Book Title: Ghogha na Aprakata Jain Pratima lekho
Author(s): Kantilal F Sompura
Publisher: Z_Mahavir_Jain_Vidyalay_Suvarna_Mahotsav_Granth_Part_1_012002.pdf and Mahavir_Jain_Vidyalay_Suvarna_
Catalog link: https://jainqq.org/explore/230084/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoghAnA aprakaTa jaina prati mA le che* kAMtilAla phUlacaMda somapurA navanItalAla AnaMdIlAla AcArya ghoghA khaMbhAtanA akhAtanA pazcima kinAre AveluM prAcIna baMdara che. bhAvanagara vasyuM e pahelAMnuM e che. * bhAvanagarathI te 224 ki.mI. dUra AveluM che. prAcIna samayathI ja ghoghAmAM jainonI vasati sArA pramANamAM hatI. jenonI prAcIna jAhojalAlInA pratIkarUpa traNa vizALa jaina maMdironavakhaMDA pArzvanAtha, caMdraprabhu tathA jIrAvAlA pArzvanAtha-tyAM AvelAM che. temAM navakhaMDa pArzvanAthanuM maMdira suvikhyAta che. tenA vizALa prAMgaNamAM neminAtha, samavasaraNa, suvidhinAtha tathA zAMtinAthanAM maMdiro AvelAM che. A lekhomAMnI vigatonI tAravaNI karI tIrthakaronAM, sUrionAM, gonAM, jJAtio ane aTakonAM, sthaLonAM tathA strIpuruSonAM nAmanI sUcio lekhamAM ApelI che. te uparathI IsunI 13mI sadImAM ghoghAnA jaina samAjanA pravartamAna gaccho, jJAtio, aTako vize mAhitI maLI zake che. vaLI, A samayathI ja bahudhA prathama tIrthaMkara AdinAtha pratyeno savizeSa bhAva paNa prakaTa thato varatAya che. gujarAtamAM mukhyatve AdinAtha, zAMtinAtha, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIra pratye savizeSa bhaktibhAva pahelethI ja hovAnuM A lekho parathI sUcita thAya che. vaLI, ghaNAkharA lekhomAM mUrtinI pratiSThA karAvanAra sUrinuM nAma che, je temano samayanirNaya karavAmAM khUba ja upayogI thaI paDe che. lekhonA samaya daramyAna ghoghAno jaina pratimAnidhi' e zIrSaka nIce zrI madhusUdana DhAMkI tathA zrI harizaMkara pra. zAstrIe eka TUMko paricayalekha prakaTa karyo hato (phArbasa gujarAtI vaimAsika, jAnyu-mArca 1965). ghoghAnI uparyukata pratimAo para ukIrNa lekhonI vAcanA ane zrI DhAMkIe mokalI ApI che te mATe ame zrI DhAMkI tema ja gujarAta sarakAranA purAtattva khAtAnA RNI chIe. prastuta lekhomAM uparyukta pratimAlekhonA AdhAre upalabdha vistRta mAhitI rajU karI che, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava grantha ghoghAnA jaina samAjamAM zrImAlI ane moDha jJAtinAM prAbalya ane vRddhi haze tema lAge che. thaLanAmamAM eka ja nAma "vigharAjapura'no ullekha maLyo che, paNa A sthaLa oLakhAtuM nathI. prastuta aDhAra pratimAlekho nIce pramANe che : (1) saMvata 1276 varSe zrI ba(A )Naga che mAgha vadi 9. (2) saMvata 1279 varSe 4 vadi 3 zrI vAyaTIyagaccha zrI jinadattasUrisatAne vizvarAjapura vIlUNa(ta) mAtR rAjU zreyortha zrI AdinAtha kAritaH | (3) saMvata 1296 moDha jJAtIya jAyodharagathvIya rAjasIhena(pi) nAgapAla rANu zreyoDartha neminAtha biMba kArita che pratiSata jAlyodharagaccha devasUriziSya zrI haribhadrasUribhiH | (4) saMvata 1296 mAgha sudi 11 zrImAlajJAtIya zreTha pAsenasutA vAviNi zreyArthe zrI riSabhadevA biMba kArita pratiSThita zrI ratna(va)tasUribhiH. (5) saMvata 1297 varSe caitra vadi 5 bhoma mahA kAkala......sIsIha sahitena pitR.....bi..... kArita pratiSThita zrI devasUriziSya pra....sUribhiH | (6) saMvata 1298 varSe vaizAkha sudi 4 zanI zreTa dekaputrI mAdakAraNa (pi) tA zrI deva mahAvIra...... biMba vAyaDaga che pratiSThita zrI chavadevasaribhiH || (7) saMvata 1305 ASADha sudi 10 zrI kaSabhanAtha pratimA zrI jina..ti sUri ziSyaH zrI jinesara sUribhiH pratiSTitA sA....zrAvakeNa kAritAH | (8) saMvata 1305 aSADha sudi 10 zrI RSabhanAtha pratimA zrI jina...tisUriziSya zrI jinasarasUribhiH pratiSThitA sA...(lau) lU zrI vakaNakAritA | (9) saMvata 1311 zrI zrImAlaya che. jayatAsuta Asalena svabhAryA mAtRrAdevi zreyoDartha bibe kAritaH pratiSThita zrI (so)macaMdra sUribhiH | (10) saMvata 1329 vai0 0 9 zuke pitR sAMgA mAtR zrI lUNadevi zreyase ravIbhA bhImAbhyAM zrI AdinAtha biMba kArita zrI bahacchIya zrI guNAkara suribhiH pratiSThita | (11) saMvata 1733 vaizAkha vadi 5 zrImAla jJAtIya che. sAMgaNa siMgAdevi zreyoDartha suta narasiMhana zrI mahAvIra biMba kArita zrI hematilakasUrinAM upadezena (12) saMvata 1334 vaizAkha suda 4 surena Tha0 ukSaNakenAkaSA......na huvaMjanA zreyase zrI AdinAtha biMba kArita pratiSThita kanApallIye zrI narabhadrasUribha / (13) saMvata 1334....5 zana che. kuMjala suTa pAsadeva suTa vIrapAla....nA ratanA jyatA vIrapAla sui padamasIMhanabhAryA pati pAlpaNavi............. (caM) deva zrI pArasvanAtha biMba kArApitaH || (14) saMvata 1337 varSe vaizAkha sudi 2 some zrI zrImAla jJAtIya zre....... zreya....tanayarasiMha zrI pArthasute vIramena deva zrI zAMtinAtha biba kArApata: || (15) vi. saM. 134o jeka sudi 15 laghubhAtu dhanapAla zreyothe vijayasiMhena zrI neminAtha biba kArita pratiSThita | (16) saMvata 1344 varSa jeTha su. 10 budhe lakhamasIhena sahajA bhAryA sahajaladevi zreyArthe zrI pArzvanAtha biMba kArita che. (17) saMvata 1346 citra sudi 1 bhame pitR samarasiMha bRhadabhAtR sohaDa zreyase zre rana zrI zAMtinAtha kArita pratiSThitaH zrI yazobhadrasUriziSya zrI vibudhaprabhasUribhiH || Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoghAnA aprakaTa jaina pratimAlekhAM : 113 (18) saMvata 1359......moDha jAtIya 40 deAkena bhAta hIrala puNyAya biMbaM kArita prati zrI jANyodharagacche zrI hariprabhasUribhiH // A aDhAra lekho(1-18)no samayapaSTa saM0 1276(I0 0 1220)thI saM.1359 (Isa0 1303) eTale ke 83 varSano che. A samaye gujarAtanI gAdI para solaMkI rAjAo bhImadeva khIjo (lavaNuprasAdanI madada dvArA punaH sattAprAptino samaya I. sa0 1225-1242), tribhuvanapAla (I sa0 1242-1244) ane vAghelA--solaMkI vaMzanA rAjavIo hatA. Ama A samaya daramyAna solaMkInI mukhya zAkhAno aMta ane upazAkhA vAdhelA-solaMkIno udaya tema ja asta jovAmAM Ave che. A badhA lekho anukrame (1) saM0 1276 (I sa0 1220); (2) saM0 1279 (I sa0 1223); (3-4) saM0 1296 (I sa0 1240); (5) saM0 1297 ( sa0 1243); (6) saM0 1298 (I. sa0 1244); (7-8) saM0 1305 (I. sa0 1249); (9) sa0 1311 (i sa0 1255); (10) saM0 1329 (I0 sa0 1273); (11) saM0 1333 (I. sa0 1277); (12-13) saM0 1334 (I. sa0 1278); (14) saM0 1337 (I sa0 1281); (15) saM0 1341 (I. sa0 1285); (16) saM0 1344 (0 sa0 1288); (17) sa0 1346 (I sa0 1290); ane (18) saM0 1359 (I sa0 1303)nA che. A lekho paikInA be lekha (3-4) saM0 1296 (I. sa0 1240)nA che. te paikI eka lekha(3)mAM miti ke vAra Apela nathI; to bIjA lekhamAM miti ApI che paNa vArano ullekha nathI. bIjA e lekha (7-8) saM0 1305 (I. sa0 1249)nA che. baMnemAM mitino ullekha karyo che, paNa vArano nirdeza nathI. saM0 1334(I sa0 1278)nA paNa e lekho che (12-13). te paikI eka lekha(naM0 12)mAM mitino ullekha karyo che, paNa dhasArAnA kAraNe vAra vaMcAto nathI. bIjA lekha- (naM0 13)mAM tithi ane vArano ullekha spaSTa vaMcAya paNa mAsa-pakhavADiyAnA akSaro dhasAI gayA hovAne kAraNe vAMcI zakAtA nathI. A aDhAra lekho paikI traNa lekho(naM0 3, 9 ane 18)mAM mAtra sAlano ja nirdeza karyo che ane miti, vAranI vigata maLatI nathI. vaLI cha lekho(naM 5, 6, 10, 13, 14, 17)mAM anukrame bhoma (maMgaLa), zina, zukra, zani, soma, bhoma(maMgaLa)vArano ullekha karyo che. bAkInA lekhomAM vArano nirdeza karyo nathI. A aDhAra lekho paikInA naM0 1 ane 4mAM mAgha mAsano ane naM0 5 ane 17mAM caitrano; naM0 6, 10, 11, 12 ane 14mAM vaizAkhano, naM0 2, 15 ane 16mAM jye(je)no ane naM0 1 tathA 8mAM aSADha mAsano ullekha karyo che. A sarva lekhonuM lakhANa suvAcya ane spaSTa che. tema chatAM dhasArAne kAraNe keTalAka lekhonI vigato bhUMsAI gaI che. dA. ta., naM0 panA lekhamAM pitR...... pachInA akSaromAM pratimAnA nAmano ullekha dhasAI gayo lAge che. lekha naM0 7mAM biMba bharAvanAra vyaktinuM nAma dhasAI gayuM che. lekha naM0 8mAM jemanI preraNAthI RSabhanAthanI pratimA bharAvI che te jinasarasUrinA ziSya surinuM nAma tathA pratimA bharAvanAra vyaktinuM nAma dhasAI gayela che. lekha naM0 12mAM vAra bhUMsAI gayo che te sAthe jenA zreyArthe AdinAthanuM biMba bharAyuM che te vyaktinuM nAma ghasAI gayuM che. lekha naM0 13mAM mAsa, pakSa ane aMtima paMktinA keTalAka akSaro dhasAI gayA che. naM0 1nA lekhamAM saMvata ane gacchanA ullekha sivAya bIjI koI vigata noMdhAI nathI. AthI bAkInuM lakhANa saMbhavataH bhUMsAI gayuM haze tevuM anumAna thAya che. lekha naM0 5, 9 tathA 18mAM tIrthaMkaronAM nAmano ullekha na karatAM mAtra biMba bharAvyAno ja nirdeza karyo che. suzrca08 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava ca sUci (jamaNI bAjue lakhelo aMka je te pratimAlekhane naMbara sUcave che.) tIrthakaronAM nAma AdinAtha (RSabhadeva) (1) 2, 4, 7, 8, 10, 12 zAMtinAtha (16) 14, 17 neminAtha (22) 3, 15 pArzvanAtha (23) 13, 16 mahAvIra (24) 6, 11 sUrionAM nAmara guNAkarasUri (bRhagaccha) jinadattasUri (vAyaTIyagaccha) jina...tisUri jinesara ripa 7-8 chavadevasUri (vAyaDagaccha) devasUri (jAlyodharagaccha) narabhadrasUri pra...... (dha) deva (2) 1 aDhAra pratimAo paikInI cauda pratimAo para tIrthaMkaronAM nAmano ullekha karyo che ane te paikInI cha pratimAo AdinAtha ane bAkInI ATha pratimAo paikI zAMtinAtha, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIra e dareka tIrthaMkaranI bae pratimAo havAnuM A lekha parathI sUcavAya che. 2 pratimAlekha naM. 5 ane 13mAM surinuM nAma ghasAI gayuM hoya tema lAge che, jyAre lekha naM. 14, 15, 16mAM sUrinA nAmano ullekha nathI. 3 A e ja sUri lAge che ke jemaNe saMvata 1296mAM nAgArjunakRta "yogaratnamAlA' para vRtti racI hovAnuM noMdhAyuM che. (mo. 60 desAIkRta jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa, pR0 397, paricheda 571.) 4 zrI jinadattasUri saM. 126pamAM vAyaTa (vAyaDa) gAmamAM thayA. temaNe vivekavilAsa' nAmano graMtha racyo che. teo vastupAlanI sAthe zatruMjayanI yAtrAe gayelA sUrio paikInA eka hatA ema sukRtasaMkIrtanamAM jaNAvyuM che. chavadevasUri temanA ziSya hatA (jai. sA. saM. I. pU0 341, pari0 496). jIvadevasUrino ullekha ahIM lekha naM. 6mAM thayelo che. ahIM sUrinA nAmamAM eka akSara ghasAI gayo che, paraMtu A ja lekhamAM te sUrinA ziSyanuM nAma jinesarasUri hovAnuM noMdhAyuM che te parathI anumAna thAya che ke A sUri jinesarasUrijinezvara)nA guru kharataragacachanA jinapatisUri hovA joIe. A sUrie zreSTi nemicaMdra bhAMDAgArikane jainadharmI banAvyA hatA. A zreSThinA putre saMva 125pamAM temanI pAse dIkSA laI temanA paTTadhara ziSya jinezvarasUri nAme prasiddha thayA (jai. sA. saM. I. 50 340, pari0 493). 6 juo TipaNa naM. 3. jIvadevasUri yogavidyAnA bhAre jANakAra hatA (je sAva saM0 I0, 50 341, pari. 496). 7 A rasUrie prAkRtamAM "padmaprabhacarita' racyuM hatuM. tenI eka hastaprata chANImAM pravartaka kAMtivijayajI pustaka bhaMDAramAM che (jai. sA. saM. I0, 50 340, pari0 496). Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoghAnA aprakaTa jaina pratimAlekha : 115 pra......(sUri) yazobhadrasUri ratna(va) tasUri vibudhaprabhasUri (so)macaMdrasUri hariprabhasUri (jAlyodharagaccha) haribhadrasuri (jAlyodharagaccha) hematilakasUri (4) gonAM nAma (1) kanApallIya jAlyodhara bahada 10 bramhANa 1 vAyaTIya ke vATa 2, 6 jJAtio ane aTakonAM nAma 1 Tha0 (Thakkara) (aTaka) 12, 18 2 moDha (jJAti) 3, 18 3 rANu (aTaka) 4 zrAvaka (jJAti) 5 zrImAla-lI (jJAti) 4, 9, 11, 14 caMdragaramAM vibudhaprabhasUri nAmanA sUra thaI gayA che. temanA eka ziSya padmaprabhasUrie munisuvratacarita (piTarsana hastapratono riporTa naM. 3 (1884-86), naM. 302 ane kuMthucarita (jenI saM. 1304nI hastaprata jesalameranA bhaMDAramAM che) racyAM hatAM (jai. sA. saM0, pR. 396, pari0 569). A lekhanA vibudhasUri uparyukta caMdraprabhasUrinA guru hovAnuM anumAna che. 9 A lekhanA (so)macaMdrasUri prasiddha vAdidevasUrinA ziSya jayamaMgalasUrinA ziSya hovAnuM amAruM anumAna che. somacaMdrasUrie saM. 1329mAM vRttaratnAkara nAmanA chaMdanA graMtha para TIkA lakhI hatI. lekhomAM moDha ane zrImAla-lIno jJAtio tarIke ullekha thayo che. A baMne jJAtio tenA mULa udabhavarathAnapradeza sAthe saMkaLAyelI che. A baMne jJAtio gujarAtamAM jaina tema ja jainetara samAja sAthe saMkaLAyelI che, paraMtu jainetara samAjamAM moDha ane zrImAlI jJAti brAhmaNa ane vaiSNava vANiyAMomAM jema pracalita che tema jaina samAjamAM paNa te jaina vANiyAnA varga sAthe saMkaLAyelI che. lekhomAM nirUpita Thakkara ane sAha (zAha) aTaka vyApArIvarganI sUcaka che. 11 prastuta dhAtu pratimAlekhomAM AvatI zreTa (zreNI), mahA (mahAjana), sA (zAha) vagere aTake aupacArika hovAthI temano samAveza A sUcimAM karyo nathI. beThI' zabda guptanA abhilekhomAM gAmanA zrImaMta vepArI varga mATe prayojAyelo jovA maLe che. teo vepAra uparAMta nANAM dhIradhArano dhaMdho paNa karatA hatA. A praNAlikAne anusaratI vyakti mATe "zreNI" zabda bhAratamAM lAMbA samayathI pracalita che. enuM hAlanuM rUpAMtara "zeThazabdamAM maLe che. mahAva e "mahAjana', "mahAmAtya', "mahattara vagerenuM saMkSepa saMbhave che. lekha naM. pamAno ullekha je Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava grantha sthaLonAM nAma vidyarAjapura 2 padmAni pAnadevI mAtrAdevI mAdakAraNe rA bhRgudevi Asala ukSaNAka kAkala kula tA deka dedAka dhanapAla nArasiMha narasiMha nAgapAla padmasiMha pArtha pAsaka pAsadeva bhImAbhA strIpuruSonAM nAma IonAM nAma 13 13 9 6 g 10 huM 12 5 viviNa sahajaladevI siMgAravi puruSonAM nAma 13 9, 13 6 18 15 14 11 3 13 14 ma 13 10 hIya uvaMjanA ratna ratanA ravIbhA rAjasI lekhanasIha vaNa vijayasiMha vIrapAla vIrama vINa (ta) samarasiMha sAMgaNu sAMgA sAvasAha sohaDa 16 11 18 12 17 " " " 10 16 8 15 14 2 17 11 r 'mahAmAtya'nA arthamAM ghaTAvavAmAM Ave to mahAmAtya 'kAkala' kAMNa ane A samayanA itihAsamAM tenuM kevuM ane keTaluM mahattva vagere prazno upasthita thAya tema che, 5 17 ' Dhakkara' zabda caulutha samayanA abhilekhomAM gujarAtamAM sarvaprathama dRgocara thAya che. ' Thakakura ' zabda spaSTataH gAmanA mukhI ke jAgIradAranI sAthe vaparAto hato. rAJAtamAM te nAnA ane gauNa varganA sthAnika adhikArI mATe vaparAto hovAnuM mAlUma paDe che. gujarAtamAM hAlamAM luhANA ane bhATiyA koma mATe te sarvamAnya aTaka thaI paDI hoya tema lAge che. Thakakura, TakkaramAMno ' kA' zabda prAkRta che ane te vepArInA arthamAM prayojAto. A arthamAM te IsunI pahelI sadInA eka abhilekhamAM ullekhAyela che (moniyara viliyamsa " saMskRta koza ', pR0 460), 'rANu '(lekha naM0 3)nI aTaka saMskRta 'rANaka'mAMthI udabhavelI lAge che. . * Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoghAnA apraTa jaina pratimAlekho H 117 A dhAtu pratimAlekhomAM madhyakAlIna gujarAtanA vaNika varganI vyaktionAM je nAmo maLe che, tenAM vargIkaraNa parathI spaSTa thAya che ke strIpuruSonAM ghaNAM saMskRta nAmo mizra saMskRta (Non-Sanskrit) thayAM che. sAmAnyataH ApaNe A nAmane cAra vibhAgamAM vaheMcI zakIe : (1) zuddha saMskRta, (2) ardha ke mizra saMskRta, (3) zuddha prAkRta, (4) ardha ke mizra prAkRta. nAgapAla, narasiMha, vIrapAla, padmasiMha, dhanapAla, pArtha, amarasiMha, ratnavijayasiMha, pAvatI vagere nAma zuddha saMskRtarUpe vaparAtAM jovA maLe che; to rAjasIha, sIvasIha, jayatA, ravIbhA, bhImAbhA, ratanA, vIrama, narasiMha, lakhamasiMha, rAja, laNadevI, mArAdevI, siMgAdevi vagere mizra ke ardhasaMtarUpa dhAraNa kare che. vIlUNa, pAsA, kAkala, de, vakaNa, Asala, sAMgA, sAMgaNa, huMvajanA (2), kuMjala, pAsadeva, sohA, dedAka, vAviNi, mAdakaraNa, pAllaNadevI, sahajaladevI, hIrala vagere nAmo zuddha tema ja mizra prAkRtanA svarUpomAM dagocara thAya che. je nAmone aMte siMha, pAla, devI ke vatI zabda Ave che te bahudhA tatsama svarUpa jALavI rahyAM che; dAta., padmasiMha, vijayasiha, samarasiMha, nAgapAla, vIrapAla, dhanapAla, lUNadevi, pAvatI. paNa kyAreka AvAM nAmonAM pUrve Avela svarUpa vikata paNa thayA che; dAte pAsadeva, mAtRrAdevI, siMgAradevI, sahajaladevI, sIvasIha ane lakhama(lakSmaNa)sIha paNa AvAM ja vikRta tatsamo che. ahIM tabhava nAmo "la" (dA. ta., kAkala, Asala, kuMjala, hIrala), "ka" (dedAka, uSNaka). A (sAMgA, ratnA), "bhA' (ravIbhA, bhImAbhA), tA (tA), Da" (pAsaDa, soheDa), "NuM" (sAMgaNa, vakaNa, vIlUNa), "INi" (vAviNi), "u" ke "u" (daka, rAja), "ma" (vIrama) vagere pratyayo laI rUpavidhAna sAdhatAM jaNAya che. che tema ja ra ma ma karyuM. sola 12 vaeN kave che' aMtavALA nAmo bahudhA zaka ke murjara jAtivAcaka hovAnuM sUcave che. Do. sAMkaLiyA temanA matane anumodana ApatAM jaNAve che ke prAgvATa, osavAla tema ja gharakarkaTa jainomAM te sAmAnya hoya che. vikhyAta piDizAha rAjasthAnanI gurjara jAtimAMthI utarI AvyA hatA. gurjaro madhya eziyAmAMthI prathama paMjAbamAM sthira thayA ane te pachI uttarottara teoe rAjasthAna ane uttara gujarAtamAM sthaLAMtara karyuM. solaMkI samaya daramyAna teonI rAjyamAM amaladAra tarIke niyukti thatI tethI teo khUba pratiSThA ne mahattA pAmyA hatA. gujarAtanA pradezane gujarAtanAmAbhidhAna arpaNa karavAmAM teono phALo mahada aMze hovAnuM ghaNuM vidvAno svIkAre che. A paradezI jAtie bhAratamAM sthira thayA pachI bhAratanA Itara dharmonI mAphaka jaina dharmane paNa aMgIkAra karyo hovAno saMbhava che. (DaoN. sAMkaLiyAH sTaDIjha ina hisTorikala eNnDa kalcarala lyogrAphI eNnDa inogrAphI oNpha gujarAta (1949, pUnA), 50 140 tathA "orijina oNpha gujarAta' jarnala opha gujarAta risarca sosAyaTI, 1946, pRSTha 82-87.) --= ========== ==