભાષામાં “મૂસા નો અર્થ “અસ્તરે થાય છે. સુર્યાની ભા- મેદાન, ન૦ (ફાડ માન મસપાટ પામાં “મુ”=જનાજાની પિટી, અને “સા'= ! જમીન ) ટેકરા, ઝાડ કે મકાન રહિત પાણી તે પરથી મૂસા=કેમકે એમને પેટીમાં ખુલ્લી સપાટ જમીન. બંધ કરી પિટી પાણીમાં મૂકી દીધી હતી !
મેદો, પુ(ફા
કc=ઝીણો તે તરતો તરતી ફીરઓન મિસરના બાદ- |
લોટ ) ઘઉંને પલાળી દળી તે લોટમાંથી શાહને હાથ લાગી. “કન્તી” ભાષામાં!
કાલે ઝીણે લોટ. “મૂ” પાણી અને “સા” વૃક્ષ ઉપરથી મૂસા | કેમકે તે પાણીની અંદરથી ઝાડની | મિનાકાર, વિવ ( ફી મિનાક્ષાર !

Page #76

મેમા ]
ww
:
૨૧૫
=જડાવકામ કરનાર ) જડાવ કામ કરેલું, મેથી, ન
જડાવવાળુ,
પલંગ રૂડા રંગનેા કરેલ મેનાકાર, '
૬. કા. ભા. ૨
મેમા, સ્ત્રી૰ (ફા॰ માની ઝં ઉપરથી ) મહેમાની, પરાણાગત.
મેમાન, પુ॰ ( ક્ાવ મમરણt= બીજાને ઘેર જઇને ઉત્તરનાર માણસ, પરાણા. મહૂ=માટે+માન=જેવા ( ૨ ) મચ્=ચંદ્ર+માન=જેવા, ચંદ્રમા જેવા ) મેમાન, પાણા, અતિથિ.
મેમાનગીરી, સ્ત્ર (ફા મારી SJt=પરાણાચાકરી. ચુ. પ્રયાગ) અતિથિ સત્કાર.
તેમની મેમાનગીરી તે પૃણુ પ્રેમથી કરતા.’
ટ. ૧૦૦ વા. ભા. ૩
મેરાબદાર, વિ॰ (અ૰મિાવું+વાર ફાવ પ્રે॰_fy=કમાનવાળું) વાંકુ, અધ ગોળાકાર કમાનવાળું ‘· મોટા મેરાબદાર મેાતીડે છાયા રે માંડવા.' દ. કા. ભા. ૨ મવાત, પુ॰ ( ૦ મેવાત !=જેમાં
કાંઇ પાકતું ન હાય, ને જેના કાઇ ધણી ન હોય એવી જમીન ) અણુધડ લેાકના વસવાટવાળા ડુંગરી પ્રદેશ.
મેવાતી, વિ॰ ( અ૦ મેત્રાતી+= મેવાતના રહેનાર ) મેવાત સબંધી. મેવાસ, જીએ મેવાત.
=બેટાનુ
(કામેશી ચામડું મેન્શઘેટું ઉપરથી ) ઘેટાનુ ચામડું. મૈસુર, ન॰ (અ૦ મસૂર Jyoસીમાવાસી, હ્રદ બાંધી લીધેલી હાય તે, પિર મિત ) એક જાતની મિઠાઇ, ચણાના લેટની સુખંડી.
[ મેહર
=
મેહુતલ, સ્ત્રી (અમુદ્ભુત પુરસદ, વાર, ઢીલ )વખત આપવા, મુલ્તવી રાખવું.
‘ મેતલ ન કાં પુરી બને. ' કલાપી. મેહતામ, પુ॰ ( કા૦માવ = ચંદ્ર મહચંદ્ર+તાવ-ચમકનાર. સાતન =ચમકવું ઉપરથી, પ્રકાશિત ચંદ્ર) ચંદ્રમા, મેહુલાયત, સ્ત્ર૦ (અ૦ મહેન્નુાā jig
ઘણા મહેલા, ઘણી જગાએ, ઘણાં મુકામ) મહેલ, અંદરનાં અંતઃપુર વગેરે, સ્વર્ગના મેહલાતની રીજવાન ર્ખવાળી કરે. ' ગુ ૨૦
મેહુલ્લા પુ૦ (અ॰ મહૃહૃદ (v=ઉતરવાનું ઠેકાણું, આશ્રમ) માહેાલ્લો, પાળ, વાસ. મેહેફિલ, સ્ત્રી (અ॰ મહJિimo= માણુસાને એકઠા થવાની જગા ) મંડળી, મિજલસ.
તેહેવાર ટાંકણે મેહેડ્ડીલે બહુ જતા. નં ૦
મેહેમીજ, સ્ત્રી (ક઼ા મિમંગ ના ધાડેસ્વારના ત્રુટની એડી આગળ ખીલા જેવું હાય છે તે) ધેાડાને તે જ ચલાવવા માટે બુટમાં ખીલા જેવું હોય છે તે.
મેવાસી, જીએ! મેવાતી,
મેવા, પુ॰ (કા॰ એવદ ઝુમેવા. મે= મેહેર, સ્ત્રી (અ॰ મર્દો રસ+વT=વાળારસિક ) ખાવા લાયક લીલાં કે સુકાં મીડાં ફો
સ્ત્રીને લગ્નપ્રસંગે જે રકમ પલ્લા પેટે કરાવાય છે તે ) પડ્યું, પલ્લાની રકમ.

Page #77

મૈયત ] ૨૧૬
[માજ મિયત, સ્ત્રી (અ. મફત =મોત) | અને પરવરદીગારે અમને અમારી મરણું, મરણ, મૃત્યુ.
નીમકહલાલી બતાવવાનો મોકે આ ન્યાતમાં મૈયતની વખતે બધા જુવાની
છે.” બા બાવ આ અશ્વનિકુમાર જતા.’ નં. ૨. | માખ, ૫૦ (અમવક્રમ સ્થળ, મૈલ, પુ(અમઢ =૪૦૦૦ કદમ કામ કરવાનું સ્થળ, જગા) લાગ, તાલ,
અનુકૂળતા. જેટલું અંતર ) મૈલ, પર૮૦ ફીટ. અંગ્રેજી મેલ.
માગલ, પુ. મુગલ શબ્દ જુઓ. માઆમ, ૫૦ (અકુમામ = | મેગલાઈ સ્ત્રી (તુ
= મોટો, મોટાઈ પામેલો) પ્રતિષ્ઠિત, આબરૂદાર. મુગલાઇને લગતું) મોગલોનો અમલ,
મેગલશાઈ. માઆવીઆ, પુ( અ કુમાવિયઃ
e=હજરત પિગંબર સાહેબ (સ. | મેગલી, વિ (તુક મુસ્ત્રી =મુગલ અ) ના એક મિત્રનું નામ છે. જે હઝ- સંબંધી. મુગ્લી બેગમ સ્ત્રીઓનું નામ રતઅલી (ર. અ)ના સમયમાં તેમની વિરુદ્ધ પણ હોય છે) મેગલાઈ. થઈ કેટલીક લડાઈઓ કરી એશિઆઈ
મેઘમ, અર (અ મુદમ ભર——વહેમ તુર્કસ્તાનના બાદશાહ થયા. તાબુત જેમની
પડે એવી વાત, નક્કી ન થઈ શકે એવી સંભારણામાં કાઢવામાં આવે છે તે ઈમામહુસેન (૨. અને એ જ આવીઆ (ર.
વાત, બંધ બારણું, અનિશ્ચિત; વામ=
ગમે તેમ ભેળસેળ ગઠવ્યું ઉપરથી) અ) ના દીકરા યજદે શહીદ કર્યા હતા.
બાંધે ભારે, નામઠામ લીધા વગર. મકમ, અs (અ. મુદ્દામ અss=મજ. બુત, દઢ) બાંધેભારે, ખાસ, નામઠામ
ને તેથી જ શાસ્ત્રોએ મોઘમ રીતે ઋતુદીધા વગર,
કાલ ઉપર ઘર માંડવાનો આધાર રાખ્યો
છે, તેમાં બહુ ડહાપણ વાપરેલું છે. સુ. ગ. મકાસદાર, પુ. (ફા પુરવાર :
મોજ, સ્ત્રી (અ૦ મgs - રાહદારી પાસેથી મેહસુલ ઉઘરાવનાર.
=પાણીની મુદ્દા રાહદારી મેહસુલ) રસ્તે જનારા લહેર, પાણીનાં મોજાં ) વૈભવ, સુખ.
પાસેથી લેવાનો કર વસુલ કરનાર. મોજડી, સ્ત્રી (ફા માગg jv=હાથ માકુર, અ૦ (અમવા – =ઊભું
પગનાં ઉપરથી) જરીઅલ પાવડી,
ખાસડીઓ, કપડાનાં પગરખાં. “અને • કરેલું, કાયમ કરેલું) બંધ પાડેલું, રહેવા
રાતી ભરેલી મોજડીઓ.’ સ. ચં. ભા. ૧. દીધેલું.
હરિને ચરણે મોજડી ચમકતી, ઘુઘરી મોકુફી, સ્ત્રી (અ. મા હકક બંને પાય; એક લંગર શોભે રામને,
કાયમ કરવાપણું) બધી, બંધ પાડી દેવું તે. જેની સમેવડ નહિ થાય.” રૂ. ૯૦ મિકે, પુત્ર ( અ મ
=જાહેર મોજડું, ન૦ (ફા મા =હાથ૫થવાની જગા, લાગ, તાલ.
ગનાં મેજ ઉપરથી) પગરખું.

Page #78

મોજ ]
૨૧૭
મેજા, પુત્ર (ફામણગ jકર=હાથપગનાં માતાજ, વિ. (અ. મુક્તાન દis= મેજ) મજા.
જરૂરવાળો) ગરીબ, નિર્ધન, કંગાલ. માજી, વિ૦ (અય મરૂન ક–પાણીની તાછમ ન માકે લીધી, મોહતાજ હું
લહેર, પાણીનાં મોજાં ઉપરથી) મોજ તે કયાં બને.' કલાપી. કરનાર, આનંદી, વિલાસી.
મેતાજી, સ્ત્રી (અમુતાની ડરિંગ મોજીલું, વિ૦ (અમિષા =ઉપરથી)
=જરૂર હેવાપણું) ગરીબી, નિર્ધનતા, આનંદી, વિલાસી.
કંગાલપણું,
મોદી, પુર (અ. મુઘી હS=અદા કરમજુદ, અ- (અમનૂર =હાજર) તૈયાર, હાજર.
નાર, પહોંચાડનાર) અનાજ, ગોળ, ઘી
વગેરે ખાવાની વસ્તુઓ વેચનાર વેપારી. મજુ ના (અમા =પાણીની
મોદીખાનું ન૦ (અક મુવી+જ્ઞાનદ ફાટ લહેર) પાણીનું મોજું, વૈભવ, સુખ.
ઠેકાણું sts =અદા કરવાનું ઠેકાણું, “હું ભવસાગરનું એક અગોચર મેજી
પહોંચાડવાનું ઠેકાણું) લશ્કરને દાણેદુણી થઈ મનસ્વીપણે સંસારમાં એક અને !
ખોરાક પુરો પાડનારું ખાતું. અપ્રખ્યાત અથડાઇશ.” સ. ચં, ભા. ૧ મેજે, અ૦ (અ૦ મકસ કન્નરીખ
| મોફસલ, ન, (અ) ગુજરઢ -cio= વાની જગા, સ્થળ, ગામ) અમુક ગામ.
ભાગલા, ભાગ પાડેલા) બહારગામ,
પરદેશ. મેજેજો, પુ(અમુસિગા== કેસની રીત મેસલવાસીને માલુમ ચમત્કાર, અદ્દભુત બનાવ) અદ્દભુત લીલા,
ન હતી.’ નં. ચ. દેવી બનાવ.
મેબેદ, પુ. (ફા મૂવિટ્ટ, મૂવઃ ભ= મો, પુત્ર (ફાઇ કદ =હાથપગનાં | વિદ્વાન, સુર્યપૂજક, પારસીઓને ધર્મમેજા) જા.
ગુરુ) પારસીઓની ધર્મક્રિયા કરાવનાર ગોર. મોઝિન. ૫૦ (અe gવકિસન | બેદ, સ્ત્રી ( અe મમવિર = બાંગ દેનાર, બાંગે) મસીદમાં બાંગ |
ઇબાદત કરવાનું ઠેકાણું, મસ્જિદ) ભક્તિદેનાર, મુલ્લા.
મંદિર. જે વેળાએ બંદગીને મોઝિન ભણીથી ઉત્તર મળતો બંધ થવા આવ્યો.” ર. મોદ, પુરુ (અા કુવઃ સ્કg= માભા. ૧
ઈબાદત કરનાર ) ભક્તિ કરનાર.
વેદના ઋષિઓ અને ઈરાનના મોબેદ મેટે પૈસે, પુર ( ફાકચરા અા સૂર્યને ઉંચું મોં કરી કરીને નમન કર્યા
માટે ગુજરાતી શબ્દ) દેઢ પૈસે. કરે છે.” સિ. સા. માત, ન૦ (અ) માત કર=મરણ) મે પુછ ( ફા મુદ્દાપદ હાઇબીક, મરણ, મૃત્યુ.
ડર, રેબ) ભાર બેજ, વજન, ઈજજત.
૨૮

Page #79

માભાદાર 3
માભાદાર, પુ॰ ( ફા 15.9(R=રાખવાળા ) પ્રતિષ્ઠિત.
ડાકો
मुहाब+दार વજનદાર,
૨૧૮
ઞામ, ન॰ (ફ્રા॰ મોમ, મૂમ કમીણ) મધપુડામાંથી નીકળતું મીણુ.
‘બાપ ખરા આરબ, તે મા આ દેશની કાઇ ખીજી જાતતી હોય તે વડે થએલ સંકર પ્રજા જેને માલદ કહે છે.
અં. ન. ગ.
મામના, પુ॰ અ॰ મુમિન ૭૧= મેલવી, પુ॰ ( અમ≈થી Sr
માનવાળા) એક જાતના મુસલમાન.
સરદાર. મલ્હા=સાહેબ+રૂ મળીને થએલા રાખ્ત ) મુસલમાની કાયદા પ્રમાણે ન્યાય કરનાર, મુસલમાન વિદ્વાન, મુસલમાની શરનું જેને સારૂં જ્ઞાન હાય તે, કથાકાર. ૬ મેાલવી અને પડતાને તે વખતે ગદ્ય અને પદ્યમાં પુસ્તકે લખવાનું કહેવામાં આવ્યું. ' ન. ચ.
મારકસ, પુ॰ (કા॰ મુદાસર્ગન= લુગડાંને ઘુટી શૈાતુ* કરનાર, મેહેારા આણનાર ) મુસલમાનની એક જાત છે. માર્ખ, પુ॰ ( અમુરલ
ઇતિહાસકર્તા) અતિહાસિક પુસ્તક લખનાર. • એકલા મુસલમાન મેારિ ખા ઍટલે ઇતિહાસ લેખકાએ જ બાબરની પ્રશંસા કરી હોત.' બા બા
مورخ
મરચા, પુ॰ ( ફા॰ મોવર કમૌર્યજી Jyyyy=કિલ્લો લેવા માટે તેની ચારે તરફ જે ખાડા ખોદે છે તે). શત્રુતા ઉલ્લે! ઝીલી તેને મહાત કરાય એવી
મેાખરા ઉપર કરવામાં આવતી વ્યૂહરચના અને દક્ષિણના મારચા પકડીને ઉભા રહ્યો.’ રા. મા. ભાં. ૧
2
મારી, સ્ત્રી (કા॰ મારી S)કુ=પાણી નીકળવાની નીક) ગદુ મેલું પાણી જવાની ની.
મેરૂ, ન૦ ( ફ્રા॰ Ct=}ાડી, રાખ, શત્ર જનાં માહરાં) ધ્યાંદુ, સેગડું.
મારા, પુ॰ (કા॰ મુદૂદન=કાડી, રા'ખ, માહારૂં ) સાપના માંમાં તાળવામાં રહેતા ગાળ ચકતી જેવા પદાર્થ તે. માલદ, વિ॰ (અલ મટર=અરબ સ્તાનમાં ઉષ્મરેલા વિદેશીય માણસ) ખીસ્
! માવલ
દેશને! માણુસ અરબસ્તાનમાં ઉછરીને મોટા થાય તે.
:
મેલા, પુ॰ ( અઃ મણ્ડા C-=વતંત્રતા આપનાર, મદદગાર, ઉપરી, સરદાર, માલિક) ધણી, માલિક,
મૌલા હમારા નેક છે, તા ખીક શી વ્યવહારની. ’ દી. સા.
.
મગરી મૌલા ખુદાઇમાં, અધુરા કાંઇ એ છે ના, કલાપી.
માલેદાર, પુ॰ ( અ મ વાર કા° x y15-Ame=મદુલ્લાવાળા ) માહાલ્લાના
ઇન્તરદાર.
માલેસલામ, પુ૦ ( અ મુસ્થિતિમ
Muzz3=ઇસ્લામનેા મદદગાર. મુચિદ્ર=મદદગાર ) એક જાતના મુસલમાન, × અને પછી તે માલેસલામ થયા. ' રા. મા. ભા.૨
માલા, પુ॰ ( અમદદ 、Jmmઉતરવાતી જગા, ફળાઉ) મહેલા, શેરી, પાળ, ફળી
માવલ, પુ॰ ( અ॰ મુ! =જેને ફામ સોંપ્યું હેય તે) જેના
કાંઇ

Page #80

મોવાળો]
૨૧૯
[ મ્યાન
તાબામાં કામની સોંપણી કરી હોય તે, છે. તા. ૧૦ મી નવેંબર ઈ. સ. ૧૭૧ સંભાળનાર,
ને દિવસે મક્કામાં પેદા થયા. ૪૦ વર્ષની મોવાળે, પુ. (ફક મૂક ફૂપ - =
ઉમરે પેગંબરીને દાવો કર્યો. ૬૩ વર્ષની
ઉમરે મદીનામાં ગુજરી ગયા. ગુ. વાં. મા. વાળ ઉપરથી) વાળ. સિમ, સ્ત્રી (અસિમ અs=ઋતુ) | *
મહર, સ્ત્રી (કા મુઠ્ઠ ઋસિક, ઋતુ, અમુક ફલ, પાક, રત.
સીલ, મહોર, છાપ.
દોલતખાંએ મેહર તોડીને કાગળ વાંચવા મોસલ, પુ(અકુરિસર-
co=ઉઘ- માંડયા.” બા. બા. રાવનાર, એકઠું કરનાર) સરકારના હુકમથી તેડવા આવેલો ને તાકીદ કરનારે
મેહરમા નવ (અ) પુર –હજરી બેલીફ,
વર્ષો પહેલો મહીને, પ્રાચીન સમયમાં 'ત્યારે તાલુકદારના ઉપર અમુક રકમને
અરબ લોકો એ મહીનામાં લડાઈ કરતા માંસલ કરવામાં આવતો હતો.' રા. ! .
- ન હતા, માટે એ નામ પડ્યું. [+= મ. ભા. ૨
મનાઈ કરી, નિષેધ કર્યો ઉપરથી. એવા
લડાઈ માટે નિષેધ કરેલા મહીના ચાર મોહકમ, વિટ (અs ગુમ - =
છે. છકઅદ, છહજજ, મુહરમ, ને મજબૂત, દઢ) ઘણું મોટું, ભારે, પુષ્કળ. |
રજબ). હિજરી વર્ષનો પહેલે મહીને. મહતમમ, વિ૦ (અમુત્તમિમ ઐ =
બંદોબસ્ત કરનાર) ખાતાનો બંદોબસ્ત | મારું ૦ (ફાડ મુદદ કેડી, કરનાર,
શંખ, શગંજનાં મહેરાં) મહારું, ભીમભાઇ તે વખતે સુરતમાં ખજાનાના રૂપ, ગુણ. મહતમીમ હતા.’ નં. ચ. "
મહેલ, પુરુ (અમg Jae=મકાન) મહુબત, સ્ત્રી (અમદવા Se= મહેલ, રાજમંદિર, હવેલી. .
પ્રીતિ) યાર, સ્નેહ પ્રીતિ. માણસની તે | મોહોબત અને કવિનાં વચન બીજા કાના |
| મહેલાત, સ્ત્રી (અમદાર હss= ઉપયોગમાં આવે છે. દ. કા. ભા. ૨
મહેલનું બહુવચન) ઘણા મહેલ.
, હું મારી મોહાલાતમાં બેઠો છું, તેનું મેહંમદ, પુ(અ. મુમર -=મુસલ- મારે પ્રાયશ્ચિત કરવું પડશે.” રા. મા, ભા. ૧
માનેના પેગંબર સાહેબ. સ. એ.) અરબસ્તાનના પ્રખ્યાત કુટુંબ કુરેશમાં પેદા થયા ! ખ્યાન, ન૦ (ફા મિયાન =કમર, હતા. હજરત ઈસ્માઈલ (ઇ. સ.) | | કેડ, વચલો ભાગ; નિયામ છરી બિન હજરત ઈબ્રાહીમ (અ.સ.) ના તલવાર વગેરેનું મીણીયું, છરી તલવાવંશમાં ૩૦ મો કે ૬૦ મી પેઢીએ પોતે રની બળી.

Page #81

યસ્ક્રીન ]
૨૨૦
ચૂખ, પુ (ક્ ચલ =જમીનપરનું પાણી ટાઢથી ડરી જાય તે) બરફ, હિમ. યજદાં, પુ૦ (ફા॰ ચવાન|S=ખુદા, ઈશ્વર ) પરમેશ્વર, પારસીઓમાં આ શબ્દ વિશેષ વપરાય છે.
યજદાન પર ભરેસા રાખેા. ' આ. બા.
ચ. યુ.
ચકીન, ન॰ (અ૰ ચીન નક્કી, વહેમ વગર, ખાતરી, વિશ્વાસ.
બેશક )
"
એવું અમને અમારા દિલમાં યકીનને | યાકુતી, સ્ત્રી (અ॰ ચાતી હ
આકીન—નિશ્ચય થયું છે, ' આ. નિ.
એક પ્રકારની દવા છે ) ભાંગના ઘીમાં મસાલા ભેળવીને તૈયાર કરેલું માદક દ્રવ્ય, એક જાતને કેરી પાક.
યતીમ, ન॰ ( અ॰ ચીમના =જે
બાળકની મા મરી જાય તે બાળક, અથવા બાપ મરી જાય કે અંતે મરી જાય તે બાળક) અનાથ, માબાપ વિનાનું બાળક. · નવાખી દતના લીધે યતીમ યારાથી શું યારી.' ગુરૂ ગ૦
યતીમખાનું, ન॰ (અ૦ યૌવાનહ ફાવ પ્ર૦૩ ==યતીમાને રહેવાનું ઠેકાણું, થતી વાનહ=અનાથાશ્રમ) અનાથાને રહેવાનું ઠેકાણું.
યમન, પુ॰ (અ૦ ચમન =અરબસ્તાનમાં એક પ્રાંત છે. ચીન=જમણી તરફ. એ પ્રાંત કાબાની જમણી તરફ છે માટે ). અરશ્નસ્તાનમાં એક પ્રાંત છે
યા, અ॰ (અ થા=હે) સંબધનના પ્રત્યય છે. યા અલ્લાહ=હે ઈશ્વર,
યા, અ૦ ( ફા॰ ચા !ડ્ર=અથવા, વા) અથવા, ૬, વા.
[ યાર
યાકુત, ન૦ ( અ ચાત ૭,819=એક પ્રકારનુ જવાહીર છે લાલ, પીળા, વાદળી તે ધાળા રંગનું હોય છે) માણેક, એક જાતના કીમતી પત્થર, રત્ન
યાદ, સ્ત્રી (ફા॰ ચાર્ =યાદી, સ્મરણ ) સ્મરણ, સ્મૃતિ, સરત. યાદગીરી, સ્ત્રી (કા॰ ચાલૂગીરી SS= યાદ રાખવાપણું, સ્મરણમાં રહેવા માટે કાઇ વસ્તુ આપવી તે ) યાદ, સ્મરણુ. યાદદાસ્ત, સ્ત્રી (કા॰ ચાલુવારત છે (ડ)
=યાદ રાખવાપણું. વારસન=રાખવું ઉપરથી ાકૃત ) સ્મરણુશક્તિ, આગળ જોએલી કે સાંભળેલી બાબત ક્રીને મન આગળ ઉભી કરવાની શક્તિ તે. યાદ્દદાસ્તી,
સ્ત્રી ( કાચનૢારત • Jvy=યાદ રાખવાપણું ) મરણુ શક્તિ, યાદ કરવાની શક્તિ. યાદી, સ્ત્રી (કાચરી Sle=સ્મરણુ) વસ્તુઓની ટીપ, યાદગીરી, યાદ રાખવા માટે લખી આપેલું ટાંચણુ તે. યાને, અ૦ ( અ૦ ચસની=મતલબ, મુરાદ, અર્થ ) અથવા, વા, બદલે.
વિચાર યાર્ન મિદ્ધાંત અને આચાર યાને પ્રયાગમાં શેઠ ક છે ? ન. ચ. યાજી, પુ॰ ( ફા યારૢ !=ટકું, એક પ્રકારને ધાડા, ઘેાડાની એક જાત છે. કાઇએ પણ તુી ઘેાડા ચાક્ષુ અથવા ખુરાસાની ઘેાડા નોંધાવ્યા. હાય.’મિ, અ,
· મૃદુથી એપરવા યા બેદરકાર પ્રેમી જડાશે | યાર, પુ૦ (કા॰ ચાર =િમદદગાર, ઓળખાતા મિત્ર ) દોસ્ત, મિત્ર, આશક,
માં.” કલાપી,

Page #82

યારબાજ ),
૨૨૧
[ ૨કા
*
*
* * * *
પ્રીતમ. “સલામરે દિલદાર, યારની કબુલ
૨૨. કરજે; રાખીશ મા દરકાર, સાર દેખી ઉર ધરજે.' સ. ચં. ભા. ૪
રયત, સ્ત્રી (અ. શ્ચત પ્રસાર
કેઈપણ હાકેમના તાબાની પ્રજા, સેવાયારબાજ, વિ૦ (ફા જાવક ઉ =
ળીઓ જેનું રક્ષણ કરે તે ટોળું, દુનીવ્યભિચારિણી સ્ત્રી, બાખૂન રમવું ઉપ
આના લોકેનું પણ બાદશાહ રક્ષણ કરે રથી. યારી સાથે રમનાર ) પ્રેમઘેલું,
છે માટે તૈયત. ર તેણે રક્ષણ કર્યું ઉ. કોડીલું.
પરથી) યિત, પ્રજા. ત્યારબાજી, સ્ત્રી (ફાઇ થાવ હ પુર રસ, વિ૦ ( અ ર = ગૃહસ્થ, યારની સાથે રમવાની રમત, વ્યભિચારી
રિયાસતવાળો, આગેવાન સરદાર ) રહેસ્ત્રીનાં કામો ) પ્રેમની રમત.
વાસી, વતની. યારી, સ્ત્રી, (ફાટ ચાલી =મદદગારી) | * શહેરના ઈજજતદાર રહીને બેલાપ્રેમબંધન.
વ્યા. * બા. બા. બહેતર બોલવું યારી, નથી ને ના ! રકમ, સ્ત્રી ( અs રામ =લખવું રે હતી યારી. ” કલાપી,
પીઆનો આંકડે ) ગણતરીવાળો અમુક ચાલ, સ્ત્રી (તુક
આંકડે છે ડાની ડો૫ર જે વાળ હોય છે તે ) ! કાન, ૫૦ ( અs હરીન =થાંભલો ) કેશવાળી. કુર પશુઓને આ મહારાજ ધારો, નિયમ, કાનુન ઘડી ઘડી યાળ ફેંકારતો હતો. ” સ. ચં. ભા. ૨
* | રકાબ, પુત્ર (અજિs =ડાનું
પેગડું. રાવતેને લઈ જવામાં આવ્યું. ચાહુ, ત૦ (ફાડ =કબુતરની એક તેણે ઘુંટણથી માર્યો ઉપરથી) પંગડું. જાત છે,) કબુતરની એક જાત, જંગલી,
રકાબદાર, પુછ ( અ રિવર ફા યાહુ, શીરાજી, લેટણ, ગીરેબાજ, કાસ
પ્ર 26,સવારીમાં સાથે ચાલનાર દીઓ વગેરે કબુતરોની જાતો છે.
માણસ, હલવાઈ, હલવો બનાવનાર, મીયાહુદી, વિ૦ (અ થી ડર=હજ- ઠાઈ બનાવનાર, કંઈ) ખીજમતગાર.
રત મૂસા પિગંબર સાહેબ (અ. સ.) “બીજ એક ઘોડા પર મલિક ખુબાન ને માનનારા લેકે ) બની ઇસ્ત્રાઇલ, - રકાબદાર સવાર થયો. મિ. સિ. હિબ, જયુ.
રકાબા, ન૦ ( અ૦ રવદ =ગામને યુનાન, પુ(કા જૂના ગ્રીસ ) | લગતી જમીન, ક્ષેત્રફળ, ખેડાતી જમીગ્રીસ દેશ.
નનો તે ભાગ કે જેમાં કુલ બરાબર યુનાની, વિ૦ ( કાચૂનાની ઉર=ગ્રી
ઉગતું ને ઉછરતું હોય નહિ તે) ખેતર સનું) યુનાન દેશનું.
કે જમીનની આસપાસની જગા. જેથી તેને રકબ સરકારી સિરસ્તાથી જણાતો નથી.” મિ. એ.

Page #83

રકાબી ]
૨૨૨
[ રદ
રકાબી, સ્ત્રી ( ફારાવ 5 =લાંબું ? રજાક, પુરુ ( અ જાવા રજક
અને અષ્ટકોણ વાસણ, થાળી ) નાની ! આપનાર, પિષણ કે, ઈશ્વર ) પાલછાછર થાળી.
નહાર, આજીવિકા આપનાર,
* વખતપર રજાક જે કાંઇ રિજન આપે રકીબ, વિ. (અ) જય -કરક્ષક,
તેને શુકરાના ગુજારીને માન આપવું.” એક માશુકના બધા આશકે પરસ્પર !
બ. બા. રકીબ કહેવાય છે કે એક વસ્તુને ચાહ- - નાર બધા માણસો. “ અમે જે તારા, 1 રજાકજા, સ્ત્રીરિકવા -41.4=અકરફીક-સ્ત-આશક તેમના ઉપર એ સ્માત ) મોત, મરણ. દૃષ્ટિ ન નાખતાં એ દષ્ટિ કદાપિ આપ- * રણમાં જઈએ છીએ અને રજાકજા ણા જે રકીબ-દુશ્મન–નિંદા કરનાર- થાય તો કુટુંબને તમે પાળજે.” વિરોધી છે તેમના ઉપરજ નાખે.” રજાળ. વિ. (અ કર =કમઆ. નિ.
જાત, ઓછુંપાત્ર) નીચ, હલકટ બેશરમ. કેબી, સ્ત્રી, (ફાઇ રાવી sy-લાંબું રજી, વિ૦ ( ૪૦ રઝી હરાજી થ
તે અષ્ટકોણ વાસણ, થાળી ) નાની છી- એલ ) ખુશ થએલ. છર થાળી.
રજી, વિ૦ ( અ ડૂત =ફરવું, રશ્કે, પુછ ( અ દ =થીગડું, ધ્યાન દેવું ) માં સામે ધરેલું, નજર
ચિ, ખતપત્ર, રાવતેણે થીગડું માર્યું આગળ લાવી મૂકેલું. “ તેને હિસાબ
ઉપરથી) રૂક્કો, ચિટ્ટી; ટુંકે લેખ. આપવાને રાજાની હજુરમાં રજુ થયા.” ગ, સ્ત્રી (ફા = =નસ) નાની !
અ. ન. ગ. નાડી, નસ, રક્તવાહિની.
રજુઆત, સ્ત્રી ( અ ફૂલ દy ઉ.
રથી) રજુ કરવાપણું, મેં, નજર આગળ રઘબત, સ્ત્રી (અ શ્વત =ખા
લાવી દેખાડવું તે. હેશ, ઇચ્છા ) પસંદગી, શેખ. • તે પહેલાં સંસાર સુધારા તરફ પિ- ૨ડતી સુરત, વિ૦ (અ) સૂરત - -
તાને અથાગ રૂઘબત હતી. ' નં. ૨. ચહેરો, માં ) રડના અથવા ઉદાસી રજક, પુરુ ( અ રિ પ =ોરાક ચહેરાનું. તેજી વગરનું માણસ.
ખાવું, રોજ ) સરજિત, નિર્માણ. “કેટ- રણુજ, ૫૦ (ફાઇ =લડાઈ ) લાક લોકે દીકરાના, રજકના વગેરે સ મોટી અને સત લડાઈ, મોટે યુદ્ધ. મ ખાય છે.” રા. મા. ભા. ૧
- રતલ, પુર ( અs fસ્ટ શેર, જેમાં રજબ, પુ૦ (અ૭ નવ -~-મુસલ- શેર માય એવો દારૂને ચાલો ) અમુક
માની ૭ મે મહીને ) મુસલમાની વ. ભારનું એક માપ. ફળ રૂપી આભાર ઈને સાતમો મહીને.
જેટલું વજન, સુરતી શેર. રજા, સ્ત્રી (અ. રિઝા ' 4 =રાજીપણું, રદ, વિ૦ ( અ ર =ન માનવું = છુટી ) છુટ, છુટી.
ફેંકી દીધેલું ઉપરથી) નકામું.

Page #84

૨૬ કરવું |
રદ કરવું, સક્રિ॰ (અ ૨૬ !y ઉપર | રફાઈ, રથી ગુરૂ ક્રિ॰ ) કાઢી નાખવું, બાતલ કરવું.
ર૬ બદલ, શ્રી૦ (અ૦ રાવ)= બદલી નાખવું ) એકના બદલામાં બીજી વસ્તુ આપવી, એક ર૬ કરી બીજી પુ સંદ કરવી.
રદ ખાતલ, જિ ( અ॰ રદ્ + તિરુ મળીને JAG =રદ=ન માનવું, ૨૬ ફેંકી દીધેલું. ઉપરથી. ભાતિલ=નૂહ, જુઠ્ઠું) ફેાકટ, નકામુ, ‘ જે કાંઇ નિશાન રાખેલ હશે તેને હું ૨૬ છાતલ સમાં કું. ' અં. ન. ગ.
ܕ
દિયા, પુ॰ ( આ૦ ૬૬ ) ઉપરથી = ફેંકી દયેલું ઉપરથી ) એક વાતને રદ કરે એવી તેની સામે રજુ કરેલી જે બીજી વાત તે.
રદીફ, સ્ત્રી ( અ રી ંy તે સવાર જે ખીજા સવારની પાછા બેઠા હોય, ગજલમાં દરેક ખેતની પાછળ વારવાર આવનાર શબ્દ લની જે રંક ટુંકના છેલ્લા શબ્દ વાર આવે છે તે, કાર્ડ્સની વારંવાર આવનાર રાજ્જ
રદિક અને કાયિા કવચત નહિ પણ હાય. ’ આ. નિ.
ગજ
વાર
પૂછી
રફત, સ્ત્ર ( અવ રક્ત જીક્બાંધવું, સ બંધ ) માયા, પ્રીતિ, સ્નેહ, મેળાપ,
રફતે તે, અ૰ ( ફા॰ રતહતĚ JÄy = જતાં જતા, ધીમે ધીમે. રતન જવું ઉપરથી ) આતે, આ સ્તે, થાંડ થાઉં.
ન
| રબ
સ્ત્રી ( મ રા ėj=ઊઠાવવું, ઊંચુ કરવું ઉપરથી ) મુસલમાન લેાકા ગુરજ, સાયા વગેરે શરીરમાં ભાકે છે તે.
દીવાના મારતું હયે, સનમ સાદી
>
રફાઇ છે. ગુરુ ૨૦
સનમના હાથની છેલ્લી, હકીકતની ૨રાઇ છે. સુ. ગ.
'
રફીક, પુ॰ ( અ॰ રીTM y=સંગાથી, સાથે મુસાફરી કરનાર, મિત્ર, સ્નેહી, ) ભાઇબધ.
રદી, વિ॰ ( અ૦ ર્ક્ બૃ ઉપરથી કે ફુગર, વિ॰ (અ +TM ફા॰ પ્ર
રવા જેવું ) નકામું, નિરૂપયોગી,
=રજી કરનાર ) તુણુનાર.
૮ રકીબથી રમી રીકને જન્માન દે ન દે.’ આ. નિ.
=ા
કરવું, સ॰ ક્રિ ( અર ટેલા લુગડા વગેરેને એવી રીતે શીવવું કે જેથી તે ફાટેલું જણાય નહિ, તુણવું એ ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ ) તુણવું.
રતકે, અ॰ ( અ॰ રાઁ મ=જતું રહેવું, દૂર કરવું ) આમ તેમ વીખેરી નાખેલું. ‘ તેના પહેલાં તેા ખેતરામાંથી પાકેલા ફાલ રફે કરવામાં આવે. '
શ. મા. ભા. ૧
રફેદફે, અ॰ ( અ૰ Tાગ્ યા
=જતું રહેવું, દૂર કરવું) આમ તેમ વિખેરી નાખેલું.
C
આપની મિલ્કત રફેદફે થશે.’
24. 24. GL 3.
રમ, પુ (અ૦ ર્વ y=ખુદા, ઈશ્વર) પરમેશ્વર, પાલક. ‘સમુર કર ડર અગર રથી, ન કર ગલતી
અને ગાફિલ.'
દી. સા.

Page #85

રબારણુ ]
રબારણ, શ્રી (કા॰ રાવારી cy!dly =રસ્તામાં જે માણસ આપણે! સામાન ઉપાડી ચાલે તે. આ શબ્દ હિંદી કારસી છે, ઇરાનમાં વપરાતા નથી, એ ઉપરથી નારી જાતિનું રૂપ ) રબારીની સ્ત્રી. રભારી, પુ॰ ( કા૦ સારી
df = રસ્તામાં જે માણસ આપણે! સામાન ઉપાડી ચાલે તે. આ શબ્દ હિંદી કારસી છે, ઇરાનમાં વપરાતા નથી ) રબારી, ગાયા, ભેંસા, ઘેટાં વગેરે, દુધાળ જનાવા રાખનાર અને પાળનાર એક તિ.
૨૨૪
રા. મા. ભા. ૧
બીઉલઅવલ, પુ૦ (અ૦ ચોકØમાજ JJY1y=મુસલમાની ત્રીજો મહીનેા ) મુસલમાની વર્ષના ૩ જો મહીને.
ઉલખેર, પુ ( અ ૌરઙ્ગા. લિપ Y1-4)y=મુસલમાની ચાથેા મહીના) મુસલમાની વર્ષના ચાથા મહીના. રમજાન, પુ અ મજ્ઞાન Áj મુસલમાની ૮ મા મહીના, ઉપવાસના મહીના, મન તેણે બાલ્યું, તે ઉપરથી રમજાન=બાળનાર, એ મહીનામાં મુસ લમાના ઉપવાસ કરે છે તેથી તેમનાં પાપ મળી જાય છે માટે ( ર ) રન્ન જમીનપરની ગરમીથી પગનું દાઝવું. એ ઉપરથી, કેમકે એ મહિનામાં ભૂખ
રવાદારગી 1
તરસની ઘણી વેદના વેઠવી પડે છે. (૩) જ્યારે એ મહીને પ્રથમ આવતા હશે ત્યારે ઉનાળામાં આવતા હાય તે પરથી પણ એ નામ પડયું હોય. ચાંદ્રવર્ષ ૩૫૪ દિવસનુ હાવાથી મુસલમાની મહીનાએ એકજ અમુક ઋતુમાં આવતા નથી. ) હીજરી સન ૯ મા મહીને.
1= રેતી, રબી, વિ॰ ( અ॰ રવીત્ર 4y=બહારની રમલી વિ(અ મન થ જ્યોતિષ વિદ્યા, મજ=તેણે વણ્યું ઉપરથી) ૨લને પાસા નંખાવી લાભાલાભ કહેનાર દેશી.
મેાસમ, વસંતઋતુ, વૈશાખ અને જેડ મહીને, રખીપાકવૈશાખ ને જેઠમાં થતા પાક ) ભેજો, ઝાકળ અને તાપથી ઉછરતું તથા પાતું એવું. • પાયે ખીજો પાક રખના થાય છે, રૂનાં કાલાં ફાટી થાય સમાંજો; જુની બધી દૂર કરી છે આ સમે, પણ તે માત્ર નવી ચલાવા કાજ જો.'
બળ, પુ॰ ( અ૦ ૬∞ Jy=રેતી, જ્યાતિષ વિદ્યા, મહ=તેણે વર્લ્ડ ઉપરથી) ભવિષ્ય કહેનારાએ પાંચ ધાતુના પાસે રાખ છે તે.
રમુજ, સ્ત્રી ( અ॰ મૂન jyj=શા રા, ભેદ જ્ઞઇશારા એનુ બહુ વચન ) મન ખુશ થાય એવી બાબત તે. મેજ આપીને રમાજ કાણુ માણુનાર છે,' ૬. કા. ભા. ૨
મા
વિ॰ ( અ॰ મૂની ghe=જેમાં રમુજ હાય તે ) ગમતી, વિંનેાદી. રયાસત, સ્ત્રી ( અ રિયાસત ન =સરદારી, હકુમત રાF=મુખ્ય ઉપરથી) નગીર, દેશ.
* બીજી યાસત ભાગવવામાં સઘળી દાલત ખરચીશું. ' ક. છે.
રવા, વિ॰ ( ફા॰રથા )=દુરસ્ત, મુના
સમ) યોગ્ય, ઘટિત.
વાદાર, પુ॰ ( ક્વાર__fJ1=કબુલ રાખનાર. વાતન=રાખવું ઉપરથી સાર) બુલ રાખનાર, માન્ય રાખનાર.
વાદારગી,
f
સી ( કા વાર્યાં =રવાદારી ) તરફદારી.

Page #86

દેવાદારી ]
૨૨૫
[ રસાલો જવાદારી, સ્ત્રી (ફા જવારા ડ = મહીને) શિયાળુ પાક, ઝાકળ, ભેજ રવાદારી ) તરફદારી.
અને તાપને લીધે પાકનારૂં. રવાનગી, સ્ત્રી ( ફી રવાનગી મળીને રવેશ, પુo ( ફોર વિફા તરીકે,
રવા ક = જવાપણું) વિદાય- કાયદો, ધારે, બગીચામાં ફરવાને રસ્તે. ગીરી.
wતન જવું ઉપરથી ) ઘર-મકાનના રવાના અe ( ફરવાનદ - રજવું)
આગલા ભાગના મેડા પરથી બહાર ઝુવિદાય, મોકલાવું, જવાદેવું તે.
લતે રહે એ ધસી પડેલો ભાગ.
તેથી જે રેવેશ થયા હતા, તેની નીચે રવાને અ૦ (ફાઇ જવાન€ જવું) |
ટેકા ઘણુજ નકશીદાર હતા.' વિદાય, મેકવું, જવાદેવું.
અં. ન. ગ. રવાનાચીઠી, સ્ત્રી, (ફા રવાના --- જવું ) માલ, બહાર લઈ જવાની પાવતી.
ર, પુત્ર (ફા રવિચંદ =કાયદો)
દસ્તુર, નિયમ, વર્તણક, ધારે, ચાલ, વાબ, ન૦ ( અ વાર ફારસીમાં
રૂઢિ. જિars વપરાય છે. દસ્તુર. રાતે
=ભાગ) અસહેલાઇથી વેચાવા લાયક હતું ઉપરથી ) | સંદ, ત્રીવ ( ફા૦
નાજની વળતર. શિરસ્તે, ધારો, ચાલ,
તેમાં જ્યારે જ પસાર થાય ત્યારે રવા, પુ (અા વિધ્ય – 1 =
રસદ પુરી પાડવી. નં. ચ. કાયદો, દર, નિયમ, વર્તણુક ) ધારો ચાલ, રૂ.
રસમ, સ્ત્રી ( અ મ લખવું, રવાલ, શ્રી. ( ફા જાર =ડે
રીત, કાયદો, ચીતરવું, તરીકે, દસ્તુર, ઘેડાની એક પ્રકારની ચાલ. રાદૂ રસ્તો
ટેવ ) રિવાજ, પદ્ધતિ, ધારે. + વાર જેવા ) ઘેડા અને બળદ વગે- | રસાલદાર, પુ (+ાર -J = રેની ચાલની એક તરેહ.
રિસાલાનો ઉપરી, હિંદુસ્તાની ફારસી છે. મણિરાજ ઘોડાની રવાલથી ચાલ્યો | ઈરાનમાં આ શબ્દ વપરાતો નથી ) જાય, ' સ. ચં. ૩
ઘોડેસવાર પલટણને ઉપરી. રવાલદાર, વિ૦ (ફાઇ દવાર = રસાલો પુત્ર ( ફાસિા =
ધાડા ઉપરથી. રાહુ રસ્તો+વાર= જેમ ! સવારેની ટોળી. હિંદુસ્તાની ફારસી છે. દારવાળા સારી ચાલથી ચાલનાર ઘોડ) ! ઈરાનમાં વપરાતો નથી ) ઘેડેસ્વાર સારી ચાલથી ચાલનાર ઘોડા
પલટણ. રવાલદાર ઘોડા ઉપર બેઠેલા સ. | રસાલા લઈ બે ઘડીમાં પાછા આવો.' વારો એ રીતે ચારેક ગાઉ ચાલ્યા હશે.”
સ. ચં. 8 સ. ચં. ૨
રસાલ પુ. (અ) fસાજા / નાનું રવી, વિટ (અવીઝ અ બહારની પુસ્તક, કાગળ. સટ્ટ=ણે મોકલ્યું કે
સમ, વસંતઋતુ, વૈશાખ અને જેઠ પરથી) કિતાબ.

Page #87

રસીદ ]
રસીદ, સ્ત્રી ( ક્ા રત્તીર્′′પાં હોંચ્યું. સીદ્દન=પેાંહોચવું ઉપરથી, હિંદુસ્તાની ફારસો છે. ઇરાનમાં વપરાતા નથી ) પાવતી, પાંહાંચ.
સ્કુલ, પુ॰ ( અ॰ ર
=જે પેગ ખર ખુદાની તરફથી નવી કિતાબ લઇને
આવે તે. પેગ ભર,કાસદ, એલચી, રસ=
તેણે માકલ્યું ઉપરથી ) પેગંબર.
૨૨૬
રસ્તા, પુ॰ ( કા॰ રસ્તો ળજા રની દુકાનેાની હાર, સીધા એક સરખા રસ્તા) મા, વાટ, રાહ. રહીમ, પુ॰ (અ ૬ઠ્ઠીમ •>y=રહેમ કરનાર, મહેરબાન, કૃપાળુ; ૨૪મ=તેણે દયા કરી ઉપરથી ) કૃપાળુ, દયાળુ.
રહીશ, વિ॰ ( અ॰ દત્તગૃહસ્થ, રિયાસતવાળા ) રહેવાસી, વતની. રહેમ, સ્ત્રી ( અ સમય =મહે રબાની કરવી. ૨૪મ=તેણે દયા કરી ઉ. પરથી ) મહેરબાની, કૃપા
રહેમનજર, સ્ત્રી ( અવરમ્ + નઝર Jiv =દયાની દિષ્ટ ) કૃપાછુિં. રહેમિયત, સ્ત્રી(અ॰ રાત > =મહે રબાની, દયા ) રહેમ, કૃપાદિષ્ટ
રહેવર, પુ૦ ( કા૦ ર, TM *ઇ=રસ્તા દેખાડનાર. રાહ=રસ્તા, ખરદન લઇ જવુ ઉપરથી બર-લઇ જનાર, રસ્તે લઇ જનાર ) ભામીએ.
ર્ગ, પુ ( કા
* ત્યારથી રહેવા તપાસ રાખતા હતા, કુ રખેને તેઓ રાવ અરજનદાસને મળી જઇને આપણી જગ્યા ઉપર નજર કરે.
રા, મા, ભા. ૧
ફૅન ઇં,=ર્ગ, રસ,
{ ૨ગી
રોાભા, મળ, રજ, આનંદ, ખુશી, કૈફ, નીસે, અમલ,તુર ંગ. ચિન્હ, નિ શાનો વગેરે ઘણા અર્થ છે વ, કાળા, ધોળા, લાલ વગેરે ભેદ.
રગણુ, ન
ફાવન ઉપરથી રંગ લગાડવાનુ ઓજાર, પીછી, ર'ગદાર, વિ॰ ( કા યાિ =રંગીન ) રંગવાળું, રંગિત.
રંગપાણી, ન૦ ( કા૦ રૅન=કક્ ઉપરથી કૅફી, પેય બનાવી પીને આનંદમાં રહેવું તે. રંગબહાર, પુ॰ (ફા ફંદા — =આનંદ, અને વસંતઋતુ ) તમાસા. રંગબાજી, સ્ત્રી( ફા૦ શાનોj!?_Ky =ર્ગની રમત) માજમા, ખુશી, ખુ શાલી.
રંગબેરગી, વિ॰ ( કાવ रंखरंगी =જાતનના 'ગવાળું)
ચિત્રચિત્ર
ર્ગમહેલ, પુ૦ (ફા૦ રૅગ્+મહલ અરી fing.mous=રમતગમત મા ટેને મહેલ ) આનંદ માણવા માટે બનાવેલું મકાન
રંગરેજ, પુ॰ ( કા સ્પ્રંગ
=
વસ્ત્રોને રંગવાના ધંધા કરનાર, તનરૈડવું ઉપરથી રૅડનાર ) ભાવસાર, રંગારો.
રંગવુ, સ॰ ક્રિ॰ (ફા öશ ઉપરથી) રંગ ચઢાવવા
રંગાવવુ, સ॰ ક્રિ (ફા રંગ ઉપરથી ) રંગ કરાવવા.
રંગી, વિ॰ (કા॰ રીર્મ=રગીલ )
રંગવાળુ.

Page #88

'ગીન
રંગીન, વિ॰ ( ફા॰ વંશીનJK->=ર ંગેલું) ર’ગવાળું'.
૨૨૭
રજ, સ્ત્રી ( ફા॰ રંગ છે દિલગીરી. રંગીન=દુ:ખી થવું ઉપરથી ) પીડા,
દુઃખ,
સેંટ.
• એને માટે વિચારવાન લોકોનેબહુ રજ થાય છે, અને શા ઉપાય કરવા તે કાંઈ સજતું નથી. ’સુદર્શન ગદ્યાવિલ. રદા, વિ(કારનીદ_ky= દિલગીર રંઝોન-દુઃખી થવું ઉપરથી ) કાયર, ગભરાયેલું.
રદા, પુ॰ (કા॰ વાડ,લાકડું સાથે
કરવાનું મેમ્બર. રદ્દીન=રો દેવા ઉપરથી ) લાકડાં સુંવાળાં કરવાનું સુચાનું એખર.
રંધા, પુ॰ (ફા ચંદ 5 =લાકડું સાફ
કરવાનું એજાર, ચંદ્દીનો દેવા ઉપરથી ) લાકડાં સુંવાળાં કરવાનું સુથારતુ. એાર.
રાકીય, પુ॰ ( અ॰ રાત્રિમ 1 =લખનાર, Tqમ-ઉપરથી ) લિખિતંગ, લખના
C
નહિ કાષ્ઠ મરજા મારા મળે, અહુવાલી શકીમ. ” ગુરુ ગ્
"
રાજ, પુ॰ ( કા૦ રાત્ત !=ગુપ્ત વાત, મર્મ) ભેદ, છુપી વાત, રહસ્ય.
‘ મમાં પણ આવું હસ્ત અને નજાકત હાઇ શકે છે, એ રાજ તે! આજેજ મારા જાણવામાં આવ્યા. ' ા ખા
રાજકરવા, ક્રિ॰ સ૦ અનbf= રાજ કર્યાં ઉપરથી, દીવા એલવવા) દીવા મુઝાવવા
રાજદરબાર, પુ॰ (ફા સભા ) રાજાને રહેવાનું અને દાર
=
[ રામગીર
સભા ભરવાનુ` મેઢું મકાન.
રાજદરબારી, વિ॰ ( કા॰ ftsyll= દરબાર સાથે સંબધ રાખનાર ) રાજાનુ અને રાજ્યસધી.
રાજી, વિ અ॰ રાtō!=ખુશ. લવ=તે મતાષી હતા ઉપરથી ) મનને ગમતી રીતે, કમુલ.
રાજીનામું ન ( અરાની+નાદ ફારસી
05_c1=ખુશીથી કાઇ બાબત અથવા કામ ઉપરથી હાથ ઉડાવી લેવા તે) તાકરી છેાડી દેવાની અરજ.
રાજીયા, પુ॰ (અ૦ રાની, ઉપરથી )
રાજીપણું, રાજીખુશી તે.
રાષ્ટ્રરજામી, સ્ત્રી૦ ( અરાiffના+ મંથી કા પ્ર॰ Skoly sole= રાજીખુશીથી ) દસ્તાવેજમાં આ શબ્દ લખાય છે.
રાતષ્ઠ, સ્ત્રી (કુા૦ રાતવ→31=દરાજતા નિયમ, રાજતા ખારાક) સીધું, ભત્યુ. ‘રાતબરાણીને આપવા, આવે તભેળો ઘેર; ખીડાં બાસઠ પાનનાં, પચાસ પાંહાંચાડે ફેર.’ સા॰ વિ
તેણે ધાડાને રાતા ચંદી ખવરાવી. ’ રા. મા.
રાન, સ્ત્રી॰ (ફા૦ રન =ાંધ ) જાંધ. રાબેતા, પુ॰ ( અ૦ાવિતઃ-bf=
વાસ્તા, સંબંધ, ચંત તે બંધાયા ઉપરથી ) નિત્યનિયમ, ચાલ, ધારે. તેના રાજના ખાવાનેા રાત્રેતા જેને એક શેર ૧૫ પહેલુઇની બરાબર થાય છે તેવા એક ગુજરાતી મણુતા હતા.’ મિ. સિ. રામશંગીર, પુ૦ (કા॰ મિ}== વાજાં વગાડનાર ) ગાનાર, વગાડનાર.

Page #89

રામશગીરી ]
૨૨૮
[ રાહદારી દરેક રામીશગર પાસે બે નોકર રહેતી.” એ નઠારું કૃત્ય છે માટે લાંચ આપનાર મિ. સિ.
રાશી ઉપરથી નારું) નારું, ખરાબ, રામશગીરી, સ્ત્રી ( ફા નિફર
નબળું, નરસું. =વાનું વગાડવાપણું ) વાજું ! રાસ, સ્ત્રી (અ૦
=ભૂશિર. વગાડવાનો ધંધે, ગાવાનો ધંધો | રાજ= પ્રમુખ થયો ઉપરથી. જાનદ રામાસી, પુe (ફા મિશ : -,= | અરબસ્તાનમાં ભૂશિર છે ) ભૂશિર.
ગયો ) સિપાઈ, પટાવાળો. { રસ, સ્ત્રી (અ. રામુત્રમાર = રાય, સ્ત્રી ( ફાદ =અકલ, તજ- વેપારની મુડી) વ્યાજ અને મુદલ મળીને વીજ, અભિપ્રાય) મન, ધારણા વિચાર,
જે રકમ થાય તે. આ બાબતમાં આપ નામદારની શી રાસી, વિટ રાશી શબ્દ જુઓ. રાય છે.” બા બા
રાસ્ત, વિ૦ (ફાર રાત સીધું, શયત, સ્ત્રી (અરાત = સુખ, જમણે હાથ, દુરત) સત્ય, સાચું, ચેન. રવ=તેણે શ્વાસ લીધો ઉપરથી)
વાજબી, યોગ્ય. આરામ, આસાએશ, વિસામે. રસ્તી, સ્ત્રી (ફાઇ reતી = રાયત, સ્ત્રી (અ. રિયાસત અgિ=
દુરસ્તી, સત્યતા) રાસ્તા, ઈમાનદારી. - તરફદારી, પક્ષ કરે, નજર રાખવી) [ રસ્તીમુલક, પુ. (ફા =ાર્તા+ અને પક્ષપાત, વગ, વસીલો.
રબી સારતમુલ્ય CLડ, વસ્તી રાયત, ન૦ (અનાયત =ભાલો) .
વાળો મુલક) આબાદીવાળે દેશ, લશ્કરનો વાવટો.
એક રાતી ગામમાં તે જઈ ચઢી.”
૮. ૧૦૦ વા. ભા. ૪ રાવજી, પુ(અ નિ -45 =
મુસલમાની ધર્મને એક ફ છે તેને ! રાહ, પૃ૦ (ફા રદ =રસ્ત ) રસતો. માનનાર) શીઆ મતનો એક ભાગ છે,
માર્ગ, ચાલ, ઢાળ. તેને અનુસરનાર લોકો તે.
એ રાહમાં હૃદય આ તુજને મળ્યું તું.”
‘અમારો રાહ ન્યારો છે, તમને જે ન રાવત, પુ( અ૦ રાવત 3 =ભાલો |
કાવ્યો તે.' કલાપી. ઉપરથી) ઘોડેસવાર, લડશે, શરીર, બાહોશ, ચાલાક.
'રાહત, સ્ત્રી (અરાહૃત -- સુખ, .
ચેન, વહતેણે શ્વાસ લીધો ઉપરથી) રાશ, પુત્ર (ફાટ શ =ઢગલો) ઢગ. આરામ, આસાએશ, વિસામો.
મીઠાના રાશ ધોવાઈ ન જાય માટે તેના પરેશાની જ છે રાહત, ફકીરી હાલ ઉપર ઘાસ ઢાંકીને તે ઘાસને બાળી મૂકે
મારો છે.' કલાપી. છે.' જુની વાંચન માળા.
રાહદારી, સ્ત્રી (ા રાઈrી હsef= રાશી, વિટ (અવ રાશી - વિત માર્ગે જવાપણું) વટેમાર્ગ, પ્રવાસી, રસ્તે
આપનાર, લાંચ આપનાર, લાંચ આપવી ;
જેનાર.

Page #90

-
રાહબર ] २२८
[ રેક રાહબર, પુત્ર (ફાઇ રાદકર કર =રસ્ત રિવાજ, પુo ( અ૦ જવાન ass=દસ્તુર
દેખાડનાર, ભમીએ. લઈ જવું . ફારસીમાં રિવાજ વપરાય છે. રવજ્ઞ= ઉપરથી) ભોમીઓ, માર્ગ દેખાડનાર, તે સહેલાઈથી વેચાવા લાયક હતું ઉપવળાવીઓ.
રથી ) ચાલ, ધારે, નિયમ. છે રાહબર મારી સનમ.” ગુ. ગ. રિતેદાર, વિ૦ (ફાટ રિતદ્દ+વાર શહરસમ, સ્ત્રી. (રાદ ફા: રસ્તો=-zw *910 સગું, સંબંધી, રિત-દોરા+ અ રીતરીવાજ મળીને રામ ! હાર=ગાળે) સગુંવહાલું.
=રીરિવાજ ) દરતુર. “ધર્મની “તમે મારા નિસાર દોસ્ત અથવા આજ્ઞા તથા દાહરસમ શીખવાનું ફરમાવ્યું.” અજ રિતેદાર છો.” બા. બા. મિ. સિ.
રિતેદારી, સ્ત્રી, (કા કરતા રોગ, સ્ત્રી ( ફાડ પાન =જાંઘ) રાંધ, ડા =સગાઈ ) સગપણ.
કેટ કિલ્લાની દિવાલને લગતે નીચલો “પિતાની રિસ્સેદારીમાં તે આવો પથરો ભાગ.
નાખે એમ નથી. બા. બા.
સ્વિત, સ્ત્રી (અલ શ્વિત
, ઘડાનું રિકાબ, પુત્ર (અ. રિયા
=
લાંચ આપવી. રાવ=તેણે લાંચ આપી પેગ. રવિ=તેને લઈ જવામાં આવ્યો,
ઉપરથી) રૂશ્વત, લાંચ. તેણે ઘુંટણથી માર્યો ઉપરથી) પેંગડું. રિકામાં નાની મોટી તંગ તૂટેલા, બાલા- રૂઈએ, અ૭ (ફા રે ચહેરો, મેં,
કારણ, બનાવટ, આશા, ખોળવું વગેરે. તંગ તેર ગાંઠવાળા, ડળ, રૂપાળી, ખોગીર,
કાયદાની રૂએ એટલે કાયદા પ્રમાણે ઘાસીઓ વગેરે પૂર્વજોએ ગુજરીમાંથી ખરીદેલા.” અં. ન. ગ.
અન્ના કા our - =
કાયદા પ્રમાણે) રીતે, પકે, પ્રમાણે. “આ તે રિકામાં પહેલે પગ ઘાલવા
સુલતાનના ફરમાનની રૂએ અમને સંપી બરાબર છે.’ નંs ચક
દો.' બા બાર રિકાબી, સ્ત્રી (ફા૦ રિવાથી ss= ! રૂઆબ, પુર (અ. વ. ૩ = લાંબુ અને અષ્ટકોણ વાસણ) રકાબી, !
બીક, ધાસ્તી, ડર, રમવ=તે કે ઉપછીબું.
રથી) રોફ, ભ, અધિકાર. “પરંતુ રિયાસત, સ્ત્રી (અ. જિલાત
તેવાઓને પણ તેના રુઆબ આગળ લાચાર
દિલના બની જવું પડતું.” સર ચં૦ ૧ સરદારી, હકુમત શાન=મુખ્ય ઉપરથી) જાગીર, દેશ.
રૂછ્યું, પુરુ (અ) ગ =થીગડું જે ભય અરદેશર કતવાલની રીયાસ. | ચિટ્ટી, ખતપત્ર, ગ=તેણે થીગડું તમાં કમ થયો હતો. નં ૦ ચ .
માર્યું ઉપરથી) સંક્ષેપમાં લખેલી કોઈ : ‘હિંદુસ્તાનમાંથી મુસલમાની રીયાસતની |
મતલબ. જડ હમેશ માટે ઉખડી જશે.' બાબા ગજવામાં રાખેલે રૂ કે હતા, તે કાઢીને

Page #91

ફખ 1
તેણે ગુમાસ્તાને આપ્યા. ’૮૦ ૧૦૦ વા૦
ભાવ રૂ.
રૂખ, સ્ત્રી (ફ્રા૦ કુલ ૮ =માં, ચહેરા, ગાલ ) સમય સમયના વા-ઘાટ–વિચાર, વલણ, ભાવ, તાલ.
‘ ઉભયપક્ષ પરસ્પરની રૂખ રાખે.' સ ૨૦ ભા૦ ૧.
રૂખસત, સ્ત્રી (અ૦ TH)= છુટ્ટી, રજા, રવ=તેણે રજા આપી ઉપ
રથી ) રજા, છુટી.
:
૨૩૦
ફરમાન રૂખસતનું મળ્યું. હું તેય કાં ઉભો રહ્યો. ' કલાપી.
!=રન્તુ
રૂતબેટ, પુ॰ ( અ૰ TIT Ü=દરો, પદવી. રતવ=તે બરાબર ખેઢા ઉપરથી ) પછી, પ્રતિષ્ઠા, દરજો.
રૂજવાત, સ્ત્રી ( અ૦ ના થવુ પરથી ) રજુવાત કરવી.
રૂબરૂ, અ॰ ( ફા૦
% 22)=મોઢામાઢ, દુ=માં, ચ=સાથે+૬માં માં પર માં) સન્મુખ, હજુરમાં.
રૂમાબ, ન (અ॰ સ્ત્રાવ J=એક પ્રકારની સારંગી) સારંગી જેવું એક વાજીંત્ર કર લોકા રાખે છે તેવું. ' એક જડીઆએ ઘણી મહેનત લઈ ફામ (ગી. તાર જેવુ...) પર જડાવ કામ કર્યું હતું.’ મિ. સિ.
રૂબાયત, સ્ત્રી૦ ( અ૦ વા$_= =અ મુક માપની ચાર પદવાળી અરખી,ફારસી, ઉર્દૂ કવિતા. વજ્રચાર ઉપરથી ) ચાપા.
k આયત સ્કિની ગા તુ, હુમારૂં પ્રેમનુ ખુલબુલ. ગુ॰ ગ
રૂમ, પુ॰ ( અ॰ ફ્રેમ 2y=સુરાપી તુર્કસ્તાન)
[ રૂસ્તમ
યુરોપી તુર્કસ્તાન એશિઆઇ તુર્કસ્તાનને
શામ ’ કહે છે.
*
રૂમાલ, પુ॰ ( ક્ા સમાજ_!!~J=માં લુછવાનું લુગડું. =માં+માજ઼ીવન=મસળવું ઉપરથી મારુ. હિ ંદુસ્તાની કારસી છે; ઇરાનમાં વૈમાહ હાથ લુંછવાનું લુગડું વપરાય છે ) હાથ માં લુછવાને ફડકે.
રૂમાલી, સ્ત્રી (કાવ માટીy= નાના રૂમાલ. મુસલમાન સ્ત્રીએ માથે નાનુ એઢણું ઓઢે છે તે) ધરમાં માથે એઢવાનું નાનું વસ્ત્ર.
રૂમૈમસ્તકી, સ્ત્રી (અમુફ્તી assoy=ગુંદર જેવી એક દવા, એક જાતનેા ગુંદર ) એક ઔષધિ, એક જાતને ગુંદર.
વાન, ન૦ ( ક્ા॰ રવાન !ży=વ ) શબ્દ,
મડદું.
રૂશના, સ્ત્રી ( કા॰ નૈન્નાર્qy= લખવાની સાહી ) સાદી, ફૅશના. શ્વેત j
રૂશવત, સ્ત્રી ( અ
લાંચ આપવી. જશવ=તેણે લાંચ આપી ઉપરથી ) લાંચ, લાલચ. રૂશવતખાર, વિ॰ ( અ॰ શ્ર્વિત+ચોરખાનાર, કારમી પ્રત્યય. વિશ્વ વાર - શ્વેત ખાનાર લાંચીએ. રૂસ્તમ પુ॰ (ફા॰ સમy=ઇરાનના પ્રખ્યાત પહેલવાન. એ ‘ જાવ ’[બન
"
સામ ને! દીકરા હતા, અને ‘ નમુલિરસ્તાન 'ને! હાકેમ હતા. એવું કહેવાય છે કે એના જન્મ વખતે એની માને એટલું બધું કષ્ટ પડયું કે, એના જીવવાની તદ્દન આશા રહી નિહ. છેવટે મહા મુસીબતે જન્મ થ્યા. ત્યારે તેની માએ કહ્યું કે

Page #92

વાસ ] ૨૩૧
[ રોકું જસ્તમ' ( રતન છૂટવું ઉપરથી ‘હું ! તે ઉપરથી જેન=રેડનાર. જેમકે રંગરેજ) છૂટી ”) તે ઉપરથી એનું નામ રામ ફારસી પ્રત્યય છે. પડયું ને તમ નામથી પ્રખ્યાત થયા)
રેજી, (ફાડ જેવી વારેવાપણું. ફારસી પારસીઓમાં નામ હોય છે. દરેક
પ્રત્યય છે) ફારસી પ્રત્યય છે. પહેલવાનને પણ રૂસ્તમ કે રૂસ્તમ જેવો
રેજે, (ફા રેનદ =કડા) સુતરાઉ
અથવા રેશમી કકડાને એક કડકે. ખંડ. રૂસવા વિ૦ (ફાઇ કરવા બે આબરૂ,
રેવંચી, સ્ત્રી ( ફ રઘંટવીની નીચ ) હલકા, ફજેત. “આજે જલીલ અને રૂસવા થવાનો અને મોહોબતને
હ
એક દવા છે. રેવં પણ બદલો ઇન્તકામથી મેળવવાને વખત
કહેવાય છે) એક વનસ્પતિને ગુંદર. આવી લાગ્યો છે.' બા બા. રેશમ, ન. ( ફાઇ સુમ =રેશમ)
એક જાતના કીડાઓના લાળના તંતુ. રૂસવાઇ, સ્ત્રી (કાવ ક્રવાર =ફજેતી
બદનામી)એ ઈજજતી. “કઈ પણ પ્રાણીની રેશમી, વિ૦ (ફાઇ સુમોડા =
એણે રૂવાઈ કરી નથી. મિ. સિ. રેશમી) રેશમનું, હીરાગળ. રૂહ, ન. (અ (આત્મા) પ્રાણ, રેસા, પુo ( ફાઇ સાર્દ અશ=ઝાડની છવ, વામ.
પાતળી જડો, પાઘડીને છેડે). તાર, દિલે કમજોર શીદવીને રહે કૌવત ટકાવી તંતુ, નસ. દે.' દી સારુ
રેહમ, ત્રિી (અ. ૪ > =મહેરબાની રૂહાની, વિ૦ (અજાની હાર કરવી. જમતેણે ત્યા કરી ઉપરથી)
આભા સંબંધી) પ્રાણ સંબંધી, જીવાત્મા | પા, દયા, મહેરબાની. સંબંધી.
રેળ, સ્ત્રી (અ. ૪૪ ઇ=રહેવાનું શહેનશાહતમાં રૂહાની આશાએશન ઠેકાણું, ઉતારો, સામાન, લાકડાંનાં બે અંશ પણ નથી.” બા બાળ
પાટીથી બનાવેલી એક વસ્તુ જેના રેખતા, પુરા (કા રેતા એ
ઉપર પુસ્તક મુકીને વાંચે છે તે) પુસ્તક અથવા વિશેષ ભાષાની મેળવણુથી થએલી |
મુકીને વાંચવાનો લાકડાનો ઘોડે. વાતચીત; ઉર્દૂ કવિતા. રતન રેડવું , રૈયત સ્ત્રી (અ. શત =કોઈ ઉપરથી. ભરતરથી બનાવેલી વસ્તુ છે. પણ હાકેમના તાબાના લેકે, ગેવાળીફારસી અને ઉર્દૂ કવિતાનો એક ઢાળ, ઓ જેનું રક્ષણ કરે તે ટોળું, દનીઆના રાગનો લહેક. કબીરના ગ્રંથ બીજ, લોકોનું પણ બાદશાહ રક્ષણ કરે છે
અતિધા ગોરી રેખા. સાખી તરા- માટે એ અર્થ થશે. તેણે રક્ષણ
પદ ઘણા ગૃઢ ભાવનાં બોધક છે. સિસા કર્યું ઉપરથી) જનસમૂહ, પ્રજ. રેજ, (ફા રે કર =ફારસી પ્રત્યય છે. રેર્ક, વિ૦ (ફાડ ા=માં ઉપરથી )
હતા=રેડવું ઉપરથી, જે રેડનાર ' અમુકન જેવું, સરખું, સમાન. મળતું,

Page #93

રેખ ]
૨૩૨
[ રોશને
,,
,
,
,
રેખ, વિ૦ ( ફા ઇમ) વિચાર, ઇચ્છા. રેજરોજ અo (ફા ગ્રીન = રખું, વિ૦ (ફા કણ =માં ઉપરથી) હમેશા) સદા, નિત્ય. અમુક જેટલી કીમતનું.
| રોજિંદુ, વિ૦ (ફો જનની કે જેનારોગાન, પુ(ફા કાન =ોલ) ઘી, નાકદરજનું) હમેશનું.
તેલ, મીણ અને લાખ વગેરેની એક રજી, સ્ત્રી (ફા નો ડj રોજનું, જાતની મેળવણીનું પ્રવાહી.
આજીવિક) જે ધંધા ઉપર ગુજરાન રોગાન, વિટ ફા જાની હદ =તેલ, ચાલતું હોય તે. ઘી વાળી વસ્તુ ) રોગાન ચડાવેલું, રોગાન !
રેજે, પુ. (અ) ૬ - ભાગ, ચઢાવનાર.
બગીચા, પવિત્ર માણસની કબર ઉપર રોજ, ૫૦ (ફા = =દિવસ) દહાડો,
બાંધેલી ઈમારત, રવ=તેણે પોતાને દિવસ.
રાજી કર્યો ઉપરથી) મેટા ને ધાર્મિક રાજ, પુ. (ફા નાના કે જાનદ મુસલમાનની સમાધ.
j jsj=એક દિવસનો પગાર) | મજુરને એક દિવસને મુસા.
રજે, પુત્ર (ફાક રોગ છેjમુસલમાને
ઉપવાસ કરે છે તે) મુસલમાની ધર્મમાં રોજેક્યામત, વિ૦ (ફાઇ કયામત કહેલો દિવસને ઉપવાસ તે.
અ. નિ કિયામત 'j= 1 કિયામતને દહાડે) મુઆ પછી જે એક રોનક, સ્ત્રી (અ ના =શભા. દિવસ ન્યાય થવાને છે તે દિવસે
પ્રકાશિત. 17-ચાકડું હતું ઉપરથી ) રોજગાર, પુછ (ફાડ કાર &;ાજ. ! છા, મકાન અને મડપનો ભપકાદાર
દેખાવ, માને, સમય, નવરાશ, નોકરી, ધંધા ) .
રજનો ધંધો, વેપાર, આજીવકા. રોનકદાર, વિ૦ (અ૦ જનાર ફા રોજગારી, સ્ત્રી (ફા નેકાર છે. પ્રજાનાર=ગ =ભાવાળું,
રોજગારપણું ) ધંધો, વેપાર, નોકરી. પ્રકાશવાળું) કલેદાર, સુશોભિત. રોજનામું, નર (ફા રે નામદ ઈ-jડ | રોફ પડ (અસુર કે સવાર
=રોજને હિસાબ) રોજમેળ, રાજ ને બીક, ધાસ્તી, કર, જમાતે મો ઉપર રોજ લેખાતો હિસાબ
થી ) ભપકે ડાળ. રજનિશી, સ્ત્રી ( ફાડ જેવીસી
રફી, વિ૦ (અ. જા કે ૩૧ -= ડ jઇ=રોજના બનાવ લખવા તે. 1 જિવિતા લખવું ઉપરથી) રેજ ને !
બીક. ધાસ્તી ઉપરથી) ભપકા રાખનાર,
ટાપટીપીઉં. રેજના કામની નોંધપોથી તે. જિમેળ, પુ. (ફા ના દિવસ j ઉરોશન, વિટ (ફા જાન =પ્રકા
પરથી ) જેમાં રોજની રોજ જમા ખર્ચ શિત. જાહેર માલુમ પડવું) ચળકતું, રકમ લખાતી હોય તે.
ચકચકિત.

Page #94

રોશનાઈ 1
[ લફંગો
રોશનાઈ, સ્ત્રી = (ફારસાન . ઉપરથી ! “ પછી ધીમે ધીમે હું વીસેનથી એટલે रोन
જુદો પડયો કે મારે તે એની સાથે માત્ર ફારસી છે. છે નમાં સાહીને મુરબ’ લટક સલામીઓ વ્યવહાર છે.’ કાંતા. કહે છે.) તેજન ભભુકે, દીવાઓ કરી : લતીક વિ૦ ( તH C.J=ાંદખૂબ અજવાળું કરવું તે. સાહી.
ગુણી, પવિત્ર, ઉત્તમ) આબરૂદાર, બારીક, રેશ , જી. (ફ રાની પૂજા મહેરબાન. પ્રકાશ ) તેજ, પ્રકાશ, જ્યોતિ
આપના જેવી લતીફ તબીઅતના સર દાર અહીં કોઈ આવ્યો નથી.” બા.બા.
લતીરા, પુત્ર (અ૮ સૂતાઇ અંભવાઈ લ, ,
ખુબી. કમળ ને નાજુક વસ્તુ, મજા પડે લક, પુરુ (અા યાદ =એક એવો ટોલ ટપ ટ-અનુકૂળ હતું
પ્રકારનો રોગ, જેમાં મેં વાંકું થઈ જાય છે ઉપરથી.) હસવું આવે એવી વાતચીત, છે) શરીરના અમુક અંગની સંજ્ઞા જતી : ટેલ ટપે. રહેવી તે, અધારવાયુ, પક્ષાઘાત.
લતું ન૦ (ફા સ્ટાઢું ઈકો) લુગડું લક્કી, વિ૦ (અ. =કબુતરની ! તુ બોલાય છે, લુગડાની સાથે જોડાઈને
એક જાત છે) કબુતરની એક જાત. વપરાતે એક શબ્દ. ગિરેબાજ, લેટયું, “હું, લક્કો, કસિ { લો. પુ (ફા રદ ઈ-કોડ-શહેરના દીયાં વગેરે.
લો) શહેરને ભાગ, મહેલ્લો, ફળાઉં, લકંબ, પુ ( અ૭ જુનg ā]=કાળી
વાસ, પિળ. એ, ગ્રામ) નીતરતા સત્ત્વવાળે નવાલે.
લપે, પુ) અo J=વીંટાળેલું ગડી લગામ, સ્ત્રી, (ફાઇ મ BJEલગામ)
કરીને રાખેલું, વાળેલું) એક જાતનું કીમતી પશુને કબજે રાખવા અને ધાર્યા પ્રમાણે
લુગડું. એક બીજાની અડેડ કસબી બુટ ચલાવે છે તેના મેં અથવા નાકમાં જે
હેય એવી કિનખાબની એક માંથી નથદેરી ઘાલવામાં આવે છે તે.
જાત. “એક લાખ રૂપીઆ સામી આને લજજા, સ્ત્રી અબ ઢકર =સ્વાદ |
(ચંદરવો) મખમલના લપાના સાય મા મજા, વાદ.
સોના ચાંદીના થાંભલાવાળો હજુરમાં એના ગાનમાં એક નવી તરેની ખુબી | મેકલવામાં આવ્યો હતો.” મિ. અ. ને લજજત સ્વાભાવિક રીતે જ પ્રકટ થઈ આવતી. ' ગુલાબસિંહ,
લફા, પુ(અસ્ટિalઇ - કિંઈ ઉપ
રનું પડ, કવર) કાગળ નાખવાની કોથળી, લટકલ મી સ્ત્રી (અરુ સાજો, -0
પરબીડીઉં. સલામ કરનાર, સલામ કરવાપણું. એને ‘લટક’ શબદ લાગી થએલે શબ્દ) ઉપર ! લો. ૫૦ ( અ સ્ટાર કા. ૦ દિલથી સલામ કરવી. ખરા અંતઃકરણથી ! મળીને સ્ટાન અથવા સ્ત્રાવ નહિ તેવી સલામ.
મળીને જાણ

Page #95

લબ ]
૨૩૪
[ લવાદી
J J=ડીંગ મારનાર, શેખી સાહેબ (અ. સ.) ને પરમેશ્વરનો હુકમ ભારનાર, નકામુ બેલનાર) જુ, નિર્લજ હું થી કે તમે બધા લોકોને પિકારીને કહી નીતિભ્રષ્ટ.
દે કે તેઓ કિયામત સુધી આ જગાની લબ, પુત્ર (ફાઇ સ્રવ –=હેઠ,) હેઠ, !
હજ કરવાને આવે. તે ઉપરથી તેમણે લાળ, મુખમાંથી નીકળતું પ્રવાહી.
સાદ કર્યો હતો. હવે હાઇ લેકે લખેક ન સાગર દર હો લબથી દુઆ એ છે
કહે છે, તે જાણે તેમના પિકારવાના જ. દીવાનાની.” દી. સા.
વાબમાં કહે છે, અર્થાત હું આપની સનમના હાથમાં જામે લોથી ચુમતા |
સેવામાં હાજર છું, હું હાજર છું.
દીધી ચુમી દબાતા દિલ, કહ્યું બેક જાશું. કલા.
ઈઝરાઇલ.” ગુડ ગવ લબલબ, અ૦ (ફા સ્ટવ =હોઠ ઉપરથી ઉતાવળે ચાટતાં થતો એવો અવાજ.
લયાકત. સ્ત્રી (અo fસ્ટાર !
=આવડત) લાયકી, ચોગ્યતા. પાચિ, વિ૦ (ફાદ વાર કે સુવાદ
- “ જુઠી લયાકતને નમી કુરનીશ હજારો 1ઈ અથવા અરબી સુવારા
મેં કરી.' કલાપી. ૪ઈ–વરસાદમાં પહેરવાનું લુગડું ઉપરથી ) ચીંયરીઓ, લુગડાંનાં ચીંથરાં લવ
| લયાનત, સ્ત્રી | અવ જમના રાખનાર.
ધિક્કાર ફિટકાર, કૃપાથી છેટું, ) ગેરી
અત, શરમ, લાજ. લબાચા, પુ ( રૂા. ત્રવાર 851 !
અથવા અરબી વાદ –વરસાદમાં લવજ, પુરુ (અ. !ss=મોંમાંથી પહેરવાનું લુગડું ) મેલાં ફાટેલાં લુગડાના બહાર કાઢવું, બોલવું, વાત, કહેણ શબ્દ) લેચાન જશે.
શબ્દ, બોલ.. લબા જુઓ લબાચા.
ર લકજ કહેવા પ્રશ્નના, મારી ન કાંઈએ
મજાલ. કલા લક, અ ( અo g ણવાનનું ટુંકે રૂપ પ્રકા = તારી
ના લવાજમ, ન ( અ અજામિ = સમમાં હાજર છું, ઊભો છું, માજા છું. માંસને જોતી જરૂરી વસ્તુઓ. rfs હાજર છું હું આપની સેવામાં. આ રાબ્દો . મને બહુવચન ) અમુક મુદ્દત આપવાની સ્વીકાર છે. જ્યારે સ્વામી બોલાવે ત્યારે રકમ તે, વસુંદ. સેવક લખેક કહે છે. હાજી લેકે અહ | લવાદ, પુe ( અ૭ થr ele=એક રામ બાંધ્યા પછી હજ લુડાં પહેર્યા !
બીજનો પર પર આશ્રય લે ને ) પછી–વારંવાર એ અને એને મળt |
પક્ષકા વચ્ચે પડેલે વાંધો પતાવી શબ્દો ઉચ્ચારે છે, કે જેમાં પરમેશ્વર !
આપનાર. ‘લવાને કાયદા રૂએ અધિસ્તુતિ, તેની પ્રૌઢના, તેનું એક પગે !
કાર ન હતો. અં. નવ ગ. હોય છે. કોઈ માણસ પોકારે ત્યારે | આપ લોકે હાસાહેબ કે સાહેબ કહે ! લવાદી, સ્ત્રી (અ. વાળી હif= છે તેમ અરબમાં લખેક કહે છે. કાબાની ! એક બીજાને પરસ્પર આશ્રય) લવા. ઇમારત બંધાવ્યા પછી હજરત ઇબ્રાહીમ ) નું કામ છે.

Page #96

લશ્કર ]
૨૭૫ લાઇલાહાઈલ્લલ્લાહમુહંમદુરસૂલુલ્લાહ લશ્કર, ન૦ (ફારૂ =લલૈયાનું લંગરવું, સ કિટ (ફાડ જર ઉપરથી ટોળું) લડનારા માણસોને સમૂહ તે. ! ગુજરાતી ક્રિયાપદ ) જમીનમાં ખુંપી
બેસે એવા દાંતવાળું દોરને છેડે બાંધેલું લશ્કરી, વિ૦ (ફાટ રૂરલ ડાઈ= વજન, બિલાડી-નાંગર-નાખીને વહાણને લશ્કર સંબંધી) શનિક, ફેજનું
થોભાવવું. લકે, પુ(અસ્ટાદ =ઉચ્ચા- લંગરિયાં, ન૦ (ફા સ્ટાર ઉપરથી)
રણ, શબ્દોને અવાજ, બોલવાનો લહેકે) ધુધરીઓવાળાં પગનાં આંબળીયાં. ચાળે, મંડ.
લંગરિયું, ન૦ (ફા સ્ટાર ઉપરથી) લહજે, પુરા ( અ = Eઈ=ડે ઝાંઝર, આંબળીયું,
સમય, એક વખત જરા નજર કરીને હું લંગરી. સ્ત્રીત ( ફા ના s =મેટો જેવું. હંગતપાસ્યું ઉપરથી) થોડેક |
થાળ) ઘુઘરીઓવાળું પગનું ઘરેણું. સમય, થોડીવાર.
સુંદર બાળક રૂ૫ રૂપાળું ચરણ લંગરી લહે, સ્ત્રી. (અ) ૬ કદ =ઉચ્ચારણ !
વાગેરે.” દયા શબ્દને અવાજ, બોલવાને લહેકા) તાણ | લંગાર, સ્ત્રી, (ફા સ્ટેજ ઉપરથી) ઝુલાવી ચાંપીને બોલવું તે.” “જગલમાં ! સાંકળી, એક એકને એકેડે ગંઠાએલું ભજનની લડેમાં ઉન્મત્ત પડના, પગના ધબકારા. સ. ચં. ભા. ૨
લા, અ૮ (અ) રા J=નહિ, અરબી ઉપલહેકે, પુર (અ. ઢ =ઉચ્ચા ! સ છે ) નહિ. જેમકે લાઈલાજ. રણ, શબ્દોનો અવાજ, બોલવાનો લહેકે) | | લાલાજ, વિ૦ (અ) ત્રારૂઢીંગ Jey= તાણ ઝુલાવી ચાંપીને બોલવું તે.
જેનો ઈલાજ ન થઈ શકે તેવા) લાચાર.
નિરૂપાય. લંગડી, વિ (ફારંજ CJ લંગડો) લે, પાંગળો.
| લાઈલાજ, સ્ત્રી (અ. ઢાઢા JeJ=
નિરૂપાય પણું ) ઈલાજ ન થઇ શકે એવી લંગર, નર (ફાર કર J=ભારે વજ- | સ્થિતિ.
નનું લેટું જે વડે વહાણને ચાલતાં રોકી “જ્યાં લાઇલાજી સર્વની, ત્યાં કાણુ કેને રેખાય છે તે, ગરીબોને ખાવાનું અપાય હાથ દે.” કલાપી. તે ઠેકાણું, સદાવન) ગરીબેને ખાવાનું | લાઈલાહા ઇલ્લલ્લાહે મુહંમદુરસૂલુલ્લાહુ, પુત્ર
આપે તે ઠેકાણું વહાણની બીલાડી. (અ ટાઢાઢરલાદુમુહંમદુરુલંગરખાનું, નવ (ફા સર ડિટ !
rદ -JS
JSS - J= સદાવ્રત, ગરીબોને ખાવાનું આપવાનું
ઈશ્વર એક છે, તે મુહંમદ–સક અ--
તેના રસુલ છે.) મુસલમાનોને પહેલે સ્થળ) સદાવત.
કલમે. જેમાં ખુદાનું અકય ને મુહંમદલંગરવા, નવ (કાહૃાર દ્વા=વહા- સ. અ. સાહેબના નબીપણાને ઇકરાર
ણને રોકવા માટે લેઢાનું વજન) વહાણ છે. “લાઇલાહા ઇલ્લલ્લાહોમુહંમદુરસુલુલ્લાહનો રિકવાની બીલાડી.
કલામ સઘળે પથરાવો.’ક. ઘે.

Page #97

૨૩૬
લાઉલ્સ્ટર ]
[ સિલસ
લાઈલશ્કર ન॰ (ફ્રા॰ હરર્ ) સાધન લાયક, વિ॰ ( અ૰ જાTM"..યાગ્ય. હાö=ઘટતું હતું. ઉપરયા ) યોગ્ય, ઘટિત, અનુપ, સમાન.
વાળું લશ્કર.
યાગ્ય.
લાએ', ૦ ( ૧૦ રા ટાક્ષ-વ્યતિત હતું ઉપરથી ) લાયક યોગ્ય. લાદ, વિ॰ (અ૦ત્યાગવૃદ્ઘાત્ પ્રકૃિ ઓલાદ વગરના ) વાઝીએ.
લાચાર, વિ॰ ( કાનાચાર !=નિરૂ પાય ના નર્રહ, ચાર-ઉપાય.
ફારસી શબ્દ છે એને 'લા' અરબી ઉપસર્ગ લાગી લાચાર શબ્દ થયા છે તે તે પણ વપરાય છે પણ પ્રયાગ ખાટા છે. ખરા શબ્દ નાચાર છે, કેમકે ના' ઉપસર્ગ ફારસી છે ) નિરૂપાય, કાંઇ ન થઇ શકે એવા.
લાખ, શ્રી અહમના (ટકાર, ધિક્કાર ) ધુતકાર. મગર નિત સદા હીજરાઇ લેતાં કાણુ પરવાર્ય, કલાપી.
‘ચાર’લાલ, પુ॰ (ફા 77 Jd=એક પ્રકારનું જવાહીર ) લાલ વાહીર.
લાફાલફ, સ્ત્રી ( ફ્રા હ્રાપ્ત ž!ોખી, વડા, આત્મશ્લાઘા ડી ગ મારવી, મેટાઇ કરવી. ફૂલ, ગુલામ, બાશ. લાાવેડ, પુ॰ (ફા હ્રાન્ન ŻY=શેખી, વડા ઉપરથી ) ઉડાઉડા.
લાયકાત, સ્ત્રી॰ ( અ॰ હિયા કઈ લાયકી. ) યાગ્યતા, પાત્રતા.
લા પુ (કા॰ રાજŻJ=શેખી ઉપરથી ) લપડાક, તમાચે.
લાયકી, શ્રી ( અહિયાત BJ ઉપરથી=સાયકી ) લાયકપણું, પાત્રતા.
લાચારી, સ્ત્રી (કા॰ નાચતી glei= કાંઇ બની ન શકે એવી હાલત ) નિરૂબાયપણું, દીનતા. લાજમ, વિ૰ અ॰ત્કાઝિમ jY=આવશ્યક) લાશ, સ્ત્રી
ઘડિત, યોગ્ય લાયક · અમે ઉત, અમે એગમ: લીધી લિમ્બર, હતું લાઝમ. લાકડા, પુ ( અ હાર્ાવા |Je દાવા ન રાખવાપણું ) હાથ ઉઠાવવો,
કલાપી.
t=
લાલા, પુ (કા હાજરૢ ઇ-એક પ્રકારનું ધેાળુ ફૂલ, જે ફૂલની અંદર ડાધેા હાય તે ફૂલ) એક પ્રકારનું ફૂલ.
"
ગુલ લાલા સમ છે,
ગાલ લાલ તજી તે, તરૂણા વાટિકા થાય છે, જંગલ જેવી જે. ગુ. વા. મા. લાવલશ્કર, ન૦ લશ્કર શબ્દ જુએ.
(તુર્કી હાશ!=મડદાનું શરીર, લેાથ ) શળ, મડદું, લાસ, સ્ત્રી ( તુર્કી જા8Y=મુડદાનું શરીર ) શબ, મડદું, ારબાદ, નકામું. લાસાની, વિ॰ ( અ॰ છાણાની q3Ś અનુપમ. જા=નહિ, સાની=દ્વિતીય=જેની જોડ ન હોય તે) ઉત્તમ, અદ્વિતીય. લાંગર, ન॰ ( કા સર=હાણ
થાભાવી રાખવાની લેાદ્રાની બિલાડી લંગર, લાંબીનજર, સ્ત્રી (અ૦ નઞર્äi=ષ્ટિ)
દૂરને! વિચાર કરવા તે. લિમનાન, પુ॰ (અ- ઝુનાન !=એક
પત છે . એશિઆ તુર્કસ્તાનમાં એક પર્વત છે.
લિલમ, ન૦ ( ૬ સીલ્ડમાં=એક પ્રકારનું જવાહીર છે, જે દક્ષિણ તે લકામાંથી આવે છે ) જ઼ીમતી રત્ન.

Page #98

લિલા ]
૨૩૭
[ લેતુંકાર લિલ્લા, રાવ ( અ gિ =ખુદાને ! “ચેના બીજા ભાગમાં કઈ કા કરી
માટે) પ્રભુપ્રીતે, નિષ્કામ. ! ગાતો હતો. ' સ. ચં. ભા. ૪ : લિહાજ, પુરુ ( અ જિજ્ઞાસ Ecઈ= { લજત, સ્ત્રી, (અ) સુરત ઈસ્વાદ) નજર, અદબ, શરમ) માન રાખવું,
મજા. વિવેક, અદબ.
ઉત્તર વજનનો જિહાજ રાખીને આપવો” લેજમ, સ્ત્રી (ફા == એક નં. ચ.
પ્રકારની નરમ ને સ્થિતિસ્થાપક કમાન
જેમાં લેઢાની સાંકળો ને લેઢાની ચકલીંબુ, ન૦ (અટીપું ઈકલીંબુ ) : તાઓ હોય છે તે) અખાડામાં વપરાતી લીબુ.
એક કમાન. લુકમાન, પુ(અ) જુમાન Jiઈ=એક ઢ
| લે, પુર (અ. દર કંપડે મોટા વિદ્વાન હતા. કુરાનમાં એમનું
સમય, એક વખત જરા નજર કરીને વર્ગને છેએક વિદ્વાનનું નામ છે. |
જેવું ) નિમેષ, આંખ ઉઘડે ને બંધ થાય
. . લગત, નવ (અ
=જેના |
. એટલે સમય. અર્થની સાધારણ રીતે ખબર ન હોય | હેમર
લેબાસ, પુર (અ. બ્રુિવાર, 0= તે શબ્દ. એનું બહુવચન. ટુકમાત !
પિશાક. સ્ત્રવર શરીરને લુગડાથી ઢાંક્યું iઈ=કેશ. સ્ત્રાવ બોલ્યો ઉપરથી)
ઉપરથી) પિશાક, પહેરવેશ. શબદકેશ, સમૂહ.
કઈ વખત મરદનો લેબાસ પહેરી લુણહમ, વિ(અgr=અયોગ્ય. |
જમાલખાનને હાથે વળગી ગેલ કરતી લુણ, ગુડ મીઠુંખાઈને ખોટું કરે એવે. |
કરતી રાત્રે કરવા પણ જાય.' સ. ચં.
ભા. ૧ ઉતરી, સ્ત્રી (ફા સુત્રા -ઈ-બે માણ- લેલનુલકાદર, સ્ત્રી (અ૦ તુવક
એ ગોઠવેલી એક ખાસ ભાષા કે જેને ! SUf, =એક પવિત્ર રાતનું નામ, ત્રીજો સમજી શકે નહિ. જેના પેટમાં જે વર્ષમાં એક જ વાર આવે છે. આ કાંઈ વાત ન રહી શકે તેવો માણસ, એક રાત્રે જે ભકિત કરવામાં આવે છે વાત ફેલાવનાર) ચાડી ખાનાર, લડાવી તેનું પુણ્ય ૧૦૦૦ મહીનાની ભક્તિની મારનાર,
બરાબર ગણાય છે તેથી એની કદર
કરવામાં આવે છે. એ રાત ક્યારે આવે લેકીન, અા ( અ રાવિન અJ. ફાર
છે તેની ખબર નથી. પણ ઘણાઓનું સીમાં સેવિન ઈ=પણુ, મગર)
માનવું એવું છે કે રમજાનમાં આવે છે, પણ, તોય, તથા સબતો અરછા લેકિન આપને જાવે
કુરાનમાં આ રાત વિષે એક અધ્યાય
પણ છે) એક પવિત્ર રાત.. કિધરસે ? સ. ચં. ભા. ૧
તરીકતમાં તું ગાતું તે, હકીકતમાં થયું કે, પુ (અા સT ==ઉચ્ચા- જાહેર; હજારો માસથી મોંઘી, સુહાગી રણ શબ્દો અવાજ ) બોલવાની લઢણ. | લેલનુલ્કાદર. દી સાહ
કૃતધી.

Page #99

લેલી ]
લૈલી, શ્રી ( અ ા, હમ્ફ્રી sta=કાળા રંગની, શામળા, મજનૂની પ્રિયા ) મજનુની પ્રિયા. લેલી મજનુ કહેવાય છે, બંને
આશિક
માક હતા.
૨૩૮
લેલેમજતુ, ન ( અ૦ હે હ્રામનું= આશક માશુક થઈ ગયાં છે. ) લેલી અને મજનું.
લહેજત, શ્ર૦ ( અ૦ જન્નત ઝં=
સ્વાદ ) મજા.
લહેજો, પુ (અ૰ STT Ä=થોડા સમય. એક વખત, નજર કરીને જોવું તે ) આંખ મિચાઇને ઉધડે એટલે અલ્પ સમય. અતિ સુખતણા લહેજા, કિન્તુ ન દી
"
.
બની શકે.
કલાપી.
લ્યાનત, સ્ત્રી (અ॰ જામત ધિક્કાર ) ફિટકાર, તુચ્છકાર.
લેખાન, પુ૦ (અ॰ સૂવાનો હકએક પ્રકારના ગુંદર જે આગ પર મૂકવાથી સુગંધ આપે છે ) ઘૂપ કરવાના તે વાના કામમાં આવે છે તે ગુંદર.
=
૬. ૧.
વ, વિ૦ ( અ થ 28,=આરામ, પુણ્યા૨ે આપેલી વસ્તુ) સાર્વજનિક, જેનેા કાઇ ખાસ માલિક ન હોય તે. જ્યારે આખુ કુરાન લખાઈ રહેતું ત્યારે તેને વકફ તરીકે મક્કા કે મદીને મોકલતા.’ મિ. સિ. વકાલત, શ્રી॰ ( અવ થાહત= પેાતાનું કામ બીજા પર નાખવું. જ સોંપ્યું. ઉપરથી ) વકીલનું કામ, વી. લના થયા.
વખત
વકાલત યા દક્ષાવ્રતની ન કામેત્રી કયામન પર. ’ દી. સા. વકાલતનામું, ન૦ ( અ॰ વા+નામદ
ફા॰ વાજામાં..-=પેાતાનુ કામ બીજા ઉપર નાખવાના લેખ ) વકાલત કરવાની સત્તાના લેખ.
'
થકી, શ્રી અ૦ ત્રાવિત્ર !=થનાર, આશા, નક્કી) ધારણા, ઉમેદ, સંભવ, જોગ. વકીલ, પુ॰ (અવાજ =પેાતાનું
કામ બી અને સાંપવામાં આવે તે, વજ સેાંપ્યું ઉપરથી ) પર રાજાના દરબારમાં પાતાના રાખેલા માણસ, એલચી, આડતીયા, મુખ્તઆર.
વકીલેમુતાલીક વિ૰ (અયનિિત્રપુત #filäJd=મુતાહિ= સંબંધ રાખનાર) અમુની સાથે સંબંધ રાખનાર વકીલ. વકીલ ભુતાકે સરકારસરકાર સાથે સંબંધ રાખનાર વકીલ,
વકીલાત, સ્ત્રી (અ વાહત = વકીલનું કામ) વકીલને ધંધા વકીલાતનામુ, ન॰ (અ૦ થા-નામદ
ફા૦ ચાાહસ્રામર્સ -૯૩૩ 65–વકીલ પણાની સત્તા આપવી તે) આપણે વકીલ કરાવીએ તે માટે આપણે લખી આપીએ તે કાગળ.
=જાણવું, જ્ઞાન વ=તે ઉભા ઉપરથી ) સમજ, અલ, ડહાપણ.
વર્લ્ડ, સ્ત્રી (અતુલૢ
વ, પુ॰ ( અઃ ષ =આખર, ઇજ્જત, પ્રતિષ્ઠા, વર=ભારે હતું ઉપરથી ) ભારખેજ, માન મરતબા. વખત, પુ॰ (અ૰ ===સમય ) કાળ, મેામમ, ઋતુ.

Page #100

વખતબેવખત ]
[ વજે વખતબેવખત, પુર(વષય એમાંaફારસી અનાજરોજને પગાર આપો ઉપરથી છે. વા અરબી છે
, જાગીરદાર) ગરાસીઓ, દેસાઈ =ઘડી ઘડી, વારંવાર, અવારનવાર) ગમે છે
વ , પુ(અ. ય g = ત્યારે, જરૂર પ્રસ ગે. ઉપાડે બોલ્યા બેલ, વખત બે વખતે.'
દરરોજ માટે જે વસ્તુ મુકરર હોય તે.
વારજનો પગાર આપો ઉપરથી) ગુ. ક, વાં. મા.
ઈનામી બાગાયતી જમીન, બાગ બગીચો વ, પુ(અજાતિ લડાઈ,
બનાવવા જેવી જમીનને કકડ. સખ્તી, મુસીબત, મરણ, દુખ, કષ્ટ )
વછર, પુ(અરર =પ્રધાન. વિપત્તિ, ભૂખનું દુઃખ.
આ ઉપરથી) પાદશાહને વગર, અબ (અ. વિજાર =સિવાય) | સલાહ આપનાર મુખ્ય મસલતી. વિના, વીણ,
| વછરાઈ, સ્ત્રી (અ. વિગત = વગવસીલા, પુ. (અaણીઢ ખ - વજીરપણું.) પ્રધાનનો એહો, પ્રધાનનો વાર્તા, આધાર. વગ એ ગુજરાતી શબ્દ |
અમલ. છે ) સહવાસથી ઉત્પન્ન થએલો સુસંબંધ
વછરાત, સ્ત્રી (અ. જિગાર = વગેરે, અ (અગાથા, રાહુ વજીરપણું) પ્રધાનનો એહદો. વજીર તરી
; અને, નવર=સિવાય, | | કેની સાહેબી. જૂઆ, આ સિવાય બીજા, ઈત્યાદિ ) | વછરી, સ્ત્રી (અ૦ વર, વિનra અમુક અને બીજું, ઉપલક, બધું ઇત્યાદિ. |
હjકડા વછરાપણું) વછરાત. વજદ, પુ(અધક મસ્તી, જોશ, વજુ, ન૦ (અસુર નમાજ પઢવા બેશુદ્ધિ ) હાલ, સરમસ્તી, ખુશી.
માટે હાથ માં છેવું તે) ચ, હાય સ્કિ, વસ્ત્ર, વજદ, ઇત્યાદિ વાતોનું રિહરય પગને મેં જેવાં તેકેવળ પરગેંક્ય રૂપતા પરવેજ છે.
| વજુદ, નહ (અ૭ શુકૂદ હોવાપણું સિદ્ધાંતસાર,
શરીર) સત્ય, ખરાપણું, વાસ્તવિક્તા. વજન, ન. (અવકન ભાર ! “તેની હકીક્તમાં કશું વજુદ નથી.” ભારેપણું, બેજ, તેલ.
ગુઇ ગઇ વજનદાર, વિ૦ (અ૦ જનાર ફા પ્ર૭ વજે, સ્ત્રી (અe પગ મૂકવું,
વાર ગj=વજનવાળું) બાજ- બતાવવું. તરીકે) ગણત, નગદમાં નહિ દાર, સંગીન, વજનવાળું, પ્રતિક્તિ.
* | પરંતુ પાકેલા અનાજ વગેરેમાં હિસ્સો વજનસ, વિ. (અ૦ થકન પ્રમાણે પાડીને લેવાતી મહેસુલ. ણમાં જોઈએ તેટલું) બટd.
| વજે, સ્ત્રી (અ. ૧૪ મે, ચહેરો, વફાદાર, વિ(અ. કલર ફા તરીકે, બરાબર, રૂબરૂ, જીત, કોઈ વસ્તુની
પ્રખ્યાત ગી = હકીક્ત, જેથી ગુજરાન ચાલે એવી વસ્તુ) * દરરાજને માટે જે વસ્તુ મુકરર હોય તે મને, પગાર, તરફ, બાજુ,

Page #101

વજેવળતી]
વજ્રેવળતી, વિ॰ (અ યા ô=મૂકવું વળતીઉ ગુ. શબ્દ) ભાડું જમા થાય તે વ્યાજ ખાતે મ ંડાય એવી શરતવાળું ખાતું અથવા લખત તે.
૨૪૦
વટહુકમ, પુ૦ (અ૦ કુલ $+વટ, ગુ॰ શબ્દ) સંબંધવાળા સર્વે જણ ઉપર લખેલે
હુકમ, મુખ્ય હુકમ.
વતન, ન॰ (અ॰ વતન be=વદેશ. વતન=રવો વસ્યા ઉપરથી) પેાતાનું મૂળ ગામ કે દેશ.
વતનદારી, સ્ત્રી ( અ૦ વતવારી કા પ્ર૦ વૃતાન્ત SylJ>=વતનદાર પણું ) જાગીરદારપણું, દેસાઇગીરી. વનવાડી, સ્ત્રી (અ॰ વતન J-=વાડી ગુ૦ શબ્દ ) રાજ્યસેવાના બદલામાં મળેલી જમીન વગેરે.
વતની, વિ॰ ( અ વતનીવતનના ) રહેવાશી, રહીશ, રહેનાર.
વતનદાર, વિ∞ (અ॰ વતન કા પ્રવાસ, પુ॰ ( અ૦ ત્રત્રાજ!!=સતી, ચન્દ્ર! -=વતનવાળા ) જાગી. માજ) ભાર, આફત, મુસીબત, વિપત્તિ, રદાર, મજમુદાર, દેસાઇ. કષ્ટ, સંકટ.
વાય, વિ૰ ( અથવા
=રા આપવી, ફારસીમાં વા* પણ વપરાય छे. वदअ કર્યું ઉપરથી ) વાવેલું, ૮ મેાકુલું,
તને કેટલુંક દ્રવ્ય આપી વદાય કર્યાં. '
કુ, ધે.
વફા, સ્ત્રી ( અ લગ્ના55=વિશ્વાસ રાખા, વી તેણે વચન પુરૂં કર્યું રથી ) વચને વળગી રહેવું તે,
ઉપ
પ્રમા
ણિકપણું.
ભાઇ, સ્ત્રી
અવTT_c33=ત્રિ શ્વાસ ઝુમવાપણુ વધી તેણે ષયન પુરૂં
!
[ વરાત
કર્યું ઉપરથી ) વચનને વળગી રહેવાપણું, તેણે જ્યાં સુધી તે વકાષ્ટ રૂપે રહી ત્યાં સુધી તે રસબસ જમાડયા છે.
આ નિ
વફાદાર, વિ॰ ( અ વ{ાર કા૦ પ્ર૦ }ડિ-=વાવાળા, ભરાસા રાખવા લાયક) વચનને વળગી રહેનાર.
વફાદારી, સ્ત્રી (અ॰ વાવારી ફા॰ પ્ર૦ Sylu!S=પ્રમાણિકપણું ) પરમભક્તિ, અલિત શ્રદ્ધા.
દુશ્મનોની જાતપર કાઇ વખાલ આવી પડે તા તરત ખબર કહાવજો. ’
મા. મા.
વક પુ॰ ( અવર } = પાંદડું',) પાનું, સેાનારૂપાના વ′,
વરખ, પુ॰ ( અઃ વજ્ર J2 = પાંડુ', પાનું) સેાનારૂપાના વરક,
વરડા, પુ॰ (ફા વરસામTE PATH=
ખર=બહાર. આમદન=આવવું. ઉપરથી અમદા=આવેલે =બહાર આવેલા ) બહા ૨ નીકળતા મકાનના ભાગ, વરડા.
વરદી, સ્ત્રી ( અ થી ૭ = ગુલાબ ઉપર્ધી. ગુલાબી ર`ગનું, સિપાએના ડેસને વરદી કહે છે. ) સીપાઇએનાં લુગડાં, યુનીફામ
વર્મ, પુ૦ ( અન્ન વરમ ડવા) સાè.
وم
=
સાળે ચ
વરત, સ્ત્રી ( ફા॰ વરાત હિસ્સા, ભાગ, ખજાનચીના નામ ઉપર રૂપી આપવા માટે લખેલી ચિઠ્ઠી રૂપી આ

Page #102

વરાપ ]
૨૪૧
[ વસી
પવા માટે લખેલે રૂકકે.) કે. “કાઠિઆ-1 વસલ્લા, ૫૦ ( અ વદ =કાગળ વાડની વાર્ષિક વરાત એક લાખ રૂપી- | કે લુગડાને કડકે ) કપડું વણતાં વઆ.” રા, મા. ૧
ચમાં તાર એકઠો થઇ જવાથી આવેલી
ઘુંચ, જાળું. વાપ, સ્ત્રી (અ. વડrvમાર ર ys !
વાઘસિવાય+સાવ ફા. પાણી. પાણું | વસવસે, ૫૦ ( અ૮ વરવસદ = વિના) વરસાદ આવી ગયા પછી કેટ- વહેમ, શક, શંકા) અંદેશો, ખતરો, શક, લાક દિવસ ઉઘાડ આવવાથી પાણી ! ' વસવસે ઓર ભ્રમણકે ટાળો, મેંપના સુકાઈ જાય છે તેવી જમીનની સ્થિતિ, ઓર ખુદકે બિસારો.” અ કાર એને વરાપ થયો કહે છે. એટલે ખેડુતો
વસવાસ, સ્ત્રી (અ૦ વાર એ વખતે જમીન ખેડી નાંખે છે. વર
=
વહેમ, બીક, ધારણા, શક ) સરસાઈ, સાદ વરસ ચાલુજ રહે, ને વરાપ થાય
ચડસાચડસી, સ્પર્ધા. નહિ તે જમીન ખેડાય નહિ ને તેથી કે પાક સારે થાય નહિ.
વસાત, સ્ત્રી ( અ વરત bઅર =
પાથરણું, સાદડી, શત્રજી, ઘરની પુંછ. વરાષિયું, ન૦ ( અ કg+ગાવ ફા
વરત પાથર્યું ઉપરથી ) વિસાત, માલ, ઉપરથી) કરી ડાંગર પુંખીને કરેલું
પુંછ. “એને મનથી કાંઈ વસાત વગઘરે.
રની ધુળ જેવી અને જ્યારે ધરાય ત્યારે વલદે, અર (અ ર , = છોકર) |
થઈ શકે એવી વાત હોય. ” સ, ચં. દીકર, પુત્ર, ઉમર વલદે કાસમ એટલે
ભા. ૨ કાસમને દીકરા ઉમર.
વસિયત, સ્ત્રી (અ. વસિત વલી ૫૦ (અવહી 1ટન મિત્ર મરતી વખતે કે સફર કરવા જતી વ
ખુદાની પાસે) મુસલમાની પીર, એ, ખતે કોઈ માણસ બીજાને કાંઈ સોંપણી લીઆ.
કરી જાય તે ) વારસા તરીકે આપવું
તેમજ આપવાનું છે. વસલ, પુo ( અ વ૮ ક મુલાકાત, સોગ, મળવું) સંબંધ.
વસિયતનામું, ન૦ ( અનિશ્ચત + હતી જ્યાં વસ્લની ખાહિશ, મળ્યું नामह० वसिय्यत्नामह ત્યાં ઝેરનું માલું.’
પ્ત =વસીયત કરેલ કાગળ ) કલાપી.
મરનારે પિતાની મિલ્કતની વ્યવસ્થા “ રહી ગઈ વસ્લની આશા, અગર ગર
માટે કરેલે લેખ તે. દિન કપાઈ છે.'
સુ૦ ગs. || વસી, પુત્ર ( અ વણી =જે માણ
સને વસીયત કરવામાં આવી હોય તે, વસલે, પુવ ( અ૭ વરદ =કાગળ વસીયત પર અમલ કરનાર, બંદેબસ્ત
કે લુગડાને કડકે. વસલ સાંધ્યું ઉપ- કરનાર ) વહીવટ કરનાર, ગામ ઉપર રથી) ભાગ.
રહી તેના બોબસ્ત રાખનાર, ૩૧

Page #103

વસીલે ]
૨૪૨
વસીલે, પુલ ( અ વ દ = ! હજરત જીબ્રઇલ અ. સ૦ લાવતા હતા
વાસ્તે, આધાર ) લાગવગ, ભલામણ તે. ) ખુદાનો સંદેશો, જે પેગંબરોને થાય એવો સંબંધ.
પહોંચાડવામાં આવતો હતો તે. વસુલ ૧૦ ( અ રજૂ =લેવું.
“તું વહદતની વહી દે, યા કરું તૈયારી વરસથું ઉપરથી ) જમે લેવાનું
તુરબત પર.” જે તે, આવક, આમદાની, મેહસુલ.
દી. સા. વસુલદાર, વિ૦ ( ફૂક્યાર ફા !
| વહેમ, પુત્ર ( અ વેલ્સ શંકા, શક, પ્રવરૂવાર 4 =માગતું ને કર ! એ દહે. વગેરે ઉઘરાવનાર ) આદાની ભેગી વહેમી, વિ૦ ( ૪૦ થી શંકાકરનાર,
શીલ) વહેમાય એવું, અવિશ્વાસી. વસુલાત, સ્ત્રી (અ. કબૂઢ , નું | વાજ, સ્ત્રી (અ. k==કથા)
બહુ વચન ) જમીન ઉપર લેવા કર, ઉપદેશ. પછી મોહરમના દિવસોમાં વસુલ કરવાની સાથ.
વાએજ કરે ' નં. ચ. વશે, (ફાઇ વિવફ્ટ on =વીદ્યાનો
તે વેળા સઘળી મસ્જિદમાં વાજ વીસમો ભાગ. દરેક વસ્તુનો વીસ |
કરવાનો હુકમ થયે હતો.” ક. ઘે. ભાગ ) જમીનનું એક માપ. | વાજ, ૫૦ (અo atz ke = કથા વહદત, સ્ત્રી (અ. યત 45 =એ.
કહેનાર ) ઉપદેશક. યતા) એય. પરમેશ્વરનું એકપણું. વાએઝ, પુ ( અ વાર 21, = કથા “તું વહદતની વહી દે, યા કરું તૈયારી કહેનાર ) ઉપદેશક તુબત પર ”
દી. સા.
જર્મનીના શહેનશાહને દેવળમાં લાંબી
વાયજી સાંભળવાનો કંટાળો હોવાથી વહાબી, પુ. (આ વાવી - શેખ
દેવળના દરેક પાદરીને હુકમ કર્યો છે.” અબ્દુલ વહાબના અનુયાયીઓ ) મુસ
સુ. ગ. લમાની ધર્મને એક ફોટો છે. એ ફકત ખુદાને માને છે. પેગંબરોને છાજે ! વાએ, પુ. (અ. વદ છે-વચન, તેટલું માન આપતા નથી ફકત ! કરાર. વઢવચન આપ્યું ઉપરથી ) પિતાના મોટાભાઈ સમાન ગણે છે. આ વાયદો. * નાગનું હૃદય ભક્ષણ કરતાં જ્ઞાન થાય છે, એ વાતને અન્યથા સમજતાં કાઈ
વા, વિ૦ ( ૪૦ વષિા – ==ઉભે ઈસ્લામી પંથવાળા ( ઘણું કરીને વહા
રહેનાર, જાણનાર, ખબરદાર. યા* બીઓ સર્પનું જ ભક્ષણ આચરે છે. !
|| તે ઉભો ઉપરથી. ) વાકેફ, જાણીતું.
વાકેફ, વિ૦ ( અ કા 65 =ઉભો વહી, સ્ત્રી ( અ વ = = ખુદાની રહેનાર, જાણનાર, ખબરદાર, વાર
તરફથી પેગંબર સાહેબ તરફ જે સંદેશા ! તે ઉભે ઉપરથી ) માહીતગાર, જાણીતું.
સિ. સા.

Page #104

-
અ. .
,
વાકેફગારી ]
૨૪૩
[વાર વાકેફગારી, સ્ત્રી, (અ
“માલ ન ગમે તો વાપસ મોકલજો.” ફા પ્ર. ઘાgિr s&d 1 = | “હુકમ થયા કે લેટો વાપસ દે.’ જાણ, જ્ઞાન) માહીતી, જાણ, ખબર.
નં૦ ચ૦ વાજ, અo ( ફાટ વાન ; =બચવું, નવાબડું, વિ૦ (ફા વરતટું ખs,
પાડવી) વ્યાકુલ થઈ જવાવું તે, બા, બંધાએલું, સગુંવહાલું) સગું, સંબંધી, ત્રાસ.
વાયજ, સ્ત્રી વાએજ શબ્દ જુઓ. વાજબી, વિ. (અ) વાવ = દુરસ્ત વાત, યોગ, વજબ તે જરૂરી હતું
વાયજી, પુ. વાએઝ શબ્દ જુઓ. ઉપરથી) ગ્ય, બરાબર, યુક્ત. વાયદાસર, અ૦ (અવગર ૪ વાજીબુલવજુદ પુત્ર (અ. વનિયુકૂઃ
: વચન, કરાર. વગ વચન આપ્યું ઉપ= ખુદાની જાત ] ખુદા.
રથી=વાયદાસર=નક્કી કરેલે વખતે જ) અવર્ણ બ્રહ્મને સતરૂપે જણાવતાં વા
મુદ્દત પ્રમાણે, જબઉલવજીદ કહેલું છે. ' સિ. સ. | વાયદો, ૫૦ (એક વાર ૪w =વચન,
કરાર. જમવચન આપ્યું ઉપરથી) વાટખરચ, ૧૦ (ફાટ , વાટ ગુજ.
કોઈ પણ કામ માટે મુકરર કરેલો રાતી) મુસાફરીએ જનારને વાટમાં થ
વખત તે. નારું ખરચ તે.
વાર, અ૦ (ફાર પ્રત્યય છે. વાર વાટખરચી, સ્ત્રી (ફા , વાટ ! જેમકે ઉમેદવાર) ફારસી પ્રત્યય છે.
ગુજરાતી) મુસાફરી દરમીઅન ખરચવાની ! રકમ તે.
વારસ, વિ. (અ) વારિસ =વાર
લેનાર. વર-વારસ થયો ઉપરથી) વાદી, સ્ત્રી (અ. શાહ ડ =રણદીપ) મરનારની પછી આવનાર, મિતને રણમાં આવેલ બેટ, રણમાં એવી જગા
હકદાર. કે જ્યાં આજુબાજુ રેતી હોય પણ ફક્ત
વારસનામું, નવ (અવારિણ+નામg, ત્યાં આગળ પાણી ને ઝાડ હેય તે.
ફો. પ્રત્રાન્નિામ --~(U) = વાનગી, સ્ત્રી (અo a =વેપાર વસીયતનામું) મરનારે પોતાની મિલકત
+માના+ગી બેને ફારસી પ્રત્યય મળીને અને અધિકાર અમુકને મળે એવા હેતુથી વમળી =બનાવટ, સોદો કરેલો લેખ. “નહિ તે વારસનામું કર્યા પછી તરત જે રકમ આપવામાં લખાવી દફતરમાં નોંધાવ. ' દ. કા. આવે તે, બાકી રહેલાં નાણાં પાછ- ભા. ૨ ળથી આપવામાં આવે છે.) નમુનો
વારસો, પુત્ર (અ. વિરાસત = માસલે.
વારસ. વરસક્વારસ થયો ઉપરથી) વાપસ, વિ. (ફાડ વાપર =ખસે મરનારની માલમીલકત તેના વારસને
પાછો ફરેલે, પાછળ, પાછું, પાછું) આપવું. | મળી હોય તે.

Page #105

વાલામાતબ ]
२४४
[ વિલાયતી
વાલામરાતબ, વિટ (અ૦ ઘાટ્ટામeતા વાહીદ, વિ૦ (અ) પારિ
--, વાઢા=બેટ (ફો). મરા- એક) એક. ત્તિવ (મબાનું બહુવચન) મેટી પદ- વિકાલત, સ્ત્રી (અન્ય વાત છ6 વીઓવાળા) પ્રતિષ્ઠિત, માનવંત. | વકીલપણું) વકીલપણાનું કામ
“ આલમખાંએ ગુલંદામની વકાલત કરી.” વાલી ૫૦ (અવાઢી 2 =દોસ્ત,
બા. બા. હાકેમ, માલિક, સમું પિતાનું. પછી= થવું ઉપરથી) માલિક, સગું. વાલીવારસ | વિગેરે, અ વગેરે શબ્દ જુઓ. કહેવાય છે.
વિદાય, વિ૦ (અ) વહામ ઈજા “દે શુક્ર હો વાલી ખુદા, ગમખાર બેગાના !
આપવી. ફારસીમાં વિકાસ પણ વપરાય પરે.' કલાપી.
છે. વર=મૂકવું ઉપરથી) વળાવેલું,
મોકલેલું. વાલીદ, પુત્ર (અ) જસ્ટિ૬ બાપ) પિતા.
વિદાયગીરી, સ્ત્રી (અ૦ વાગ+નો વાસેલ, વિ૦ (અ)
મળ ! ફાળ પ્ર , વાગરીક નાર. વતzતેણે સાંધ્યું ઉપરથી) ચાલુ
રવાનગી) મોકલવું, વળાવવું તે, “મામે વાવેતરને લીધે જતો રહેલે કસ લાવવાને
સારી વિદાયગીરી દીધી રે'. દ. કા.
ભા. ૨ માટે વાવણું કર્યા વગર પડતર રાખેલું ખેતર. એમ કરવાથી પાક વધારે વિમાચીઠી, સ્ત્રી (ફા૦ થીમ -= થાય છે ને તેથી પડતર રાખેલા વર્ષમાં કંટ્રાકટ, જામીનપણું, જામીનગીરી+ચીઠી પડેલી બેટ વળી જાય છે તેથી જાણે |
ગુ.) એક ઠેકાણાને માલ બીજે ઠેકાણે બંને વર્ષ સંધાઈ જાય છે માટે.
સહીસલામત પિહોંચે તે માટે ઠરાવેલી “જમી આ મુલ્કની છે, કુલ સનમ! વીમાની ચીઠી તે. સરકારની વાસલિ.’ ગુ. ગ.
વિમે, ૫૦ (ફાડ થીમ =કંટ્રાક્ટ, વાસ્તે, અવ ( અ૦ વારિત bul =
જમીનગીરી) માલ સહીસલામત પહદરમ્યાન, વચન, એલચી) માટે, કાજે,
ચાડવા માટે જે કરાર કરાય છે તે. અર્થ.
વિલાત, વિલાયત શબ્દ જુઓ. વાહ, અo ( ફા યાર કેવું સારું. વિલાયત, સ્ત્રી (અવિસ્ટાર ! =
કેવળપ્રયોગી અવ્યય છે) વાહ, શાબાશ, એક બાદશાહના તાબામાં જે મુલક હોય ધન્ય.
તે વસ્તીવાળા મુલક, વલી થવું હોવું
ઉપરથી )કેઈ પણ દેશ, સ્વદેશ, વતન, વાહીઆત, વિ૦ (અથાકી=સુસ્ત, બેહુદી
જન્મભૂમિ, ઈગ્લાંડ. વાતનું બહુવચન. વાહિયાર = બેહુદી વાતો ) નકામો બકબકાટ, નકામી | વિલાયતી, વિ૦ (અવિરાયતી છે, વાતા.
=વિલાયતનું) વિલાયત સંબંધી.

Page #106

વિસાત ]
વિસાત, સ્ત્રી ( અ॰ વિસાત ટ=પાથરણું, સાદડી, શેત્રંજી, ધરની પુંજી. ચલત=પાથર્યું ઉપરથી ) ઉપયેાગિતા, માલ.
૨૪૫
વેરાન, વિ॰ ( ફા॰ શ્રીાન, વીરાનદ ગ્રીન =વસ્તી વગરનું, ઉજડ ) ઉજડ, નિર્જન
રા શ.
સ=કા
રાઈ, સ્ત્રી ( ક્ા નિયાદી ળાશ. ) સાહી, લખવાની સાહી. રાઇ, સ્ત્રી ( અ સહીદ (me=ખરું)
હસ્તાક્ષર.
શક, પુ॰ ( અ ા ઇં=વહેમ ) સંશય, ભ્રાંતિ.
શકદાર, વિ॰ ( અ॰ ધ+TT ફા॰ પ્ર૦ કૃષ્ણ=શકવાળા) જેના ઉપર શક હાય તેવા માસ. ગુનેહગાર માણસ સજા ભોગવીને આવ્યા પછી શકદાર ગણાય છે. તેનું નામ શકદારોના લિ સ્ટમાં દાખલ થાય છે.
શકરખારો, પુ૦ ( કા૦ાજોદ ચ વૈદિDJ =ખાંડ ખાનાર, શકર=ખાંડ+ખારહ એ ખુન=ખાવું -
[ શા
શકરપારા, પુ॰ ( કા૦ાવાદ, રાષ્ટ્ર Ra Dj mમીઠાઇને એક પ્રકાર )
ચારસ ચેાસલાં કરેલી એક પ્રકારની મિઠાઈ,
શકરો, પુ॰ ( કા॰ શિદ છેડી=માજની જાતનું એક પ્રકારનું શિકારી પક્ષી છે.) શકરાબાજ કહેવાય છે.
શકુન, ન॰ ( કા પુનમૂન ! =સારી નિશાની ) શુભાશુભ
–સૂચક પ્રસંગ.
શાદાર, વિ॰ ( અરાદ્ન=ચહેરા+વાર ફા॰ પ્ર=વાળા રાષ્ટ્રનાર અથવા રાજીજ i lJt=રૂપાળા ) સુંદર ચહેરા વાળા, માહક.
નાણુ,
શકો, પુ॰ ( અ॰ લિાદ ટંકશાળમાં પડેલું નાણું, નકસી કરેલું ) સિકકા, છાપ, માહાર.
શકાર, ન૦ ( ફા॰ સૌરT DjjÍ=માટીનેા પ્યાલા) રામપાત્ર, ચણી. શકારામાં ચેારા સ્વાહા.
=મા
શખસ, પુ॰ ( અ૦ાસ ણુસ, શખસ તેણે પેાતાને ઉચા કર્યો ઉપરથી ) એકાદ જણુ, પુરૂષ, અમુક માસ
શકચા, પુ॰ ( ક્ા શિનદ=શગદી, ન॰ ( કા॰ સક્ષીય
અપરાધીઓને શિક્ષા કરવાના એક પ્રકારને સંચા ) દાળવા, ભીડવા કૅ પાડવાની કરામત, દાખવાનું યંત્ર, છટકું
અ. ન. ગ.
સગ=કુતરા + દીદ = દન, શ્વાનદર્શન, પારસીએમાં પળાતા એક રિવાજ ) કુતરાનાં દન કરવાં તે. અવસ્તાધર્મને માનનારા જથાસ્તિ તે અદ્યાપિ પણુ શગદીને રિવાજ બહુ આસ્થાથી પાળે છે. ' સિ॰ સા
પરથી. એક પક્ષી છે) એક જાતનુ શાક સ્ત્રી ( અ॰ fશા પક્ષી, જે ફૂલમાંથી રસ ચૂસી લે છે.
આરાગ્ય, નીરાગતા.
ż=તંદુરસ્તી) અને તેને શા

Page #107

૨૪૬
શખે ]
[ શરમિંદુ કરવા હજરતને અરજ કરી. ' શરત, સ્ત્રી (અશર્ત =હા પાડવી,
મિ. સિક શરત કરવી ) નક્કી કરવું, કોલકરાર
કરવા. શ , ન૦ ( ફા ઘૂ કમળ શબ == | રાત, ભૂસુગંધ આપનાર. રાત્રે ખીલ- શરબત, પુર (અ
=એક નાર એક જાતનું ધળું ફૂલ.) એક વખત પિવાય એટલું. પીવાની વસ્તુ. જાતનું કુલ. ગુલછબુ.
શરબ=તેણે પીધું ઉપરથી) લીંબુ નાશમશુલઉલમા, વિ(અ
રંગી વગેરે ફળનો રસ પાતળી ચાસણું નુર - {
સાથે મેળવીને બનાવેલું પિય-પીણું. 'J =વિદ્વાનોમાં સૂર્ય જે. રાક્ષસૂર્ય+દમાં એ મામિ | ભરા, સ્ત્રી ( કા. રર 5 v= =વિદ્વાન ” નું બહુવચન ) સરકારી ખિ- ! બંદોબસ્ત કરનાર, નિયામક) સેવા ચાતાબ છે. પારસી અને મુસલમાન વિદ્વાન ! કરી, સરભરા. નોને અપાય છે.
ક્ષણે ક્ષણે પ્રશ્ન પૂછે મનોહરા, શમશેર, સ્ત્રી ( ફાટ ફાર, ફાર કરે અવિચ્છિન્ન અખંડ શર્ભરો.'
=તલવાર. રૂમ નખ, + શેર= સિંહ, તલવારનો ઘાટ સિંહના નખ
' ! શરમ, સ્ત્રી ( ફાડ ફાર્મ = લાજ ) જે વાંકે હોય છે માટે) તલવાર.
| સ્વભાવનો જે વિવેકી સકાચ તે. લાજ. શમશેરબહાદુ૨, વિ૦ ( ફા. શોર ૪
શરમાવવું, અ૦ ક્રિ (ફા શર્મ નં હૃદુર થsi=બહાદુર માણસ)
ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ ) કોઈને તરવાર વાપરવામાં બહાદુર માણસ.
સંકોચમાં નાખવું, શરમ પાડવી. શમા, સ્ત્રી ( અ ફાલૂમ =મીણ,
શરમાવું, અ ક્રિક ( કા શર્મ ( ઉ. મીણબત્તી ) દીવી. ‘શમાપરે જાય પર
પરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ ) સંકોચાવું, વાના, મરે શીરી ઉપર ફર્યો.'
લાવવું. ગુ. ગ,
શરમાળ, વિ. ( ફાર્મ ઉપરથી) શરૂતજ, પુo ( અ રામ + તરીક
વિવેક, નર સ્વભાવનું. ફા ઇરાનમાં શહેર છે. શનિત y o =એક પ્રખ્યાત વલીનું
શરમિંદગી, સ્ત્રી ( ફી રૂfી નામ છે. ) તબ્રીજમાં જન્મેલા એક
F=શરમ) શરમ, ગેરીત. પ્રખ્યાત કવિનું નામ. એમની કવિતા શરમિંદુ, વિ૦ (ફા ૪ - વેદાંત પ્રદર્શક છે.
=શરમાયેલે ) શરમથી ઝાંખું. શરણાઈ સ્ત્રી (ફા ના =
બ્રાહ્મણે મને જે, એટલે તે શરશહ = મોઢ + નાઈ = વાંસ. પિલી
મિદો થઈ ગયો અને નાસવા લાગ્યો.' લાકડી. શરણાઈને આકાર લાંબા વાંસ |
રાક મા પુ૦ ૧. જેવો હોય છે માટે ) સરણાઈ, રાવ- બહાદુરીનું નામ લેવું કે બાળક શરળીઓ વગાડે છે તે, ભૂંગળ.
સિંદુ થઈ જશે.”. ચ.

Page #108

શરાફત ]
૨૪૭
[ સવાલ
શરાફત, સ્ત્રી (અ ારાજા = . “ પછી તેના મડદાને સરેઆમમાં ઘસડી
બુજુગ, ભલમણસાઈ ) માણસાઈ, આપ્યું.’ નં૦ ચ૦ માણપણું, લાયકી.
શરીક, વિ૦ (અ
=ભા. ચલાવું વહાણ આંસુમાં, મગર તારી ! ગીઓ. શરફતેણે ભાગ પાડો ઉપરથી) શરાફતપર * દી સારા
ભાગીદાર, શામિલ થએલે. શરાબદાર, પુo ( અ શા+ાર ફા | શરીગત, સ્ત્રી (અ. નિ = પ્રઃ શરદાર =શરાબવાળા)
ભાગીઆ થવું) ભાગ રાખો, સાથે મળવું. મધ રાખનાર, દારૂવાળો. “ તેને શરાબદારની જગા આપી. 'મિ. સિ.
- શરીફ, વિ(અશરીર =
મોટી પદવીને માણસ, શરફતે મહાન શરાબ, પુo ( અ૦ સારવ =પીવાની !
પુરૂષ થયો ઉપરથી પ્રતિષ્ઠિત, આબરૂવાળે. વસ્તુ, પાણી, શરબત વગેરે. શરબ= પીધું ઉપરથી, ફારસીમાં શરાબ=મદ) . શરીફાના, વિ૦ (અ. ફરી+માનદ કા. મા, પીવાનો દારૂ.
પ્ર. સજજનતા) મોટાઈને છાજે એવું કૃત્ય. * શરાબ તે બિલકુલજ દૂર.’ નં. ચ.
“શરીફાના ખસલતવડે મામુર હોવાથી શરાબ તેરા ખાના ખરાબ.” ગુ. કે.
મારે ખજાને આકેબતમાં કામ આવશે.'
બા. બા. શરાબબાજી, સ્ત્રી ( અ ફr+વાની
ફાઇ ઝ૦ રાજાવાઝો, ત 5 = ! અરેક વિ૦ (અ) શુ =આરંભ) દારૂની રમત) દારૂ પીવાની ગમત કરવી.
ચાલું, ચાલતું, મંડાયેલું શરાબી, વિ ( અ ફાવી ને = . શરૂઆત, સ્ત્રી ( રાગ ઉપરથી ગુરુ દારૂડીઓ ) દારૂ પીનાર.
પ્રક=આરંભ) આરંભ, મૂળ, મંડાણ. “ તે વેળાને જડજ શરાબી હતો.
શરે, પુe (અ. ફા નં ચ૦
=મુસલમાની
ધર્મ. શરમ કાયદા પાસ કર્યો ઉપરથી) શરીઅત, સ્ત્રી (અ મિત = ! મુસલમાની કાયદો, શહ.
ધર્મના કાયદા, તરીકે, રસ્તો , ધર્મ “કાળજી રેહની કિતાબ ઉથલાવી શેર માર્ગ, ધાર્મિક નિયમ.
બેલ્યા.’ નં. ચ. છું શરીઅત, છું તરીકત, છું હકીકત, મારક્ત; એમ ઘેલાં બોલીને, બસ ગાઉં શરેઆમ, વિ. શરીઆમ શબ્દ જુઓ. છું તારી સિફત.' ગુડ ગ૦
શર્મ, સ્ત્રી, શરમ શબ્દ જુઓ. શરીઆમ, વિષ (અ. ગામ + Trઠ્ઠા ! શવાલ, પુ. (અશ રુ =મુસ
ફાવે મળીને રાહિમામ ૪૪ લમાની ૧૦ મે મહીને, રમજાન પછી ==ઘણું લેકો જતા હોય તે રર. શાહ
આવે છે. એની પહેલી તારીખે રજાઈદ રાહમેટો માર્ગ, આમ=સામાન્ય સરી- . હોય છે. રાવઢsઉઠાવ્યું ઉપરથી. અઆમ રસ્તો. મેટે તે
રબ લકે એ મહીનામાં ઘેરથી મુકામ

Page #109

શહ
ઊઠાવી શિકારે જતા હતા માટે) મુસલમાની ચાંદ્રવર્ષના ૧૦ મા તા.
રાહુ, શ્રી (ક્ા ચાદનું ટુંકું રૂપ. દ =બાદશાહ, સુલતાન )શે, શરમ. મસ્તાનની રાત્રજમાં શહ, શાહની જરીએ નહિ.' ગુ. ગ.
શહા, શાહ જી.
શહાદત, સ્ત્રી ( અ॰ શાન્ત=સાક્ષી, ખરી ખબર, ધ યુદ્ધમાં માર્યા જવું ) સાક્ષી આપવી.
'
શહાદતપુર મગર નાના જીવું તારી સખાવત પર. ’ દી. સા.
'
શહીદ, વિ૰ ( અ॰ શીર્=ધ યુદ્ધમાં માર્યાં ગએલા ) ધર્મચાહો. - સાધુઓ તથા શહીદોની કબરા તથા હાડકાંને ખુદાઇ માન આપતા હતા.
>
ક. ધે.
.
- જિહાદમાં અન્યધર્મી શત્રુના હસ્તથી જે મુસલમાન મરાય છે તે કહેવાય છે.” ખા. બા.
શહીદ
૨૪૮
શહેર, સ્ત્રી (અ॰ ચુર્}=જાણવુ, દરયાત કરવું) હાશ, આવડત.
શહેર, ન॰ (કા. રાદૂન =નગર) શહેર પુર, મેાટુ ગામ.
શહેરી, વિ॰ (કાશી કન શહેરનું, શહેર સંબધી.
નાગરિક)
संगिजराहत
શખજીરૂ, ન ( ક્ા >s[ju =સંગ=પત્થર+જરાહત= જખમ, ધા. એક જાતના પત્થર છે જેતે ધસીને જખમ ઉપર છાંટવાથી લોહી બંધ થઇ જાય છે ) ખડી જેવી ઔષધિ,
એકવા
[ શાદી
શા, વિ॰ (ફ્રા॰ AT 8(a=બાદશાહનું ટુંકુ રૂપ ) આબરૂદાર, મોટા વેપારી.
માધાવાવ જગ જી
શાક, સ્ત્રી (ફ્રા૰ સિયાદી !કાન ળાશ. આ શબ્દ હિંદી ફારસી છે, રા નમાં સાહીને મુધવ=મિશ્રણ કહે છે ) લખવાની શાહી.
શાઈદ, અ૦ ( કા૦ - Me!"=લાયક, ચેાગ્ય, ઘણું કરીને, શકય)વખતે, ધણુ કરીને. શાઈદ અજાયબ આદમી. ’ ગુ. ગ.
સાગરિત પુ॰ ( ક્ા સાનિżs.c= શિષ્ય, ચેલા. ચાદ=બાદશાહ+re= ચારે તરફ. બાદશાહની ચારે તરફ ફરનાર, નેકર, ચાકર, વિદ્યાર્થી ) સાથે કામ કરનાર, સહાયક, મદદગાર.
શામી, પુ॰ (કા॰ શનિà_J{x= શિષ્ય, ચેલા, શાહ. બાદશાહગિર્દ =ચારે તરફ ફરનાર) સહાયક, મદદગાર. બાઇ અને તેના શાગી હરેક રીતે તેનું કાસળ કાઢે.' અં. ન. ગ.
:
નવા સાગિને સૌથી મોટા નિશાળી પેાતાની સેાડમાં લેતા.’ નં. ચ. શાોગ, વિ॰ ( ક્ાાાદ=બાદશાહ.) લખું આવનારને તરતજ નાણાં આપવાં પડે એવા લેખ.
'
શાણુ, ન૦ ( અ૦ સિદ્ધક્ષime=રકા ખી, થાળ ) ચપણીઉં, શંકારું, માટુ પહાળુ કાડીઉ.
શાણુકામાં ખાઇને જાય છે, તા પછી ઘણી અગત્ય પડયા વિના પાછા આવતા નથી.’ રા. મા. ભા. ૧.
શાદી, સ્ત્રી (કા॰ શારીSJl&=ખુશી આનંદ ) વિવાહ, લગ્ન
પણ અમારા ભાઇ ભત્રીજાઓમાંથી

Page #110

સાત ]
કૈાની ( કુંવરી ) પાદશાહ લાયક હરી તે અમે તેની સાદી આપ સાથે કરીશું.
ર. મા. ભાગ ૧
શાન, સ્ત્રી (અ૰ શાન છã=મોટાઇ, પ્રતિક્ષા ) ચહેરાનેા દેખાવ, શીલ, રૂપ. શાનખત, ન (ફ્રા. ન=તેના હકમાં+
વત, અ॰ કાગળ, કરાર, Ash ખત તેના હકમાં છે ) તાબાના કરાર. શાનદાર, વિ॰ ( અવશાન+વાર્ફ પ્ર વાર15Js=ભપકાવાળે, સુશાભિત ) ઘાટીલુ, સારા દેખાવનું.
શાન સાંગાત, સ્ત્રી ( અ॰ જ્ઞાનાત
૨૪૯
શાખાન, પુ॰ ( અ॰ રાણવાન t= મુસલમાની વર્ષના આઠમા મહીના ) ૨
મજાન પહેલાંને! મહીને.
[ શાલદુશાલા
શાશ્રુતી, સ્ત્રી ( અ૰ સત્તુત છRs= દલીલ, સત્યતા, દૃઢતા,) પ્રમાણ, દાખલા, પુરવારી.
શાખિત, વિ .( અ॰ સાવિત
=
પુરું, સંપૂર્ણ, આખું ) પુરવાર કરેલું હોય એવુ, ખાતરીનુ શાબિતી, સ્ત્રી અ॰ વૃક્ષ છે = દલીલ, સત્યતા, દઢતા ) પ્રમાણ, દાખલે. શાશ્રુત, વિ॰ ( અસાવિત ઘણી= પુરેપુરૂં, સંપૂર્ણ, આખું) જેમને તેમ અસલ હાલતમાં રહેલું.
૩૨
Spith Tr7=ભપકારાત= ! શાયક, વિ (અજ્ઞા !&=!ચ્છા
રાખનાર, શેખ રાખનાર) ઇચ્છાવાળા.
શાંત, દુખમાભપકા, દાખ ) છેલા, ફાંફડાપણુ, બાહાશી, હાશિઆરી.
"
ખરૂં પૂછાવા તો અંગ્રેજ અમલદારીના અમે તેા શાયક થયા હતા. ન ૨૦
શાબેલા, પુ૦ (ફ્રા શાસ્રા yLpsLit વરવાડામાં આવનાર માણસે વરની સાથે આવનાર માણુસા, જાનૈયા. આ તા ફૂંકું ને રઢિઆળું રે, જાદવના પુત્ર સામેલડારે; તે રૂડું ને રસાળુ રે, અશ્વે ડિઆ અલમેલડારે. 'અભિ॰આ શામિલ, વિ॰ ( અ મિલભેગા મળવું. રામT=સમાયું. ઉપરથી અંદર ભળેલું, ) સાથી, જોડીએ.
શાયર, પુ॰ (અવસાદ વિ. રાઅતેણે જાણ્યું ઉપરથી ) કિવ, વિદ્વાન, પંડિત.
શાખારા, પુ (ફા જ્ઞાાનુ ટ્રક રૂપ
શાયરામાં શા=ખુશી, વા= | શાયરાઠા, પુ॰ ( અહસાય+ાડા ગુ.
થાઓ. ખુશ થા ) પરાક્રમ કે ખીન્દ્ર સારા કામ માટે તે કરનારને ઉત્તેજન આપવું અથવા વખાણ કરવાં તે. શામાશી, સ્ત્રી ( કા સાગોનું ટુકું રૂપ શાસ્ત્રrity=ખુશ થવાપણું) શામારા એમ કહેવું તે.
યુ. ખારમાં લેવાતા વરા ) દાણુ, માલ ઉપરના વેરા,
* જુલમેશ્વરે શાયરાઠાનેા ઈજારા પાતાની એક માનીતી ગુણુકા નામે ઠગણી કુંવરને આપેલા હતા. ' અં. ન. ગ.
શાલ,
સ્ત્રી (ફ્રા
રાજ!4-ઊંચી જાતનું ભરેલી કિનારનું એઢવાનું ઊંચું વસ્ત્ર) શાલ જોટા.
<
શાલ દુશાલા આઢતા, ઝીણા જકડી જામાછ, તેણેરે રાખી કથા ગાદડી, સહે શિર શીતઘામજી. ' સ. ચ. ભા. ૧.
શાલતુશાલા પુ૦ (ફ્રા॰ ટુશાōg site દુ=એ. શાલા, શાલ. એવડી શાલ, એકવડીને શાલ કહે છે ને એ ફરદ હાય તા દુશાલા કહે છે ) એ ક્દની શાલ.

Page #111

શાહ]
| [ સાહેબલખ શાલ દુશાલ ઓઢતા, ઝીણું જરકશી | શાહવટ, સ્ત્રી (ફાટ ફાદ 4) સરાફ, જામાજી, તેણે રાખી કથા ગોદડી, સહે| નાણાવટીપણું તે. શિર શીતઘામજી.’ સ. ચં. ૧
શાહી, સ્ત્રી, (ફા fસાદ ન= શાહ, પુ(ફાઇ રાદ ૪=બાદશાહ) કાળાશ) રૂશનાઈ, લખવાની સાહી. ઈરાનના રાજાને ઇલ્કાબ. નાણાવટી,
શાહી, વિ૦ (ફાટ ફાદી , શાહનું, વહેવારી.
શાહને લગતું) શાહસંબંધી શાહજાદી, સ્ત્રી (ફા સન્નાહી, ડઝન શાહીચુસ, વિ. (ફારિયાદી )
જાદન=જન્મ આપવો ઉપરથી બાદ- | સાહી ચુસનાર કાગળ, બ્લેટિંગ પેપર. શાહની કુંવરી) બાદશાહની દીકરી.
! શાહેદ, પુરુ (અા દિઃ =હાજર, શાહજાદા, પુe (ફા પાદૂકાદ ૪૪= { સાક્ષી. શરતેણે જુબાની આપી ઉ.
બાદશાહનો કુંવર. શાહન-જન્મ આપે ! પરથી) સાક્ષી આપનાર. ઉપરથી) બાદશાહને કુંવર.
શાહેદી, સ્ત્રી (અ. શાદિ જિન શાહજીરૂં, ન૦ (ફાઇ સંજરાત અરબી સાક્ષી પુરવી) સાક્ષી, શાહિદનું કહેવું તે. મળીને સંજિનદત
| શાહબલખ, પુo ( ફાળ સાદિવë સંજ-પત્થર+જરાત=જખમ. ઘા. એક
s1=બલખના બાદશાહ ) એમનું જાતને પત્થર છે જેને ઘસીને જખમ
નેમ ઈબ્રાહીમ ને પિતાનું નામ અદલમ ઉપર છાંટવાથી લેહી બંધ થઈ જાય છે)
હતું તે ઉપરથી ઈબ્રાહીમ અદમના ખડી જેવી એક દવા.
નામથી પ્રખ્યાત છે. એક વખત દાસીશાહાળી, ૫૦ (અરા - જેની એ એમની પથારી પાથરીને પછી વિ
આંખો ઘેટાના જેવી હોય તે સ્ત્રી, કાળાશ ચાર કર્યો, કે જેઉં એના ઉપર ઊંઘ વાળી ભૂરી આંખ, અથવા રતાશવાળી ! કેવી આવે છે ? થોકલી દાસી નરમ ને કાળી આંખ, એક જાતનું નર્ગિસનું ફલ " સુંગંધી ફૂલવાળી પથારી પર પડતાં જ જે પીળું ન હોતાં કાળું હોય છે ) કમ- ઉંઘી ગઈ. બાદશાહે આવીને જોયું તો ળનું ફૂલ, નર્ગિસનું ફૂલ.
ક્રોધમાં તેને મારી. પ્રથમ દાસી રડી પડી લ્યો, ત્યારે આ શાહાળી લ્યો. તમારા પણ પાછળથી હસવા લાગી. બાદશાહે જેવા નાજુક ને તમારા જેવા રંગવાળો.' રડવા-હસવાનું કારણ પૂછયું તો જવાબ સ. ચં. ભા. ૧
આપે, કે હું થોડીક વાર આ પથારી પર
સુતી તેમાં આટલે બધા માર ખાધો, શાહજોગ, વિવ ( ફાઇ શrટ્ટ ૪ ) સાહુ
તે આખી ઉંમર આપ એના ઉપર સુતા કારને યોગ્ય.
છે, તે આપની શી વલે થશે ? એ શાહમૃગ, નર (ફા મુળ ઇ-૦૪ વિચારથી પ્રથમ તો દુ:ખના કારણથી
અથવા શુતુર્મુળ શાહ-મેટ. રડી ને પછી હસવું આવ્યું. બામુર્ગ પક્ષી. મોટું પક્ષી, તુર=+ ! દશાહને વિરાગ ઉત્પન્ન થયો. એક મુર્ગ પક્ષી. વેંટ જેવું મોટું પક્ષી) એક | દિવસ બાદશાહે અગાસી ઉપર બે માપક્ષી, સહરાના રણમાં થાય છે.
ણસ જોયા તેમને પૂછયું કે તમે અહીં

Page #112

શહેર !
૨૫.
[ શિફારસ શું કરો છો ? તેમણે કહ્યું કે અમારું શિકાયત, સ્ત્રી (અ. રિાવત : ઊંટ ખોવાયું છે તે ખાળીએ છીએ. ગિલ્લા કરવા, રા ફર્યાદ કરવી ઉપબાદશાહે કહ્યું કે ઊંટ તે વળી અગાસી રથી ) ફર્યાદ કરવી, સામા માણસની ઉપર હોય? એને તે જંગલમાં બોળો. ભૂલ કાઢવી, ગિલ્લા કરવા. પેલાઓએ જવાબ આપ્યો કે જ્યારે ન કર અમૃત શિકાયત કે એ બુત ખુદા તમને ઘરમાં મળે છે તે અમને પત્થરે છે બસ.' ગુ. ગ. ઊંટ કેમ ન મળે ? પછીથી રાજાએ
| શિકાર, પુત્ર (ફાર સિવાર =જાનરાજપાટ સિન ત્યાગ કરી જંગલમાં
વરને મારવાનો ઇરાદો કરે, મારેલું જઈ ભક્તિ કરવા માંડી અને મહાન
જાનવર) ગમત કસરત કે ખોરાકને માટે વલીની પદવી પામ્યા. ગુડ વાં. માત્ર
જનાવર પાછળ તેને મારવા જવું તે. શહેર, ૫૦ (અર દુર =કવિ) મૃગયા. કવિ, પંડિત.
શિકારી, પુત્ર (ફાઇ કરાવારી 6= શહેરી, સ્ત્રી (અ શાહ. =કવિતા) |
શિકાર કરનાર ) શિકાર કરવાને યોગ્ય શાઈનું પદ્ય-કથન તે.
જનાવર. શિઆ. વિ( અ દ = ! શિકાર, વિટ (ફત શિવારી ss= મિત્ર, અનુનાયી, અનુસરનાર ) મુસલ
શિકાર કરનાર ) શિકારી, શિકાર કરનાર, લમાની ધર્મમાં એક ફાટે છે. એ લેકે
=રાજાની હજરત પેગંબર સાહેબ પછી ગાદીએ | શિફાઈ, વિ૦ (ફાઇ તિદિ બેસનાર પહેલા ત્રણ ખલીફાઓને માનતા
મહેરવાળા સિક્કો) શિકાઈ ને બાબાનથી ફક્ત ચોથા ખલીફાને જ માને છે શાહી બેઉ જાતના સિક્કા ગુજરાતમાં અને પહેલા ખલીફા તરીકે એ ચોથા
ચાલતા હતા. ખલીફાનો હક્ક હતો એમ કહે છે. એ | શિતાબ, પુત્ર (ફા રાત દિd=cચોથા ખલીફા (હજરતઅલી ૨.અ.) ને ! કાળ, ઝટપટ) ઉતાવળું, જલદ, એક તેમના વંશને જ માને છે.
જાતની વનસ્પતિ. “હજરત મુહંમદ પૈગંબરના જમાઈ ! અને શીઆ ધર્મના પ્રથમ ઇમામ હજરત
શિતા, પુત્ર (ફાઇ સિતાર૪ = અલીને કોઈએ પૂછયું, કે દુનીઆ કયાંથી
તાર) તારે, ભાગ્ય, નસીબ. શરૂ થઈ, તો તેણે ઉત્તર આપ્યું કે આદ
જે તેને સિતારે પાંશ હોય, તે મથી. સિ0 સા
સાહેબ બે બોલ બોલે.” અં. ન. ગ. શિકલ, સ્ત્રી (અ. શg js: સુરત, | શિતાબી, સ્ત્રી (ફા ફિરાવી, ૮. ચહેર) મુખાકૃતિ.
ઉતાવળ) ત્વરા, ઝટ. શિસ્ત, સ્ત્રી (ફાર સિવાયત્ત ડ | ત્યાંથી શીતાબી નીકળી, ગાફેલ હું
=હાર, તૂટ. શિકસ્તનતોડવું, તૂટવું - 1 ગાંડો થયો.” કલાપી. પરથી) મહાત, પરાભવ, પરાજય. ! શિફારસ, સ્ત્રી, (ફા સિરા4િ ફેજને શિકસ્ત આપવાને પિતાની છા- =પણી, કોઈને માટે ભલામણ કરવી, વણીમાંથી રવાના થશે.' બ. બા.
સહાય) લાગવગ, ભલામણ કરવી.

Page #113

શિરજોર]
૨૫૨
[શિક્ષક શિરર, વિ૦ (ફાઇ ર = ટોચ: રિશ્તા=રી+દાર વાળા દોરીને
બળવાન, શહુ=મેટે, જેરકબળ. વિશેષ છેડો જેના હાથમાં છે તે માણસ, ખાબળવાળે) આપ બળના અભિમાનથી તાનો વહીવટ સીરતેદાર કરે છે માટે. કામ કરનાર, માથાફરેલ.
(૨) સરરિસ્તા યુક્તિ+દાર વાળોન્યુક્તિ શિરજોરી, સ્ત્રી (ફા જીજ્ઞોઇન
વાળો, યુક્તિબાજ) અમલદારના હાથ =અતિશય બળ =મેટોરબળ) !
તળે કામ કરનાર મુખ્ય કારકુન. આપ બળની ખુમારી.
| શિરતેદારી, સ્ત્રી (ફા નરિતા પુરાણી શહરીની વાતો કરતા. નં. :-- =હેડ કલાર્કપાઈ ) શી
રેસ્તારનું કામ, શરતેદારને ઓહદો. શિરતાજ, પુરુ (ફાડ
= ઓઢણી) શિરછત્ર, માથાનો મુગટ.
| શિરસ્તે પુ. (ફાઇ |
રૂતર - " કાજ કરે પતરાજથી, દગલબાજ શિર
=યુક્તિ, કાયદો, દસ્તુર) પ્રથા, નિયમ,
ધારે. તાજ.’ ક. ૬. ડા.
સપી સુધારી હરેક શિરસ્તો, સો સુખશિરનામું, નવ (ફા સનમઢ - = સાજ કરે બહુ સર.” ક. ઇ. ડા. કાગળનું મથાળું. સર માથું+Rામદ= | .
શિરી, સ્ત્રી (ફારીના ગળ્યું, કાગળ) નામ, દામ ને પત્તે, નામનિ
મીઠું) મિઠાશ. શાનની ઓળખ તે.
શિરીન, વિ૦ (ફા શરીર પર શિરમાંવ, પુત્ર (ફા ન પા=બગ્લિશ) !
મીઠું, મધુરું, ગળ્યું) પારસી વગેરેમાં
સ્ત્રીઓનું નામ હોય છે, ફહદ જેના ઉહા, સસરાજીને કારભાર મળ્યો, ને
પર આશક હતા તે સ્ત્રીનું નામ પણ કાલેજ શરપાવ થા.” સ. ચં. ભા. ૨. !
શીરીન હતું. શિરપેચ, ૫૦ (ફા = હા=પાઘડી “શમા પર જાય પરવાના, મરે શીરી
ઉપર લટકાવવાનું જાહિર, પાઘડી. | ઉપર કહાંદ.” ગુ. ગ. પિચીદનલપેટવું ઉપરથી પચ) માથા શિરે, પુત્ર (ફા શરદ =શરબત, પરનું કીમતી છોગું, સુંદર તરો.
ચાસણી, પાતળી ગળી વસ્તુ) લોટને એ અમુલ્ય રતન દિલ્લી નરેશના શીર- ઘીમાં શેકી ગેળ કે ખાંડનું પાણી નાંખી. પેચમાં વિરાજવા સરજાયેલું હતું. ન.ચ. સીઝલે ખાવાનો પદાર્થ. શિરબંધી, વિ (ફા સી ડu = શિલેદાર, પુલ (અવિરાર ફા
સત્તા, અધિકાર) તહેનાતનું લશ્કર. કિ. પ્ર. શિકાર, સિલ્ડ હથિઓરદાર લાપરની રજવાડાના રક્ષણ માટેની =વાળે. =હથીઆરવા ) - પલટણ.
થીઆર રાખનાર, હથીઆરવાળો. “જે સીબદી સરકારના ઉપયોગમાં આવી.' પટાવતો થોડી જમીન કાઢી આપી રા, મા.
શીલેદાર વગેરે રાખે.” એ. ન. ગ. શિરસતેદાર, પુ. (ફાઇ ત્રિવાર | શિલક, સ્ત્રી (અ. નરવ =મહી
=હેડ કલાર્ક. સર=ોડો, નાનો છેલ્લો દિવસ, ઉપરથી મહીનાને
સરપાવ, પિશાકની ભેટ

Page #114

શિવાય ]
છેલ્લે દિવસે રહેલી બાકી. મુસલમાની ૧ લી તારીખને દુરંદ ને છેલ્લીને સજીવ કહે છે ) ખરચ જતાં રહેલા બાકી તે.
શી, વિ॰ ( અશોક
શિવાય, અ॰ ( અ॰ મિત્રા, ત્તિવાથ + 1=ાં, વગર ) વગર, વિના. શિસ્ત, વિ॰ ( કા૦ાસ્ત
જેને
તાર્કીએ તે ) અનુકુળ પડતું, લાયક.
શીરગર, વિ॰ (કાશીય ણાને કાં–લાહી પાનાર પાંજણીગર, પાંજણી પાનાર.
મુ
સલમાની ધમના એક ક્ાંટે ) મુસલમાનામાં મુખ્ય સંપ્રદાય એ છે, સુની તે શીઆ. મુસલમાની ધર્મોના ભાગ. શિ’ શબ્દ જુએ.
શીશગર, વિ॰ ( કા॰ શૌચર
૨૧૩
શીરા, પુ॰ ( કા॰ શરદ ચાસણી, પાતળી ગળી વસ્તુ) ઘીમાં શેકી ગોળ કે ખાંડનું પાણી નાખી સીઝવેલો ખાવાનેા પદાર્થ.
શરખત લોટને
શીગઇ, સ્ત્રી૰ ( અ॰ મુરાદી_1= દારૂ કે પાણી ભરવાનું વાસણુ ) કૂંજાના ઘાટન વાસણ.
શીયા, પુ॰ ( ક્ા શીરાદ
વાશૌ=દૂધ )
સ
કાચ બનાવનાર. ગૌશ=કાય) કાચ અનાવનાર લોકા. કપડવણજમાં એ લોકા
ની વસ્તી છે.
શુકન,
=કાચ) પ્રવાહી ભરવાનું કાચનું ભૂંગળી જેવુ પાત્ર.
સારાં માડાં ચિન્હ
ન ( કા ઝુનુન, ન સારા દેખાવ, શુભાશા )
[ શેખઅહમદખ ડુંગજમ્મુક્ષ
શુષ્કર, પુ॰ ( અ૰ શુ Ń=ઉપકાર કર નારના ઉપકાર માનવા, તેની સ્તુતિ કરવી. રાજરઆભાર માન્યા ઉપરથી ) ઉપકાર માનવા.
“ અમે પરવરદેગારના નામના સુકર કરત, ' કુ. ધે.
"
શુકરાના, પુ॰ ( અ॰ શુ+જ્ઞાનદ ફા પ્ર૦ ગુમાનદ>Jy=ઉપકાર માનવા પણું ) ઉપકાર માનવા.
તે વખતે તેમણે પરમેશ્વરના શુક્રાના કીધા. ક. છે.
9
શુભરાત સ્ત્રી ( ફા ત્રિવરાત મુસલમાની શાખાન મહી
નાની ૧૪ મી તારીખે આવતા મુસલમાની તહેવાર ) મુસલમાનાના એક તહેવાર છે. ખુશીની રાત.
ગણુતરી,
શુમારે, અ॰ ( કા॰ શુમાર yt=ગણુતરી, હિસાબ ) આશરે, અંદાજે.
શુમાર, ( ફા॰ શુમાર હિસાબ ) આશા, અડસટ્ટો.
શુરૂ, વિ॰ ( અ॰ સુસજ્જ=આરંભ આરભેલુ, મ`ડાણ કરેલું,
શેખ, વિ॰ (અ૦ાવ્-વૃદ્ધ, સા હેબ, મેટા, પડિત ) મુસલમાનામાં એક જાત છે. સાધારણ રીતે શેખ, સૈયદ, મુગલ તે પઠાણુ એ ચાર જાત હિંદુસ્તાનમાં ગણાય છે.
રોખઅહમદ ખટુંગ જક્ષ, પુ॰ ( વ્ अह्मद खट्टू गंजबख्श mised_b>k)સરખેજમાં એમને રાજો છે. ખટું અજમેરની પાસે શહેર છે ત્યાંના, એમના પીર ખટ્ટુના હતા. સુલતાન અહમદશાહે અમદાવાદ વસાવવા માટે ૪ અહમદ ને ૧૨ ભામા

Page #115

શેખચલ્લી ].
૨૫૪
[ શેતુર
એકઠા કર્યા હતા તેમાં ચાર અહમદમાં રે થાય છે. કેમકે એ રમતમાં રમનારને
એ પણ એક હતા. ગુરુ વાંમાત્ર ઘણું બારીક ધ્યાન આપવું પડે છે, કેટશેખચલ્લી, વિ. ( અ ણ કરી
લાક કહે છે કે (૩) સકશ કરિપત નામ છે ) મનગમતા મનસુબા
પરથી એ નામ પડયું છે જેનો અર્થ કરનાર, તરંગી.
સે દુઃખ થાય છે. ) ચતુરાઈ ભરેલી શેખો, પુરા ( અ રાહ
એક રાજસી રમત. ચોપટ. એમાં પાદ=શેખનું !
શહિ, વજીર, હાથી, ઊંટ, ઘોડે અને લઘુતાવાચકરૂપ ) એક જાતના મુસલ
પેદળ મળીને ૧૬ મહોરાં હોય છે. માન, જે હિંદુમાંથી થયા છે.
ચોપટમાં ૬૪ ખાનાં હોય છે અને બે શેખદાર, પુત્ર ( અ વાર ફા જણ પિતા પોતાનાં ૧૬ મહોરાં ગોઠવી
પ્ર૦ =શેખવાળા ) કુમાવિસ- ! રમે છે. એમાં રાજ ઘેરાય એટલે રમત દારનો કારકુન
પુરી થઈ એમ ગણાય છે. શેખસલી, જુઓ શેખચલ્લી.
શેત્રુજી, સ્ત્રી (ફા રાત્રે તક શેખાઈ, સ્ત્રી ( અ શ ણી -
પાથરા ) રંગદાર પટા અથવા ચોકશેખપણું ) પતરાઇ, મગરૂરી.
ડિઓ પાડીને વણેલું જાડપતું પાથરણું. શેખી, સ્ત્રી (અ. શો , ક= ! શેતાન, પુe (અશતાન . શેખપણું, પતરાઇ, મગરૂરી.
=ખુદાનો હુકમ ન માનવાથી ધિક્કારી
કાલે. અસલ એ મહાન ફરિતે હતો, શેખીર, વિ૦ ( અ ફાવી +
પણ હુકમ ન માનવાથી હાંકી મૂકો. ફાઇ પ્રહ પ ર - ૧ |
તન તેણે બળે કર્યો ઉપરથી ) - શેખી કરનાર ) પતરાજખોર, બડાઈ ! યંકર ફૂર કર્મ કરનારો દુષ્ટ દેવદૂત. દેખાડનાર.
કુરાનમાં પણ સેતાન ઉપરાંત એક શેરી, સ્ત્રી (ફાઇ રહી છે ઈગ્લીસ નામે તેના જેવોજ ફિરસ્તો કહે
બળ, વિશેષ બળ. શહ-મેટું, જેર= ! લે છે.” સિંહ સાડ બળ, જેરી=બળપણું ) પિતાની શક્તિ, , શતાનિયત. સ્ત્રી ( અ ફાયનાન+થત વિશેષ બળ.
મળીને કુતાનિયત અiLe= શેતરંજ, પુરા ( અ રાત્રે અથવા !
શેતાનપણું ) શેતાની, શેતાનપણું. વંs , ફારસીમાં મૂળ નામ જ ઑkહતું. કેમકે એ રમ- !
| શેતાની, સ્ત્રી (અ) 1 નાની ! તમાં (૧) બાદશાહ (૨) ફરજીન (૩) =ોતાનપ) શેતાનિયત. ઘડો (૪) હાથી (૫) રૂખ ને (૬)યાદા શેતર, નર (અ) વૃત , સામટું+ એ છે પ્રકારનાં મહોરાં હોય છે. ફાર- ! હત મળીને રાહત અથવા શાદતૃત સીમાં “છ” ને “શશ ' કહે છે. (૨) ને તે પરથી શેતુર ) એક જાતનું ઝાડ. કેટલાક કહે છે કે સુરંગ અ શબ્દ ! રેશમ બનાવનાર કીડા એનાં પાંદડાં છે જેનો અર્થ “દુ:ખ પડ્યું ” એ ! ખાય છે.

Page #116

શેર ].
૨૫૫
[ શાહર
શિર, પુરા (
કાર =સંહ, વાઘ, ચિત્તો. શહેરપનાહ, પુત્ર (ફા રસ્તનાદ શેરઅફઘાન, વિટ (ફા
std=શહેરનું રક્ષણ કરનાર, કાટ,
ના કિલ્લા કેટ =સિંહને પછાડનાર. ફોર=સંહ “પછી શહેરપનાહે શહેરીઓનું રક્ષણ +૩wાન = ફેકવું ઉપરથી અફગન= ! કયુ.’ નં ૦ ચ૦ ફેકનાર) સિંહને પછાડનાર. નુરજહાંના શહેરી વિ૦ (ફા સન્ન =શહેરનું) ધણુને જહાંગીરે એ ખિતાબ આપ્યો હતો.
- નાગરિક, સારી રીતભાતનું, સભ્ય. શરીફ, વિ૦ ( અ ારી =બુ- શહેવત ન૦ (અ૦ રાવત =ઇચ્છા, જાગ પ્રતિત ઉંચી જતો, એ ભૂખ, તરસ, કામવાસના) વિષયસુખની
ઇછો, હવસ. પદવી છે જે મોટાં શહેરોમાં સરકાર
શોખ, પુ (અ ર =માહિશ, રૈયતમાંના લાયક માણસને આપે છે.
ઇચ્છા, મરજી શાક=ઈચછા ઉત્પન્ન થઈ શરીલાબાન, પુ. (અશાર્દૂવાન= | ઉપરથી) હસ, ચાહ, ઈરછા.
હરિએ ડ એક પ્રકારને ગંદર જે | શોખી, વિ૦ (અ૦ ફીન = બાળવાથી સુગંધ આપે છે અથવા સર્વ- કેડીલું) સુખાનંદની ઈચ્છાવાળું. સૂવાન -સર્વે એક ઝાડ શખીલું, વિ૦ (અશરીર પર
છે) એક જાતના ગુંદરનો ધૂપ. | ઉપરથીકેડીલું) આનંદની ભાવનાવાળું. શહ, સ્ત્રી (ફાટ ફાદ બાદશાહ) હરાવો. બેદ, પુત્ર (અરાવ = શહર, વિ૦ (ફા સાર
.. - = 1
દેખાડવાની રમત, બાજીગરી) હાથચાલાઘણુ તાકતવાળા ) બળવાન, બહાદુર,
કીની રમત. ચમત્કારી રમત.
શાર, પુછ (ફા શોર =બૂમરાણ. વિર પુરૂષ
શેરીન શેર કરે ઉપરથી) ગેંઘાટ, શેહરી, સ્ત્રી (કાવ ફાટ્ઝરી ઇન. કોલાહલ.
ઘણુંબળ) વીરપણું, બહાદુરી. શેરબર, પુ૦ (સાર ફાટવુ, અe= શિહદા, વિ૦ ( ફાઇ શાશ્વ = રડવું રોવુજા કડક બૂમરાણને ગાંડે, આશિક ) આસકત, ચાહનાર.
રડવું) ગંધાટ, કોલાહલ. “ હમે શયદા થયા જેના, સદાએ નામને | ‘વડ નીચે ઉઠતા શોરબકોર પણ અંધાજપતા.' ગુરુ ગ
રામાં કાન ઉપર અફળાતો.’ સ. ચં.
ભા. ૨ શહેનશાહ, પુo ( ફાશદિશાાન ઉ
શિલ, પુ. (અ) શુષ૪૬ =ભડકે) પરથી અનુક્રમ ફરી જઈને ફાઈન
બળતું થવું તે. શાદ ઉપરથી ટુંકે રૂપ. નrg
લગાવે ઝેરની છે કે, જગાવો આગના ela... બાદશાહનો બાદશાહ, મહા- શેલા.” ગુગ રાજ) મોટા રાજા, સામ્રાટ.
શાહર, પુ(
ફાર ખાવિંદ, શહેનશાહી, વિ૦ (અ ફાનસાહી ઉપ- ધણી) સ્વામી, પતિ, માલિક. રથી રૂાદનરાતી ડ િ=મહારા- તે બીચારીને પિતાના શૌહરની કબ્ર જાપણું) શહેનશાહતને લગતું.
પર ચાર આંસુ ખેરવાનું પણ નસીબમાં શહેર, ન (ફરા શહેર) નગર.' ન હતું.” બા બ૦

Page #117

સઈયદ ] ૨૫૬
1 સખન સ, સ,
સફા, પુe (અ + =પખાલી,
પાણી પાનાર) ભીસ્તી. સહયદ, પુe (અસિચિર =સરદાર,
આગેવાન. સાદ=તે ધણી હતો ઉપરથી) [ સકાવા, પુ૦ (અસાવદ કિં મુસલમાની એક જાત, હજરત પેગંબર
પાણી રહેવાની જગા) નાહવા માટે સાહેબ (સ. અ.) ની દીકરી હજરત
બનાવેલ નાનો હેઝ. (૨) સિદ્ધ ફાતિમા (૨. અ)ના વંશજે. મુસલમાનમાં !
અ (અ) પાણીનું માપ, પાણી સૈયદ સૌથી ઉંચા ગણાય છે.
પીવાનું વાસણ, જે ઠેકાણેથી પાણી લેતા
હોઈએ તે સ્થળ. સકન, પુ(ફાડ શુગુન સુપૂર છે
* સખત વિ૦ (ફાટ સર !
કઠણ) શુભાશા) શુકન, શુભ સંગમ, ચિહ્યું.
સત્ત, કઠણ, પિયું નહિ તે. સકલાત, સ્ત્રી (અ. નિત, સહિત cy, =બનાત, ઊનનું લુગડું)
1. સખતાઈ બી. (ફાઇ સરદર્તિ ડા
કક્કી) બંધી, નિર્દયતા, કઠણાશ. જાડા તંતુનું પણ મુલાયમ કાપડ. ગણીય જાજમ તકિઆ, સકલાત રૂપ સંખતી, સ્ત્રી (ફા નહતી =કષ્ટ, વિશાળ.
મુસીબત) સખતાઈ. સચા, પુ(ફા ફિચંદ == સંખલાત, સ્ત્રી (અ. તિ , સવ
અપરાધીઓને શિક્ષા કરવાને એક હોત CD1% 0.v=ળનાત, ઊનનું પ્રકારને સચે) સંચ, યંત્ર, હેડ, દબાણ,
કપ) એક જાતનું ગરમ કાપડ, બનાત. સાર, સ્ત્રી (ફાઇ કે ? !
સખાવત, સ્ત્રી (અનીવત ખાંડ)સાકર, ખાંડ.
=દાન) છૂટે હાથે દાન, બબ્લિશ વગેરે
આપવું તે. સઈ, વિ૦ (ફા fuદ us સિક્કા
સુણો શ્રોતા કફની કહાણી, કવી ઉપરથી) સિક્કાવાળું, સુંદર, મજેવું.
| સખાવત એ વખણાણ.” દ. કા. ભા. ૨ સક્કરટેટી, સ્ત્રી (ફા , રાક્ષર શખાવતી, વિ (અ સ વતી કિં... વિ) ટેટી, ખડબુ.
=દાનની સાથે સંબંધ રાખનાર) દાનસક્કરપારે, ૫૦ ( રૂ પાર = ધરી, ઉદાર, દાતા.
એક જાતની મીઠાઈ. ર૮ ટકે) { સખી, વિ૦ (અનવી સખાવત ગળપણું નાંખીને બનાવેલી ભાખરીનો કરનાર, પિતે ખાય ને બીજાને પણ ખવતળેલે કડકે.
રાવે એ) દાનેસરી, ઉદાર. સકસ, વિટ (ફા સહત =મજ- | સખુન, પુત્ર (ફાઇ કુરકુન, કુવા , બૂત) દક.
સરજુન =વાત, શબ્દ) બોલ, વેણ સાઈ, વિ૦ (ફાઉત્તર ... ઉપરથી) . વચન. સરસ છીપવાળું, સિક્કાદાર.
એના મોંમાંથી કેટલાક સુખન નીકળ્યા, સક્કે, પુત્ર (ફા સિદHદ usઉપરથી) તેને લીધે મને આપનો હુકમ તેડવાનું સુંદર છીપ, મહાર.
પણ વધારેગ્ય લાગ્યું છે. ગુલાબસિંહ.

Page #118

સગીર ]
સગીર, વિ અ॰ સૌર ં=નાના, સદર, સગર=તે એધું હતું ઉપરથી ) કાચી ઉમરનું, નાનુ, કાયદેસર વયનુ નહિં તે. • સગીર ઉમરમાં વોખમમાં ન રહે માટે તે માસાળ જઈ રહ્યાં હતા. ' સ. '. ૧
૨૫૭
સજા, સ્ત્રી કા॰ સન્ના (=અદલા, લાયક, માફક, યાગ્ય, શિક્ષા ) શિક્ષા,
શાસન,
નસીહત.
સજાવાર, વિ૰ (ફા॰ સનાવાર 12= લાયક, યાગ્ય ) સા શિક્ષણય.
કરવા લાયક,
ભરાસા
સણુદ્ર, સ્ત્રી ( અ॰ સર્ કરવાની ચીજ, પ્રમાણપત્ર, દસ્તાવેજ, સર્ટિફિકેટ ) પરવાનેા, રજાચિઠ્ઠી.
સતમ, પુ॰ ફાસિતમ અન્યાય ) ત્રાસ, પરાકાષ્ટા. સતર, સ્ત્રી ( અ૦ છુપાવવું.
સત્ર
=જીલમ,
ઢાંકવું )
સતર, સ્ત્રી ( અ॰ સત્ર =લીટી, પ ંક્તિ, હાર, લખવું) લીટી, એળ, કાલમ. સતાર, પુ॰ ( ક્ા સિતાર =એક પ્રકારના તંબુરા. સ-ત્રણતાર. ત્રણ તારા બનાવેલા માટે. દિલ્હીના પ્રખ્યાત કવિ અમીર ખુસ્રવે પાતાના પીરની બીમારીના વખતમાં તેમને સુખ થવા માટે તેમની આગળ વગાડવા સાર્ એ
વાસ્તું પ્રથમ બનાવ્યું) તારનુ થરકાવીને
વગાડવાનું ત ંતુવાદ્ય. સિતાર.
[ સદશ
વિ
(અ॰ સત્રy=છાતી, અંતઃકરણ, ઊંચુ, આદિ, શરૂ, આંગણું, અમીર, સરદાર, વછરથી ઉતરતા ને ખીજા બધાથી ચડતા અમલદાર ) મુખ્ય. મેટું, વડું.
એટલે સદર પરવાનગી મળેલી. ' સ. ચ, ભા. ૧
सद्रअमीन
સદરઅમીન, પુ૰ ( અ [jc=એક પદવી છે ) ઉંચા દરજાતા ઇન્સાફી અમલદાર.
*
સુરત ખાતે સદર અમીન તરીકે આવવાનું થયું. ' નં ૨૦ સદરદીવાનીઅદાલત, સ્ત્રી(અમદ્રઢીયાનાચવા«ાત_fle_lal jo દેવા લેણાની ફર્યાદા ચાલે તે મુખ્ય કચેરી. સદ્ર=મુખ્ય, દીવાનીજેમાં લેણાદેણાની ફાંદ ચાલે તે, અદાલત=કચેરી ) લેણાદેણાની ફર્યાઘ્ર ચાલે કચેરી. સદરપરવાનગી, શ્રી ફા પર્વાની. =પુરેપુરી રત્ન) જેમ
3]
ફાવે તેમ વર્તવાની છૂટ, કાઇ પણ જાતની આડઆંટી વગર જેમ ગમે તેમ વર્તવાની છૂટ તે.
• એટલે સદરપરવાનગી મળેલી. ’ સ. ચ. ભા. ૧
સબજાર, ન ( ફા॰ Arrrr xJj!= મુખ્ય બજાર) છાવણીમાંનું બજાર.
સદરહુ, વિ॰ ( અ૦ સવ+જ્જુ Qy=ઉપ
રનું હુતેમને, ઉપર ક્યાં તે ) ઉપર અથવા આગળ જણાવવામાં આવેલુ એવું તે. ઉપરાંત, પૂર્વાંકત.
=
સતારા, પુ॰ ક્ા સિતારTdy તારા ) ભાગ્ય, નસીબ, ગ્રહ, તારા. સદા, પુ૦ (અ॰ સદી=પરમે શ્વરના નામ પર કરાને કંઇ આપવું તે, સદકને પ્રામાણિક હતા ઉપરથી ) ધર્મદાન.
સદા, પુ૦ ( અ॰ સપ્રદ એy=નાનું પ હેર, છાતી ઢાંકનાર ) પારસી લાક પહેરે છે. તે. ટુકી માંયનુ ખુલતુ પહેરણ. પારસી લેાકેા તેમના ધર્મને લીધે કરજિયાત શરીરપર રાખે છે તે.

Page #119

સદી ]
૨૫૮
સદી, સ્ત્રી (કા॰ નવી પ્ડસે કા. સદસર, પુ॰ (અ ૧૦૦ ઉપરા) સેકં, ૧૦૦ વર્ષના કાળ,
શતક.
સન, પુ॰ ( અ સન =વર્ષા, લિન્ન= દાંત ઉપરથી ) અમુક રાજા કે મોટા બનાવથી ગણાતા વર્ષાનુક્રમ તે. સન, સ્ત્રી ( અ॰ સનવિ ફિકેટ, પુરાવા પરવાનગી, પરવાના, હુકમ, અધિકારપત્ર.
,
‘ ત્યાંના ઇશ્વર પ્રતિનિધિરૂપ પાપ કાઇ પણ ભકતને થાડાકજ રૂપીઆથી સ્વર્ગ ખરીદી આપી શકતા, મહા અપરાધથી ઇશ્વરી માફી મેળવી આપી શકતા, અને એ સારૂ સનદ લખી આપી શકતા. સિ સા સનદી, વિ૰ ( અસ સનથી=પ્રમાણપત્રવાળા, પરવાનગીવાળા ) પ્રમાણુ પત્રિકાવાળા, પુરાવાવાળા, સનદી નાકર. સનમ, શ્રી ( અવ સનમ lcmભૂત્તિ', પ્રિયા ) માશુક, પ્રીતમ.
કૌવત ગયું ને મ ચાંટયા, ગ સનમ તા દૂર દૂર. ’ કલાપી.
સનુબર, ન॰ ( અ॰ સમય
લ
એક વૃક્ષ છે જે તદ્દન સીધુ હાય છે. એક પ્રકારનું સર્વનું ઝાડ, માશુકના કદને અની ઉપમા અપાય છે ) એક અતનુ સીધુ ઝાડ.
ઝબકી અમારું સર્વસનુબર નહિ ભા ૨. ગુ૦ ૧૦
.
સને, પુ અ સત્ત ઉપરથી વર્ષ ) સંવત્સર, સંવત, વ
ن
સર્પત, વિ (ફ્રા મા ધાળુ ઉલ્લુ ગારૂં,
સફ, સ્ત્રી (અ સ =નાર શક્તિ બા, ફેર.
[,સામરવા
સજ્જ..0=મુસલ
માની ચાંદ્રવર્ષના ખીજો મહીના. ત્તિમ= શૂન્ય ઉપરથી. એ મહીનામાં અખલાકા પેાતાનાં ઘર સુનાં મૂકી દઇને પાતાનાં ઘેટાંબકરાં વગેરે લઈને જ્યાં ધાસચારા મળે ત્યાં લટકતા હતા તે ઉપરથી ) મુસલમાની બીજો મહીનેા.
સફર, સ્ત્રી ( સર×દેશાટન ) વહાણુનુ એક બંદરેથી ખીજે બંદરે જવું તે, મુસાફરી.
સરનામુ, ન॰ ( અ૰ સ+નામદ ફા૦ પ્ર૦ ઉપરથી સોમદ_-05j2= પ્રવાસનું વર્ણન ) જેમાં પ્રવાસનુ વર્ણન હાય તે પુસ્તક. *સફરનામાંએ ઘણાં વચાતાં.’ ન. ચ. સફરજન, ન॰ (૫૦ સłજ Jesus એક મેવા છે, એક ફળ છે જેને ‘મહી’ પણ કહે છે) એક ફળ છે. ઝાડા ઉપર અને મરડા ઉપર એના મુરખ્ખા ખવાય છે.
સફી, વિ
સરી J
સ કરનાર ) મુસાફરીનું, સફર કરના ફે વહાણ.
સફાઇ વિ॰ ( અ૦ સા(c=ચાકખુ ) સારૂં, સ્વ‚ નિર્મળ,
ઘેડાને સા કરવામાં રમ્યા હતા. ’ કલે સફાઇ, શ્રી અ માર્કેટ ૨=નિમળતા, ચોકખાઈ ) સ્વચ્છતા, નિર્મળતા. સફાઈદાર, વિ॰ ( અ॰ જ્ઞાનદ્દાર ફા x yJPage #120

સશીલ
૨૫૯
[ સર
પાસે છે. હજને દિવસે તે બે ટેકરીઓ- સબર, અર (અરાજ કwsધીરજ ) ની વચ્ચે હાજી લેકે દોડે છે) મક્કામાં રહે, ભ, અટકે.
બે ટેકરીઓ છે. ગુવાં, મા ! સી, સ્ત્રી (અ ફe =છબી) સીલ, વિવ ( અ જરૂર પ્રd=કેટ, છબી, તસવીર.
શહેરની આજુબાજુ રક્ષણાર્થે બાંધલી સબૂત, ન૦ ( અ લૂત દઢતા, ભીંત) પાસેનું, જોડેનું.
મજબુતી) દલીલ, સત્યતા. સફીલદાર, પુ. ( અ જતા કા “તેને આ જીવતો જાગતે સબુત છે.” પ્રહ પ ર 10 કેટવાળ )
બા. બા. હદે હદના જોડાણવાળો.
સબુર, અ૭ (અત્ર ક0=ધીરજ ) સકું, ન- (અ) ૬ _=ye, | ધીરજ, જરા થોભવું. એક તરફ તેણે પોતાનું મેં ફે- |
થોડીવાર સબુર કરવાનું કહી તે બહાર રયું ઉપરથી) પૃઇ, એક બાજુ, એક
આવ્યો. ' ક. થે. તરફ
સબુરાઈ, સ્ત્રી (અ
=ધીરજ સત, વિ૦ (ફા પર =ળું) { ઉપરથી) સબુરી. ધળું, ઉજળું.
| સબુરી, સ્ત્રી (અ. ૪ =ધીરજ સતી, સ્ત્રી (ફાઇ રહી = | ઉપરથી) ધીરજ, ધીમા, ધીરા રહેવું.
ધળાશ) વેળા, ઉજળી ભૂકી. ઇંડામાં સમ, સ્ત્રી (અ. મમ =મીણ ઘળો પ્રવાહી હોય છે તે
ઉપરથી. ફારસીવાળા સાબુ વાપરે છે. સફેતે, પુ (ફા સાદગ ળ દીવી) પિત્તળની દીવી.
વસ્તુ, ચાક વગેરે) ધોળે ભૂકે. | સમન, સ્ત્રી (ફ૦િ સમજ અાચંપેલી) સ, પુર (અ. હદ =)
ચંપેલીનાં ફલ. એક બાજુ, પૃષ્ઠ.
સમલે, પુછ (
ફાસ્ત્રદ = દાની
પાછળ જે લટકતો ભાગ રહે છે તે, સબક, ન૦ (અ ય =પાઠ, લેસન, ધડ, નવતે શ્રેષ્ઠ થયો ઉપ
પાઘડીને તારો) મુસલમાન પાઘડીના
ઘાટની તારા ટપકી મુકેલી ટોપી. રથી) પાઠ.
સમશેર, સ્ત્રી ( ફાટ ફાર ન = સબજી, સ્ત્રી (ફા
=
સામૂનખ+ =સિંહ, તવારને આકાર લીલાશ, સા=લીલું ઉપરથી, વનસ્પતિ વગેરે) ભાંગ, તૈયાર ભાંગ.
સિંહના નખ જે વાક હોય છે માટે)
તલવાર, સબજો, પુર (ફા મા=લીલાશ.
અમેદાની, સ્ત્રી (અ. મમ+ાન ફાવે -લીલું ઉપરથી, લીલું ઘાસ) એક |
પ્રઉપરથી રામ વન જાતને સુગંધીદાર છોડ.
).
સમૈ, પીતળની દીવી. સબબ, પુ. (અ) સર આ=કારણ. | સર, વિ૦ (ફા = =માથું, શક્તિ,
રથ કાઢયું ઉપરથી) કારણ, હેતુ, ઉદ્દેશ સરદાર, ખુલાસો, જ) ઉપરી, મેટું.

Page #121

*
૧/w
- ++
મ મ. ૧
/
સરકત ]
૨૬૦
[સરપેચ સરત, સ્ત્રી (અ. ાિર્વત — સરઘસ, ઉપલો શબ્દ જુઓ.
ભાગીદારી) પત્યાળો ધંધો કરે છે. સરજોરી, સ્ત્રી ( ફી નરી ડj= સતી, સ્ત્રી (અ વિતી = બળવો, હુલ્લડ) સામે થવું, બળજો. ભાગીદારી, પંત્યાળું.
સરણાઈ, સ્ત્રી (ફા દૂરદાદ માટે, સરકરવું, સક્રિડ (ફા સ નસર
| જય વાસ ઉપરથી =એક કરવું, પુરું કરવું, તપ, બંદૂક વગેરેનું
વાજું) કીને વગાડવાનું એક વાd. છોડવું. તપ, બંદૂક વગેરે લડાઈના ઉ સરદ, વિ૦ (ફા નઈ =૪, ટાઢું. પકરણ છે, ને તે છોડવાથી લડાઈ શરૂ | સરદાર, પુછ (ફા સર =અમીર) થાય છે. તેથી સરકરવાને મૂળ અર્થ | આગેવાન, મુખી. તે જોકે તપ બંદૂક છોડવી થાય છે .
સરદારી, સ્ત્રી, (ફાઇલો પણ સરકરવું શબ્દ ફતેહ કરવાના અને !
ડાગા= ર્થમાં વપરાય છે) તાબે કરવું, કબજે
અમીરપણું, ઉપરીપણું) આગેવાની. લેવું તે.
સરદી, સ્ત્રી (કા. સ હ =ઠંડક) તે રાજ્ય સર કરીએ છીએ.”
ટાઢ . સ. ચં. ભા. ૩ | સરનશીન પુન (ફાડ સર્વિશીર . = સરકાર, સ્ત્રી, (ફા. રર =બાદ
પ્રમુખ, નિશિસ્તન=બેસવું ઉપરથી નિશીશાહી દરબાર) પ્રજાનું શાસન કરનારી
ન બેસનાર ) અધ્યક્ષ, સભાપતિ, પ્રમુખ,
ચેરમેન. સતા તે.
સરનામું, નવ (ફા. સમદુ = સરકારી, વિ૦ (ફાર કરી =
કાગળનું મથાળું ) બીડા ઉપર લખવાનું સરકારનું) સરકારને લગતું
ઠામ ઠેકાણું. સરક, પુ(ફા f =એક | સરબત, વિ. ( ફાવે ર જાતને ખાટો પદાર્થ) અત્યંત ખાટો રસ.
=જેની નોબત આગળ હોય તાડી, શેલડી, દ્રાક્ષ વગેરેને ખટાસ આ- | તે પદવીવાળો સરદાર. નવત શબ્દ વેલે રસ.
અરબી છે કે જેની આગળ ડંકો હોય સરગરમી, સ્ત્રી, ( ફામ -
તે સરદાર =ઉદ્યોગ, અતિશય આસ્થાપૂર્વક કામ સરપંચ, પુ(ફા પર i =પંચકરવું તે) ચપળતા, હુંશીયારી.
ને વડ) અધ્યક્ષ. સત્ય પૂછે તે ઈસ્લામમાં ખરી સર | સરપાવ, પુછ (ફા સોપા = ગરમી જ્યારે આવે છે, ત્યારે પુરૂષ પ્ર. | શિરપાવ, સર=માથુંપા પગ ઉપરથી. યત્નજ તમે જુઓ છો.’ નં. ૨.
માથાથી પગ સુધી ઢંકાય એવું ઈનામ
આપવું તે) પિશાક, કપડાં. સરગસ ન૦ (ફા સાત | રાત્રે ફરવું તે. રા=રાત,મારૂતિ ફરવું. ! સરપંચ, પુત્ર (ફા
= વરઘોડે (૨) રાપર શહેરમાં ફરવું) શિરચ) પાઘડી ઉપર બાંધવાને હીરા સરગસ વગેરેનો વરઘોડે.
મિતીએ ભરેલો સુશોભિત પટકો.

Page #122

સરશ ]
[ સરા સરપશે, ન૦ (ફા કા = ! “ ઝળકી અમારું સર્વ સનુબર નહિ
ઢાંકણું, સર=માથું પોશ એ પિશીદન= બાહર ” ગુ. ગ. ઢાંકવું ઉપથી ઢાંકનાર, વાસણ ઉપર |
સરવર, વિટ (ફા સર્વર =સરદાર ) ઢાંકવાની થાળી વગેરે) ઢાંકણુ, ગલેફ,
પ્રતિષ્ઠિત, ગૃહસ્થ, આગેવાન આછાદન.
કપાઈ સર સરાસર બોલશે બસ તેજ સરફરાજ, વિ (ફાઇ rs == | સરવર છે.” ગુ. ગ. આબરૂવાળો, ફરાન્તન, ફરાશીદન=ઊંચું
સરવાયું, ન૦ (ફા તે = કરવું ઉપરથી-માથું ઊંચું કરનાર ) {
પુંજી) આખા વર્ષના હિસાબનું તારણે તે. પ્રખ્યાત, નામાંકિત. સરફરાજી, સ્ત્રી, (ફા સTણી= સરસામ, ન૦ ( કા નામ =
ત્રિદોષ, મુંઝા, સર મગજસ્સામ=સો. silv=આબરૂ ) વખાણ, સ્તુતિ.
મગજના સોજાની બીમારી) સન્નિપાત, સરે, પુo ( અ સ —=વિશેષતા) |
મુંઝારે. કરકસર, નશે.
જમાલુદ્દીનને ગઈ કાલથી સરસામાં સરબત, પુ(અસર્વર =પીવાની જેવું થયું છે. બા. બા. વરત ) ફળફળાદિના રસવાળું મીઠું પિય.
સરસિપારસ, સ્ત્રી ( ફાઉત્તર સરબતી, વિ૦ (અ ફાર્વતી = 1
- અહિં ભલામણ, કોઈના ભલા માટે શરબત જેવું ) સરસ ઝીણ કુમાસનું | કશિશ કરવી) લાગવગ, વગગ. સરબસર, વિટ (ફા સર્વર = 1 સરસુ, પુ. (ફા રજૂર્વ અ૦ બધું ) તમામ.
મળીને સવઠું =મોટો સુબે) વાહ વાહ સુરત અય નાજની, શોભા | માટે મહાલકારી. વડે સુબે. બની શી સરબસર; છબી આજની અય સાજની, નિરખી જિગર ખુશ |
" | સરહદ, સ્ત્રી ( ફાટ સકંદ અરબી
મળીને સર્જર તરબતર.” ગુ. ગ.
==સીમા ) હદ,
કઈ પણ પ્રદેશના છેડાનો ભાગ છે. સરબંદી, વિ૦ (
ફાર્વતી = | સત્તા, અધિકાર) તહેનાતનું લશ્કર. | સરગ, પુછ (ફા જ £,=લશ્કરકિલ્લા પરની રજવાડાના રક્ષણ માટેની
ને ઉપરી, બદાર, પહેલવાન, ઉપરી) પલટણ.
સારંગ, વહાણ ઉપર વડે ખલાસી,
ટંડેલ. સરભરા, સ્ત્રી (ફાટ રદ કર=
બંદોબસ્ત કરનાર, વ્યવસ્થાપક) પરણું | સરંજામ પુ(ફા સનમ = ચાકરી, મહેમાનની સગવડ, સાચવણી. | પરિણામ. અંજામ=પરિણામ) ઘરે અથવા
અમારું સરભરા ખાતે રાજ્યના અતિ- ધંધો ચલાવવાને જાઈતી સામગ્રી તે. થિવર્ગની સરભરા કરે છે.” સ. ચં. ૪. ગરા. જીત ( કા કા =ઘર. મકાન સરવ, ન૦ ( ફા૦ સર્વ =એક ઝાડ છે. મુસાફરખાનું, ધર્મશાળા, વીશી ) શેરી,
જે સીધું સોટા જેવું હોય છે) સરૂનું ઝાડ. પિળ.

Page #123

સરાકતી ]
1 =
સરાકતી, વિ॰ ( અ૦ શિાત ભાગીઆ થવું. ) ખ્સિરા અથવા ઇનામી જમીન ઉપરના વંશ.
સરાગ, પુ॰ કા સુરાñ ëlyખોળ,
તપાસ ) પત્તો લગાડવા, ખાળી કાઢવા. સરાફ, પુ અ #f,ily=
પરખનાર, નાણાં સંબંધી ધંધા કરનાર ) રોકડ નાણાંની આપલે અને ચાળવણી કરી વટાવ અને વ્યાજ ઉપજાવવાના ધંધા કરનારા તે.
2
સરાપરદેા, પુ૦(ફા॰ સાપર્વT Syl= અનીરને તંબુ, કે અમીરના ડેરા ) સરદારને રહેવાને તખ્રુ.
• તે આવીને સરાપરદાની બહાર ઉભા હ્યો. મિ॰ સિ૦
૨૬૨
સરાફી, સ્ત્રી ( અ॰ સર્રીle= સરાફપણું ) નાણાવવું, રોકડ નાણાંની સાચવણી.
સરામ, પુ॰ (અ॰ શરાવ પૂર્ણ પીવાની વસ્તુ, પાણી, શરબત વગેરે. શરા=પીધું ઉપરથી. ફારસીમાં શરાબ=મદ્ય. ) મદ્ય, પીવાના દારૂ. સરાસર, અ ફ્રા સરાસર
આ છેડાથી પેલા છેડા સુધી, લગભગ, બરાબર થાય એમ.
=
=
બધું. )
સરાસરી, અ॰ (ફ્રા॰ સરાસરી ટુંકાણમાં, જલદીથી ) લગાલગ, લગભગ
મુખ્ય
સરાહુ, સ્ત્રી ( ફ્રા॰સરા ખાતું ) ધર્મશાળા, વીશી. સરિયાણ, જીઓ સરિયામ.
સરિયામ, વિ॰ ( ક્ા જ્ઞાા+મ અરખી મળીને શાદુાહિમામ=ધણા લેાકા જતા હાય એવા મેાટા માર્ગ, રાજ મા ) મુખ્ય, ધારી, મોટું.
મુસાફર
[ રાલામત
=એક ઝાડ કે
સરૂ, ન૦ ( ફા॰ સર્વ જે સીધું સાટા જેવું થાય છે) એક નતનું ઝાડ.
સસ, પુ॰ ( કા૦ સરેરા, સિરીયા અથવા સરેશમા એક ચીકણા પદાય. ત્તિીતન=મેળવવું, ગુંદવું ઉપરથી ચામડું અને હાડકાંમાંથી નીકળતા એક જાતને ચીકણા પદાર્થ. સરેચક્ષ, અ ( કા૦ વસ્તુૌરમ
.22)=આંખને માથાથી, ઘણીજ ખુશી. બ=સાથે, સર=માથુ, ચશ્મ આંખ ) ઘણી ખુશીથી, અત્યાન દથી. સાદ, પુ॰ ( કા મુy =સરાદો શબ્દ જી.
સોઢા, પુ॰ ( કા॰ સુંદર મુરોગ,
રાગણી, ગીત ) એક જાતનું તંતુવાદ્ય. સલતનત, સ્ત્રી(અ સલ્તનત Lia= પાદશાહી. સહત તેણે રાજ્ય કર્યું ઉપરથી ) રાજ્ય, પાદશાહત, શહેનશાહત. સલતનતમાં આજ ૧૭ વરસ થયાં એક નિષ્ટાથી નેાકરી બજાવું છું.
:
અ. ન, ગ.
સલામત, સ્ત્રી ( અ સહાવત મજજીતી, દઢતા ) મેટાઈ, ભારેપણું,
2=
પ્રૌઢતા.
સલામ, શ્રી॰ ( અASગમ =આશીવૉદ, દુઃખ, તાબેદારી, નિર્ભયપણું, નિષ્કલંકપણું, સલમતે સહીસલામત થયા ઉપરથી ) મેાટા, ઉપરી કે વડીલ માણુસને માન આપવા હાથ ઊંચા કરી કપાળે અડાડવા તે, નમન, વંદન. સલામત. વિ૦ ( અ૦ સામત
આરામથી હાવું, જીવતા રહેવું, નિષ્કલ ક હોવું, સલમતે સહીસલામત થયા. ઉપરથી ) જેમ ને તેમ રહેલું હોય એવું. હાનિ કે નુકસાન લાગ્યા વગરનું.

Page #124

સલામતી ]
૨૬૩
- ઠુઠ કરીશ ના તારૂં હૈયું સલામત ના દીસે.’ કલાપી.
સલામતી, સ્ત્રી ( અ૦ સજ઼ામતી, =આરામથી હેાવાપણું ) હયાતી, અસ્તિત્વ, વિશ્વાસ, સલાહશાંતિ.
સલામી, સ્ત્રી ( અ॰ સજ્જામી≤es= સલામ કરનાર) સલામ દાખલ અપાતું માન, ભેટ વગેરે.
· આ વેળાથી તેમની પાસેથી સલામી તથા પેશશી લેવાનું ડર્યું, ' રા. મા. ૧ સલામી, વિ॰ ( અ॰ સામિયદ jo..કૃત સલામ જેટલું એટલે ચેકડું મેહસુલ ભરવું પડે એવી જમીન ) થૈડું મહેસુલ ભરવું પડે એવી જમીન.
સલાહુ, સ્ત્રી॰ ( અ॰ સજ્જાદ 2 ભલાઇ, બહેતરી સલ–તે દુરસ્ત ઉપરથી) મેળ, મેળાપ, દારતી.
એકી,
થયા
સલાહકાર, વિ॰ ( અ૦ સજાનાર ફ્રા॰ | પ્રશ્ન સહાય éqfs=સલાહ આપ નાર) મસલત આપનાર.
સલાહુારા, વિ( અન્નત્રા+જ્ઞેશ ફ્રા પ્રશ્ન થિઆર પહેરનાર. સિલાહથીઆર, પોશીનઢાંકવું | ઉપરથી પાશ પહેરનાર. થીઆર પહેર નાર ) લશ્કરી માણસ, થીઆર પહેરેલા માસ
સલુક, સ્ત્રી ( અમુક રસ્ત ચાલવું, નીતિથી વર્તવું, રીતરિવાજ, વર્તણૂક ) રીતભાત, ચાલચલકત. સલુકાઇ, શ્રી॰ ( અ॰ મુન્ટૂર =રસ્ત ચાલ, નીતિથી વધુ, રીતરિવાજ, વન લ્યુક ) વિવેક, વિનથી વર્તણુક, સભ્યતા
[ સહીસલામતી
સવા, ન॰ ( અ॰ સાવા,=બલા, પુણ્ય ) સદગુણ, પ્રામાણિકપણું, નેકી. તમારા જેવાને દુન્યામાંથી એછા કરવા એ સવાબ છે.' ખા ખા
સવાર, પુ॰ (ફા॰ ખુવાર 5=ઘેાડા ઉપર મહેલા. અસ્પ=ધેડા+આર ઉપરથી અસ્વઆર ઉપરથી સુવાર) વાહન ઉપર એડેલું.
સવારી, સ્ત્રી(ફ્રા સુચારી વાહન)
ધાડા અથવા ખીજા વાહન ઉપર એસવુ તે.
સવાલ, પુ॰ ( અ॰ સુવા≈Jfu=પૂછ્યુ, જાણવું, પ્રશ્ન. સમહુ=અરજ કરી ઉપરથી) પૂછ્યું, પ્રા.
સહાયત, સ્ત્રી ( અ॰ સામતo= સાયત શબ્દ જી.
* સળે શુભ કામ સહાયતમાં, સુણ્ સાહેલી.' દ. કા. ભા. ૨
સહાયખી, સ્ત્રી ( અદિી50 વૈભવ. સહભતે તેની સાથે રહ્યો ઉપ રથી ) વૈભવ, મેાજશાખ.
માટે કદાપિ અહંકાર કરવા નહિ ક મારે આવી સહાચેખી છે. શું ગ સહી, ॰ ( અ॰ સદી
=ખરૂં, વાજબી ) હસ્તાક્ષર, તુ, બુલ, મજુર સહીસલામત. વિ॰ ( અસદીદ્+ત્તસ્રા
મત t=ખ અને આરામથી હાવું) જેમનું તેમ રહેલું હાય એવું. સહીસલામતી, ॰ ( અ મદાહસજામતી u પૂ, અને આરામથી હેાવાપણું ) હરકત હલેા પાંઢાંચ નહિ. કાંઇ નુકસાન હાનિ લાગે નહિ એવી જે સુરક્ષિત સ્થિતિ તે,

Page #125

સહુલીઅત ]
સહુલીઅત, સ્ત્રી (અ૦ સદૂભૂત =નરમી, સહેલાઇ, ધીમાશ ) સહેલાઇ,
સુગમતા.
• પ્રેમસાગર નામે ગદ્યનું પહેલું પુસ્તક અંગ્રેજી એફીસરે ને સહુલીઅત પડે માટે શાસ્ત્રીઓદ્વારા લખાવવામાં આવેલું. ' ન ૨૦
૨૬૪
| સાકી
“સંગીન, વિ॰ (ફા॰ સંગીન = ભારે, મજબુત ) પત્થર જેવું ભારે તે
કહ્યું.
સહેલ, વિ૰ ( અવસર=નરમ, આસાન, સહેલું ) સહેલું, સુતરું, ઘેાડી મહેનતે થાય એવું.
સહેલ, સ્ત્રી (અ॰ સર J; ચાલવું, રવાનગી ) આનંદે આમતેમ ફરવું તે.
સહેલાણી, વિ॰ ( અ સ
સહેલઘા, સ્ત્રી ( અસાઢ ફા પ્રશ્ન સ્થળ વાચક પ્રત્યય. સાંદ ૐ સહેલ કરવાનું ઠેકાણું) કરવાનું સ્થળ, મન આનદ પામે એવું સ્થળ, બગીચા વગેરે.
કરવાનું
=
ચાલવું, રવાનગી ઉપરથી ) મેાજી, આનંદી.
સહેલુ, વિ૦ ( અ॰ સજ્જ નરમ, આસાન ) થેાડી મહેનતે થાય એવું. સંગ, પુ॰ ( ફા॰ સંગ =પત્થર ) પત્થર,
પાષાણુ.
.
સંગતરાશ, પુ (કા॰ સંતરા, તરાશીદન=òાલવું ઉપરથી.. Kari પત્થર કાપવાના ધંધા કરનાર ) સલાટ સંગદિલ, વિ૦ ( ફ્રા॰ સંગવિજ Ju પત્થર જેવા કઠણ હૃદયનું ) વજ્ર જેવા મનના ત્યારપછી કૌલા રાણીના સંગદિલ વિષે જે ઉદ્દગાર છે તે પત્થરને પણ પીગળાવે એવા છે, ’ન
સગેમરમર, પુ (૦ संगिमर्मर yo..રસપહાણુ ) ર'ગબેર’ગી ચકચકત પાસાદાર ધનવાળા પત્થર. ‘જમીન પર સંગેમરમરની લાદી બેસાડેલી હતી. ' બા ખા સ ંચા, પુ॰ સચા શબ્દ જુઓ. સજાપ, પુ (ફા॰ વિજ્ઞા, ____*=ઝાલર, લુગડાની આસપાસ લગાડે છે તે ) મગજી, ડગલા અને ચેાળાએ વગેરેના સીવણુમાં સાંધની ધારે બીજા રંગના કપડાની દોરી જેવી જે કિનાર મુકાય છે તે.
સદુક,
સ્ત્રી
પેટી ) પેટી, પટારા.
સફ, સ્ત્રી ( અ
સજ્જ....0=પક્તિ,
હાર, લાઇન ) હાર, પંક્તિ, પાથરણું,
· એક વખતે સામાનનાં ગાડાંની સંકમાંથી છુટા પડી એક ગાડું આગળ વધતું હતું. ’ ત્ ય
<
સંજ્ઞા, કિનારી,
(અ૦ સં.e=
સાઇસ, પુ॰ ( અ ં સાર્ટ્સ ઉle= ઘેાડાના નાકર ) ઘેાડાવાળા, રાવત.
સાઇસ જોડે ચાલતા. ' ન. ચ. સાઐત, સ્ત્રી ( અન્નામત clu કલાક) રા ઘડી, એક કલાક સાકી, પુ૰ ( અ૰ સારી=પાનાર, સદ્દા તેણે પીવાનું આપ્યું ઉપરથી )
મદ્ય પાનાર.
"
જામે શરાબ માશુકને ભરી દે આ ભલા સાકી. ’ કલાપી.
• તે સર્વે હૈ સાકી ! હું આ જામ પાનાર સનમ, તારા જ પ્યાલામાંથી કહીં કહી ઝરી છે. ' આ નિ

Page #126

સાગર ]
[ સાન
સાગર, પુ. (અસાનિ =જામ, સરંજામ=પરિણામ.) કાર્ય માટે જોતાં
પ્યાલો, ગ્લાસ) મા પાવાનો પ્યાલો. સાધન વગેરે. લબ એટલે હેઠ આગળથી સાગર | સાજિંદા, પુe (ફા રાક છે એટલે પ્યાલાને જરા પણ કહીંએ દૂર |
મદદ કરનાર. સાન્તન બનાવવું ઉપરથી) કર્યા વિના પુરેપુરો ઠાલવ્યાં જ કર.”
બનાવનાર, ગાનાર અને નાચનાર સાથેનાં આ નિક
સાધન તૈયાર કરી આપનારો, તબલા સાગરદ, પુ(ફાટ રાઈનર્સ ? = સારંગી વાળે સાથી તે, તબલચી. શિષ્ય. શાહ બાદશાહ fજર્સ આજુબાજુ. | સાજોગ, વિ ( ફાટ ફાદ ૪+જોગ, બાદશાહની આજુબાજુ બેસનારા, સેવકે |
ગુજરાતી) લઈ આવનાર અથવા આવગેરે. તેમ શિક્ષકની આજુબાજુ બેસનાર વીને દેખાડનારને તરતજ નાણું - શિષ્યો) ચેલે, વિદ્યાર્થી.
પવાં પડે એવી ચિઠ્ઠી, લખાણું અથવા જો તમારી મરજી નહિ હેય, તે હું હુંડી તે. મારે ઘેર સાગરીદ કરી રાખીશ. આ નિ
સાણકું, ન૦ (અરિવા બc= સાગાળ, ૫૦ (ફા શનિ 36= રકાબી, થાળ) ચપણી, શકરું, કઢાઈ
ચાળેલું બારીક ચુને. શાહ મોટી,ગિલ જેવું માટી કે ધાતુનું ભિક્ષાપાત્ર, તાંસળું, માટી. ઉત્તમ ચુ) ચાળેલો બારીક ઠીબ. ચુને, સલ્લ.
| સાદડ, પુત્ર ( ફાટ ફાતિ જd= સાજ, પુ. (ફા = =બનાવ, શણ
.! એક દવા છે) પિત પાપડો. ગાર. સાપ્તન બનાવવું ઉપરથી ઘડાને | સાદર, વિ૦ ( ૪૦ તારિ =નીકળસાજ, બગીને સાજા) કેઈ કામ કરવાને ! નાર, એક જગાએથી નીકળનાર) રજુમાટે જરૂરની જે વસ્તુઓ વગેરે તે. આત, વિદિત, જાહેર કરવું.
પુરા સાજ સમેત એક સુખાસન - સાદાઇ, સ્ત્રી (ફાટ સાવ =કેરું, જોઈએ ? નં ૦ ચ
વગર લખેલું ઉપરથી) મોટપણના સાજક, સ્ત્રી ( ફાટ સાવ = |
અભિમાન રહિત. વગાડવાથી વસ્તુ. સારંગી વગેરેને સાજ | સાદી, વિ૦ (ફા સાવ ૪૩ઉપરથી ) કહે છે તેને લઘુતા વાચક પ્રત્યય લાગી કેરી, ભાત વિનાની. થએલો શબ્દ ) “તુંબડી ઉપર બાંધેલી સાદુ, વિ૦ (ફાસ ના 50ઉપરથી) એક તારની સાજક એક જણ પાસેથી કેરું. લઈ સજ કરી તેમાં આ કડીઓ | સદ, વિ(ફાટ કડી ઉપરથી) મેહની ઉતારવા લાગી. ” સ. ચં. ભા. ૪. ! કેરે. “ભરથરી (ભર્તુહરિના અનુચર) લોકમાં
સાન, સ્ત્રી (અ. શાન =મરતબે, સાજક નામની સારંગી ઘણું ખરું વપ
આબરૂ, પ્રતિષ્ઠા, અંદાજે) ઇશરત, રાય છે. સ. ચં. ભા. ૪
અકલ, સ્વમાનનું અભિમાન સાજસરંજામ, પુ(ફા સાજ્ઞ+atષામ નાડીએ નાડી ખૂન એ, ખૂન ઇશ્કની
- અ. સાજ બનાવ, શણગાર, . સાન દે ન દે.’ આ નિ

Page #127

સાનક |
૨૬૬
[ સારવાર
એકખું.
સાનક, સ્ત્રી (અ. તિક -c= | સામાન, પુ. (ફા સામાન = થાળ) ઠીબ, તાસક.
અસબાબ, શક્તિ) જીવનવ્યવહારને સાફ, વિ૦ (અ. ના Cits=ચકખું. માટે જોઇતી જે વસ્તુઓ વગેરે તે. સજા =ચોકખું હતું ઉપરથી) રવચ્છ, તે સામીલ, વિ૦ (અ૦ રૂirfમe ofd=
મળેલું) જોડાયેલું. સાફસુફ, વિ. (અ) સા_c=ોક
| સામેલ, વિ૦ ( અ મિત્ર :ચોકખું, સ્વચ્છ) ચેકખું.
મળેલું) જોડાયેલું. સાફ, સ્ત્રી (અ૦ વાપી ડcaછાણ- !
સાયત, સ્ત્રી (અ. સાત = વાનું લુગડું) ચલમની સાથે લુગડું રાખે છે તે. ચલમની ધુમાડી સાફ અને ઠંડી !
ઘડી, કલાક, અવર) કલાક, રાા અઢી.
સાયતવાર વાત કરે એવું કાઈથી થઈને મોંમાં આવે તે માટે રાખવામાં આવતે કપડાને કડકે.
ખમાય નહિ.” સ. ચં. ભા. ૨ સાબીત, વિ૦ (અ. સાવિત Sિ=
| સાયર, પુ(અશાર ! કવિ ) અખંડિત, રકતો ચાંટ ઉપરથી)
અરબી, ફારસી ઉર્દૂ વગેરે ભાષામાં
કવિતા કરનાર સિદ્ધ, પુરવાર, નક્કી કરેલું.
સાયબાન, ન (ફા સાવન અને સાબુ, પુરુ (અ છે —સાબુ) |
છાપરું, સામીઆણ) તડકાથી બચવા ખારે અને તેલની મેળવણુથી બનાવેલું,
માટે પડદા વગેરે બાંધવા તે. મેલ કાપે એ એક પદાર્થ.
એક લાખ રૂપીઆનો સામીઓને સાબુત, વિ૦ (અસાષિત =
(ચંદરવે) મખમલનો, લપાના સાયઅખંડિત. રાત=ચેટયો ઉપરથી) બાને, સોનાચાંદીના થાંભલાવાળા હજુઆખું સંગીન.
રમાં મોકલવામાં આવ્યો હતો. મિ. . સાબેલ પુ(ફાઇ વાજા 90 = ! સાયવાન, નવ (ફા સાયવાન છે -
વરઘોડામાં આવનાર માણસે, વરની ! તડકાથી બચવા માટે આડ કરવી તે) સાથે આવનાર માણસે) વરની સાથે ! તડકાથી બચવા માટે પડદા વગેરે શણગરાને ઘેડે બેઠેલે સાથી છોકરો તે. બાંધવા તે.
આ તો રૂ ને રઢિઆ રે, જાદવના | સાય, પુ. (ફાસાયટું નEછાંયડે ) પુત્ર સાબેલડારે, આ તો રૂડું ને રસાળું !
રક્ષણ, મદદ, ભૂત, દેવપરીને વળગાટ, રે, અવે ચડયા અલબેલડારે. અભિ- આo | ફકીરને ઝબ્બે. સામનસુમન, પુત્ર (ફા સામાન અo= “તેથી કોંગ્રેસના સાયાની એને મદદ
અસબાબ, શક્તિ) સરસામાન, સામગ્રી. મળે એમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી. ' સામાદસ્તક, પુત્ર (ફાટ રજૂહૂત અ૭.
સિક સા સુરતૂત કJ=પોતાના હાથનું | સા૨વાન, પુ. (ફાઇ સાન બાદ લખેલું, સહી) લેણદેણની બાબત એક- ઊંટને રક્ષક. સાર=ઊંટબાનરક્ષક, બીજાને સામસામે કરી આપેલું છે ? શુતુદ્યા =ાતુર ઊંટ ) ઊંટ લખાણ તે.
વાળ, રાયકે, ઊંટ હાંકનાર

Page #128

સાલ ]
२१७
[ સાહીબી સાલ, સ્ત્રી (ફાડ સાઇJવર્ષ, સંવત) સાલાર, વિ૦ (ફાડ જ્ઞાાર છે. =વર્ષબાર મહીના જેટલું કાળ, વર્ષ.
વાળે. સાલ=વર્ષઅરવાળે વૃદ્ધ) ઘરડે, સાલગીરી, સ્ત્રી, (ફારિ૪
આગેવાન. આ શબ્દ ઉપરથી એમ સ્ટ=વરસ-નિર=ગાંઠ. વર્ષગાંઠ) વર- જણાય છે કે ઈરાનમાં વૃદ્ધ માણસને સગાંઠ. જન્મદિવસ.
માન આપવામાં આવતું હશે કેમકે મારી ત્રીજી સાલગરેહ તેને આગલે . સાલારનો અર્થ વૃદ્ધ અને આગેવાન દિવસે જ પડેલી.” . ચ.
થાય છે) આગેવાન, ઉપરી, મુખી. * શાહજાદા ખિજરખાંની સાલગીરી હતી.'
સાલિયાણું, ન૦ (ફા સાઢા » ક. છે.
=
અથવા સાંઢિયાન =વાષિક) સાલદસ્તા, સ્ત્રી (ફાડ સાત્રિગુકિત
સાલસાલ મળ્યા કરે એવું વેતન, છવાઈ. ... સાલ-વર્ષ+ગુજસ્ત ગએલું. ગયું વર્ષ) પર, ગયું વર્ષ.
સાલિયું ન૦ (ફા રાસ્કાન, વાઢિયાસાલમ, ૫૦ (અન વ ઈ એક |
Tદ હJ... Jv=ઉપરથી) વર્ષાસન, દવા છે ) ધાતુપુષ્ટ એક જાતનો કંદ,
સાલસાલનું, વાર્ષિક ધાતુપુષ્ટ વનસ્પતિ.
સાહોગ, વિટ (ફા મેટે, બાદસાલમમીસરી, પુત્ર (અજમણી શાહ ઉપરથી) ખરેખરી સાખેદાર,
sy મિસર દેશ ઉપરથી ! રજુ કરે તે વખતે જ લખ્યું પાળવું મીસી.) મીસરમાં થનાર સાલમ. પડે એવું. સાલવાર, અs (ફા સાજી J=વર્ષ= { સાહજોગી, વિ. (ફા ક ઉપરથી) વરસવાર) વર્ષાનુક્રમસર.
- શાહજોગ. સાલવારી, વિ (ફા સારુ 5 =વર્ષ= સહર, પુ (અશgs =કવિ) વરસવારી) વર્ષનુક્રમવાળું, એક પછી
કવિતા કરનાર. એક સાલવાર હોય એવું.
અમીર ખુસવ એક સાહર એટલે કવિ સાલસ, વિ૦ ( સ્ટીસ = '
હતો, તેણે ઈચ્છીયા એવા નામની સહેલું, સમજી શકાય એવું લખાણ. (૨)
કિતાબ બનાવી છે, તેમાં ખીજરખાં Rટર ત્રીજે, ન્યાય કરનાર.
અને દેવળ દેવીના પ્રેમનું વર્ણન છે.” કેમકે બે માણસની તકરાર ત્રીજે ચુકવે
૨. મા. ભા. ૧ છે ને તે નીતિમાન, સદગુણી ને તટસ્થ | સાહી, સ્ત્રી (ફાઇ શિયાણી = હોય છે )નરમ સ્વભાવનું, ભલું, સરલતા. !
કાળાશ. રિચાહ=કાળું+=વાળું. લખ“સાલસ પર શરા સ૩, જુલમી આગળ
વાની શાહી. હિંદુસ્તાની ફારસી છે. રાંક.’ દ. કા. ભા. ૨
ઈરાનમાં સાહીને “મુરબ-મિશ્રણ-કહે સાલસાઈ, સ્ત્રી (અ. સાહિર = | છે) રૂશનાઈ, સાહી, મસી. ત્રીજે ઉપરથી) ભલમનસાઈ, શીલતા. | સાહીબી, સ્ત્રી (અ. વિ
સાલસાઈ ધરી, સ્નેહ સૌથી કરી, '. ઉપરથી. સાહિબ=સેબતમાં રહેનાર, સં. લાયકીથી ભલી કીર્તિ લીધી.”
ગાથી, મિત્ર, પ્રતિષ્ઠિત) સાહેબી, વૈભવ, દ. કા. ભા. ૨ | ઠાઠમાઠ.

Page #129

સાહત ]
२१८
[ સિતમ સાહત, અ (અસાગત છct = | સાહેબ, પુ(અનાદિન રૂ.c=
કલાક, ઘડી, પળ, મિનિટ) મિચકારામાં, | ગૃહસ્થ) સ્વામી, ધણી. નિમેષમાં.
ગુણવાન સાહેબ રે.” ક. દ. ડા. સાહેદ, પુ. (અ) રર ! સાક્ષી, | સાહેબ, પુર (અ. સાવિ :--
જેણે આંખે કોઈ વસ્તુ જોઈ હોય તે ) | ઉપરથી) વહાલે, પ્રિય, મિત્ર. જુબાની આપનાર.
ઘડીએક મોડે ઉગજે, મારો સાહેબે સાહેદી, સ્ત્રી (અ. શાદિકી ડ...: =
બેલે શિકાર રે, રંગ. સ. ચં. ભા. ૧ જુબાની આપનાર ) સાક્ષી, જુબાની, | સાશા, પુત્ર (ફા સાચા !=છાયા, પુરા.
રક્ષણ, સંભાળ) કુમક, ઓથ. સાહેબ, પુત્ર (અસાવિ -'.= | સાં, પુ. (ફા નિદ = સાથે રહેનાર. પ્રતિષ્ઠિત, તે તેની
અપરાધીઓને શિક્ષા કરવાનું એક પ્રકારનું સાથે રહ્યો ઉપરથી) માલિક, ધણી, શેઠ, ઓજાર) યંત્ર. સ્વામી, મેટો માણસ, યુરોપીઅન. |
સિકલ, સ્ત્રી (અ. 4 d=ચહેરે) સાહેબા, સ્ત્રી (અ. વિવા-રૂl- = | મુખવટો, ચહેરે. સાહેબનું નારી જાતિરૂપ) માલિક શેઠાણી,
સિકલીગર, ૫૦ (અ. સવાર પ્રકાશ પ્રતિષ્ઠિત સ્ત્રી.
આપ, ઓપ આપનાર ફાપ્ર. સાહેબખાની, વિ૦ (અ. દિવાન સિવારંમર ડv=ઓપ આપ
ફા સાદિક્ષાના અતિ !ઉપરથી, નાર) ઘસીને સાફ કરનાર, સરાણીઓ. સાહેબખાનની સાથે સંબંધ રાખનાર ) | સિકંદર, (ફાઉત્તર પ્રીસને ખાનદાન માણસેના ઉપયોગનું, અમદા
બાદશાહ) ઉન્નતિને સિતારે. વાદી સારી ઊંચી બનાવટના કાગળો.
સિકાદાર, વિ. (અ. સિ+ાર ફા સાહેબજાદી, સ્ત્રી (અ +જ્ઞા
પ્ર =સિક્કાવાળું) છાપવાળું. ફારસી પ્રત્યય. ગા=જન્મ આપો
સિક્કાબંધ, વિવ (અ. નિ ફાપ્ર ઉપરથી) sli૦-૮ બાદશાહની
ખંડ =મેહર છાપવાળું) બંધ કરી દીકરી, ગૃહસ્થ ઉમરાવની દીકરી.
જેના ઉપર છાપ મારેલી હોય તે. સાહેબજાદે, પુર (અ૦ સાધવાર | સિકકટાર, સ્ત્રી (અ. સિ૬ ... ) ફા પ્રજ્ઞાન જન્મ આપવો ઉપરથી
કટાર જેની છાપમાં હોય એવી મોહાર. સાવિજ્ઞાઃ ડuly- =બાદશાહનો કુંવર) બાદશાહના કુંવર, ગૃહસ્થ ઉમ
સિફિકે, પુર (અ. દિ =છાપ ) રાવનો દીકરો.
મેહેર, ચલણી નાણું.
સિતમ, પુત્ર (ફાર સિતમ =જુલમ) સાહેબ, પુરુ (અસાવ 404
બળાત્કાર, દુ:ખ. =ગૃહસ્થ ) મટે ઓદ્દેદાર, વૈભવી.
સુલતાન મહમુદ ખીલજીએ હિંદુઓની સાહેબી, સ્ત્રી (અ. ન વી ન ... | બેવફાઈ તથા સિતમ પછી આ દરબારમાં
=ગૃહસ્થાઈ) જાહોજલાલ, મેટો વૈભવ. આશ્રય લીધે.' મિ. સિ.

Page #130

સિતમગર ]
સિતમગર, વિ॰ ( ફ્રા॰ સિતાર કે ણિતFRye jemજુલમ કરનાર ) દુઃખ દેનાર, બળાત્કાર કરનાર.
"
સિતમગરનુ સિતમની જો, નકી હૃદ
"
આવી છે આ આ. ' કલાપી.
૨૬૯
સિતાન, (કા॰ સિતાન=પ્રત્યય છે. ઠેકાણું બતાવનાર, જેમકે અરબસ્તાન, અફગાનિસ્તાન ગુલિસ્તાન વગેરે. ) સિતામી, સ્ત્રી ( ક્ા શિતાન= જલદી ) ઝટપટ, તાકીથી.
:
ચાલ સિતાખી રાખ, તે મને ખરેખરૂં
કહી દે. ’ અં. ન. ગ.
સિતાર, પુ॰ ( ક્ા સિતાર 4. સહ= ત્રણસ્તાર. ત્રણ તારનું વાસ્તુ' ત્રણ તારા તથુરા, દિલ્હીના પ્રખ્યાત કવિ અમીર ખુસરવે પેાતાના પીરની ખીમા | સિત,
રીના વખતમાં તેમને સુખ થવા માટે તેમની આગળ વગાડવા સારૂ એવામાં પ્રથમ બનાવ્યું. તેમણે પ્રથમ ત્રણ તાર રાખ્યા હતા, હાલમાં વધારા થયા છે) એક જાતનું તંતુવાઘ.
સિપાઈ, પુ॰ (કા॰ ferra d!!=ફોજ ) મુસલમાન લડવૈયા, પટાવાળા.
સિપાઈગીરી, સ્ત્રી (ક્ા સિપા+ની d=સિપાઇપણું ) સિપાનું
કામ તે.
સિપાહુસાલાર, પુ॰ ( ફા॰ સિપાહ+ સાલ્ટાર JMD.=સિપાઇઓને ઉપરી સાહાર=(ાહ=વ+જ્ઞ=વાળા, વવાળા, એટલે વૃદ્ધ, આગેવાન, સરદાર ) લશ્કરના ઉપરી, સેનાપતિ.
[ સિબી
ખાજા જહાનના અલકામ આપીને પાદશાહે તેને ગુજરાતના સિપાહસાલાર ( સેનાપતિ ) બનાવ્યેા. ' રામા સિગ્રી, સ્ત્રી૦ (ફ્રા॰ સિયાપી કે સદ્ન ફરી ઉપરથી ૭
મહુમૂદ બેગડાની રાણીનું નામ છે આસ્ટેટચકલામાં રાણી સીપ્રીની મસીદ છે; રાણી સીપ્રીની મસીદ આપ્ટેાડીઆ ચકલામાં છે. તે કાતરકામ માટે આખા હિંદમાં પ્રખ્યાત છે. વાં. મા.
ડી
*
સિપુર્ણાં, વિ॰ (કા॰ સિપુદ ૪૩ = સાંપેલા. સિપુ નસોંપવું ઉપરથી, સોંપેલા) સાંપેલા, રક્ષણમાં આવેલા. સિપુર્દાને પાછી સમર્પણુ કરવા તત્પર બની. ' ૦ ૨૦
'
સિતારા, પુ (કાલિતાz_by!= | સિફ્લુ, વિ॰ (અ॰ fřiST=નાલીતારા, તકદીર ) ગ્રહ, તારા, નસીબ. યક, કનિષ્ઠ. સફલતે હલકી જાતને હતા અમારાસીતારા ચમકવા લાગ્યા.'ન', ચ, ઉપરથી ) હશ્રુતું, ભલીવાર વગરનું, છાલ.
સ્ત્રી
(અ॰ ક્ષિત =ગુણુ, નિશાન, વિશેષણુ ) ગુણુ, ખાસીમત, તારીž, વખાણુ.
• છું. શરીઅત, હું તરીકત, કું હકીકત, મારીત; એમ ધેલાં ખેાલીને, સ ગાઉ છું તારી સીફત. ગુ ગ૦
સિફાબહાદુર, વિ૰ (કા॰ ftvfધવહાવુર JJ¥~.બહાદુર સિપાઇ)હિંમતવાળા, મજબુત મનને.
સિફારસ, સ્ત્રી ( કા॰ સુરિ કે લિા શિ) ડ્રિં=ભલામણી ) સિપારસ, ભાળવણી. ‘ માટે સને માટે કાયદો ન માગતાં ઘેાડાને માટે માગવા એવી પણ અમારી સીકારશ હતી. ' સિ॰ સા॰ સિબદી, જુએ સિરબંદી.

Page #131

સિયમ ]
૨૭e
[ સિલાશ સિયમ, વિ૦ (ફા સિઘૂમ =ત્રી) જે સીબદી સરકારના સામે થશે એવું ત્રીજે.
ભય મુંબઈ સરકારને લાગ્યું હતું તે જ સિયાહ, વિટ (ફાટ નિશાદ =કાળ)
સીબંદી વાઘેર સામે થવામાં સરકારને
ઉપયોગમાં આવી.’ રા૦ મા કાળું, શ્યામ.
સિરસ્તેદાર, પુo ( ફાવે નહિતર સિયાહબખત, વિ. (ફાટ સિરાઇવર
- સરછેડે, ટોચ, રિસ્તા casી =કાળા, નસીબવાળો ) !
દેરી+દાર વાળા, દોરીને છેડે જેના ભાગ્યહીન.
હાથમાં છે તે માણસ, ખાતાને વહીવટ સિર, નર (ફા સર=માથું) માથું.
સીરતેદાર કરે છે માટે (૨) સરરિસ્તા=
યુક્તિ+દાર=વાળો, યુક્તિવાળા, યુક્તિબાજ, સરજોરી, સ્ત્રી (ફાર કરી છે
હેડકલાર્ક) અમલદારને મુખ્ય કારકુન. જબરદસ્તી) બળ, પહેલવાની. ધમકાવી સીરજેરી કરી અભિમાન પામત.....
શિરસ્તેદારી, સ્ત્રી (ફાઇ ઉપલા શબ્દને
‘ઈ’ લાગી થએલો શબ્દ સવ ચ૦ ભા. ૧
- -
=શિરસ્તેદારપણું ) વડાકારકુનને દરજે. સિરાજ, પુ. (ફાટ રસ્તા = ! સિરો , પુત્ર (ફા તદ - Jy
માથાને મુગટ ) સરદાર, મુરઆ, મા- મુ, યુક્તિ, ઉપાય)રિવાજ, રવૈયો, દસ્તુરથાને મુગટ.
સિરે, પુછ (ફા શારદ =શરબત, સિરપેચ, પુત્ર (ફા સવ અ માથા ચાસણ) શીરે.
ઉપર બાંધવાની વસ્તુ જેવી લપેટવું સિરોઈ, સ્ત્રી (અ) સુરણ -Jc= ઉપરથી) ફેંટા અથવા પાઘડી ઉપર | દારૂ કે પાણી ભરવાનું વાસણ) મુસાફબાંધવાને હીરા મોતી જડિત પટકે રીમાં પાણી ભરી રાખવાનું નળી જેવા હમેલ, ોિંચી અને શીરપચ જડાવની
મેનું વાસણ, કલગી વગેરે એ સર્વ પિતાના પિશાકમાં સિલક, સ્ત્રી (અ. રસ્ત્રાણ કw=ચાંદ્ર
મળ્યું હતું, તે આપ્યું. રા. મા. | માસનો છેલ્લે દિવસ, સિલક મહીનાને સિરફ, અ૦ (અ૦ નિ ઋ=ફત છેલ્લે દિવસે કાઢે છે માટે) ખરચ બાદ
જતાં રહેલી રકમ. “અહો કિસમત કિયામતમાં સિરફ તારી !
| સિલસિલાબંધ, વિ૦ (અસિરિ૮= સગાઈ છે. ગુરુ ગ૦
સાંકળ બંદ ફા પ્રતિદિન વંદ સિરબંદી, વિ૦ (ફા કી ડk = ! - A =સાંકળબંદ, અંડાનંદ,
સત્તા, અધિકાર ) સમ્રાટને માટે સામંત ! અનુક્રમવાર, સલ=ખેંચી કાઢયું ઉપરથી ) રાજાએ પિતાને ખરચે રાખેલું લશ્કર સળંગ, અનુક્રમવાર. તે. ‘હિંદુસ્તાનમાં એ દસ્તુર છે કે જે મિલાપોશ, વિરુ (અo fસાફૂલડાઈનાં જરૂર હોય તો પૈસા આપીને મીઆદી હથીઆર+શ ફા પહેરનાર, લડાઈનાં નોકરે પણ રાખી લેવામાં આવે છે કે હથીઆર પહેરનાર રિસ્ટાર જે કરો “ સીબંદી'ના નામથી ઓળ
» સલહતેણે હુમલો કરવા ખાય છે. બા. બા.
હાથ લંબાવ્યો ઉપરથી) હથીઆર સજનાર.

Page #132

સિલેદાર ]
સુનત ]
સિલેદાર, વિ૰ (અન્fસહાદ-લડાઇનાં સુન, પુ૦ (ફા॰ ાનૂન કે શુનુન ન
ii=સારાં ચિન્હ,
હથિઆર+વાર કા॰ વાળા, હથીરવાળા, } સિન્હાXIT ) હથીઆરવાળા.
પટાવતા થાડી જમીન કાઢી આપી શાલેદારા વિગેરે રાખે.’ અં. ન. ગ.
સિવાય, અ ( અન્નવા, સિવાય 1=બીજું, વગર ) વગર, વિના. સીક, ન૦ સ્ત્રી૦ ( કા૦ સીલ...લોઢાના
સળીઓ) લેખડી ગજ.
સીજંદા, પુ- ( અ. fત્તત્ત્પદ
=માથુ જમીન પર મૂકવું, ) નમવું. ‘ મસ્તકને ભૂમિ પર નમાવી સીજો કરવા પડે.'બામા
સીદી, સ્ત્રી ( અ૦ સી=સકું)
સો વર્ષના સમય.
સીદી, પુ॰ ( કા॰ સૌથી.=દુખથી ) આભિસિનીયાના કાળા લાક.
સીના પુ॰ (ક્ા સૌનદ છાતીને ફેલાવ.
=છાતી)
·
અરે કાતીલ સીને તું પડયું રહેજે પડયું રહેતું.' કલા
સીમાખ, પુ૦ ( કા મૌમાય પારા) પારા.
૨૦૧
સીયમ, વિ॰ (ફા સિક્યૂમ ક઼ ત્રીજો ઉતરતા દરજાનું) ત્રીજા દરજાનું, થર્ડ કલાસસીલેાન, પુ॰ ( અ સત્તાની ઇડ લકા) સિંહલદીપ.
સીરી, સ્ત્રી॰ (ફ્રા॰ શીરીન ૭|=મીઠી) મીઠી, સ્વાદ ઉશ્કેરે એવી વાસ, લજ્જત. સીસી, સ્ત્રી (કુા॰ શીશT=કાચ, ઉપરથી ) શીશી.
સીસા, પુ॰ (ફા॰ શાદ =કાચ ઉપરથી ) સાંકડા માંનુ નળાકાર કાચનું વાસણ, મેટી શાશી.
સુકન, પુ (ફા મુક્ષુન, સુલની વ્રુન ...=ાત ) શબ્દ, ખેલ.
સુકાન, ન॰ (અ૰ સુધાન !=રહેનારા સાકિનરહેનારનું બહુવચન. સન તે આરામથી હતા ઉપરથી વહાણુને ધારેલે રસ્તે ચલાવવાની કળ, જે મર. ડવાથી વહાણુ દિશા બદલે છે તે લાકડું. * જ્યાં સુધી વહાણુનું સુકાન વિવેકન પાસે હાય છે, ત્યાંસુધી સામે પવને પણ તે સદગુણુની સાંકડી નાળમાં જ તે વહાણ ચલાવે છે.' ક ધે
સુકાની, વિ॰ ( અ સુાન ઉપરથી ) વહાણુને સહીસલામત ચલાવનાર.
સુખન, પુ॰ (ક્ા સુષુન, તુલન, સસ્તુન ઈવાત, શબ્દ ) ખેલ, વચન, વેણુ, ૐ આટલાં વર્ષમાં એક કડવા સુખન કહ્યો નથી.' ! વેર
સુજની, સ્ત્રી { ફા॰ સૂગની ઇંફ સેાજન=સાય ઉપરથી, જેમાં સાયકામ ઘણું કરેલું હેાય એવું લુગડું ) રજાઇ, માથું રૂ ભરેલું હોય અને અંદર સાયનું કામ કરેલું હોય એવું ઓઢવાનું ગાડું, કે ગેાદડી. વિરમગામની સુજનીએ વખણાતી હતી.
શેત્ર’જીઓ મળે આગરે, મુજની વીરમગામ.' ૬૦ કા ભા॰ ૨ સુનત, સ્ત્રી ( અ મુમત=રસ્તા,
પેગમ્બર સાહેબ અને તેમની પછી ગાદીએ બેસનાર ખલીફાઓએ જે પ્રમાણે વ ણુક રાખી હોય તે મુસલમાનપણાને એક સંસ્કાર. આમાં લિંગમણુિનું ઢાંકણુત્વચાના છેદ કરવામાં આવે છે. શિવાજી ન હાત તે સુનત હેાત સબકી,’
:

Page #133

સુની ]
૨૭૨
[ સુરતપરસ્તી સુની, વિ. (અ. કુંની =પેગંબર ! ઝેરી હવા. એ હવાની ટને ખબર પડે
સાહેબના રસ્તા પર ચાલનાર. ચારે ખલી- છે, તે વખતે તે પિતાની ડોક રેતીમાં ફાઓને માનનાર) મુસલમાનેને એક ઘાલીને પડી રહે છે, એટલે સવાર સંપ્રદાય. મુસલાનમાં બે મોટા સંપ્રદાય પિતાની પાસેનો કામળો મેઢે ઓઢીને છે. સુની ચારે ખલીફાઓને માને છે, ઊંટ ઉપર જ સુઈ જાય છે. જ્યારે એ અને શીઆ ફક્ત ચેથા ખલીફા હવા જતી રહે છે, ત્યારે ઊંટ ઊભું હજરત અલીને માને છે. પહેલા ત્રણને થાય છે, એટલે માણસ પણ કામળો માનતા નથી.
કાઢી નાખે છે. અંગ્રેજીમાં એને સિમેન સુપૂરત, સ્ત્રી (ફાઇ તિપુર્વ =સે.
પણું. સિપુર્દન=સેપવું ઉપરથી, સાંપણું, ' સુરઇ, સ્ત્રી ( અ• જુનાહ = =દાર ભાળવણું.
કે પાણું ભરવાનું વાસણો સાંકડા નળા મનાયું ના હુંથી, સુપરત થયે તું મુજ | જેવા મેંનું પાણીનું વાસણ કરે. કલાક સુરે પુરુ (અણુ =જે પાથરણા સુરખ, વિ૦ (ફાઇ સુર્વ =લાલ)
ઉપર જમવાનું મૂકવામાં આવે તે ) | લાલ રંગ, રાતો. દસ્તરખાન, શાદાન. * બધાને એક | શીશા સુરેખ શરાબના, સૌ આપ જાતનું ભજન પીરસવામાં આવતું, અને ! ભોગવજે અને.” ગુડ ગ૦ મયિક સુફરાની જમણું ને ડાબી બાજુ તરફ ભેજન વેળા નજર કરતો.મિલે. ! | સુરખી, સ્ત્રી, (ફાઇ સુર્થી =
લાલાશ) લાલી, ચોખા, તાજા ને તદુસુબેદાર, પૃ. (અ) સૂવાર ફાળ પ્ર |
રસ્ત લેહીની ઝળકી તે. વાર પ્રાંતનો અધિકારી) સિપાઈઓની નાની ટુકડીને અમલદાર,
એના ગાલ તથા મોઢા ઉપર ગુજરેલા મેટો નાયક.
બનાવના સ્મરણથી સહજ કઈ શોક
મિશ્રિત પ્રેમલજજાની સુરખી છવાઈ સુબેદારી, સ્ત્રી ( ઉપરના શબ્દને ઈ |
રહી હતી.' ગુ. સિં. લાગવાથી) સુબેદારપણું, સુબા, પુર (અ. જુવાદ =મુલકને સુરત, સ્ત્રી (અ૦ સૂરત ચહેરો)
ભાગ, પ્રાંત, ઇલાકે ) જિલ્લા પ્રાંત, | ચહેરે, મુખાકૃતિ. | જિલ્લા કે પ્રાંતને ઉપરી અમલદાર.
સુરતપરસ્તી, સ્ત્રી (અ. સૂત્ર સ્તી સુમાર, પુ(ફા ગુમાર =ગણતરી)
ફાઇમળીને સૂતારતી ઍન્ડ શુમાર, અંદાજ, અડસટ્ટો.
સૂરત પૂજવાપણું. સુરત ચહેરે, પરસુમારે અ૦ (ફા ગુમાર, ઉપરથી) સ્તદન=પૂજવું ઉપરથી પરસ્તી=પૂજા આશરે, અડસટ્ટે.
સુરતપૂજા, સંદર્ય પૂજા. સુમુમ, સ્ત્રી (અ૦ સમૂ —લુ, ગરમ દેવી મેં પણ તારી જ સુરતપરસ્તી કરી
હવા), અરબસ્તાનના મેદાનમાં ચાલતી છે.” સ. ચં, ભા. ૧

Page #134

સુરમો .
૨૭૩
[ સેખ
મદિરાથી.” ગુ. ગ.
સુરમ, પુત્ર (ફાર કુર્મદ -=આંખમાં સુસ્તી, સ્ત્રી (ફાઇ સુરતી =આ
આંજવાની દવા ) અંજનમાં વપરાતું બસ) ઊંઘવું, ઘેન. એક ખનીજ દ્રવ્ય. આંખે સુરમો ઘાલીને ચાલ્પણું બતા
સુસવાટ, સ્ત્રી (અ૦ જૂન =પાણી
માંનું સુવર, એક મગરમચ્છ ) એક વતા હતા.'
જળચર પ્રાણી. સુરવાલ, પુ. (ફાઇ સુથાર =પાથ- એક સુસવાટ એક કુતરાને પકડી
જ. શ=જાંધક્વાર, સંબંધદર્શક પાણીમાં ઘસડતી તેની નજરે પડી.” પ્રત્યય. અરબીમાં ‘સર્વાલ' અથવા “ સવલ. '
| સૂફ, નહ (અ) જૂન C =બકરાંના સુરાખ, સ્ત્રી (ફા સૂરાણ =કાણું,
વાળ) ઊનનું વસ્ત્ર, દ્રિ) વિધ, વેહ, બાકોરું. સુરાહી, સ્ત્રી (અ. મુરાદી = =
સુફી, વિ૦ (અ મૂ ડ ==બકરાંના દારૂ કે પાણી ભરવાનું વાસણ) કુજા
વાળનાં વસ્ત્ર પહેરનાર. (૨) જેવું વાસણું.
ચેતર, ચબુતરો. પેગંબર સાહેબના સમસુરાહી એક કર, બીજે વાલે પુર
યમાં મરિજદે નબવીના કંપાઉન્ડમાં એક ચેતો હતો, તે ઉપર કેટલાક ગરીબ
સહાબીઓ પડી રહેતા હતા. પેગંબર સુલતાન, પુ. (અકુતાન અhus
સાહેબ અને ગૃહસ્થ સહાબીઓ તેમનું - બાદશાહ. સતતેણે રાજ્ય કર્યું ઉપરથી)
પાલણપોષણ કરતા હતા. એમનું નામ મેટા મુલકનો ઉપરી હકેમ, રાજા,
અરહાબે સુફફા હતું તે ઉપરથી (૩) પાદશાહ
સફા=અંતઃકરણની શુદ્ધતા, રાખે છે સુલતાની, સ્ત્રી (અસુરતાની , {ku ! માટે સૂફી. (૪) સફલાઈન, પંક્તિ. ==બાદશાહની સાથે સંબંધ રાખતી) ભક્તિ વગેરેના કારણથી એ લેકે પહેલી સુલતાનની કારકીર્દી, બાદશાહ.
પંક્તિમાં મૂકવા લાયક છે માટે) દુરવેશ,
ફકીર, સુફી લેકે, સુની લાકેામથી જે સુલાખ, સ્ત્રી(ફાઇ કૂરા =વેલ,
લકે જગતની તરફથી બે પરવા થઈને છિદ્ર ) વેહ, બુલાખ.
ખુદાની સાથે પ્રીતિ જોડી શરને સંપૂર્ણ સુલુક, વિ(અસલૂકા =રસ્તો. રીતે અનુસરી આત્માને પવિત્ર રાખવાના
ભલાઈ, સારી વર્તણૂક) મિલનસાર, કામમાં લાગેલો રહે તે સૂફી. મળતાવડું.
સૂમ, વિ૦ (અસૂમ =કૃપણ) કંજુસ, સુલેહ, સ્ત્રી (અ. કુદ કc=સલાહ અનુદાર, કરી લેવી, ભલાઈ) સલાહ, શાંતિ, સમ તણી સેવા થકી, કે ભિક્ષાથી
ભ્રાત.' દ. ક. ભો. જે. ઝઘડાની માંડવાળ. સુસ્ત, વિ૦ (ફાઇ સુરત =આળસુ ) | સેખ, સ્ત્રી (અ. શાણી = આળસુ, મંદ, ધીમું.
વૃદ્ધાવસ્થા, મેટાઈ ) બડાઈ, પતરાજ,
૩૫.

Page #135

સખી ]
२७४
[ સહેલગાહ
સખી, સ્ત્રી (અ ણી ન સેના, ૫૦(અ) frદ - કોટવાળ)
વૃદ્ધાવસ્થા, મેટાઈ) બડાઈ, પતરાજ. શહેરનું રક્ષણ કરનાર, શેતરંજ, પુત્ર (અ. શિક અથવા રાજ | સેપ, ન૦ (ફા સેવ =એક નાનું
s, ફારસીમાં અસલ નામ ફાર્થક ! ફળ) સેબ સેફ, સફરજન. હતું કેમકે એ રમતમાં બાદશાહ, ફર- સર૫૦ (ફાડ દ ક = શાકમાં જન, ઘડા, હાથી, રૂખ ને યાદા એ છે કે
નો રસે. શેરઃખારૂંઆબ પાણી શરાપ્રકારનાં મહારાં હોય છે. (૨) કોઈ કહે છે
બહ ઉપરથી) માંસને ઉકાળીને બનાછે કે શુદરજ દુઃખ પડયું એ હા ! વેલો રસ. પરથી શત્રુંજ શબ્દ થયો છે કેમકે એ રમતમાં રમનારને ઘણું બારીક ધ્યાન ! સેરીલાબાન, પુછ ( અ ટૂવાનE આપવું પડે છે. (૩) કેટલાક કહે છે કે એક પ્રકારને ગુંદર) એક જાતના છોડને સદરજ=૧૦૦ દુઃખ પરથી એ શબ્દ સુકે ગુંદર, ધૂપ માટે વપરાય છે. થયો છે. ) ચપટ, બુદ્ધિબળની એક | સેલ, સ્મી(અસર =હવા ખાવા રમત. એમાં ૩ર મોહરાં ને ૪ ખાનાં જવું, આનંદ ભેર હરવા ફરવા જવું. હોય છે.
સેલગાહ, સ્ત્રી (અજયા , સ્થળ શેતરંજી, સ્ત્રી (ફાફાકી =
વાચક પ્રત્યય.સાળંદ સેલ એક પ્રકારનું પાથરણું) રંગદાર જાડા કરવાની જગા) ફરવા ફરવા જવાની જગા.
સુતરના વણાટનું પાથરણું, જાજમ. | સેલ કરવાની જગા. સેતાન, પુ(અ) સતાન = ખુદાનો હુકમ ન માનવાથી ધિક્કારી !
સેવતી, સ્ત્રી, (ફા રેવતી એક કાઢેલો. પહેલાં એ મહાન કિરિ તે જાતનાં સુગંધીદાર ફલ ને તેની વેલ) પણ ખુદાનો હુકમ ન માનવાથી હાંકી એક જાતનાં કુલ ને તેની વેલ. કાઢ. શતન=તેણે બળવો કર્યો ઉપ- સેહ, સ્ત્રી (ફાટ ફાદ ઇબાદશાહ ) રથી) ભૂત, પ્રેત, દુષ્ટ “સેતાન નામના બીજાના પ્રતાપમાં અંજાઈ જવું, શેતરં
ખરાબ કામ કરવાની પ્રેરણા કરનાર જમાં પ્રતિપક્ષીનાં મહોરાં ને રાધ–અટફિરસ્તાનું નામ સર્વને જાણીતું છે. કાવવો-આપ તે.
- મિ. સા. સેહરા, પુત્ર ( ==મેદાન, હેરાન સેતુર, ન૦ (અ) તૂત છ શાહ =+ જગા) ઝાડપાન ન થાય એવી જગા,
cત મળીને રાતૂર બએક રેતીનું રણ મેં છે) એક જાતનું ઝાડ અને તેનાં સેહેલ, સ્ત્રી ( અ ર ર દ્વવા ફળ, આ ઝાડનાં પાંદડાંઓ ખાઈને '
ખાવા જવું) આનંદની મેજમાં આમ કીડાઓ રેશમના તાર કાઢી કોશેટા તેમ ફરવું. બનાવે છે.
સહેલગાહ, સ્ત્રી (અયાદ સ્થળ સેન, સ્ત્રી (અ. ન ધc=મોટો થાળ, વાચક ફારસી પ્રત્યય. સાદું
સપાટ જમીન, આંગણું) ઘરની આગળનો o =સેલ કરવાનું ઠેકાણું) ફરવા ખુલ્લે ભાગ,
જવાનું ઠેકાણું.

Page #136

સહેલાણી 1
૨૭૫
[ સાયમ
સેહેલાણી, વિ॰ ( અસર ઉપરથી ) | સોડા, પુ॰ (કા॰ ઝેરä ૪૬ યુએક પ્રકાસહેલ કરનાર, આનંદ મેાજમાં રહેનાર.
રા ખાર ) ખાર.
સહેલુ વિ॰ ( અ ઇજનરમ, આસાન, સહેલું) સુગમ, સુતરૂં સૈયદ, પુ૦ ( એ મૅચિફ
=સરદાર. સાતે ધણી હતેા ઉપરથી ) મુસલમાનામાં એક જાત. હજરત પેગમ્બર સાહેબ
મુહંમદ (સ. અ) સાહેબની દીકરી ખીખી કૃાતિમાના વરાો. બીબી કૃાતિમાના વંશજો.
સાખ, પુ॰ અ ાવજ j*=ઈચ્છા, મરજી, શાફઈચ્છા ઉત્પન્ન થઇ ઉપરથી) શાક, ઇચ્છા, ભાવના.
સોગ, પુ॰ ( કા॰ સોગ Śદુઃખ દિલગીરી ) કાના મરી જવાથી તેને જે શાક પાળે છે તે.
સાગન, પુ૦ (ફ્રા॰ સોમકડાંડ =સમ
કસમ ) શપથ.
કસમ, શય.
.
સાગ પાક પરવરગારના, હું તને એળખી શક્ત નહિ.' ભા. મા. સાગાત, સ્ત્રી ( તુ સનાત= તાફા, ભેટ ) કીમતી ભેટ, નજરાણાની ચીજ.
· ચેાથે દિવસ લક્ષ્મીપ્રસાદ પામી નવા વર્ષમાં અન્યાન્યને ભેટ સાગાતા આષી હળવાને તે ક્ષેમકુશળ વાંચવાના છે. ’
સુ. .
હેાજ, પુ (કા॰ સૌન=બળતરા, દુઃખ, માખ્તન=ળવું ઉપરથી) દરદ, લાગણી, ઠાવકા પણું, આધેર સ્ત્રીએ એમ કહેતી કે એમાં હેાજ બહુ છે.' સ. ચ. ભા. ૧
સાદાઇ, સ્ત્રી ( ક્ા સચ્ચા
ગાંડા, મૂર્ખ લુચ્ચાઇ, વ્યભિચાર. ‘ તેએને ઉંચા વર્ગના પુરૂષો સાથે સાદાપ્ત કરવાના લાગ હાતા નથી. ' રા. મા.
,
સોદાગર, પુ॰ (તુ॰ સત્તાર કા પ્ર સવાર 1-વેપારી ) કીમતી ચીજો વેચનાર, મેટા વેપારી.
સોદાગરી, સ્ત્રી ( ઉપલા શબ્દને ઇ લાગી થએલા શબ્દ વેપાર ) મોટા કીમતી માલના વેપાર તે.
સાદા,
પુ॰ (તુ॰ સવા ♭િવેચવું, વેચાતું લેવું ) વેચવાના ધંધા તે.
સોગ‰, પુ॰ ( કા॰ ભોળવ ડસમ ) | સાફ, સ્ત્રી (અલ ંબીક,
દેશા) ધાક, ભયના ધ્રાસ્કા
સાનામુખી, સ્ત્રી ( અ૦ સનામથી _50.=સના એક છેાડવાનું નામ છે, મક્કી=મક્કામાં થનાર.) મક્કામાં થનાર એક છે. જેનાં પાંદડાં રેચક છે.
સામત, સ્ત્રી (અ૦ સુત બ= અંગત સાથ, મૈત્રી. મુખ્મ તાશીર તે સાતે અસર
:
સામતી, વિ॰ (અ॰ મુદ્દેવતી!= સંગાથી ) સાથી, જોડીએ. સામલ, પુ॰ (અ॰ સમ્મુન્નાર sl!=
ઊંદરનું ઝેર. સમ=ઝેર, ફાર=ઊંદર. વિષ ) પત્થર અને ધાતુ સંમિશ્ર પેાલાદ જેવા સહજ લીલા રંગના બરડ પદાર્થ., સાયમ, વિ॰ (ફા સિધૂમ !=ત્રીજો ) ત્રીજો, ત્રીજા નબરા, ચર્ડ કલાસ, ઉતરતી પ્રતની જમીન, અવલ, દાયમ, તે સાયમ.

Page #137

ર૭૬
સેહેર ] સાહાર, પુત્ર (ફા શોર શોર બાર, હકસાઈ. સ્ત્રી (અ૪ ઉપરથી ગુરુ
બુમરાણુ) ઘોંઘાટ, ગડબડાટ, ધાંધલ, પ્ર.) દરતુરી, દલાલી, હકનું લવાજમ. ધમાલ.
હકીકત, સ્ત્રી (અ વાત બc=
અસલ, જાણ) કોઈ બનાવ કે બાબતની હક, પુe (અ૦ સાચું, ખરે, પૂર્ણ વિગત.
વાજબી, લાયક, ફારસીવાળા ‘હક વાપરે છે. હક-તે ખરે હતે ઉપરથી) સ્વામિત્વ,
હકીમ, પુ. ( દમ 6િ= માલિકી, સત્તા.
હિકમત જાણનાર, ડોકટર. ઓસડ વેસડ “સુફી તરીકાના હકની હકીકત ખેલ.
કરનારને “તબીબ” કહે છે, પણ તેને શું સમજાય છે ? સિ. સા.
માન આપવા માટે “ હકીમ ' કહે છે,
જેમ અંગ્રેજીમાં માને આપવા માટે દિને હક થઈ જવું, અ૦ કિ. (અe 8 |
ડોક્ટર ' કહે છે) યુનાની વૈદું કરનાર, સાચું, ખરું, વાજબી ઉપ
મુસલમાન દિ. રથી ગુo ક્રિટ ગુજરી જવું, મરણ પામવું. ! ખુદામાં મળી જવું ) મરી જવું. “પણ હકીમી, સ્ત્રી (અ. દિમત = તું ત્રણ દિવસમાં હક થઈ જઈશ.” ! હકીમપણું) હકીમને ધં. 2. ૧૦૦ વા. લા. ૩
| હકીમું, નવ ( અ હિમત - = હકતલફી, સ્ત્રી ( અ ાતી =
હકીમપણું) યુનાની વૈદ. 4.3 - અન્યાય, હકમારવો) કોઈને હક મારવો તે.
| હકમત, સ્ત્રી (અ. હુમા = હું કારણ વિના હકતલફી કરનાર નથી.” !. હુકમ કરો, સત્તા, હકમ તેણે હુકમ કર્યો બા. બા.
ઉપરથી) અમલ, અધિકાર. હકતાલા, પુ(અવતરા GJ05 ! હક્ક, પુ(અ8 =સત્ય, અધિકાર,
=મોટો ખુદા. હw=ખુદાન્તલાટી) સત્તા. ખુદા, પરમેશ્વર
હજ, સ્ત્રી, ( અ = મુસલમાની હકદાર, વિ૦ (અ +ાર ફ. પ્ર. છેલ્લા મહીનામાં કાબાનાં દર્શન કરવા જવું
=કવાળો છે જેનો હક પહ- [. તે. એ મહીનાની ૧૦ મી તારીખે એ ચત હોય તે.
દિવસ આવે છે. ગૃહસ્થ મુસલમાને મને હકદારણ સ્ત્રી ( ઉપલા શબ્દ ઉપરથી
જઈ અમુક ક્રિયા કરવી તે. રસ્તા પર ગુજરાતી પ્રયોગ) હકદાર સ્ત્રી.
જેટલું જેની પાસે ધન હોય ને શક્તિ
હોય તેવા મુસલમાન ઉપર હજ ફરજ હકદારી, સ્ત્રી (અ હારી ફાટ પ્ર. !
છે ) મુસલમાને મક્કાની યાત્રાએ =હકદારપણું) માલકી સ્વામિત્વ !
જાય છે તે. હકનાહક, અo ( અ હૈ, ના ફા પ્રય અમુક પાષાણદિને બેસા લેવાનો
ધાના કti 5=સત્ય અસત્ય. ) | રીવાજ હજ કરનારાઓને પરિચિત જ વગર કારણે, અમસ્તુ, ખાલી.
છે.” સિ. સા.

Page #138

હજમ ]
૨૭9
[ હદિયા
હજમ, વિ૦ (અડ સૂકા =ોડવું, હજામત, સ્ત્રી (અ. દલામત છos
ખાધું પીવું) પચેલું, જરેલું. “નથી. =હજામત કરવી ) હજામનું કામ. લાયક અહો દુન્યા, વફાદારી હજમ | હજાર, વિ૦ (ફા હંગાર =૧૦૦૦ ) કરવા.” દી. સા.
દસ વાર સો તે. હજમિયત, સ્ત્રી (અ. નિમg -, હજારી, વિ૦ (ફા જ્ઞr syl=મુગલ =પાચનશક્તિ) પાચન થવું તે, જડરબળ.
બાદશાહના વખતમાં લશ્કરમાં એક
પદવી હતી) હજાર રૂપીઆની દેશાઈગીરી હજરત, પુરા ( અ ત વંs
જેને મળતી હોય તેવું. સમીપતા માનવાચક શબ્દ છે. હજરત્ર હાજર હતા ઉપરથી) માલિક, સ્વામી,
હજીરે, પુ(અટૂંકી =કબશ્રીમાન.
રસ્તાન વડે, કબર ઉપરને ઘુંમટ )
મિનારાઓવાળું સુંદર કબરનું મકાન. હજરલઅસવદ, ૫૦ ( અ રંગારવા બાદશાહને હજીરો, રાણીને હજીરે, 1 =કાળો પત્થર, હજર=પત્થર,
હજીરાની પિાળ વગેરે નામે ત્યાં આવેલાં અસ્વકાળે. કાબામાં એક પત્થર છે જેને
કબ્રસ્તાન ઉપરથી પડયાં છે. હજ કરનારાઓ ચુંબન કરે છે.) કાબામાં એક પત્થર છે જેને હાજી લેકે
હજુર, સ્ત્રી (અદુર વં=હાજર
થવું. સામે આવવું, કચેરીમાં હાજર થવું. બેસા દે છે તે.
ફારસીવાળાઓ માનવાચક શબ્દ તરીકે “ કહે છે કે મક્કાના કાબામાં જ લગભગ પણ ઉપયોગ કરે છે.) મહેરબાન, કૃપા૩૬. મૂર્તિઓ હતી, હાલમાં તેમ નથી. વત. “હજુરની ઇચ્છા હશે તો હું એવી તે પણ અમુક પાષાણ ( હજરતઅસ્વદ ? કવિતા દિન પંદરમાં બનાવીશ.” ૧૦૦ નામને પત્થર) આદિને બેસા લેવાનો ! વા. ભા. ૩ રિવાજ હજ કરનારાઓને પરિચિતજ છે.”
હજુરિયે, પુરુ (અ દુરjનં. ઉપરથી) સિ. સા.
મોટા માણસની હાજરીમાં રહેનારો નકર, હજામ, ૫૦ (એક કામ ===હજા- | હજુરી, ૫૦ (અ દુકૂરા sys=હાજર
મન કરનાર. હજમ તેણે સીંગી મૂકી, હેવાપણું ) સેવા, ચાકરી. તેણે રક્તચુસકયંત્ર વળગાડયું ઉપરથી. ! હડફ, વિ ( અ આજુવાદ GJ; આ ઉપરથી જણાય છે કે ફર્સ્ટ લેવા –રવેશ, નકામો, એકલો, તેફાની ) વગેરે વૈદકને લગતું કામ એ કરતા હતા, જેવાતે, અજાણ્ય, રખડત. વાળંદ, રાત, નાઇ, ગાંય.
|| હદ, સ્ત્રી ( અ દ d=મર્યાદા) સીમા,
અવધ. હામડી, સ્ત્રી (અ. ગામ = 1 ઉપરથી ગુજરાતી તિરરકારનો પ્રાગ) ઉપર
3. હદિયે, પુછ ( અ ઘર બતા , હજામની સ્ત્રી,
નજરાણું, ભેટ, ઇનામ, કુરાનની કીમત)
ભેટ, ઈનામ. હજામડો, પુe (અ) gir= == | બેગડાનાં માણસ તથા વહાણો સફદર
ઉપરથી ગુજરાતી તિરસ્કારને પ્રોગ) મુલ્કને સ્વાધીન ગુજરાત મોકલી દીધાં, હજામ.
અને તે સાથે હદિયો પણ મોકલ્યો. રા.મા.

Page #139

હદીસ ]
૨૭૮
[ હમાલી
હદીસ, સ્ત્રી (અ ર = નવી ! હમજાત, વિ૦ ( ફાડ જ્ઞાત અટ ચીજ, હજરત પેગંબર સાહેબ (સ.અ.)
=એક જાત, એક કામને. જે હુકમો પિતાની જીભે ફરમાવ્યા, જે હમ=એક, સમ.) પિતાની જાતિનું “ જે કામ પોતે કર્યું, જે કામ પિતાની સામે ! પણ મારી હમજાન ઓરત છે.” બા. બા. કેઈએ કર્યું ને તેની ના ન પાડી. તેણે હમદરી સ્ત્રી ( ફા. ડ == કા) પિગંબર સાહેબના હુકમે. હદી- એક પ્રકારના દુઃખમાં ફસાવાપણું, દિલસમાં કહ્યું છે કે....મિ. સિ.
સજી, મનમાં દયા લાવવી) સમભાવના, હદુદ, સ્ત્રી અ ટુર ચતુસમા, અનુકંપા. * પૂછયું હમદર્દીથી બાપુ, કરૂં
હદનું બહુવચન) ચતુસી મા. ખતપત્રમાં શું તોય શે રાજી.' દી. સા. એ શબ્દ વપરાય છે.
હમા, વિ ( ફાદમદ — = "મધુ ) હપત, પુછ (ફા કહે - અઠવાડીઉં,
સઘળું. સાત દિવસ. હફત-૭ ઉપરથી) હફતે, કહ્યું, કકડે કકડે રકમ ભરવી તે.
હમામ, નવ ( અ દૃમામ =ગરમ બે હપ્ત તમામ રૂપીઆ વસુલ લેવાનો
પાણીથી નહાવાની જગા ) નહાવાની
જગા. “દોલતખાન ગુસલખાના અથવા ઠરાવ હતો. અં. ન. ગ.
મામમાંથી ગુસલ કરીને હમણું પિહુંફતે, પુ(ફા પત કં=સાત !
તાના ખાનગી ઓરડામાં આવી મસનદ દિવસ, અઠવાડીઉં. હફત=૭ ઉપરથી ) { હકતા. કાંધે, કકડે રકમ આપવી તે.
પર કો પોતે બેઠો હતો. બા. બા.
| હમામખાનું, ન૦ (અ. હિંમામ્ + વાદ હબક, સ્ત્રી (અ. દૂત ખાબક, |
ફા. પ્ર. દંભાળ્યાન !- ડર, રોબ, દબદબ) બીકથી મનને લાગત
s=
ગરમ પાણીથી નહાવાની જગા ) નહાઓચિંતો આઘાત તે. તેથી તે હબક ખાઈને ત્યાં જ પડો.”
વા માટે બાંધેલું મકાન. ૧૦૦ વા. ભા. 3
હમામદ, પુo ફાદાવત હબકવું, અ કિડ (અદૂચવત કt |
A = ખાંડણી પરાર. હાવન= બીક ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) ભય
ખાંડણુ + દસ્તા = પરાર ) લેઢાની અથવા ત્રાસથી ચોંકાવું.
ખાંડણી ને લેઢાને દ. મુસલી, દ.
સ્તે, ઉપરવાણો. હબાવવું, સક્રિ. (અ. દુર્વત
=બીક ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) ધાઓ | હમાલ, સ્ત્રી (અ૦ મારુJ-બોજો ખવરાવવા.
ઉપાડનાર, મજુર, હમલ-સે લઈ ગયો હબશણ, સ્ત્રી (અ. ૪ w=”- ! ઉપરથી) હમાલપણું', હમાલનું કામ છે,
બીસીનીયાને રહેનાર તે હબશી, ને તેનું ! હમાલ તરીકેનું મહેનતાણું. સ્ત્રીલિંગ હબશણ) હબશીની સ્ત્રી.
હમાલી, પુ(અજૈમા : બોજો હબશી, પુત્ર (અ. યશ એબી- ઉપાડનાર, મજુર, હમલ–તે લઈ ગયો
સીનીયાને રહેનાર ) હેબશી, સીધી. ઉપરથી ) વાળyડનું પરચુરણ કામ ‘દિલ્લીના બાદશાહની તહેનાતમાં એક કરનાર ચોકર, નોકર, ફરાસ, હેલકરી, સીદી-હબશી-હતો. ૧૦૦ વા. ભા. ૪
ભાર ઉપાડવાનું કામ કરનાર,

Page #140

૨૭૯
હમિયાણી |
| હરરાજ હમિયાણી, સ્ત્રી, (ફાઈદાર = | હયાતી, સ્ત્રી (અ૦ સુતી હતe રૂપીઆ રાખવાની થેલી) થેલી, કથળી. જિંદગી, જીવવું. =જવ્યું ઉપરથી) જી
એમને ઘેર નથી હમિયાણી, ઘર વેચે વંત સ્થિતિ, અસ્તિત્વ. કે ઘરધણઆણી. ” સ્ત્રી. ગ.
પરંતુ તેની હયાતીની ભૂપસિંહને પણ
ખબર નહતી.’ સ. ચં. ભા. ૧. હમી, સ્ત્રી (અ. મી , -=હિમા
યત કરનાર, મદદગાર, રક્ષણ આપનાર) ; હર, આ૦ (ફા દૂર = દરેક, પ્રત્યેક, જામીની, બાંહેધરી, જામીનગીરી.
ઉપસર્ગ છે, ) એકેક વ્યક્તિ-વસ્તુવાર,
પ્રત્યેક, દરેક હમીદાર, પુ (અ૦ હમ + કાર ફા |
હરકત, સ્ત્રી ( અ દુજરાત =હાપ્રાકાર =હિમાયત કરનાર !
લવું, ગતિમાં આવવું, હરક= તે હાલ્યું ગુરુ પ્રત્ર એકલો હામી શબ્દ ચાલે છે !
ઉપરથી) અડચણ, નડતર. બાંહેધર, જામિન.
હરકતી, વિ. (અ ટુરત - હમેલ, પુરા ( અ શરુ ઇs=ઉઠાવવું, હાલવું, ઉપરથી હૃાાતે હાલ્ય ઉપ
બોજો, માના પેટમાં જે બાળક હોય તે) | રથી) અડચણ કરનાર, નડનાર. * ગઈ ગર્ભ, ગાલ, દહાડા.
રસ્તાની ગંદકી, ગયાં હરકતી ઝાડ.” “રજવાડામાં પાણીને હમેલ રહે, ત્યારે દ. કા. ૨ પુત્ર જ પ્રસવે, અને તે અમર જ રહે.’ હરગીજ, અ૦ (ફા fક - અ. ન. ગ.
કોઈ વખત, કદી) કોઈ પણ રીતે, હમેલ, સ્ત્રી ( અ૦ દિમાફ =ત- |
કદી પણ. લવાર, બગલમાં લટકાવવાની વસ્તુ છે.
મમાં દમ જે હરગીજ એટલે કાઈ ચપરાસ, પટાપરની તખ્તી, પટો.
પ્રકારે પણ રહે જ્યાં સુધી કઈ રીતે બે હમેલ બળદેવને, મધ્ય રત્ન ચેકીજ
પણ પ્રાણમાં પ્રાણુ છે ત્યાં સુધી દમડાવ: કૌસ્તુભ મણિનો હાર હરિ, જે
બદમ એટલે પ્રણની પ્રત્યેક ઉઠબેસમાં જોઈ ઉપજે ભાવ. કિમ હ૦
હું સનમને અને સનમને જ ઉઠતી બેસતી
દેખું છું.” આ. નિ. હમેશ, અા (ફાશદ અંસદા) |
| હરદમ, અ૭ (ફા = =દરેક વખતે રોજ, નિત્ય,
શ્વાસોચ્છવાસે. દમશ્વાસ) હમેશ, રાજ, હમેશગી, સ્ત્રી (ફા મારી આ વારંવાર હમેશ હેવાપણ ) અવિચ્છિન્નતા, નિ !
- હરફ, પુ. (અટુર્જ ==અક્ષર ) રંતરતા.
બેલ, શબ્દ, ઉચ્ચાર, અાર. હમેશા, અ૦ (ફા હેરાદ સદા) હરમ, સ્ત્રી (અ દરમ =સ્ત્રી, લાંડી, નિત્ય, સદા, રજ, નિરંતર
દાસી ) લેડી. હયાત, વિ૦ (અ) સત =. કાયમ દિલે તારું હરમ.” ગુ. ગ.
દગી, જીવવું. =ઉપરથી) જીવત, હરેરેજ, અ૦ (ફા ગjr=હમેશ) જીવતું, વિદ્યમાન.
દરરોજ, પ્રતિદિવસ,

Page #141

૨૮
હરવખત ]
[ હલવાઈ હરવખત, અ૦ (ફાઇ દવ અ૦ દુ- હરીફ, પુ. (અ) સુરીજ =એકજ
વૈજી દરેક વખતે) વારેઘડીએ. પ્રકારનો ધંધો કરનાર માણસે, શાહરસાલ, અ (ફા ૪ =દરેક |
મીલ, સામાવાળીએ, દુશ્મન. હરફ ફરીને વર્ષ ) પ્રતિવર્ષ.
જતા રહેવું ઉપરથી) સામાવાળીઓ,
પ્રતિસ્પધી. હરહુનર, પુ. (ફા ના =દરેક
સિંહે વિચાર્યું કે એ મારો હરીફ છે.” હનર ) કેઈપણ યુક્તિ તે.
૧૦૦ વી. ભાગ ૩ હરાજ, વિ૦ (અ) ટૂર્ન ગડબડ, બુ- હરીફાઈ, સ્ત્રી (અદૂર =
મરાણ, દગ, નુકસાન, ટેટ ઉપરથી) ઉપરથી) સરસાઈ, ચડસાચડસી.
જાહેર માગણીએ વેચવાનું, જુજ કીમતનું | હરીરે પુરુ (અ. દરર૮ =એક હરાજી, સ્ત્રી (અ f =ઉપરથી) : પ્રકારનું પ્રવાહી, ખાંડ, લેટ ને પાણીનું
જાહેરમાં કીમત બોલાવી વેચવું તે, લીલામ. બનાવે છે ) ગળમાણે. હરામ, વિ. (અવ ામ = | હરેક, વિ૦ (ફાઇ દર્ય પ્રત્યે
મન કરવી, ના પાડનાર, ના પાડેલી ! ક) દરેક વસ્તુ, નિષેધ વસ્તુ, મના કરવી) વગર હરોળ, સ્ત્રી (1૦ દરવુ હકનું, અઘટિત, ન મુનાસિબ.
લશ્કરની આગળ આગળ ચાલનાર થોડી હરામખેર, વિ(અદરાર ફા !
થડી ફોજ, આગળની ફાજને સરદાર) પ્ર૦ ખુર્દન ખાવું ઉપરથી ખાનાર ઈં
હાર, પંકિત, એળ. જાણો =હરામનું ખાનાર) | હલક, સ્ત્રી (અ હ =ગળું ) પારકે ખાવા ઈચ્છનાર.
સાદ, સુર, અવાજ. હરામખારી, સ્ત્રી, (ઉપલા શબ્દને ઈ લા
| હલકારે, ૫૦ (ફાડ સુ દ દરેક ગવાથી =હરામખેરપણું ) |
કામ કરે એ માણસ) દોડનારે બે
પીઓ, કાસદ. દોંગાઈ, હરામી.
હલકું, નવ ( અ દૃઢ ઇં.=પરિઘ, હરામચકે, ૫૦ (અદુરામ == 1
કુંડાળું. હલક તેણે કુંડાળું દેવું ઉપરથી) ચસ્કા ગુ૦) વગર હકનું લેવા-ખાવા
કાનમાં પહેરવાની વાળી. ભોગવવાનો ભાવ.
હલમસ્ત, વિ૦ ( અs +મસ્ત ફા હરામજાદુ, વિ૦ (અ. +જ્ઞાન
મત =અથવા રાષ્ટ્ર અ. ફા પ્રવ જાદન=જન્મ આપવો ઉપરથી
+મત ફા હારમસ્ત 05 -- રાજા છેjી =હરામ) ૫
જવાનીમાં ભરેલે, કફથી ચડી ગએલો) રણેલા જોડાનું નહિ એવું
જેસાવર, મદોન્મત. હરામી, વિ૦ (અ =રામ કામ હલવાઇ, પુરુ (અ ટ્રા કઈ =હકરનાર ) હરામખોર.
લ વેચનાર, કે દેઈ, સુજ્જુ ગળ્યું હોવું તમારી બેવફાઈના, હરામી ને હલાલી- ઉપરથી) મીઠાઈ બનાવી વેચનાર, સુના.' કલા.
ખડીઓ, કંઈ.

Page #142

હેલવાન
હલવાન, ન॰ ( અ॰ ન હ =રંગનું બહુવચન )કાર ભરત વગરનું એઢવાનું ઊનનું કપડું, શાલ, કરદ, અનાત. હલવાન, ન૦ ( અ॰દવાનખ= બકરીનું બચ્ચું ) બકરીનું ધાવણું બચ્ચું, હુલવા, પુ૦ ( અ॰ હવા 15.J>=મીઠી વસ્તુ,
Tહજુ=ગળ્યું હતું ઉપરથી)સુખડી, મીડાઈ. • એટલા મીઠા પણ ન થઇ જા કે લાકા તને હલવો જાણીને ખાઈ જાય.' મા.ખા. હલાક, વિ॰ ( અ॰ દા
૨૮૧
હલ્લાજ, પુ॰ ( અ॰ TEIR L>=માંથી
કપાસી છુટા પાડનાર, રૂનું કામ કરનાર. હુસેન બિન મન્સુરનું ઉપનામ. જેએ વલી હતા એમણે અનલહક ( હું ખુદા છું,) એવું “ચાક કહ્યું તેથી વિદ્વાનાના તવા ઉપરથી બગદાદમાં શુળીપર ચઢાવ્યા ) નુ કામ કરનાર.
'
ઈસ્લામ ધર્મના પ્રખ્યાત સુફી મનસુર હલાજે જ્યારે ‘અનલ્હેક’ એમ બગદાદના ખલીને કહ્યું ત્યારે તેને મારી નાખવાની સજા થઈ છે. આં ધર્માંના ‘કાદું ब्रह्म ' કહેનારા શંકરાચાર્ય આજે પણ જગદ્ગુરૂ કહેવાઈ પૂજાય છે. 'સિ. સા. હુલાલ, વિ૦ ( અ૦ દત્તાજી JY>=દુરસ્ત,
ધર્મમાં જેની રજા છે, તે, ગ્રાહ્ય. હલ=
[ હવાલ
હુલાલ કર૩, ક્રિસ (અ હાજ ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ. ધર્મમાં કુરમાવ્યા પ્રમાણે કાપવું, મારવું, ) ધર્મમાં ફરમાવ્યા પ્રમાણે બજાવી લાવવું. હલાલખાર, (અ૰ દાહોર ફા॰ પ્ર૦ ખુન=ખાવું ઉપરથી ખારખાનાર, હલાલનું ખાનાર ) ભંગી, કરીને લેનારા.
હલાલ
D=નાખુદ
થવું, મરણ પામવું, હેરાન થયું. હલક= તે મરી ગયા ઉપરથી ) હેરાન, અથડામણથી કંટાળેલું .
દુ:ખી,
અ
સિ.
‘ તમે હિંદુઓના પાદશાહ છે, તો મને હલાક શું કામ કરી છે? મિ. હુલાકી, સ્ત્રી0 ( અ॰ દૂલ્હાજી= હુવર્ષ, નાબુદ થવાપણું) હેરાનગતી.
હુલાલી, શ્રી (અ॰દઢાણી
હલાલ
કરવું) સોંપેલું કાર્ય એક નિષ્ઠાથી કરવાપણું. તમારી બેવફાઇના, હરામીને હલાલીના.' કલાપી.
હવે, જુઓ હલવા.
હલ્લો, પુ॰ ( અ દુહદ વચડાઇ ઉપરથી) ધસારા.
સ્ત્રી (અ॰ વા!,D=ઉપરથી ) એક જાતનુ દારૂખાનું, આકાશમાં ઊડે અને ઉપર જઇ ફાટે એવી એક આ
તશબાજી.
હવસ, પુ॰ ( અ૦ વસUD=આરજી શાખ, એક પ્રકારનું ગાંડપણું ) ઇચ્છા, વાસના, લાભ.
‘હવસની ગરદન મરડા, અને સાષમાં પેાતાના મનને જોડા. મા. મા.
2
ઢવા,Đવાયુ )
હુવા, સ્ત્રીં ( અ
પવન, વાયુ.
હવાઇ, સ્ત્રી ( અ
હવા,D=ઉપરથી
એક જાતનુ દારૂખાનુ,) હવા સબંધી.
*
હવાઇ મહેલના વાસી, અમે એકાંત દુઃખવાદી. ’ કલાપી.
કાયદા પ્રમાણે હેવું ઉપરથી ) યેાગ્ય રીતે, “ હવાલ, પુ૦ ( અ Trs J{2}=
કાયદેસર.
હાલનું બહુવચન) હાલત, અવસ્થા, દશા.
૩

Page #143

હવાલદાર]
હવાલદાર, પુ૰ ( અવાજદ્દ=સોંપણી+ હુંગામા, પુ॰ ( કા
વાર કાપ્ર વાવાર
હવાલદારી, સ્ત્રી ( અવાજઢુવારી ક્ાપ્ર॰gyfs-lf,2=હવાલદારનું કામ)
હવૈ, જુઓ હવાઇ.
હાર, સ્ત્રી ( અ॰ દર્દી ઇન્સાફના છેલ્લા દિવસ.
૨૮૨
સિપાઈગીરી.
હુવાલા, પુ॰ ( અ૦ વાહäJ[,^=સાં પણી ) કબજો, તાબે, સુપરત. હુવેલી, સ્ત્રી ( અ૦ દવાણી ઉપરથી કારસીમાં વેસ્ટ્રી) =જેની ચારે તરફ ભીંતા હોય તેવું મકાન ) માટુ ને સુંદર મકાન.
તે આધેદાર માણસ જેના તાબામાં કેટ- હામ, પુ॰ ( અ૦ાશિમ ઇ!>=હુકમ લાક સિપાઈએ હાય તે. કરનાર, મ=તેણે હુકમ કર્યાં ઉપરથી) હાકેમ, સુખ, સરદાર, અમલદાર.
= કિયામત )
હુસદ, ત્રી॰ ( અદત્તર્> = ઈર્ષ્યા, કોઇનુ મુર ઇચ્છવું',) દેખાઇ, કી,
વેર.
=
હસનૢખાર, વિ॰ ( અ૦ દત્તનૂનો ફા પ્ર૦ દસમૂલર ગુરૂ પ્ર॰ ) ફીનાખાર.
>
દેખા.
હસ્તી, સ્ત્રી ( કા॰ દસ્તી ક7 =હા વાપણું, દુન્યા, ગૃહસ્થાઇ ) અસ્તિત્વ.
હુગામ, પુ॰ (ફ્રા॰ ઊઁગામ રૂ. સમય ) અવસર, માસમ. : હુ ગામી, વિ॰ ( ક્ા
=
હુસરત, સ્ત્રી ( અ૦૪ન્નત શુ અક્સાસ, પસ્તાવા ) દિલગીરી, શાક, · ભવિષ્યમાં પણ એના વરલની હસરત
તા છે કે નહિં, ’ ગુ. ગ.
થખત,
ની.... = વખતનું, મેાસમનું ) કામ ચલાઉં, કાયમનુ નહિ.
[ હાજરજવાબી
હૈંમદ 06.7 ભીડ, ટાળુ ) હુલ્લડ, દૂંગા, તેાાન.
=
હાકમી, સ્ત્રી ( અ॰ દાવમી 05%= હુકમની સત્તા. ૩૦પ્ર॰અરબી હુમત ) અમલ કારકિર્દી.
હાકેમ, પુ૦ ( અ॰ Tાવિમ S>=હુકમ કરનાર. હકમ=તેણે હુકમ કર્યો ઉપરથી ) હાકેમ, સુખે, અમલદાર.
હાકેમર્સ, વિ॰ ( અ॰ દૈનૢિ+TF ફા
પ્ર॰ રસીદન=પાંહાંચવું ઉપરથી રસપાહાંચનાર. હાજિન્નસ “J\>=હાકેમ સુધી પોહોંચનાર. ) હાર્કસ સાથે એળખાણવાળા. ‘ પણ અધિકારપ્રિય હાર્ક
મરસ સ્વભાવજ નહિ, ' ન. ૨. હાજત, સ્ત્રી ( TMાનત >> = ખપ, જરૂર, હાજ=તેને જરુર હતી ઉપરથી ) જરૂરિયાત, અગત્ય.
હાજર, વિ॰ ( અ॰ Tાનિર્j>=હાવા પણ ) પ્રત્યક્ષ, આર.
હાજરજવાબ, વિ॰ ( અ૦ાજ્ઞિÁથાવ [yō=ત્યારે જોદએ ત્યારે તરત જવાબ આપી શકે એવા માણુસ ) સમયાનુસાર ઉત્તર દઇ શકે એવા માણસ.
હાજરજવાબી, સ્ત્રી॰ ( અ॰ દૈનિર્નવાથી
c1-2(s=જ્યારે જોઇએ ત્યારે જ વાબ આપી શક્વાની આવડત ) સવાલ થતાંની સાથે જ જવાબ આપવાની જે સ્વાભાવિક આવડત તે. તે જખરા મશ્કરા અને હાજર જવાબી હાઇ માલિકને ગમત કરાવતા. ' ટ. વા. ભા. ૩

Page #144

હાજરકશી ]
હાજરબાશી, સ્ત્રી ( અ॰ દાનિશ્ર્વાસૌ ફ્રા॰ પ્રej>(> બાશીદન =હેવું ઉપરથી વાશી=હાજર હેાવાપણું ) હાજર્ હાવું.
6
મલિક મહમદ અત્યારની હાજરમાશી પસંદ કરી છે, ” મિ. સિ. હાજરજામીન, પુ॰ (અ૦૪નિલમિન Jolbyyo!=હાજર થવા ખાખત લીધેલા જામિન ) ખેલાવતાંવાંત ગુનેહગારને હાજર કરે એવા જે બાંયધર તે.
દૂ
તેણે તે વખતે સધળાના હાજર જામીન લઇ છેડી મૂક્યા.' ક છે.
હાજરાત, સ્ત્રી (અ॰ āનિરાત યુિ ં!> =છાની વાત જાણવા માટે જે ક્રિયા કરે છે તે. હાજરાત ભરવી) જાદુમંતરની એક ક્રિયા, પ્રાણ વિનિમય જેવી એક ક્રિયા.
حاضر حضور
હાજરાહજીર, વિ૰ ( અલૈંનિઝુન્નુર = સાક્ષાત, ગુ॰ પ્રશ્ન છે) તરત હાજર થાય—પ્રત્યક્ષ પર આપે એવુ.
'
આ સર્વ નીરખી આશ્ચર્ય પામ્યા, દીક્ષિત દીક્ષા ધારી; હાજરા હજુર હરજી તા આવે, દૃઢધારી ધન્ય નરનારી, ’ શા. વિ.
હાજરી, સ્ત્રી ( અ॰ દાffìsjd!^= હાજર હાવુ તે, ખાવું ) તૈયાર, પ્રત્યક્ષ. હાજરી, સ્ત્રી ( અ॰ દાન્નિી Sile= નાસ્તે. જેને ત્યાં મરણ થયું હોય તેને તેનાં સગાં વહાલાં જમણુ કે રોકડા
રૂપીઆ આપે તે. હાજી, પુ॰ ( વિ॰) (અ॰
નાસ્તા, શીરામણી. nrtal= હજજ કરી આવેલા માણસ, હુંજ = તે ત્યાં ગયા ઉપરથી ) મુસલમાન યાત્રાળુ.
૨૮૩
[ હાલ
હાજીમ, પૃ॰ ( અ૦ દનિય >> દરવાન, પરદો કરનાર, ચેાબદાર, ભમર, તુજબ=મુરખા નાખેલા ઉપરથી ) દર• વાન, દરવાજાપર બેસનાર માણુસ, દ્વારપાળ, રક્ષક.
હાતિમ, પુ॰ ( અતિમ કે દાતમ Pls = અરબસ્તાનમાં એક પાપકારી પુરૂષ થઇ ગયા છે. બાપનું નામ અબ્દુ॰ લાહુ તે દાદાનું સઅદ હતું. કુટુંબનુ નામ ‘ તય ' હતું તે પરથી હાતમતાના નામથી પ્રખ્યાત છે. મુસલમાની ધર્મની સ્થાપના થયા પહેલાં થઇ ગયા છે, દાનેશ્વરી, સખી, ઉદાર. તાઇની સખાવત. ' ન. ચ.
*
જ્ઞાતિમ
હાફિજ,
ત્રિ॰ ( અદાf iiles = રક્ષણ કર્યાં. જેને આખું કુરાન માટે યાદ હાય તેવા માણસ, ઇરાનમાં શીરાજ શહેરમાં એક પ્રખ્યાત કવિ થઇ ગયા તેના
તેા તખલ્લુસ ) કુરાન મેઢે યાદ હાય તે. કિોની જરૂરત ઓછી થઇ.
'
"
ન'. ચ હ્રામદું, વિ( ફ્રા॰ આમા૬૪_do] = તૈયાર થવુ` ઉપરથી ) બધું, એક સામટું: કાર્ડિઆવાડમાં હાયદા થવું તૈયાર થવું. હામી, સ્ત્રી ( અ॰ દાન્ત 4.2=મદદગાર, હમી=તેણે રક્ષણ કર્યું ઉપરથી ) જામીનગીરી, બાંયધરી.
હામીદાર, પુ॰ ( અ॰ દામી !^=મદદ
ગાર અને ક્ષાર કા પ્રત્યય લાગી ચએલેા શબ્દ. ગુ. પ્ર. ) જામીન, હામીદાર.
હાર, પુ॰ ( કા॰ દાર્}¢ = ફૂલ કે મેાતીએની માળા ) હાર, ફૂલના હાર. હાલ, પુ॰ ( અ જ્જાસ્રJ{=વમાનકાળ, ચાલતા બનાવ) અવસ્થા, દશા.

Page #145

હાલ ]
હાલ, અ હમણાં, તત્ક્ષણુ.
૨૦૪
• જ્ઞા∞ !!^=વર્તમાનકાળ)
હ્રાલત, સ્ત્રી॰ (અન્દાજીત J>=સ્થિતિ)
અવસ્થા, દશા.
હાલમસ્ત, વિ॰ ( અદા+મસ્ત ફા દામd_*J2 = પેાતાની હા• લતમાં મસ્ત રહે એવા ) મસ્ત, હાલસા, પુ॰ ( અ॰ TfFT Î$!^ = નવી વાત, બનાવ, મુસીત, હ્રદસતે નવું હતું ઉપરથી ) અકસ્માત.
હાલહવાલ, પુ॰ ( અઠ્ઠાણુ + અવાજ {~)Jls ઉપરથી શુ. પ્ર. હાલનું બહુવચન અહવાલ સ્થિતિ) હાલત, દશા. હાલહાલ, અ૰ ( ૦ TMાહJ> =વ - માનકાળ) હમણાં, અબઘડી.
હાલીમુવાલી, પુ॰ ( અ૦ સદાહીમાહૌ sl=મદદગાર. અહલ=માણુસનું બહુવચન અહાલી=સારાં માણસો. કામનાં
માણસા, મવલાનું બહુ વચન મવાલી= મદદગાર, મિત્ર, ધણી, સરદાર. ) સહા ચક, મદદગાર, મિત્ર.
હાવરા, પુ૦ ( કાર્ Xrzrva_sy=
હિસાબ) રાજમેળ ઉપરથી કાઢેલી ખા• તાવાર આવક જાવકની તાંધે, નૈધને લગતા ચાપડા,
હાશીશ, સ્ત્રી ( દશા=સુકુ
ઘાસ ) એક જાતની માદક વનસ્પતિ. દ આજ પશુ ફકીર, ચેાગી, ઇત્યાદિ મસ્ત જ્ઞાનીઓમાં હાશીશ, ગાંજો, ભાંગ, ઇત્યાદિ માદક અને તેથી ઇન્દ્રિયા તથા મનને ક્રાઇ વિલક્ષણ પ્રત્યગ્દષ્ટિ કરાવવાને સમ પદાર્થોનું સેવન પ્રચલિતજ છે. ’ સિ. સા.
[ હિચકારૂં
હું, અ॰ ( ફ્રા॰ ai J← = ખબરદાર થા, હુશીઆર થા ) પ્રતિહુ કાર, એમકે, ટીક હાંસલ, ન॰ ( મ ાન્નિઇ Jel>=પરિ ામ, મતલા, ખુલાસા, હસલતેની આશા રખાઇ હતી ઉપરથી ) કર, વેરા, ફાયદો.
હાંસિયા, પુ॰ ( અ॰ દાશિય, તtle= કિનારા, માન, હશીબાતલ કર્યાં ઉપરથી) કાગળ વગેરે પર આંકાથી પાડેલે આંતરા.
હાંસીલ, ન॰ ( અઢાત્તિs Jes= પરિણામ, મતલબ, ખુલાસા. હસલ તેની આશા રખાઇ હતી ઉપરથી ) હાંસલ, દાણુ, જકાત.
હિકમત, ઓ॰ (અ॰ દિમત =
ખરૂં ખેલવું તે ખરૂં કરવું, સમજશક્તિ, અકલમંદી ) યુક્તિ, કરામત, કારીગરી.
હિકમતી, વિ॰ (અમિત ઉપરથી ) કરામતી, હિકમતવાળું · હિકમતી કરૂં ગ્રેટબ્રિટનની હારમાં '
૬. કા. ભા. ૨
હિકાયત, સ્ત્રી (અ॰ વિદ્યાચત = વાત, કહાણી, વર્ણન કરતું. હકી=વન કર્યું ઉપરથી વાર્તા, કથા, કહાણી, કસ્સો.
હિકારત, સ્ત્રી॰ (અ૦ દિવાત * !K= માનભંગ, બેઆબરૂ ) એ આબરૂ કરવા. હિચકારૂ, વિ ( કાઢી: Dy&##નકામો. હીચ=કાંખડિ+કારહ =કામ, કામના. નિરૂપયોગી, નાદાન, મૂખ) કાયર, આયલા, નામ,
.
તે નામર્દ હીચકારાની પેઠે જુલમ મુગાનુગા ખમ્માં કરશે ! ક, શ્વે.

Page #146

૨૮૫
[ હિજરી
હિજડે ] હિજડો, પુ(અદીન નામર્દ,
હીજડ) નપુંસક, વ્યંડળ. હિજરાવું, અ૦િ (અહિત માત્ર
કુટુંબથી જુદા પડવું, વતન છોડી દેવું ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) મનમાં બન્યાં કરવું, મનથી ઝૂર્યા કરવું, શંકળ દેવને વાતે હરઘડી હીજરાયાં
નીકળી ૩ દિવસ શહેરથી બહાર એક ગુફામાં રહી તારીખ ૧ લી રબીઉલ અવ્વલને દિવસે મદીના તરફ રવાના થયા હતા. ને તારીખ નવમીએ મંદીને પહેવ્યા હતા. આ પ્રમાણે ગણુતા રબીઉલ અવ્યવલથી હિજરી ગણાય. પણ પેગંબર સાહેબ-સ-અમદીને જવાને વિચાર તારીખ ૧ લી મોહરમથી કર્યો હતો. માટે તારીખ ૧ લી મોહરમથી હિજરીનું વર્ષ ગણવાને ઠરાવ થયો. તે વખતે એ અસલ બનાવને ૧૭ વર્ષ થયાં હતાં, માટે હિજરી ૧૭ ના વર્ષમાં આ સાલ શરૂ થઈ.
હિજરી, વિ૦ (અહિરી નમુસ
લમાની સંવતની ઓળખ, હિજરત વતનથી છુટા પડવું ઉપરથી. અબુ મૂસા અશઅરી યમનમાં હાકેમ હતા. તેમણે તે વખતના ખલીફા હજરત ઉપર-૨અને લખ્યું. કે આપની તરફથી જે કાગળ પત્ર આવે છે, તેમાં તારીખ લખેલી હોતી નથીતેથી એ કાગળ કયારને લખેલે છે, તે જણાતું નથી; માટે આયંદેથી તારીખ નાખવાની મહે- ! રબાની કરશે. તે પરથી ખલીફા સાહેબે પેગંબર સાહેબ-સ-અ. ના બીજા મિત્રો સાથે મળી તારીખ નક્કી કરવાનો ઠરાવ કર્યો કેટલાકે કહ્યું કે જ્યારથી પેગંબર સાહેબસ-અ-ગુજરી ગયા છે ત્યારથી વર્ષ ગણે. ખલીફા સાહેબે ફરમાવ્યું કે એ એક મહાન બનાવે છે તેથી મને હમેશા એ શોકની સંભારણા થશે, ને મારું મન દુખાશે. કેટલાકે કહ્યું કે જ્યારથી પેગંબર સાહેબસ-અ-પેગંબરીને દાવો કર્યો ત્યારથી વર્ષ ગણે, એ વાત પણ બુલ ન રાખી, ને જવાબ આપે કે તે વખતે હું મુસલમાન નહતો, માટે મને એથી શરમ આવે છે. છેવટે હજરત અલી–ર–અ–ની સલાહથી જ્યારથી પેગંબર સાહેબ-સ–અ-મકકેથી મદીને ગયા ત્યારથી વર્ષ ગણવાનો ઠરાવ થયો. તા. ૨૭ મી સફરને દિવસે મકકેથી |
પેિગંબર સાહેબ-સ-અ-મકથી મદીને ગયા, ત્યારે ઈ. સ. ૬૨૨ નું વર્ષ હતું એ રીતે હિજરી ને ઈ. સ. વચ્ચે ૬૨૨ નો ફેર રહેવો જોઈએ. પણ મુસલમાની વર્ષ ચાંદ માસના હિસાબથી ગણાય છે, તેથી તેના દિવસ ૩૫૪ હોય છે. તે અંગ્રેજી વર્ષ સૌર વર્ષ હોવાથી ૩૬૫ દિવસનો હોય છે એ રીતે બંને વર્ષમાં વર્ષે ૧૧ દિવસને ફેર પડે છે. ૩૬પાક ૧૧=૩૨ , એટલે લગભગ કરાા વર્ષે એક વર્ષને ફેર પડે છે. અંગ્રેજી ૩૨ વર્ષનાં મુસલમાની ૩૩ વર્ષ થાય છે. તે ઉપરથી હિજરી પરથી ઈ. સ. ને ઈ. સ. પરથી હિજરી નીકળી શકે છે. હાલ ૧૩૪ હિજરી છે તે ૧૩૪૩ કરાા=૪૧ આવે છે ૬રર માંથી ૪૧ બાદ કરતાં ૫૮૧ આવે છે, અર્થાત હાલ હિજરી ને ઈ. સ. વચ્ચે સ્થૂલ રીતે ગણતાં ૪૧ વર્ષનો ફેર છે. એ ઉપરથી જણાય છે કે ૧૯૦૦૦ વર્ષ પછી હિજરી સન ઈસ્વીસનની આગળ નીકળી જશે.) પેગંબર સાહેબ (સ-અ.) મકકેથી મદીને ગયા ત્યાંથી ગણવા માંડેલે સંવત.

Page #147

હિદાયત ]
૨૮૬
[ હિંદુસ્તાન
હિદાયત, સ્ત્રી (અ. રિલાયત મ= ! હિલે, પુવ ( અ દ =ફરેબ,
રસ્તો દેખાડ, શિખામણ) બોધ, માર્ગ ! બહાનું. યલ=ને બદલાઈ ગયો ઉપરથી) સુચવે.
હરક્ત, નુકસાન. હિના, સ્ત્રી (ફાસિંe=મેદી) | હિસાબ, પુ(અ૦ !s= હાથે લગાવે છે તે મેદી.
ગણતરી. હસબન્નતેણે રચ્યું ઉપરથી ) * હિનાના રંગથી પાની સનમની રંગત ગણવું તે, ગણના, ગણતરી. તે હું.” કલાપી
|| હિસાબકિતાબ, પુર (અદિના+શિ.
ताब भणात हिसाबो किताब હિમાયત, સ્ત્રી (અદિમાવત = !
S ele=હિસાબ અને પુસ્તક, તરફદારી, બચાવ, રક્ષણ કરવું. હમી= !
હિસાબ ગણો) હિસાબ કરવો. તેણે રક્ષણ કર્યું ઉપરથી) તરફનું બોલવું | તે, પ્રતિપાલન.
હિસાબી, વિ. (અદિલથી ડA તેની હિમાયત ઉપરથી તથા તેની ! હિસાબની સાથે સંબંધ રાખનાર) મહેતે. છાની ઉશ્કેરણીથી તેના ઉપર ધજા | હિસ્સેદાર, વિ. (અઉદાર ફા. ચડાવવા માંડી. કે. ઘે.
પ્ર. મળીને દિવાર ગc=ભાહિમાયતી, વિ૦ (અદિમાવત
ગીદાર) ભાગદાર, પાંતીદાર. =તરફદાર, બચાવનાર, રક્ષક હિસે, પુત્ર (અ૦ દિHદ =ભાગ. હમી=ણે રક્ષણ કર્યું ઉપરથી) હિમાયત ? હસ=ભાગ પાડવા ઉપરથી ) ભાગ, લેનાર, તરફદારી લેનાર.
પાંતી, ફાળે. આ નેક દિલ ટુટી ગયું, તેને હિમા- હિંગામ, પુo (ફા હૃwાજ Ki=વખત, યતી કોણ છે ? કલાપી.
સમય ) મામલે, અણને વખત. હિફાજત, સ્ત્રી (અe fપાસ.Ess |
હિંદવાણી, સ્ત્રી (ફા હિંદું 1 ઉ. =રક્ષણ, સંભાળ) જાળવવું, સંભાળવું.
પરથી) હિંદુસ્તાનની સ્ત્રી. હિંદુજાતિની દુખ્તરની હિફાજત કરવી એ પિદરને
સ્ત્રી તે. ધર્મ છે.” બા, બા.
હિંદવી, વિ૦ (ફાર્દિક ઉપરથી)
હિંદનું, હિંદને લગતું. હિમ્મત, સ્ત્રી (અ. féra =
હિંદી, વિ૦ (ફા, હિંદી ડખંp=હિંદુઇરાદ, વિચાર) હૃદયની ધારણશક્તિ,
તાનનું, હિંદી પિલાદની તલવાર) હિં, બહાદુરી, હામ.
દનું વતની. હિમતવાન, નિ(અહિંમત ! હિંદ, વિ૦ (ફા હિંદુ મંa=હિંદુસ્તાન
એને વાન સં. પ્ર. લાગી થએલા શબ્દ ) [ નો રહેનાર, કાળો, ચોર, લુટો, ગુબહાદર, હામ ધરે–રાખે એવું તે.
લામ.) હિંદ. હિરાસત, સ્ત્રી (અ. ઉદારત ' હિંદુસ્તાન, પુછ ( ફાહિંદુસ્તાન
સંભાળ, રક્ષણ. હરસ રક્ષણ કર્યું ઉપર- 94=હિંદુઓને દેશ) ભરતખંડ, થી) રક્ષણ
હિંદુસ્તાન.

Page #148

હિંદુસ્તાની ]
૨૮૭
[ હુરમ હિંદુસ્તાની, વિ ( રૂા. દદૂતની હુજરો, પુ. (અ) સુન્નદ =કોટડી)
ડમ્પિંઋહિંદુસ્તાન સાથે સંબંધ કોટડી, મસીદમાં મુલ્લાને રહેવા માટે રાખનાર) હિંદુસ્તાનને.
બાંધેલી કોટડી. હીને, પુરુ (ફા. દિના ત્રિમંદી) એક હુનર, પુo ( ફાટ ટુનર =કારીગરી, જાતને છોડ, હેન, મેંદી.
ધંધ) કારીગરી, કિસબ, કળા. હીચકારે, જુઓ હિચકારૂં.
હનરી, વિ૦ (ફાઇ દુનરી =હુન્નર હીજડે, જુઓ હિજડે.
જાણનાર) કસબી, કારીગર. હિલે, જુઓ હિલો.
હુન્નર, પુત્ર (ફા, ટુનર =કારીગરી)
કળા, કસબ, કારીગરી. હુકમ, ૫૦ ( અ૭ હુલામ =આજ્ઞા ) ! હહબ, વિ૦ (અ૦ વ =તેવી આશા, ફરમાન.
રીતે, હુ=પેલે, બસાથે ડુબહુ=જેવી હુકમનામું, નવ (અતુલનામ ફા. રીતે હતો તેવી જ રીતે છે ) જેવું
પ્ર. પૂનામદ =હુકમ કરેલે તેવું જ, બરાબર મળતાપણાનું. કાગળ) પક્ષકારોની દલીલો સાંભળી લઈ | હુમલે પુ (અ દૃસ્ત્ર ચડાઈ, હો.)
જાહેર કરેલા નિર્ણય, ફરમાન, ચુકાદો. છાપે, ધસારે, હુકમલ, સ્ત્રી (હંમત
પતિવ્રતાપર હુમલો થતાં પણ વાર
4=રાજ સત્તા, અમલ) સત્તા, અધિકાર, હકમી.
લાગે છે.” સ. ચં. ભા. ૧ હુકે, પુ. (અયુદર =દાબડો. જેમાં તે હુમાયુ, ન૦ (અ. હુમા =એક પક્ષી
છે, તેને છાંયડે જેના ઉપર પડે તે ઝવેરાત, દવા, અત્તર વગેરે રાખે છે
પાદશાહ થાય એમ કહેવાય છે એ પક્ષી તે) દુક્કો.
હાડકાં ખાય છે, ને કોઈને સતાવતું નથી) હુ, પુe (અદુર્દ હ્ર=દાબડે, જેમાં એક પંખી, એમ કહેવાય છે કે તેના
ઝવેરાત, દવા, અત્તર વગેરે રાખે છે તે) એક શરીરમાંજ નરમાદાની જેડ હોય હુક્કો, તમાકુની ધુણી ગળાઇ તથા ઠંડી છે. એક પગ અને એક પાંખ પાસેથી થઈને મોંમાં આવે એવું યંત્ર.
જોડાયેલાં તેમનાં શરીર હોય છે. એ હુજત, સ્ત્રી (અ૦ દુઝતા =દલીલ, ડું બળી જાય છે, તે સ્વાતિ નક્ષત્રમાં પાછું હરીફ ઉપર જય મેળવવો) હs, મમત,
સજીવન થાય છે. આગ્રહ, છદ, તકરાર.
“ખુશ અવાજ કરતું શીરે મારે ઉડે “પગારને માટે તેના માણસોએ હજત
હુમા.” ગુ. ગ, કરવા માંડી. રા. મા. ભા. ૨
' હુરમ, સ્ત્રી (અ. ટુકમ =ગ્રહ
ના ઘરની સ્ત્રીઓ, ઘરની સ્ત્રી, દાસી) હુજખેર, વિ૦ ( અ દુઝતાર ફા. લડી, દાસી.
પ્ર. દુઝતા ઋગુરુ પ્રહ * હુરમ અથવા પાદશાહની બેગમ અને
હુજજત કરનાર) હજતી, મમતી. મુસલમાન સરદારની બેગમો પાંચસે હુજતી, વિ. (અ. દુઝતી હs= રથ તથા બીજા માણસ લઈને દર શુક્ર
દલીલ કરનાર) હુજજતખોર મમતી, ! વારે સખેંજ પાસે મકરબાને રેજે જતાં હઠીલું.
હતાં.” રા. મા. ભા. ૧

Page #149

હુરમત ]
| હેરાનગતી હુરમત, સ્ત્રી (અ. દુર્ષત હs=ઈ- હૃરી, સ્ત્રી ( અ [૪ =કાળી
જજત, આબરૂ, પ્રતિકા. હરમ ઉપરથી) આંખોવાળી સ્વર્ગની અપ્સરા ) સાખ, આબરૂ.
પરી, અપ્સરા, દેવતાઈ સૌંદર્ય વાળી “તેમને ઈજજત હુરમત સાથે પાલખી નાજુક સ્ત્રી. ઘોડા મોકલી મહેલમાં બોલાવી લીધા.”
તેનું હુરીના જેવું રૂપ વધારે પ્રકાશી બા. બા..
નીકળ્યું હતું.” ક. છે. હુરી, સ્ત્રી (અ. દૂર =સુંદર સ્ત્રી) સ્વર્ગની અપ્સરા, રૂપાળી સ્ત્રી.
હેબક, સ્ત્રી (અ. દવા = હુરૂનમકસુરાત, સ્ત્રી (અ. દૂનમસૂરાત
બીક) એચિંતા ભયનો ત્રાસ તે. J-- -=કુરાનમાં ‘દુરૂન મક- હેબતાઈ જવું, અ૦ કિં( અ દૃયુવત સૂરાતુન ફિખયામ” એવું એક વાક્ય છે ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ ડરવું ઓચિંતા જેનો અર્થ “ તુંબુઓમાં પરદ કરીને ભય પામી ડરી જવું. રહેલી કાળી આંખો વાળી રૂપાળી સ્ત્રીઓ થાય છે. તે ઉપરથી દૂરન મકસરત
આટલાથીજ હેબતાઈ કેમ ગયાં ? બાબા. નામની કિતાબ) એક પુસ્તકનું નામ હેમક, વિ૦ ( ૪૦ અમલ કv==PM) છે જેમાંથી નવી કન્યા વાચનમાળામાં બેવકૂફ, મૂર્ખ. એક પાઠ લખે છે.
હેરત, સ્ત્રી (અ ત વ =નવાહસન, નવ ( અ ર =રૂપ)
ઈના કારણથી એકજ સ્થિતિમાં રહેવું, ચહેર, કાંતિ, સુરત. એ ઈરાક હુસ્ન
હાલે ચાલે નહિ તેવી સ્થિતિ, જડ જે, જે તણું, તે બકદર ન ખુદા.” કલાપી.
ચિત્ર જેવો, હયર તેને ઝાંઝવાં વળ્યાં હુરેન, પુર (અ. દુર હs=હજ.. ઉપરથી) આશ્ચર્ય, નવાઈ. રત પેગંબર સાહેબ-સ-અને દૈહિત્રનું
અગર લખું લેહીથી દિલબર, કરૂં હયનામ જેઓ કરબલાના રણમાં શહીદ થયા છે
ત કરામત પર.” દી. સા. ને જેમની સંભારણામાં તાબુત નીકળે છે
તે) પેગંબર સાહેબસ-અ-ના દૌહિત્ર. | હેરતમંદ, નિ. ( અ. રાતમંદ ફા હુંડી, સ્ત્રી (ફા ફુરી =નાણું ! પ્ર. ૪થરતમંદ મં દ = નવાઈ -
મળવાને કાગળ) દેશ પરદેશ વચ્ચે ! એલે, નવાઈ પામેલ. આશ્ચર્ય ચક્તિ. નાણું આપલે કરવાને ચલાવવામાં આવતી ! કારણ શોધક વિદ્વાનને પણ હેરતમંદ સાહુકારી ચિઠ્ઠી તે.
કરે એમ હતું.' અં૦ ન. ગ. હંશિયાર, વિ૦ (ફા રચાર = ! હેરાન, વિ૦ (અ૦ દાન * હોશવાળો ) ચાલાક, બાહોશ,
ગભરાએલો પુતળા જેવો, હયર ઉપરથી) ખબરદાર
વ્યાકુળ, દુઃખી. શિયારી, સ્ત્રી (શા રચાર -
ત્રિહસ્યારી ) બાહોશી, ફાર્ય | હેરાનગતી, સ્ત્રી (અ. દર્શન કર કુશળતા.
ઉપરથી ગુ. પ્ર. ) દુઃખી હાલત.

Page #150

|| હાસ
હલકારી ]
૨૮૯ હેલક રી, પુછ (ફાર દ ૦ = | શા પાણી ભરાઈ રહેતું હોય તે જગા)
દરેક કામ કરે એવો માણસ) મજુર, પાણીને કુંડ. વૈતર.
હેદેદાર, વિ૦ (અ૦ ૩ =પદવીર હેલાલી, ન૦ (અ હિસ્ટાર 51 = ! ફા પ્ર =વાળો વાર =
ચંદ્ર સાથે સંબંધ રાખનાર. હિલાલ= | પદવીવાળા) અધિકારી, અમલદાર, કામદાર બીજનો ચંદ્રમા. હિલાલી વર્ષ=ચાંદ વર્ષ) હદે, પુર (અ૩€દ ખૂF=પદવી ) મુસલમાની ૩૫૪ દિવસનું વર્ષ.
પદવી, દરજે. હેવાન, ન૦ ( અ યથાર .ઈ-૦= ! હાદા પુરુ (અદુન્ન અંબાડી) પ્રાણી) પશુ, ઢેર, જનાવર.
ઉપરનું પલાણ, હાથીની અંબાડી.
બડા હાથી હદે હતે બેસનારે, ઘણા એ માફ કર, એ માફ કર, દાનાની !
કષ્ટકાળે ઘણું બૈર્ય ધારે” ક. દ. ડા. હેવાનને.” કલાપી,
હેન, પુરુ (હિં દૂર છત્ર થી હેવાનિયત, ત્રી, (અ) ગ્રંથાનિયત ! રૂ. સુધીની કીમતને સિક્કો, પેગોડા પણ
=પ્રાણપણું, પશુપણું, પાશવ. કહે છે) એક જાતનો અસલી સોનાને જફરખાંએ હેવાનિયતની સીમાં કરી સિક્કો. બતાવી’ બા. બા.
“તે આવદાની એક કરોડ ઇબ્રાહીમી તથા
૨૫ લાખ હુનની હતી.” મિ. સિ. હેવાલ, પુ૦ (અ૦ વાઢJ~!સ્થિતિ.. હાલનું બહુવચન) હકીકત, વૃત્તાંત, વર્ણન, હેલદિલ, વિ૦ (અ૦ રૂઢવિ ફા
ફરજિસ્ટ =ગાંડા દિલવાળો. હેસીયત, સ્ત્રી (અ સાત
હોલ–બીક, દિલ્ગમન ગાંડા જે ) -=મગદૂર, તાત, શક્તિ) અસ્થિર મનનું. વકર, શક્તિ .
તે દિવસથી તે કેવળ હેલેદિલ થવા
માંડી હતી.” એ. ન. ગ. અમીર નહિ, હેસીયતદાર નહિ.”. ચ.
હેશ પુ(ફા ઇ છે )ભાન, શુદ્ધિ. હૈયાત, વિ૦ (અ વાત (4=જિંદગી, હોશિયાર, વિ૦ (ફાદરાર )
જીવવું, હઈ જીવવું ઉપરથી) જીવત, કુશળ, નિપુણ. જીવતું, સજીવ.
હેશિયારી, સ્ત્રી, (ફા ઢોરચા હૈયાતી, સ્ત્રી (અ. હૃાતી હ = | ડાકો ) કુશળતા, ચાલાકી, ચતુરાઈ.
જિંદગી, જીવવું, હઈ જીવવું ઉપરથી) | હશે, અo (અહાલ =શોખ, હયાતી, અસ્તિત્વ.
ગાંડપણ) હોંસથી, ઉલટથી. હેકે, પુછ ( અ દ =દાબડે, “તેઓની લેવાની હોંસ વધારે જાગ્રત
દાબં, જેમાં ઝવેરાત, દવા, અત્તર વગેરે ! થઈ.” કઘેર રાખે છે તે) તમાકુની ધુણુ લેવાપીવાનું છે હોંસ, સ્ત્રી (અ. હવન =શોખ, એક યંત્ર.
ગાંડપણ) શોક, ઉમંગ. હેજ, પુર (અવડ =જ્યાં તમે

Page #151

અલ ] ૨૯s
[ આર ગુજરાતી ભાષામાં વપરાતા અરબી ફારસી વગેરે ઉપસર્ગ, અલ, (અ) JI) Definite article, નેક, (ફા ) સારું. ઉ૦ નેકનામ,
The. અરબીમાં નામની પહેલાં ઘણું નકબખ્ત. કરીને લાગે છે. ઉ૦ અભક્કા, અલઅમીન વગેરે. કેટલાક અક્ષરની પહેલાં બદ, (ફા 42) ના. ઉડ બદબૂ, બદ“અ” વંચાય છે, જેમકે અલહારૂન ને ફેલ, બદમાશ. કેટલેક ઠેકાણે આગલા અક્ષર સાથે સંધિ થઈ જાય છે. જેમકે અરશીદ- બા (ફા 8) સાથે, સહિત. ઉ૦ બાહોશ,
ભાખબર, અહલ, (અ ) લાયક, સાહેબ,
માલિક. ૧૦ અહલેકારા (ગુ. હલકાર). ! બે, (ફા =! ) વગર. ઉ૦ બેઅદબ, બેકમ (ફા ) થોડું, કાંઈ નહિ. ઉ૦ ફાયદા, બેકાર. કમજોર, કમબખ્ત, કમનસીબ,
લા(અ ) નહિ. ઉ૦ લાજવાબ, લાદવા, ખુશ, (ફા 5) સારું. ઉ૦ ખુશબ, લાચાર. ખુશમિજાજ.
પ્રત્યય, ખૂબ (ફા – ) સારું. ઉ૦ ખૂબસૂરત. ગર, (અ ) નહિ. ઉ૦ ગેરહાજર, અફગન કે ફગન, (ફાઇ ક ) ગેરવાજબી.
અકગંદન-ફેંકવું, નાંખવું ઉપરથી, ફગન= જ, (અ ) કબજે રાખનાર, માલિક, .
નાખનાર. ઉ૦ શેર+અફગન=વાઘને પછી
ડનાર. ઉ૦ જુમાનેન, (ગુ જુમાઈની).
ના, (ફાર (s) નહિ. ના” ઉપસર્ગ ઘણું ! અફરાજ કે ફરજ, (ફા jigઇ) કરીને વિશેષણને લાગે છે, ઉ૦ નાદાન,
અફાસ્તન કે અ%ાદન=ઉંચું કરવું ઉપનાચીજ, નાપાક, નાલાયક. કેઈક વખતે રથી. ફરાજ=ઊંચું કરનાર. ઉ૦ સરનામને પણ લાગે છે, ઉ૦ નામુરાદ.
અફરાજ, સરફરાજ,
જેમ “અજવ” એટલે જેમાં “જીવ , આ, (ફા છે) ઉસ્તરહ (ગુ. અસ્ત), હાય જ નહિ તે,” ને “નિર્જીવ' એટલે
ચખંહ (ગુ. ચરખો). જેમાં “હાલમાં જીવ નથી તે.' તેમજ * બેમરાદ” એટલે જેને કાંઈ પણ ઈચ્છી | આ, (ફા !) આમદન=આવવું ઉપરથી નથી એ સદ્દભાગી,” અને “નામુરાદ”
આ=આવનાર. ઉ૦ ખુદા (ખુદ+આ= એટલે જેની કોઈ પણ અભિલાષા પુરી
સ્વયંભૂ). થઈ નથી એ હતભાગ્ય.” એવી રીતે
ના” ને એ” માં પણ “માં” ને નિઃની આર, (ફાઇf) વનલાવવું ઉપરથી પિડે તફાવત છે.
આર લાવનાર. ઉ૦ ખરીદાર, ગિરફતાર

Page #152

આવર ]
આવર, ( કા !9!) આવુઈનલાવવું ઉપરથી આવર-લાવનાર. ઉ॰ દિલાવર, ોરાવર.
આવેજ, ફા॰ કર્ઝા ) આવે તન=લટકાવવું, લપેટવું ઉપરથી આવેજલટકનાર. ઉ દસ્તાવેજ.
આસા, ( કા { ) આસદન, આસા છંદન=સુખ પામવું ઉપરથી, સુખ પામનાર. ઉ॰ દિલાસા.
ઈચા (ફામ ) એટલે લઘુતાવાચક
પ્રત્યય. ઉ॰ ભાગીચા, ગાલીચા.
કૅ, (ક્રૂા॰ S ) લશ્રુતાવાચક પ્રત્યય. ઉ દુહુલક ( ગુ૦ ઢાલક ), ભૂતક
કુશ, (ફા॰ ઝડ) શીદન=ખેંચવું ઉપરથી કશખેંચનાર ઉ॰ ખારકશ, તીરકશ. કાર, (કા॰ ૪ ) કિસ્તન, ટામ્તન, કારીન ઉપરથી કાર કરનાર. ૯૦ પેશકાર,
જફાકાર.
૨૧
ઈ, (કાૐ) એટલે પણું. ઉ૦ નાદારી, ખાના, (ફ્રા॰ils ) રથળવાચક પ્રત્યય. દી, સદી, હિંદુસ્તાની.
ઉ॰ કારખાના, દીવાનખાના, છાપખાના.
કુન, (ફા) કન=કરવું ઉપરથી પુન=
કરનાર. ઉ ારકુન.
ખાન, (ફા॰ J!ડ ) તુર્કસ્તાનના બાદશાહાના ખિતાબ હતા. હાલમાં પડાણ લોકાના
[ ગીર
નામની સાથે લગાડાય છે. ઉ॰ એરામખાં, નુસરતખાં.
ખાનમ, (ફા॰ is ) ખાનનું સ્ત્રીલિંગ ખાનમ. પડાણ સ્ત્રીના નામની સાથે અને વખતે ખીજી કામની પણ સ્ત્રીઓના નામની સાથે લગાડાય છે. ઉ∞ અસગરી ખાનમ.
અંદાજ, (કા॰ jfsif ) અંદાતન, અંદાજીદન=નાખવું ઉપરથી અંદાજ=નાખનાર. ઉ ગાલંદાજ, તીરંદાજ.
અદેશ, ( કાší! ) અંદેશીદન=વિચાર ખાર, (કા॰ J< ) મુન=ખાવું ઉપરથી કરવા ઉપરથી દેશ વિચાર કરનાર. ઉ દરદેશ.
ખાર=ખાનાર. ઉદગાખાર.
ખાન, (ફ્રાlek ) ખાન્દન=ભણવું ઉપ રથી ખાન=ભણનાર. ૯૦સીદાખાન.
ખાની, (કા॰ slä) ખાન્દન=ભણુવ્ ઉપરથી ખાની=ભણવું. ઉ કુરાનખાની.
ખાર, ( ફ્રાÇÞ) ખાનાર, પીનાર. ઉ
શીરખાર.
ખારા, ( ફા॰ j> ) ખુર્દન=ખાવું ઉપરથી. ૬૦ આખમારા.
ગાર, (ફ્રા ) વાળા ૬૦ ગુનેહગાર, ખિદમતગાર.
ગાડુ, ( કા॰ dK ) સ્થળવાચક પ્રયય. ઉ દરગાહ, પાયગાહ.
બી, ફ્રા॰ )=પણું. ઉ ખદગી, માંદગી,
તાજગી.
ગીન, (ફા॰ J )વાળા. ઉ॰ ગમગીન. ગીર, (કા॰ ડ) ગિરિકતન=પકવું, લેવું ઉપરથી ગીર=પકડનાર, લેનાર. ઉ॰ જડુાંગીર, દિલગીર.

Page #153

ગેશ ]
૨૫૨.
ગા, ( કા૦ ૪) શુક્તન=ખેલવું ઉપરથી ગા= માલનાર ૯૦ રાસ્તગા=સાસુ માલનાર.
ચા, ( કા॰ ચમચા, દેગચા.
ચી, ( તુર્કી રે ) વાળા, લઘુતાવાચક પ્રત્યય. ઉ॰ તે પચી, મશાલચી, ક્રુમી.
> ) લઘુતાવાચક પ્રત્યય. ઉ દાન, ( કા॰ !J ) રાખવાની જગા. ૩૦ પાનદાન, કાવાદાન
ચીન, ( ફાઇń> ) ચીદન=ચુટવું ઉપરથી ચીન=ચુંટનાર, ઉ॰ નુક્તેચીન, ગુચીન.
ચીની, ( કાકા ચીદનચુટવું ઉપરથી ચીનીક્યુટવું, વણવું. ઉ નુક્તેચીની.
જાર, ( ફ઼ા ; ) સ્થળવાચક પ્રત્યય. ઉ
ગુલજાર.
જાદા, ( કા॰ Sf) જાદન, જાઈદનજન્મ આપવા ઉપરથી જાદા=જન્મેલા. ઉ શાહજાદા.
જાદી, કા॰ ડુગડું ) જાદન, જાદન=જન્મ આપવે! ઉપરથી, જાદી=જન્મેલી. ઉદ્દ
શાહજાદી.
જેમ, ( કાÇj ) જેખીદન=શાભાવવું ઉપરથી જેમ શાભાવનાર. ઉ॰ અવરગજેબ, તનજેબ.
તર ( કા ૐ ) અધિકતાવાચક પ્રત્યય. વિશેષણને લાગે છે. ૬૦ બૃહતર, કમતર. તરાશ કા ll ) તરાશીદન=કેલવું ઉપરથી, તરાશ=હેલનાર. ૬૦ ક્લમતરાશસ્ત્રપુ.
તરીન, (કા॰ ye′′ ) શ્રેષ્ટતાવાચક પ્રત્યય.
વિશેષષ્ણુને લાગે છે. ઉત્તુ અદ્ભુતરીન, કમતરીન. તામ, ( ક્ા 3) તાતન=પ્રકાશવું ઉપ
રથી તામ=પ્રકાશનાર.
માતામ.
[ પાશ
ઉ॰ આફતાબ,
દાર, (કા॰ !!) દાસ્તન=મૂકવું. ઉપરથી દારાખનાર. ઉ॰ નાદાર, દાવાદાર.
ઢાજ, ( ફા॰ j5) દખ્તન=શીવવું ઉપરથી, દોજ. શીવનાર. ૬૦ જનીનોજ, જરાજ.
નવાજ, ( ફા॰j1,ૐ) નવાતન, નવાજીદન= મહેરબાની કરથી નવાજ=મહેરબાની કર નાર. ઉ॰ દેનવાજ, ગરીબનવાજ.
નામા, ( ક્ા !5 )=પત્ર. કરારનામા
તહનામા.
નિવીસ, (કા±Í ) નિવિશ્તન=લખવું ઉપરથી નિવીસલખનાર. ઉ ફ્નવીસ, નામનવીસ.
નિશીન, (ફ્રા॰s ) નિશિતન=મેસવું ઉપરથી નિશીન બેસનાર, ઉ, તખ્તનિશીન.
નુમા (ફાતું ) નુરુદ્દન દેખાડવું ઉપરથી નુમા=દેખાડનાર. ઉ૰ ખુશનુમાં.
પનાહ, (ફા૦ ૪૩ ) પનાહીદન રક્ષણ કેરવું ઉપરથી, પનાહરક્ષણ કરનાર. ઉ જહાંપનાહ.
પરવર, (કા॰ Jży? ) પન=પાળવું ઉપ
રથી, પરવર=પાળનાર. ઉ. ગરીમપરવર. પસ, ( કા ...) પસદીદન=પસંદ કરવું ઉપરથી, પસંદ=પસંદ કરનાર. ઉ લિપસ દ.
પાશ, (કાર ) પાર્શીદનછાંટવું ઉપરથી, પાશછાંટનાર. ૬૦ ગુલાબપાશ.

Page #154

પરસ્ત ]
[ સોજ
પરસ્ત, (ફાઇ કર ) પરસ્તીદન=પૂજવું મંદ, (ફા » )વાળી, ઉ. અકલમંદ. ઉપરથી, પરતપૂજનાર. ઉ૦ આતશ
યત, (અ. પસ્ત, બુતપરસ્ત.
.)=પણું ઉ૦ આદમીયત,
કાબેલીયત. પિશ, ( કા ર ) પિશીદન=ઢાંકવું ઉપ- યાર, (ફા 54)=મિત્ર, મદદગાર. ઉ૦ -
રથી, પિશ=ઢાંકનાર. ઉપાશ, કુલાપિશ. હરીયાર બર, (ફા રે ) બુન લઈ જવું ઉપરથી, રેજ, (ફાટક) ) રેખ્ત=રેડવું ઉપરથી
બર લઈ જનાર. ઉ૦ પેગંબર, દિલબર. રેજ=રેડનાર. ઉ૦ રંગરેજ, ખૂનરેજ. બાજ, (ફા 53) બાપ્ત=રમવું ઉપરથી ! રૂબા, (ફા (ડ) રૂબુદન=ખેંચવું, લઈ
બાજ રમનાર. ઉ૦ દગાબાજ, કુસ્તીબાજ. જવું ઉપરથી રબા=બેંચનાર. ઉ. દિલબાન (ફા. ૩) વાળે. ઉ૦ મહેરબાન, રૂબા. કહરૂબા. બાગબાન, દરબાન
વર, (ફા 53) વાળો, ભરેલું, ઘટતું. ઉ૦ બીન, (ફાઇ ક) દીદન=જેવું ઉપરથી
ઉમેદવાર, સજાવાર. બીન=જેનારઉ૦ બીન. બૂ, (ફા ) બોઇદન સુઘવું ઉપરથી= વાર, (ફાઇલ)=વાળ, ભરેલું, ઘટતું. વાસ. ઉ૦ બબુ, ખુશબુ.
ઉ૦ ઉમેદવાર, સજાવાર બેગ, (તુ દં) બાદશાહ, અમીર, મુગલ | શન, (ફા )=સ્થળવાયક પ્રય. ઉ૦
લોકોના નામને લાગે છે. ઉ૦ અલીકુ ગુલશન.
લી બેગ. બેગમ, (તુ -બેગુમ) બેગનું શ્રી સર, (ફા. આ સ્થળવાચક પ્રત્યય. ઉ૦ લિંગ. ઉ૦ અર્જુમંદબાન બેગમ. |
કારવાનસરા, મેહમાનસરા. બસ, (ફા પર) બેસીદનચુમવું ઉ! સાર (ફા 5 )=મળતું. ઉ૦ ખાકાર.
પરથી, ભોસ ચુમનાર, ઉ૦ કદમબોસ. બં, (ફાપ્ર.) બસ્તન બાંધવું ઉપરથી,
| સ્તાન, સિતાન, (ફા ...) સ્થળવાચક બંદ=બાંધનાર. ઉ૦ કમરબંદ, અજરબંદ.
પ્રય. ઉ૦ હિંદુસ્તાન, ગુલસ્તાન. મલ, (ફા JC) માલીદન=મસળવુંસેજ, (ફા jક ) સખતન અળવું, બાળ
ઉપરથી, માલ=મસળનાર. ઉ૦ રૂમાલ, વું ઉપરથી. ઉ૦ દિલસોજ, જહાંજ. પાયમાલ.

Page #155

અબજદ છે
૨૯૪
[ ઈબક
Arvv'- * - *
ઉપસંગ્રહ,
અબજ, પુe (અઅવાર = [ અલાતાલા, પુત્ર (અ૦ તમારા
મૂળાક્ષર, અરબી અક્ષરના બનાવેલા ૮ ! JU Jf=ખુદા તઆલા) ઈશ્વર, મગણ. (૧) અબજદ,(૨) હવજ (૩) હુરી, હાન ઇશ્વર (૪) કલમન, (૫) અફ જ, (૬) કુરત, (૭) સખજ, (૮) જજ જગ. અરબીમાં |
જો અલ્લા તઆલાના હુકમથી આપ૨૮ અક્ષરો. ફારસીમાં “પ” ને ચ, જે
ણી હાર થાય, તે નાસવાની કાંઈ જગા “ગ” મળીને ૩૨ ને ઉર્દૂમાં ઠ, ડ, ડે
નથી, એમ તમારે નક્કી જાણવું. ક. ઠે. મળીને ૩૫ અક્ષર થાય છે. એશીઆઈ
અહરામ, ન૦ ( અ ડામ = કવિઓએ એ દરેક અક્ષરની કીમત ઠ
નક્કી કરેલ સ્થળેથી કાબાનાં દર્શન રાવી દીધી છે. જેથી કોઈ શબ્દના અ
કરતાં સુધી કેટલીક વાતોથી પિતાને બેસરની કીમત ગણું તેમાંથી કેઈ વરસ
ચાવવા, અને સીવ્યા વગરનાં લુગડાંથી કાઢી શકાય છે. તે કીમત ૧, ૨, ૩,
શરીર ઢાંકવું તે) મક્કે હજ કરવા જાય ૪, ૫, ૬, ૭, ૮, ૯, ૧૦ પહેલા દશ
છે ત્યારે જે કામ આડે દહાડે કરવાની અક્ષરોની અનુક્રમે છે. પછી ૨૦, ૩૦,
રજા છે, તેવાં પણ કેટલાંક કામે ત્યજીને ૪૦, ૫૦, ૬૦, ૭૦, ૮૦, ૯૦, ૧૦૦
વગર સીવેલાં લુગડાં પહેરે છે તે. બીજા ૯ અક્ષરોની અનુક્રમે છે ને તે પછી ૨૦૦, ૩૦૦, ૪૦૦, ૫૦૦, ૬૦, અહરામનાં કપડાં પહેરી ચાલતો.” મિસિ. હ૦૦, ૮૦૦, ૯૦૦, ૧૦૦૦ બાકીના
આયત, સ્ત્રી (અ. ગાયત =નિછેલ્લા નવ અક્ષરોની છે. ફારસી ને ઉર્દૂ
શાની, વાકય) ઇબારતને કડકે, કુરાનવધારાના અક્ષરોની કીમત તેના પહે
નું વાક્ય. લાંના અરબી અક્ષર જેટલી ગણાય છે. જેમકે Y ની ૨, ૨ ની ૩, ૪ ની છે, એ આયતનાં વચનમાર્ગ સર્વ લો
ની ૨૦, ૪ ની ૪૦૦, ૩ ની ૪ ને ! કાએ અનુભવ્યો.’ મિ. સિ. રુ ની ૨૦૦. જેમકે “ખેર અમદાવાદ “કુરાન ફાડી નાખીને તેની જુદી જુદી વસાવ્યાની તારીખ છે તેમાં પણ ના આયતો નિશાન ઉપર ચઢી.” ક. . ૬૦૦, ૨ ના ૧૦ ૧ ના ૨૦૦ મળી ! બક વિ ( તુe fass=જેના હા૮૧૦ થાય છે. હીજરી ૮૧૦. =ભ
થની છ આંગળીઓ હોય તે) છ આંલાઇ, કુશળતા.) અરબી ફારસી વગેરે અક્ષરની ઠરાવેલી કીમત તે.
ગળીઓ હોય તેવા હાથવાળો માણસ. “એ શબ્દો પરથી અળજદની પદ્ધતિ પ્ર
ગુલામ વંશના સ્થાપનાર માણે નીકળે છે.” મિ. સિ.
છે આંગળી હતી. અમાન, નવ (અરમાન રક્ષણ )
મેહમૂદ ગજનવીના કરતાં કુબુદીન ઈઅભય વચન, સંરક્ષણ
બકે ચઢાઈ કરીને ભાગ્યે જ વધારે બચીને કિનારે આવતાં ખારવાએ અ- સારવાળી અસર કરી છે.’ માન માગ્યું.” રા, માં.
રા. મ. ભા. ૧

Page #156

એલતેમાસ ]
એલતેમાસ, સ્ત્રી ( UtekJ!=અરજ ) વિજ્ઞપ્તિ, વિનંતિ.
આઝ, પુ॰ (અ) હાજ શબ્દ જુએ. ફજાઅત, સ્ત્રી ( અજ્ઞાત “ ંક=
ધણા કામા, કાછનું બહુવચન ) કાજીની કચેરી, કાજીપણું.
૨૯૫
[ ખોરા
કૃતિમાસ ! કાભિજ, પુ॰ (અ૦ વિજ્ઞ}!=કબજો કરનાર ) માલિક, ધણી, કબજેદાર. સ્તિમ`ધી, વિ॰ ( અ૦ત્તાત્રેયી કા
× Sipai થોડા થોડા કરીને આપવામાં આવે તે રૂપીઆ ) કાંધું કરવું, કડકે ફડકે ઠરાવેલી મુદતે ઠરાવેલી રકમ આપવી તે.
કદરદાન, વિ॰ ( અ૦ જૂત્રનર્ાન ફા॰ પ્ર દવાન ઉપરથી-ખુજ જાણુનાર) ૩છુરા, કામની કીમત જાણનાર,
• દિલદાર કદરદાન તે ભલપણુ તણે ભંડાર છે.' દ. કા. ભા. ૨
લગા, પુ॰ (તુર્કી વળી 8 ઉપરથી=
પાઘડી ઉપર શેશભા માટે રાખવામાં
આવે છે તે) મુગટ પરના એક શણગાર, ફૂલના ગોટા. * કચરા જેવી બાબતને એક કલગા બનાવ્યેા. 'મિ. સિ.
કસલુ, સ૦ ક્રિ॰ (ફ્રા॰ વશીયન હાઇંડ ખે’ચવું. ઉપરથી સેાના રૂપાની પરીક્ષા કરવી. કમર કસવી બાંધવી.
કુમેદ, પુ॰ ( કા॰ મત છે. વર્ડ-કાળાશ મળેલા લાલ રંગને ઘેાડા, તેલી, સુરગ ) એક જાતના ઘેાડા.
કદીમ, વિ॰ અકટીમ ન ં=નું ) ફરસીનામુ, જ૦ (૩ff અ + નામદ ફા પ્ર॰oliyઽ=કુટુંબની વંશાવળી ) પેઢીનામું.
ગામના રહેનારા અસલી લોકા, ગામની
જુની વસ્તી.
કુક્રીમી, વિ॰ કામ શબ્દ જુએ. કમાળીઓ, પુ॰ ( અમારુJ!bs=
સંપૂર્ણતા, કમલ=તે સંપૂર્ણ હતું ઉપરથી) બહેચરાજીના દહેરાના પૂજારીએ. ‘દેરામાં જે ઉપજ આવે છે, તેના ધણી કમાળીઆ છે.' રા. મા. ભા. ૧
',
· એરાકી, કુમેદ, ઘેાડાએ ખાદશાહને પસંદ પડયા. ' મિ, સિ.
કુલરજીવાત, સ્ત્રી ( અ૦ત્રુકસૂત્ર ઉપરથી x=y=પુરેપુરી રજુઆત ) મેળવી જોવું, સરખામણી કરવી. રસી વગેરે ઉપરથી અને જ્ગાની ઉપરથી સરખાવી જોવું તે.
ખજીનદાર, વિ॰ વુન્નીનદ્ અ + ટ્રાર *ા પ્ર॰ 15j =ખજાના રાખનાર) ટ્રેઝરર, કાશાધિપતિ.
ખતીખ; પુ૦ ( અ વીવ્ર તડક ખુતબૈા પઢનાર શુક્રવાર ને છંદોને દિવસે મસ્જિદમાં ખુત્મા-ધાામક ભાષણ કહેનાર મુસલમાન વિદ્વાન.
• તે જગાએ ઇમામ ખતીય, અને ધ્રુવજન બેસવા લાગ્યા. ' મિ. સિ,
*
પણ હજુ તેને વધારે કસવાની તેની ખમીર, પુ॰ (અલીદ ઇ>=ખમીર ધારણા હતી. ' કે. વે
નાખીને બનાવેલી વસ્તુ, સાકર કે ખાંડમાં

Page #157

ખસી ]
પકવેલી દવા. ) એક પ્રકારની ખુશોાદાર તંબાકુ, ‘તેમાં બુરાનપુરી કદિલીને કામતી ખમીરે! ભેળવીને તેને લેહજતદાર કરે.' અં. નં. ગ.
ખસી, સ્ત્રી ( અ॰ જાનવરની ગાળ નામ ) પુરૂષાતન ન હોય તેવા.
ખલકા, પુ૦ ( અ૰ વિશદ છે =થીગડાં મારેલું વસ્ત્ર ) ગાદડી, ફકીરાના લીખાસ. ક્રૂ ખલકા ખૂબ બનાયા, મેરે સતગુરૂ, ખ લંકા ખૂબ અનાયા. હા.' અ કા
૨૯૬
વરસો કાઢી નાંખી હોય તે,
જે
• દરેક જાનવર કે જેને ખસી કરવામાં આવે છે, તે પેાતાનાં દુરાચરણ તથા ખુમારી છેાડી દે છે. ’ મિ. સિ.
ખાનસાહેમ, વિ॰ (ફા અ^!
ખાનબહાદુર, વિ૰ ( કાલાન્ત્રઘાતુર je=એક ખિતાબ છે) એક ખિતાબ છે જે સરકાર તરફથી મુસલમાન તે પારસી ગૃહસ્થાને આપવામાં આવે છે. ખાનસાહેબ કરતાં ચડતા દ રજાના ખિતાબ.
સનૂ+દિવ =એક ખિતાબ છે ) એક ખિતાખ છે જે સરકાર તરફથી મુ સલમાન ને પારસી ગૃહસ્થાને આપવા માં આવે છે.
ખાનાજીખારી, સ્ત્રી (કાવ્વાન ચુમારી Syll、=ધરાની ગણુત્રી કરવી ખાનઢધર, શુમારીગણતરી કરવી ) ગણતરી, વસ્તીપત્રક.
ખિદમતગારી,૰ ( અ૦ વિભૂમતની ફા પ્રJd=સેવા ચાકરી)
ચાકરી.
[ હિચકારૂં
‘ આખી રાત ઉભા રહી તેની ખિદમત ગારી ઉડાવી. ’ મિ. સિ.
ખીરાજ, ॰ ( અ fAIR_j
દેશની ઉપજ, ટેકસ ) ખંડણી.
‘ખીરાજ એટલે ખંડણી લીધી. ' ક.ધે.
(ફા
खुदकाइत
ખુદકાસ્તા, વિ ૪૪૭- =જે જમીન માલિક પોતે વાવે તે ) જે માશુસ પેાતાની જમીનમાં પેાતે વાવેતર કરે તે,
ખુદી, સ્ત્રી (ફા સુદ્દીRsઅહંકાર) મમત્વ, હુંપણું, ગ.
• વસવસે એર બ્રમનાકા ટાલા, મેપના એર ખુદકા બિસારા. ’ , કા
ગદાઇ, સ્ત્રી ( ફા॰ ગાર્ડે !=કારી) ભિક્ષા, ફકીરા, કંગાલ માણસા.
ગામરદ, પુ॰ ( અ૦ નૌ=ડનાર ને માર
નાર+મથું કા॰ પુરૂષ, બહાદુર આદમી, ઘોડાના ખિતાબ ) ઘેાડા.
ગાલાઇ, શ્રી ( અ॰ મહત્તે હિંż= ઉપરથી કે નાઈટી ઉપરથી-ગફલત )
આળસ.
જો તુ આયુષ્ય વહી જાય છે રે, જીવ જો તું આયુષ્ય વહી જાય છે, ગાફલાઇ તારી ગાય છે રે.' જીવ૦ ૬૦કાભાર ગાતા, ન॰ (ફા॰ ) ગેાસ શબ્દ જીએ
• તે રાજ એક હુન્નર મચ્છુ આર્ટી, પાં ચર્સ મણુ ગાસ્ત, ખસે મ ખાંડ, તથા
પ્રમાણે ચાખા, તેલ, ઘી તથા ખીજી ખાવાની વસ્તુએ વહેંચતા, ’કરે છે,

Page #158

ઘરાબ ] ૨૯૭
[ ઝંઝીરું ઘરબ, ના ગુરાબ શબ્દ જુઓ. અંદ, પુ(અ ) જિન શબ્દ જુઓ.
મલબારી લેકે ઘરાબ જાતના મછવા છે અને તેઓને ભૂત અથવા જદે મદદ લઈને ગુજરાતની આજુબાજુનાં બંદરે કરેલી ગણવામાં આવે છે. રા.મા. ભા. ૧ પર લુટ ચલાવે છે.” મિ. સિ.
1 જાનમ, નવ (અ જહાન્નમ શબ્દ જુઓ.) ઘાજી, વિ૦ ગાજી શબ્દ જુઓ.
પણ ઉદિલે જોરથી બોલ્યો કે મહેબા તે સુલતાન મહમુદ ઘા (ધર્મવિજ) || જાનમમાં જાય.’ ૧૦૦ વા. ભા. ૨ ના જોરાવર હાથથી તાબે થયો હતો. !
| | જારૂ, અ૦ (અ) જારી શબ્દ જુઓ. મિ. સિ.
જો એમનો સ્તુતિપાત્ર પ્રયત્ન કરે ઘાસ, પુરા ( અ ર =ર્યાદ રહ્યો હોત.” મિ. સિ.
સાંભળનાર) મુસલમાન પર લેકમાં જિરાતીવિ( અ કિરામતી એક શ્રેષ્ઠ પદવી છે.” “શેહેરના લેકે
jખેતી થાય તેવી જમીન) જે શેખને તુંબ ને ઘેસની પદવીના ધારતા ખેડાણ લાયક જમીન. હતા.' મિ. સિ.
છના નવ (ફા નીર ઘોડા ઉપરની ઘળ, પુ. (ફાર ૪ =ટોળું, ભીડ) *
કાઠી) ચામડાનું પલાણુ, સેડલ. ઘોડા થે, ટોળું. “પણ એ નાતના ઘેળમાં
ઉપર બેસવા માટેની ગાદી. પડવાની ને માં છોકરાં પરણાવવાની એમ બે વાતે સાથે બને એવી નથી.” - છનગર, વિ૦ (ફા નીર = સ. ચં. ભા. ૪
ઇન બનાવનાર) છન બનાવનાર, મોચી.
- જીનપાશ, ન (ફા શીશ = ચરાગા, સ્ત્રી ( ફાવાદ 16 હેરાને ચરવાની જગા) ગોચર, જંગલ, }
જીન ઉપર નાખવાનું લુગડું શાક
ઢાંકવું ઉપરથી) જીન ઉપર નાખવાનું ઘાસવાળી જમીન.
ચુબીના, સ્ત્રી (ફા ચૂથન કર| નતનશીન, વિટ (અ) કરતૂસ્વર્ગ+ લાકડાની. ચૂબ, ચાબ લાકડી ઉપરથી ) |
નિરીન ફા. પ્ર. નિશિરતનબેસવું વેપારી હેડી, એક પ્રકારની હેડી.
ઉપરથી સ્વર્ગમાં બેસનાર) સ્વર્ગવાસી. ચાશ ૫૦ (ફા) ચાઉસ શબ્દ જાઓ. | ‘એમના છનતનશીન થવાની તારીખ - ખાને પિતાના વીઝ (અરબ અમલ
“ફખર' એ શબ્દમાંથી નીકળી આવે
છે.' મિ. સિ. દાર–શ)ને તેને પકડી લાવવા હુકમ કર્યો. મિ. સિ.
જુ, પુર (અ. મિદ અં=પદવી,
ચાર્જ, જોખમ) જોખમ. “તમારે માથે ==શોભા,
જુએ છે.” સ. ચં. ભા. ૧ ઠાઠ) સંગાથી, સાથે ચાલવું, ઠાઠમાઠ, ભપકે “ સરકારી કરીને પિતાની ઝંઝીરૂ, ૧૦ (ફા ની કv= જલેબમાં લઈ જવા નહિ.' મિ. અ. ! સાંકળ) સાંકળના જેવું ઘરેણું. “કેર

Page #159

ઝીયારત ]
તળેનાં ટશુ નીચે, કમાન બની ઢળકતાં ઝંઝીરાં, માછલીએ પેઠે ચળકતાં હતાં. સ. વ્ય. ભા. ૧
ઝીયારત' સ્ત્રી॰ (અ॰ જારત શબ્દ જુએ.) અહમદ ખટ્ટુની કબરની ઝીયારત કરી. ’ મિ. સિ.
૨૯૮
<
ઝેહુમત, સ્ત્રી ( અ૦ ) જેહમત શબ્દ જી. માલા ઘણી ઝેહુમત તથા મુસીબતેા વેડી મેહમદ શાહના દરબારમાં આવી પાહાંચ્યા. ' મિ. સિ.
"
કા, પુ॰ ( અ૦ ) તકાજે શબ્દ જુએ. ટકાજા સિવાય ભરી દીધી. · મિ. સિ. તફસીમ, ૦ ( અ૦ સીમ +ii= ભાગ પાડવા ) વહેંચવું, હિસ્સા કરવા. તકસીમદાર, વિ૰ ( અ૦તથ્વીમૂવાર
ફા x y1rh»KJ=ભાગવાળા )
ભાગીદાર.
તખતેશ, પુ॰ (કા॰ સત્રા સ૦ મળી
થએલા રાજ્જ. તખ્તના ધણી ) રાજા, ગાદીના માલેક. ‘ તખ્તે ત્યાં તે તખ્તેશ છે, ભાવ ભેર ભાળેરે, ’ ૬. કા. ભા. ૨ તખા,
तबा+घह
પુ ( અ ALL !=ક્ારસી લ૦વા પ્રશ્ન નાની રકાખી નાના થાળ. થાળા. તખરૂ, પુ॰ (અ॰ તથા SÜ=પવિત્ર જાણવું) પીરાના પ્રસાદ. દરગાહા, ધ કથાઓ વગેરેમાં વેહેંચાતા પ્રસાદ. તલેસ, ન॰ ( ફાતિહિમ આપક અસલમાં આ શબ્દ ગ્રીક ભાષાના છે એ એક વિદ્યાનું નામ છે ખજાના વગેરે ઉપર એવી ગોટવણુ કરવી કે તે ખીજા કાઇ માણસના હાથમાં જાય નહિ ) અચબા, નવાઇની વાત.
[ તાહીદ
તવાજો, પુ॰ (અ૦ સવાનુઅ ôle=
બીજાના કરતાં પોતાને કનિષ્ઠ સમજવાના ગુણુ,) પરાણા ચાકરી, સેવા.
તહવીલ, સ્ત્રી (અત વીજ કૃ ં= હવાલે કરવું, દાખલ થવું ) સાંપડ્યું.
:
ઘણા ખરા કુમકે આવેલા અમી પેાતાની તેહવીલ તરફ આવ્યા.' મિ
તાજપેાશી,
વું ઉપરથી ‘ પાશ ' તાજ પહેરાવવા } ગાદીએ બેસતી વખતની ક્રિયા.
તાફ઼તા, પુ॰ (કા૦ ) તાસતા શબ્દ એ. તાલમખાનું, ન॰ (અ૦ સીમલાનર્દે ફા॰ સસણીવાનદ 98.15 કેળવણી આપવાનું ઘર, વિદ્યાશાળા ) કસરત કરવાની જગા, અખાડા, રમત ગમતની જગા. : કસરત કરવાનાં તાલીમખાનાં, તમુએ અને અખાડા, ઉન્નાડી હવામાં જમાવવામાં આવ્યા હતા. સ. ચ, ભા. જ.
તીરાજી, સ્ત્રી (ફા॰ તૌરાનો S_1431=તીર ફેંકવાપણું ) તીર ફ્રેંક તેઓ તીરંદાજીમાં ઘણા
વાતી કળા. કુશળ હતા. ' મિ. સિ.
તેાકીર,
સ્ત્રી ( કા તાકોશી =રાજ્યાભિષેક, પોશીદન ઢાં
તુઢ્ઢા, વિત ( ક્ાતુર |il=તેજ, જ. લદ, નડારી, મુડી, ) ઉતાવળી, ગરમ સ્વભાવ. · અલક કિશોરીના તુંદા સ્વભાવ આગળ કાંઇ વળશે નહિ. સ. ચં.
C
>
ભા. ૧.
॰ ( અ =આબરૂ ) ઇજ્જત,
તેહી,
.
.
સ્ત્રી ( અ॰ તદ્દીવ53= એકતા ) એકપણું, ઈશ્વરની એકતા. તેહીદનુ મહાવાક્ય લખ્યુ. ’ મિ. સિ.
સન્નીરાંત
મોટાઈ,

Page #160

.***
********^^^^^^^^^^^
-~~
~~-~~-
~
દામા ] ૨૯૯
[ નાળો દદામા, ૫૦ (ફા ) દમામા શબ્દ જુઓ. | નબજ, સ્ત્રી ( અ ના =રગ,
“ છૂટે તપ બંદુક વાજે દદામા.” દ. કા. | નસ ) જે રગે ધડકે છે તે, નાડી. ભા. ૨.
નમ, વિવ (ફા નામ =બાયલો) દંગાર, વિ (ફા રંગઢ ઉપરથી) કજી | ના હિંમત, પુરૂવાતન વગરનો. “ભયે ઓ કરનાર, તકરારી.
ભૂમિ ભાસે, નમÈજ નાસે. * દ. કા.
ભા. ૨ દંગ, ૫૦ (ફા ઇ=રણક્ષેત્ર) | ટંટે, કઇએ, તકરાર, ઝઘડે.
નયાબત, સ્ત્રી (અ. નિચાવત હિંગ
કાઈની જગાએ ઉભા રહેવું. ) મુખત્યાર, દઈ સ્ત્રી ( અ. રાત હા=સમજુ, કોઇને ઠેકાણે કામ કરવું. ‘મારા ભ
દાના, બુદ્ધિશાળી)જણાવનારી સ્ત્રી, સો-| ત્રીજાની નાની ઉમરને લીધે રાજ્યની યાણ. “ અને અવતરે ત્યારે દામ મળે નવાબત મારે હસ્તક છે.' મિ. સિ. દાઈને.’ . કા. ભા. ૨
નસંખ, વિ૦ ( અ૭ ના = અદાદખ ૯, ૫૦ (ફા વહાદુરાવા
રબી ફારસી વગેરે અક્ષરે લખવાને એક of 5 =ન્યાય ચાહનાર ) ન્યાય
પ્રકાર. અક્ષરને એ મરેડ ઈમાદુદીન
યાકૂબ મુઅતિસમીએ નક્કી કરેલ છે ) માગનાર,
નકલ, કાપી કરવી, લખાણ. સુલતાન દામણી, સ્ત્રી (ફા સામર ગ ઉપરથી) દરાજ કુરાનનું એક પ્રકારણું નસખ
સ્ત્રીઓના કપાળની છેક ઉપર ઘાલવાનું અક્ષરમાં લખતા. મિ. સિ. હીરા મોતીનું ઘરેણું. “ દ્વાર કેરી કમાનો
નાતવાની, સ્ત્રી (ફાડ જાતવાન (i દીવાથી ભરી, દેવીએ દામણી જેમ બાંધી’ |
=અશકિન ) નબળાઈ, નિર્બળતા. દ, કા. ભા. ૨.
નાનખટાઈ, સ્ત્રી ( સાવ નાનવતા દીદવાન, પુત્ર (ફા રીવાર રક્ષ= |
Ass=એક પ્રકારની, મિઠાઈ, જે જાસુસ) શિકાર ઉપર નજર રાખવી
મેદ, ખાંડ ને ઘીની મેળવણીથી થાય તે. “ નજર, દીદવાન, મમ્મી, મૃગ ચારે
છે ) નાનખટાઈ, ભડીઆરાને ત્યાં બ. રોકી શ્વાસ એક કરે છે તે વારે ' |
નતી એક મીઠાઈ. અ. કા.
નારા સ્ત, વિ૦ (ફા નારદત્ત , દેન, ન૦ (અ) દેણ શબ્દ જુઓ.
=અયોગ્ય) યોગ્ય નહિ તે, ખોટું. નફસાની, વિ૦ (અનાની નારીસ્તી, સ્ત્રી, (ફા નારા
પોતાને લગતી વતિ ) સ્વાર્થ સંબંધી =અયોગ્યતા) જુઠાણું, ખોટાપણું. વાત.
નાળ, સ્ત્રી ( ૫૦ નટ્સ M= નફસાનીયત, સ્ત્રી (અ. નરનિયત જેડ, પગરખું ) ઘેડા બળદના પગની
tudi= સ્વાર્થ (અહંકાર, ગર્વ, | નીચે તેના આકારનું લેઢાનું જે પતરું મમતા.
જડવામાં આવે છે તે.

Page #161

નીમકદાની ]
૩૦૦
[ તાદાર
નિમકદાની સ્ત્રી (ફા નમરાન ઠં પાયશી, સ્ત્રી (ફા પાના ડર
=મીઠું મૂકવાની કાચની કે ધાતુની વા- . =પાદ ચુંબન. vi=પગઓસાદન=ચુમવું ડકી ) વાટેલું મીઠું મૂકવાનું પાત્ર. મુ- ઉપરથી બેસીચુમવાપણું) પગ ચુમવા. સલમાને જમતી વખતે આદિ ને અં સેવામાં હાજર થવું. તમાં જરાક મીઠું ચાખે છે તે મીઠું જે | પાદશાહના દરબારમાં પાયસીનું માન પાત્રમાં મૂકી ભાણું આગળ મૂકવામાં પામ્યા,” મિ. સિ. આવે છે તે.
પાશા, પુત્ર ( તુક દિk =હાકેમ) સુકતેચીન, વિ૦ ( ફા તુતી ! અમલદાર, ગવર્નર નવાબ, સરદાર,
is s=બારીકી પકડનાર) ભૂલ કા- સરદારને ખિતાબ છે. ઢનાર, ટીકા કરનાર.
પરમદ, વિ. (ફાઇ કર્મ જ વૃદ્ધ નુકતેચીની, સ્ત્રી ( ફા૦ નુતન | માણસ. પીર=દ્ધ+મઈ=પુરૂષ) ઘરડે
*-<<= બારીક શોધવી ) ભૂલ માણસ. કાઢવી, ટીકા કરવી, એબ ખીલવી. | પમાશ. આ૦ (ફા vમારા પ ર નુરાણ, વિ૦ (અ. નૂરાની . =માપણી-પચકૂન=માપવું ઉપરથી)
પ્રકાશિત ) તેજસ્વી, સુંદર, રૂપાળું.* જમીનની માપણું. પવીતી. , , ,
, , પિતદાર, વિટ (ફા તાર પર નાપાકી ) અપવિત્રતા.
=ખજાનચી) દેશી રાજ્યમાં એક અ
ધિકારી હોય છે જે રાજ્યની ઉપજ પરહેજગારી, સ્ત્રી ( ફીટ કરી ટ્રેઝરીમાં જમા કરાવે છે તે અધિકારી.
s&ાર = પરહેજી પાળવી) પિતની. પુ. (ફાર તદ્દનિવાર કરી, પથ્થ. “તહાં હેત જે કઈ પર.
=ખજાનાને હિસાબ રાખહેજગારી.’ . . ભા. ૨.
નાર) સિલક રાખનાર, કેશીઅર પશેમાન, વિ૦ (ફા જમાન છ = ! પિશી, વિ૦ (ફા) પિસિ૬ શબ્દ જુઓ. પતાએલે) શરમાએલ, ખિન્ન.
| ફરામેસ થવું, સ૦ કિ. (ફક જામપળશી, સ્ત્રી (ફાઇ gf = ! શૌનભૂલી જવું ઉપરથી મોરાપૂછ્યું, પુસદન=પૂછવું ઉપરથી) ખુશા- 1 - =ભૂલી જવું ) ભૂલી જવું, મદ કરવી, ખબર પૂછવી, ભલું મનાવવું. વીસરી જવું. લશ્કરીઓની પુરતી કરવા લાગ્યો.”
ફાઇલ વસુલ, સ્ત્રી (અનિવસૂત્ર મિ. સિ.
--~કિંગખાસ વસુલ) વધારાની પાયશ, સ્ત્રી (ફા પર =
ઉઘરાવેલી વસુલ જોડે, પગરખું. v=પગ,+ 7= ? તાદાર, પુ. (અ૦ રૂતર ફા ઢાંકવું ઉપરથી રા=ઢાંકનાર ) પગ પ્ર=ખજાનચી ટ્રેઝરર, જેના કબજામાં રખું, જે.
નાણું રહે છે.

Page #162

બખીલતા ]
૩૦૧
[ લાછમક
બખીલતા, સ્ત્રી (અs સુદઢ = | બાનવા, પુરુ ( ફાવાજપા =
બખીલાઈ ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયોગ સામાનવાળો, દોલતવાળા) ફકીરની એક કૃપણુતા, કંજુસાઈ. એણે કાઢી બખી- જાત છે. બાનવા ને બનવા બે જાતના લતા બહારી છે, ઉરમાંહી ઉદારતા ધારી ફકીરે ગણાય છે. છે.” દ૦ કા ભા. ૨.
બેનવા, પુત્ર (ફાડ જેવા = =સામાન બજેરગ, વિ૦ (ફા.) બજરગ શબ્દ | વિનાને, નિર્ધન) ફકીરની એક જાત છે.
જુઓ. “અરે મારા બજેરગ બાવા, આ મન લાડ લડાવા.”
બેહુદગી, સ્ત્રી (રૂા. દૂર = દ. કા. ભા. ૨
જેનાથી કાંઈ લાભ ન થાય તેવું કામ )
નિરૂપયોગિતા. બદકાર, વિટ (ફા વહૂવર —=
નઠારાં કામ કરનાર) ણી. “આ મુજાહીમદાર, વિ(અ) પુનદિમ - બંદકારની બીક અને ભયને લીધે ભેગા ! =રોકનાર) અટકાવનાર, ખાળનાર થઈ શક્યા નહિ.” મિ. સિ.
મુતવલી, પુત્ર (અમુતવહી હ = બદનકસી, સ્ત્ર (ના અ =ચિત્ર, કામપર રહેનાર) નિયામક, મેનેજર, વર ફાગ ઉપસર્ગ મળીને વ શ સંભાળ રાખનાર. “તે માલ મક્કાના
=નઠારો ચીતર ) નિંદા મુતવલીઓને ખેરાત કરે., મિ. અ. કરવી, કોઈને ખોટો વર્ણવવો.
મુશવરત, સ્ત્રી (અ. શ્યરત છ os બરણી, સ્ત્રી, (ફાવાંકો =પિત્ત
સલાહ, મનસુબા) તજવીજ કરવી, ળનું વાસણ) બરણું.
કમીટી, પંચાયત. તેણે કિલ્લાની ફેજની
સાથે મશવરત કરી , મિ. સિ. બરપા, વિ. ( સાવ ઘr =કાયમ, |
મોકસ, સ્ત્રી (અ. મુથાર અo= ઉપર+v=પગ, પગપર) ઉભા થવું, ઉભું કરવું.
રાહદારી મેહસુલ) જાગીરદારે સરકારને
જે નાણાં ભરે તે. બલખમ, પુત્ર (અ ) બાગમ શબ્દ ! જુઓ,
મેહતરફ, પુ(અ ગતષિ ,...
=હા પાડનાર) કબુલ કરનાર, ગામડાની બસયાર, વિ૦ (ફા વિદ્યાર = દુકાને ને કારીગરો પાસેથ. લેવામાં
વધારે ) ઘણું, પુરતું, જેઈએ તેથી આવતો એક કર. વધારે, ઘણું.
લાછમહક, પુ(અવિમૂઢ બંગાન, ૫૦ (ફા વરહનું બહુ વચન. =આવશ્યક હક, સંબંધ રાખનાર હક)
વંચાર UNo=નોકર) સેવા, પહેલાંના રાજાઓએ કોઈ માણસને આજ્ઞાંકિત. “ફિરોજશાહના બંદેગાનો કે | કાંઈક ઉપજ લેવા સંબંધી હક્ક આપો જેની સંખ્યા એક લાખની હતી. મિ. સિ. | હેય તે.

Page #163

* *
* *
* *
*
*
સરકારકુન ]
૬૦૨
[ ઇસાકમત સરકારકુન વિ (ફા સન ૧ સિલેદાર, વિ (અ હિસ્ટર ફા માટે કારકુન ) કસ્ટમ્સ ખાતાને મુખ્ય
પ્ર=હથીઆરવાળા) હથીઆર સજનાર ઉપરી જે કસ્ટમ્સ ડયુટી વગેરે ઉઘરાવવાનું કામ કરવા માટે હોય છે તે. | લડવૈો. હથીઆર પહેરનાર સેજર.
કોશમાં આવેલા કેટલાક શબ્દોનાં ઉદાહરણ. કેશમાં શબ્દ છે પણ ઉદાહરણ નથી તેવાં કેટલાંક ઉદાહરણ. અચાર, (પૃ. ૨) તેમાં જાત જાતનાં આકદી, (પૃ ૧૬) એવા મિઠાઈની સાથે અત્યારે હતાં.’ મિ. સિ.
માજમ, આકુદી, વગેરે નીશાની ચીજો અબદાગીરા, (પૃ૦ ૭) “કે, નિશાન,
મિશ્ર કરીને ચાંદીની રકાબીઓ ભરી
દીધી. એ. ન. ગ. અબદાગીરી, છત્રી, ચંમર, પાલખી વગેરે ભાડે રાખ્યાં.” 2. ૧૦૦ વા. ભા. ૩ , આબ , (પૃ. ૧૯) જે બેટા, લેટી કે
આબપોરે ભરીને પાણી ઢચક ઢચક અલમરત, ( ૫૦ ૧૧ ) “આ અલમસ્ત
પીએ તે લેજે ધક્કો લાગે.' ટ. ૧૦૦ જોગીઓનું ટોળું આખા જંગલને ચડાઈ
વા. ભા. ૩ કરી સર કરતું લાગતું હતું.
આબદાર, (પૃ. ૧૯) “આ વખતે સુલઅલાખ, (પૃ. ૧૧ ) જાંગલાઓ બળે ને
તાનના હાથમાં માણેક, આબદાર મોતી
અને કીમતી વસ્ત્રોની લેટ પુષ્કળ આવી.” કરે તેના પર અલાખો કરે તે બરાબર છે.' સ. ચં. ભ. ૩
મિ. સિ. અવેજ, (પૃ. ૧૩) “ઇરછા પુરણ કરીશ આસાએશ, (પૃ૨૩) એક ઝાડની નીચે
એ જ, અધિક ન આપું કશો અવેજ.’ આસાએશ લેવા બેઠા.” મિ. સિ. દ. કા. ભા. ૨
ઈજાર, (પૃ. ૨૪) “મારી ઇજારનું નાડું અવેજી, (પૃ. ૧૩) “ તેની અવેજીમાં કામ પકડી રાખવા ગાડીવાળાએ કહ્યું છે.” કરવા સ્વીકાર્યું. ” સ. ચં. ભા. ૧
૧૦૦ વા. ભા. ૪ અશરફી, (પૃ. ૧૩ ) “૬૩ હજાર અશરીઓ ભેટ મૂકી હતી.” ૧૦૦ ૮. | ઈલાયદો, (પૃ. ૨૮) “એ તો બેંકવાળાને વા. ભા. ૪
કાયદે ઈલાયદે. દ૦ ટકા
અંજીર, (પૃ૧૫) “મેવા મળે મુલતાન- ઇસકામત, (પૃ. ૨૯) “તેના ઘરબાર સાથે મારે, દાખ, અંજીર, અનાર.'
સઘળી ઈસ્કામત સરકાર ખાતે જપ્ત ૬. કા. ભા. ૨ કરી લે.” અં. ન. ગ.

Page #164

ઇસમ 1
ઇસમ, (પૃ૦ ૨૯) ‘ તેથી ત્રણે ઇસમની જીઞાની પુરી કરતાં વાર લાગી નહિ. ' અં. ન. ગ.
.
ઉનાખ, (પૃ૦ ૩૧) · તારી આંગળીએ તે ઉનામના રંગ જેવી લાલ કરી છે.' મિ. સિ.
આરત, (પૃ૦ ૩૫) ‘તું મારી આરત હાવાથી તારામાં મર્દાના અંશ હાવા જ જોઇએ, ૧૦૭ વા. ભા. ૩
*
આલાદ, ( પૃ૦ ૩૫) પૂર્વાવસ્થામાં તે કાકાપુરી ઓલાદનેા હતે.' અં. ન. ગ.
363
.
કદીમ, ( પૃ૦ ૩૭ ) ( એ મુસલમાની શબ્દો છે, મૂળ જુનુ થાય છે )
ના
બતાવે છે. ' રા, મા. ભા. ૨
કદાવર, પૃ૦ ૩૭ ) · પણ ધાટડી ચણીએ
પહેરનારી કાઠિયાવાડની કદાવર સ્ત્રીના જેવા રાજમહેલને દેખાવ હતા. ’ સ. ચ. ભા. ૧
અસલ અથવા કદીમ
તેને અ
કફન, ( પૃ. ૩૭ ) ‘ ઉધમાં તે વારે વારે પોતાના છેાકરાની કક્નમાં વીંટાળેલી લાશ જોયાં કરતી. ' ૩. ધે.
કફા, (પૃ૦ ૩૮ ) ‘ હનમાન કા થને એલે છે.' ૧૦ વાતા. ભા. ૩.
કરાર, ( પૃ૦ ૪૨ ) ‘ બુદ્ધિધનને હજી કરાર ન થયા. ' સ. ય. ભા. ૧
,
[ કુરાનેશરીફ
'
કાબેલ ( પૃ. ૪૭ ) નૃત્ય, ગાન, નાટક, ખેલ. વણુભણે નહિ કામેલ. ' ૬. કા.
સા. ૨.
'
કાલા, ( પૃ૦ ૪૫ ) તાત્યા ટાપીનાં ત્રણ હજાર માસાના કાલા આવીને પડયા છે.' સ. ચ.ભો. ૩.
*
કાયલી, ( પૃ૦ ૪૮ ) તુજ હાથ અડતા હઠે વ્યાધિ, કાઇ રહે નહિ કાયલી,
૬. કા. મા. રે.
"
કારસ્તાન, ( પૃ॰ ૪૯ ) ગુમાનનાં સ કાર્યસ્થાન ( કારસ્તાન ) શોધી કાઢવી. ’ સ. ચ. ભા. ૧
જેવે અર્થ કિસમ, ( પૃ॰ ૫૧ ) માંડળિક રાજા
સિવાય બીજા હરેક કિસમના શખ્સને પળતી જમીન ખાલસા કરવાના હરાવ હતા. અં. ન. ગ.
6
.
કાસઢ, (પૃ૦ ૫૦ ) મ્હાવાને દૂરનાં ગામડાં વચ્ચે દરબારી ટપાલના કાસદનું કામ સાંપવાનું ઠર્યું. ' સ. ચં. ભા. ૧
કાઇ દેવીકિતાબખાનું, ( પૃ૦ ૫૦ ) ખાનાં કરે, કિતાબખાનાં કાઇ. ' દ. કા,
'
લા. ૨.
કિલ્લેદાર, ( પૃ૦ ૫૧ ) ‘ ત્યારે તેણે ભરૂ ચના કિલ્લેદાર મલિક મીરાને કહાવ્યું,' મિ. સિ.
'
કિસ્સા, ( પૃ૦ ૧૧ ) ઉતરી જાએ રાજ, નાકરના કિસ્સા થકી.’ ૧૦૦ ૮.વા. ભા. ૨ કુંઢા, ( પૃ॰ પર ) ‘ ખવાઇ ગએલા કુંદા ફાટીને ઝાલનારને નુકસાન કરી બેસે’ અ.ન. ગ.
કુમારી, ( Y૦ ૫૩ ) · કાર્ડમાં કòષ્ણુતા કોસમાં કુમાસ અને.’ ૬. કા, ભા. ૨ કુરાનેશરીફ, પૃ૦ ૫૩ ) ‘હું કુરાનેશરીક્ પ્રમાણે જવાબ દેવાને બધાએલાધ્યું, ' ક. ધે.
'

Page #165

ખલી ]
[ ગરકાવ
ખલી, (પૃ૦ ૫૯) “માનપત્રના માન ખુવાર, (પૃ. ૬૭) “ખુવાર થશે અને દઈ આપે ખલીતા જેમ” દ. કા. ભા. ૨ { ખુવાર કરશે, અને પરાયાંનાં પેટ ભરી
. . તેમના ગુલામ થશે.સ. ચં. ભા. ૩ ખવાસ, (પૃ. ૫૯) (બહાર ઉભો હતો
તે બુમ પાડીને બોલ્યો, “એ તે મેં ખેર, (પૃ૦ ૬૮) “બેર ગુજાર્યાથી કોઈ ઓળખ્યા ન હતા.” “ખવાસને જેમ ! વાર તે ઈશ્વરસ્તુતિ કરવા મંડી જાય.” ડમામ દેખી.” ક. દ. ડા.
અં. ન. . ખસોઈ, (પૃ. ૬) “સુ કરતાં ખડ પણ ખેરખાહ, (પૃ. ૬૮) “કુંવર શ્રી રાયખૂબ, જુઓ ખસબોઈ ખરેખરી વ્યાપે.” |
ભાણુની તહેનાતમાં એક ખેરખાહ તરીકે દ. કા. ભા. ૨
હમેશ રહેવાની વિશ્વાસ રાખવા જોગ ખંદુ, (પૃ. ૬૦ ) “આ બંદા મરેઠા સાથે |
બાંહેધરી આપે.' અં. ન. ગ. સામા પક્ષ વાળાએ ઠરાવ કરી રાખ્યું ગીર, (પૃ૦ ૬૮ ) “બારગીરે ખુણે હતો.” રા. મા. ભા. ૨
ખાચરે ભરાઈ રહેલાં ખોગીરો ખોળવા ખાન, (પૃ. ૬૧) “સવારી ક્યા સુલ- મંડયા.” અં. ન. ગ. તાનની, ખાનની સેના છે ખ્યાત રે.’ . !
જવું. (પૃ૦ ૬૯) “અંતર ખોજે આપનું કા. ભા. ૨
સત સ્વામીને પાવે છે.’ અ. કા. ખાનદાન, (પૃ. ૬૧) “તમારું અસલનું | કારભારી કુટુંબનું ખાનદાન હતું.” સ.
ખેજે, (પૃ. ૬૯) “અને તેને બોજો ચં. ભા. ૧
કરીને તેના જનાનખાનાની ચોકી કરવા
ઉપર રાખ્યો હતે.” ક. હૈ.' ખામેશ, (પૃ. ૬ર) “ખામોશ અને ક્ષમા ! વિચારશક્તિ વડે જ ઉત્પન્ન થાય છે. 'ખ્યાલ, (પૃ૦ ૬૯) “ભલાં તાન લઈ ગા
નમાં ખ્યાલ ગાતાં.’ દ. કા. ભા. ૨ ખાવિંદ, (પૃ. ૬૩) “પિતાના ખાવિંદને ! ગજબ, (પૃ. ૬૮ ) “સુંદર ભાભી કાગળ લખી ખબર આપી.’ ૮. ૧૦૦ ગજબ થયો છે.’ સ. ચં. ભા. ૩
વી. ભા. ૩ ખુમ, (૫૦ ૬૬) “ચાંદીના ખુમચામાં !
ગજાર, (પૃ૦ ૭૦ ) “ચોક પાછળ ગ
જાર ને તેની પાછળ છીંડી હતી.” સ. મૂકીને ઉપર જરીઆન ઓછાડ ઢાંક્યો”
ચં. ભા. ૨ ૮. ૧૦૦ વા. ભા. ૨
ગકખુરદો, (પૃ. ૬૬ ) “ખુરદા વટાવી ભી. | ગફલત, (પૃ૦ ૭૧) * દરવાનોની ખારીએ રે, લીધે રૂપિયો રેક.” દ. કા.
લતથી આવ્યા હશે.’ સ. ચં, ભા.-૩ ભા ૨
ગરકાવ, (પૃ૦ ૭૨) “આ સર્વથી આસખુરમું, (પૃ૦૬૬) લાડુ, જલેબી, મેસુલ, પાસના આનંદમાં ગરકાવ થઈ ગયેલા,
ખાજાં અને ખુરમાં રે.” દ. કા. ભા. ૨ ! પણ ગ્રામ્ય અને કઠોર કાંતિવાળા વ્યા
ક, ઘે.

Page #166

ગરછલે ] ૩૦૫
જેસ પારીઓમાં આ તરૂણું સર્વ રીતે ભાત ! એનું ફરમાન તેડી જજીઓ કર માફ
પાડતે હો.” સ. ચં ભા. ૧ | કી.” ક. ઘે. ગર , ( પૃ૦ ર ) ગરાસીઆને ' જમીઅત, [ પૃ. ૮૯ ] “બે હજાર સગરજી શી રીતે કર.” સ. ચં. ભા. ૧ વારની જમીઅત [લશ્કર ) થી ગઝનવી
ખાનના તાબામાં હાજર રહેતા હતા.” ગરીબનવાજ, (પૃ. 9ર) “લાજ જ. | મિ. એ.
હાજ, ગરીબનવાજ, સદા શુભ, રાજ | સમાજ ગણજે.” દ. કા. ભા. ૨
| જલદ, [ પૃ૦ ૧] “ પોતાના જલદી
મીજાજને લીધે.” સ. ચં. ભા. ૧ ગંજ, (પૃ. ૭૦) “દ્રવ્યના ગંજના ગંજ !
જશન, [ પૃ. ૯૨ ] “તેઓ લડાઈને થાઓ.’ દ. કા, ભા. ૨
જમણ ને રણુજંગને જશન ગણતા ગલક, (પૃ. ૭૬) “તમામ ઉપજ નવા ! હતા.” મિ. સિ.
વહીવટદારે પોતાના ગોલખમાં મૂકવા ! જહાંપનાહ, પૃ૦ ૯૩ ] “જહાંપનાહ માંડી.” અં. ન. ગ.
ચારે ગુણ એ લેકમાં છે.' સ. મા. ઘાસીઓ (પૃ. ૮૦) “ રિકા નાની ભા. ૨
મોટી, તંગ ટુટેલા, બાળાતંગ તેર ગાંઠ- | જીકર, [ પૃ. ૮] “માલધણુની જીકર વાળા, ડળી, રૂ૫ડળી, ગીર, ઘાસીઓ
સાંભળીને કસમ ખાધી.' ટ, ૧૦૦ વા. વગેરે પૂર્વજોએ ગુજરમાંથી ખરીદેલા.”
ભા. ૨ અં. ન. ગ.
જંગ ! [ પૃ. ૯૩ ] “એ માનસિક રણચાપલુસી, (પૃ૦ ૮૩) “ઘણીજ ચાપલુસી
જગના જગી થશે.' સ. ચ. લા. ૩ અને લાગણીના દેખાવ સાથે તેણે રાય | મંડળિકને જાહેર કર્યું.' મિ. સિ.
| જાદ, પૃ. ૯૫ ] “પામું પુત્ર જેવું જે !
રતન, કરે જીવથી જાદે જતન.’ દ. કા. ચાબુકસવાર, (પૃ. ૮૩) “બપોર સુધી
| ભા. ૨ ચાબુક સવાર ઘોડે દેડાવે તે કરતાં પણ ન જાવેદાની, (પૃ. ૯૭) “આ દુનીઆ વધારે ઉતાવળે ચાલવા માંડયું. મિ. સિ. ! છેડી જાવેદાનીમાં ચાલ્યા ગયા છે.”
મિ. સિ. ચુનંદા, (પૃ. ૮૫) “બીજા પિતાના ચુ
નંદા દરબારીઓ સાથે મસલત કરી.’ | છલખે, [ પૃ૦ ૧૦૦ ] “પરંતુ અલકમિ. સિ.
કિશોરી આગળ છલખે થઈ રહ્યો.” સ.
ચું ભા. ૧ ચિતરે, [ પૃ. ૮૫ ] “ચોતરા, તળાવ
અને એવી હજારે વસ્તુઓ પ્રજાએ ધર્મ. | જોસ, ૫૦ ૧૦૩] “જોબનના સને નિમિત્ત કરી છે.” સ. ચં. ભા. ૨ |
વાતે તૈયાર થતા ઉમળકાઓના જોરથી
ઓ ઉઘડી ઓ ઉઘડી થતી.” સ. ચં જજી, (પૃ૦ ૮૭) પાક મજહબનું ભાન

Page #167

| | નાયબ
ઝુલ, [ પૃ૦ ૧૦૫] “કિનખાબની કુલ કર દોબસ્ત, [ પૃ૦ ૧૨૬] “ જમીનદારોએ ચલી પડેલી હતી.” સ. ચં. ભા. ૧ ગામડામાં દોબસ્ત સારાં મકાનો બાંધવાં.”
મિ. સિ. ડિફ, [પૃ૦ ૧૦૬ ] “ હાથમાં કરતાલ, ડફ,
કાંશીઓ વગેરે લઈ વગાડતા હતા.” સ. દાદ, [ ૫૦ ૧૨૮] “શળી ઠરાવી શેઠને, ચં. ભા. ૨
ડોસીની સૂણી દાદ.' ક. દ. ડી. ડફણાવવું, (પૃ. ૧૦૬) “દેહ રહે એક | દાનતું, [ પૃ૦ ૧૨૯] “અને તમે દાસ્તા
દેશ વિષે ગણી, તું મુજ દેશ વિષે ડફ છે, માટે પરમેશ્વર માથે રાખીને સાચું ણાવ્યો.' દ. કા. ભા. ૨
બેલે.” દ. કા. ભા. ૨ ડાબ, (પૃ૧૬ ) “વરને ડાબમાં દીવાનું, (પૃ ૧૩૩) “ જુવાનીમાં દ. રાખતી.” સ. ચં. ભા. ૧
વાની તારા જેવી ગતિ રહી.” દ. કા.
ભા. ૨ તદબીર, [ પૃ૦ ૧૦૯ ] “ઈ કહે યુ
પીઅન, હિંદુ કવિત તદબીર, અને ન, | દેર, (પૃ. ૩૫“જે દેર કરશે તે તને ત્યાં લાગી બેસજે, સભા ઉઘાડે શીર.’ | ઠાર કરીશ.” મિ. સિ. દ. કા. ભા. ૨
| દોરંગું, (પૃ. ૧૩૬) “ દોરંગી કર દીતબલચી, (પૃ. ૧૧૦) “તબલચી વગેરે
પાવો, એરે જામે છયાવરને પહેરાવો.” મંડળને અગ્ર ભાગ ઝુલતી.” સ. ચં ભા. ૧
: દ. કા. ભા. ૨
તરકડી, [મૃ૧૧૧ ] “જમાલખાને એક | નકરું, (પૃ૧૭૭) “હવે જ્યારે દેવે
તરકડીને છેક શોધી કાઢયે,’ સ. ચં પોતાની મેળે નકળો થયો ત્યારે પોતાનાં ભા. ૧
માણસો સાથે સંતલસ કરી રાખી.” રા.
મા. ભા. ૧ તરકડ, [પૃ૦ ૧૧૧] “ તરકડે રૂપાળે ! હતો.” સ. ચં. ભા. ૧
નજરબાગ, (પૃ. ૧૩૮) “નજરબાગ છે.
ઘર ઘર આગળ, કયાંઈ વાગે ઘડીઆળા.” તાકુ, પૃ. ૧૧૫] પણ તેને તાકામાંથી |
દ. કા. ભા. ૨ - સુવા જડયા નહિ. દ. કા. ભા. ૨
નવાજસ, (પૃ૧૪૦) “ઈમાદુભુલ્કને તાસક, | પૃ૦ ૧૧૮] “તાસક અને ચીનાઈ | ખિતાબ નવાજશ થયો હતે.” મિ. સિ.
રકાબીઓ મલેકને ત્યાં પાછી ન મેક- ! લવી.” મિ. સિ.
| નાજુક, (પૃ. ૧૪૨) “માણસનું નાજુક
તથા કોમળ શરીર આટલી વેદના શી તી, [ પૃ૦ ૧૨૦ ] “ ભૂંગળ ભેરવી વા- { રીતે ખમતું હશે ?” ક. ઘે. જમાં, કયાં તુતીનો નાદ.. કા. ભા. ૨
નાયબ, (પૃ. ૧૪૪) 'પાટણને નાયબ દરિયાફ, [ ૫૦ ૧૨૬] “એ અંતરજામી ફેજદારની જગાએ નીમવામાં આવ્યું.”
નથી કેમ કરે દરિયાફ.”દ, લ, ભા. ૨ મિ. સિ.

Page #168

નિયા ]
નિયા, ( પૃ૦ ૧૪૫) ‘આ ગુણુકા તરફ નિધા કરેા. ' ટ. ૧૦૦ વા, ભા. ૪
૩ ૦૩
નિરખ, ( પૃ ૧૪૬ ) · નિરખનું નામ લઈ દામ નથી પુરા દેતા. ’ ૬. કા. ભા. ૨
.
તેજો, ( પૃ૦ ૧૪૮ ) · ઇગ્લિશના નેજાની નીચે, તારાં તનુજ કરૈ ગુક્ષતાન.
ε.
૩. તા. ૨
રૈયત, ( 1૦ ૧૪૮ ) પોતાનીજ ખરાબ રૈયતથી તેની પડતી આવી. ’મિ. સિ.
પડદેપાશ, ( પૃ૦ ૧૪૯ ) - દેશ સ
પેાતાના શયનગૃહમાંથી નીકળ્યા. ’ મિ. સિ પલકારો, ( પૃ૦ ૧૫૧ ) ‘ જેણે તેણે ચારસો પાંચસેા વરસના પલકારા સુધી આંખેા ઉધાડી રાખી છે, ’ સ. ચં. ભા. ૪ પરહેજી, ( પૃ ૧૫૧) તે ખાવામાં પ્રેજી પાળે નહિ.' ટ. ૧૦૦ વા. ભા. ૩ પલંગપાશ, ( પૃ ૧૫૧ ) ‘ ઉમદા પલ’ગ
પેાશ ખીછાવ્યા છે ઉપરે. ’૬. કા. ભા. ર પાતર, ( પૃ૦ ૧૫૩ ) · મંદુ શહેરમાં - શીની, પાતર, કમાચીની, પરીશાન, અને લાલી જાતની જેટલી રામજની હોય તે સર્વે એની છાવણીમાં આવી હાજર ચાય. ’ મિ. સિ.
પાયલ ધરૂ રૂમઝુમ વાગત લાજ સભાળા બુધટકી. ’ સ. ચં. ભા. ૪
પીરસનપીર, પૃ૦ ૧૫૫ ) ‘ હતા વળી વીર
કે પીરાનપીર જાગતા.
૬. કા. ભા. ૨
[ ખાદ
વાળ, એક હાથે મોટી પેંજાર. ૬. કા.
ભા. ૨
પેશગી, ( પૃ૦ ૧૫૯) ‘ સાનું લશ્કરને પેશગી પગારમાં આપી દીધું. ' મિ. સિ.
ફરજંદ ( પૃ૦ ૧૬૦ ) · તેમાંથી ખાનદાનનાં કરજા અને હલકા મામાપનાં ફરજો શી રીતે વરતાય ? ૬. કા. ભા. ૨
ફરતુંગ,
પૃ૦ ૧૬૧ ) ‘ સરદારોના ફરહ ગ એવા નામનું એક પુસ્તક અંગ્રેજીમાં ક વાયર જાનબર્નાદ કે સને ૧૮૪૯ માં રચ્યું છે.’ દ. કા. ભા. ૨
રાજલ, ( પૃ૦ ૧૬૨ ) ‘દરેક ધાડૅ સવાર સાથે એક એક ફાજલ થ્રેડેડ રખાવ્યો હતા.’ મિ. સિ,
કૃિતના,
(પૃ ૧૬૪ ) ‘ સુલતાનના કૃિત
નાની શરૂઆતથીજ દર રાતના હથીઆર સજી રાત પુરી થાય ત્યાં લગી તે આલમખાં પાસે બેસી રહેતા. * મિ. સિ.
અકાત, ( પૃ ૧૬ ) ‘ જુએ. વળી જ્યાં જલદાભ્ર જાતે, રહે નહિ કષ્ટ શુ બકાત. ' ૬. કા. ભા, ર
પાયલ, પૃ ૧૫૪ ) ‘ રામ મંદિર મીરાં બલ્કે, ( પૃ૦ ૧૭૩) · બલ્કે ડુબતા તથા
દર્શન આવત, તાલ ખજાવત અટકી,
ડુબવાની તૈયારી પર આવેલા વહાણવાળાએની ગાળ ખાઈને તથા તેઓની તરકૂથી અપમાન સહીને તેને મુક્તપુરીના સારા રસ્તા પર લઇ આવવાને તે આટલા શ્રમ કરે છે, ' ૐ. ધે.
અમેઇ, ( પૃ ૧૯૭૦) રઇયત બધી પછવાડે ઘણી ખમાઈ કરતી હતી. દ.
.
૩ 1. ભાર
*
પેજાર, ( પૃ૦ ૧૫૬ ) “ એક હાથે માથાના બાદ, ( પૃ૦ ૧૭૬ ) ગાદીવારસ કુંવર

Page #169

બાન છે
[ મુલગીરી નિષાદ, મોટી વયનો થયે ત્યાર બાદ. | જુલમમાંથી મુક્ત કરીને સુખચેનમાં દિ. કા. ભા. ૨
આણી. મિ. સિ. બાન, (પૃ. ૧૭૬) “સેનાપતિને કેદ કરીને | બેનમુન (પૃ. ૧૮૪) “તેની વછરાત બેનબાનમાં લઈ ગયા. અ. ન. ગ. | મુન વજીર મીરઅલીશેરથી દીપી રહી
હતી.' મિ. સિ. બિરંજ (પૃ. ૧૭૬) “મુખમાં રહેજ
મીઠાશ, બિરંજ એ બને છે.” દ.| બેસ, (પૃ. ૧૮૮) “તાતારખાને ઘણી કા. ભા. ૨
બોસ કરી. મિ. સિ. બીબીજા, (પૃ ૧૦) “એજ રીતે | મકસુદ, (પૃ. ૧૮૯) “તેઓના મકસુદ
વરતાવું આણ, તે બીબીજા મુજ | બેહુદા ને બાતીલ છે. ' મિ, સિ. જાણ’ દ. કા. ભા. ૨
મનસબ, ( ૫૦ ૧૯૩) “બાપની મનસબ બેઅદબી, (પૃ. ૧૮૧ ) “અતિ ઓડકાર | તેના દીકરાઓને આપવામાં આલી.
ન ખાઈએ રે, જેથી જરૂર બેઅદબી | મિ. સિ. જણાય.’ દ. કા. ભા. ૨
મુલગીરી, (પૃ. ર૧૨) “મરેડાઓને બેકેટ, (પૃ. ૧૮૨) “કશો હુકમ ચાલે |
| માફક આવતી ચડાઈઓ મુલગીરી એવા નહિ, રઈથત થઈ બેકેદ.”દ. કા. ભા. ૨ !
નામથી ઓળખાતી હતી.” રા. મા. બેદાદી, (પૃ ૦ ૧૮૬) “રઈતને બેદાદી અને | ભા. ૨
૮ !
.
બા મલેકને ત્યાં પાછા
મિ. સિ.

Page #170
મુક: ચિમનલાલ ઈશ્વરલાલ મહેતા મુદ્રવ્રુસ્થાન: 'વસન્ત મુદ્રણાલય ' ધીકાંટારાર્ડ, સિવિલ હોસ્પિટલ સામે, 1મદાવાદ. For Private And Personal Use Only