Book Title: Gersappana Jin Mandiro
Author(s): M A Dhaky
Publisher: Z_Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_1_002105.pdf and Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_2
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249395/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gerasappAnAM jinamaMdiro pacAseka varSa pahelAM gerasappAnA caturmukha jinAlayanuM kajhinse prakaTa karela taladarzana jovAmAM AveluM, je e samaye paNa ghaNIka dRSTie viziSTa lAgeluM' : paNa maMdira vijayanagara yuganuM hoI, ane bahu varSothI dakSiNa bhAratanA prAcInatara maMdiro para ja (anveSaNAnI daSTie) lakSa paroveluM hoI, e taraphanA zarUAtanA pravAsa-kAryakramomAM gerasappAno samAveza karavAnA prayojanano abhAva hato. sattAvIseka varSa pahelAM karNATakamAM zimogA paMthakamAM pharI eka vAra pharavAnuM thatAM, jaganmyAta joganA dhodha pAsethI pasAra thatAM hatAM tyAre e kSetramAM AvelA gerasappA tarapha paNa eka AMTo lagAvI, tyAM zuM che te joI levAnuM nakkI karyuM. madhyAhnano sUraja dhIre dhIre baporano banI rahyo hato. dhodhathI gerasappA gAma keTale dUra tenI kaMI khabara nahIM paNa pATiyAnA AdhAre rasto zodhI gADI te tarapha vALI. paMtha sAro evo lAMbo nIkaLyo. (aMdAje vIseka mAIla haze.) be'eka hajAra phITanA utAravALA enA vAMkAcUMkA vaLAMkomAM saMbhALI saMbhALIne UtaratAM ekAda kalAke nIce nadI tIre navA gerasappA gAme pahoMcyA. pahoMcyA pachI khabara paDI ke maMdiro to nadIne sAme kAMThe dUra jaMgala vacALe AvelAM che. nAvaDAmAM ekAda koza javuM paDe ane pachI cAlavAnuM. ATale dUra AvyA chIe to joyA vagara pAchA na ja javuM ema vicArI jaladI jaladI nAva karIne UpaDyA, paNa sAmA vaheNamAM javAnuM eTale pahoMcatAM pahoMcatAM to khAssA be kalAka vItI gayA. gAma choDIne hoDakuM AgaLa vadhyuM ke AjubAjunuM dRzya pharI ja gayuM. himAlaya bAda karatAM ahIM jevI alagArI nisargazobhA bhAratamAM bIje jovA maLatI nathIra. paNa himAlayanI e prAkRtika lIlAthI ahIMnI prakRtinI vAta jarA judI che. vanarAji paNa judI, ne khaDako paNa alaga prakAranA. nadI zirAvatInI cAla paNa judI ja. UMcAMnIcAM vRkSothI prabhavatI viziSTa bhUcitrarekhA, ne vanarAInI gaherAI sAthe enI gIcatAmAM lIlAzanI UpasatI anekavidha raMgachAyAono dAyaro paNa anokho. nAva AgaLa vadhatAM khaDakALa bhAga Avyo. emAMthI pasAra thatuM vaheNa sadaiva ati jozabaMdha vahe che. musIbate samatolana jALavIne e neLa pasAra karI gayA. pachI nAvanI dizA palaTI ane dakSiNa tarapha moro vaLyo. have banne bAjue jhaLUbI rahela, vizeSa gADhAM jaMgalovALA, sAMkaDA UMDA pravAhamAM pravezyA. eka nAnA TApu jevuM vaTAvI chevaTe sAme kAMThe pahoMcyA kharA. kAMTho sAro evo UMco nIkaLyo. kAMTho caDyA ke sIdhA ja gheghUra jaMgalamAM pravezyA. je drazya have najare paDyuM te diMga thaI javAya tevuM hatuM. A te bhArata ke kaMboDiyA ? khUba UMcAM, pAtaLAM paNa atyaMta suSThu ane uparanA bhAge thoDuMka phelAtAM pippalAda, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gerasappAnAM jinamaMdiro zAlmali, ane anya varganAM keTalAMye vRkSonI e ghanaghora hAramALAomAM lakkaDakhoda, tamarAM, vanavAgoLa ane aneka ajANyAM paMkhIonA vacce vacce thatA zabda sivAya bIjo rava saMbhaLAto nahoto. koI mANasa najare paDyuM nahIM paNa keDo sApha hato. UMce vRkSone mathALe tejIlo taDako varatAto hato. enuM ajavALuM DALIo ane pAnanA ghaTAMbara sosaravuM gaLAIne nIce keDA para patharAtuM hatuM. saMsthira havA jaMgalI phUlono parimala, zevALa, lIla phUga, ane garamATabharyA bhejanI mizrita gaMdhathI vyApta hatI. pA'eka gAu Ama AgaLa vadhyA nahIM hoIe tyAM eka sAdA pazcimAbhimukha maMdiranuM khaMDiyera jovA maLyuM. enI Aje to mAtra korI bhIMtaDIo ja UbhI che. moDhA AgaLa khullA thaI gayela garbhagRhamAM eka kALA paththaranI vijayanagara kALanI paNa suDoLa, padmAsana vALelI saparikara jinapratimA potAnA mULa sthAne hajI paNa virAjita che. (citra 9) pratimA jina neminAthanI hovAnuM noMdhAyuM che.) ahIMthI dakSiNa tarapha thoDuM tIrachuM jatAM AvuM ja eka bIjuM paNa pUrva tarapha mukhavALuM khaMDiyera ane pratimA joyAM. jina pArzvanAthanI nAgaphaNA-ghaTA nIce saMsthita, prazamarasa dIpta zyAmala suMdara jJAsana pratimA vijayanagara yugamAMye prabhApUrNa pratimAo banatI hovAnI pratIti karAvI gaI (citra 10). sUraja DhaLato jato hato ane amAruM lakSa tuM caturmukha maMdiranI zodhamAM. nAvika bhomiyAe sAnathI samajAvyuM ke AgaLa upara che, have dUra nathI. chevaTe jaMgala vaccovacca korANa AvyuM, ane temAM madhyabhAge jenI zodha karatA hatA te comukha deharuM AvI raheluM dIThuM (citra 2.) devAlaya moTuM hovA uparAMta cobAra ane cokorathI eka sarakhuM che (juo taLadarzana : citra 1). enuM zikhara to varSo pUrve naSTa thaI cUkyuM che paNa nIceno badho ja bhAga sArI sthitimAM jaLavAyelo che. maMdiranA didAra paNa pharI eka vAra vanAvaraNathI gherAyelA kaMboDiyAnAM devaLonuM smaraNa karAvI gayA (citra 3, 4). caumukha jinAlayanuM adhiSThAna vijayanagara zailI anusAra gajapITha, dhArAvRtta kumuda, ane kapotAdi ghATa-alaMkArathI zobhita che; paNa kharI khUbI to enA bhItarI bhAgamAM che. cAre dizAe ekasarakhA mukhamaMDapa ane temAM IlorAnI guphAnI yAda devaDAve tevA saphAIdAra ghaDAInA daLadAra-paheladAra staMbho (citra 6), garbhagRhanI dvArazAkhAnI AjubAju dvArapAlo uparAMta ghATIlA devakoSTho (citra 7), sAdAM paNa sohatAM vizALa kamalAMkananI chata (citra 5), ane svaccha prazAMta vAtAvaraNamAM garbhagRhanI mAlikora caturdizAmAM eka eka vizALakAya padmAsanastha jinapratimAnI upasthiti (citra 8). uparathI vanaTavInA anerA ekAMta vacce "anekAMta"no niHzabda dhvani saMbhaLAI raheto lAgyo. alaMkAralIlA mATe mazahUra maMdiro to aneka joyAM che, paNa nirAbharaNAvasthAnI garimAnuM avikhyAta chatAMye UrjasvI daSTAMta to A eka jovA maLyuM che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 2 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 AthamaNI kora namI rahelo sUraja pazcimanA mukhamaMDapane AkharI tejathI ujamALI rahyo hato. jaMgalamAM ja rAta na thaI jAya teTalA sAru pAchA pharatI vakhate bamaNI jhaDapathI Daga upADyAM. nadInA uparavAse baporekanA varasAda thayo haze. ethI vaLatI veLAe vaheNamAM tANa ghaNuM vadhI gayeluM lAgyuM. naLavALA khaDakALa bhAgamAM to have pANInA loDha UchaLatA hatA. emAM thaIne javAne badale tene paDakhethI sAcavI sAcavI, tAravI tAravI, aNiyArI dAMtI vacALethI hoDakAne vAMsaDAnA TekAthI ane nAjukAIthI, siphatathI pasAra karI chelle mukhya vaheNamAM AvyA tyAre sAMja DhaLI gayelI. hAlakaDolake caDheluM ne hamaNAM UMdhuM vaLI jaze tevuM lAgatuM hoDakuM have sthira thayuM. sAmA pravAhano sAmano karavAno na hoI, vegavAna vaheNanA sahAre lAgatuM ja tIravege UpaDyuM ne ardhA kalAkamAM ja sAme kAMThe pahoMcI gayA. - varSo bAda ekAeka e divasanI sAhasika yAtrAnuM smaraNa thaI jatAM gerasappA ane vikaTa aTavIthI rakSAyela enAM devamaMdironI aitihAsika samasyAo vize vicAra karavA mana thayuM. A maMdironA nirmAtA koNa? gerasappAnI madhyakALamAM zuM sthiti hatI, kevIka prasiddhi hatI, e pAsAMo para itihAsa ane purAtattvanI upalabdha noMdhomAM to koI ujAza prApta nathI thato, paNa tyAMthI maLI AvelA zilotkIrNa lekho ane saMprati upalabdha banelI digaMbara jaina bhaTTArakonI yAtrA-noMdhonA saMkSipta ullekhothI keTalIka spaSTatA maLI rahe che. zilAlekhomAM gerasappAnuM "gerasappa" nAma maLe che. ahIMthI maLelA jaina lekhomAM eka to 12mI zatAbdI jeTalo prAcIna che. caudamA-paMdaramA zatakamAM vijayanagara mahArAjyanA eka sAmaMta rAjakuLanuM ahIMthI cheka samudranA kaMThALa pradeza paryata mUDabidarI sudhInA tuLava-pradezamAM zAsana cAlatuM hatuM. saghana vanarAji, pUrva ane dakSiNe durgama pahADo ane uttare vegavatI, sadAnIrA zirAvatIthI rakSAyela gerasapTene mAnavIya AkramaNo to naDyAM nathI, paNa nisargapradatta e durjayatA, ane prativarSa ativRSTine kAraNe ja kALAMtare tenAM laya ane vismaraNa thayAM che. ane eka vAra paDatI zarU thayA pachI enI kASThamaMDita, IMTerI ane paththaranI imArato para jhADInuM AkramaNa AraMbhAyA pachIthI vinA rokaToka AgaLa dhapyuM gayuM. chevaTe pUrA zahera para vagaDAnuM abAdhita sAmrAjya sthapAI gayuM. I. sa. 1625mAM porTugIjha pravAsI Della Valle ahIMthI pasAra thayo tyAre ahIMno rAjamahAlaya khaMDiyera banI cUkelo evI noMdha mUkI gayo che. ahIMnAM maMdiro 14mI-15mI zatAbdImAM banelAM. rAjakuLa sAthe saMbaMdhavALA zreSThI parivAro ahIM vasatA thayelA ane jainadharmane rAjayAzraya paNa sArA pramANamAM maLato rahelo. e kALe gerasappanI jaina tIrtharUpe khyAti sthapAI cUkI haze kemake enI yAtrAe uttarApathamAMthI paNa digaMbara jaina yAtriko 17mA saikAnA AraMbha sudhI to AvatA. ahIMnI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gerasappAnAM jinamaMdiro 263 pArzvanAtha vasatInI 17mA zatakanA yAtrI vizvabhUSaNe narasupa vAmasuta grAnaM 1 tuM varNana saMpatti rAIdharA kahI noMdha lIdhI che. soLamA zatakamAM gujarAtanA bhaTTAraka jJAnasAgare gerasappA nagaranuM thoDA vistArathI ane mahattvapUrNa kahI zakAya tevuM vivaraNa dIdhuM che. jJAnasAgara tyAM gayA tyAre A zrAvako ane munivarothI zobhatI nagarImAM bhairavIdevI nAmanI rANInuM zAsana hatuM. enA vize thoDI cAraNI kavitanA prabhAvavALI guNagAthA kahI, tyAM jina pArzvanAthano traNa bhUmiyukta prAsAda thayAno emaNe ullekha karyo che : yathA : nayara vicitrA pavitrA girasopA guNavaMta ! zrAvaka dharama karaMta munivara tihAM atisaMtaha II bhairavidevi nAma rANI rAjaya karaMtaha | | zIlavaMta vratavaMta dayAvaMta adhahaMtaha // pArSadeva jinarAjako traNya bhUmiprAsAda-kiya T brahmajJAna guru paya namI mAnava bhava phUla tena liya 42ii. "pArtha tIrthezvara"nA maMdirane dAna apAyAno ullekha ahIMthI maLela za. saM. 1343 I. sa. 1421nA eka zilAlekhamAM che. gokarNanA mahAbalezvara maMdirane lagatA 15mAM zatakanA tyAMnA lekhamAM dAnarakSAmAM gerasIpTanI piriya-vasatinA "caDojha pArzvanAthanI sAkha dIdhI che, je ahIM rajU karela pArzvanAtha (citra 2) hovA joIe. prastuta jinanuM gerasappAmAM pramANamAM prAcIna ane e paMthakamAM siddha mahimA maMdira haze tema uparyukta ullekha uparathI jaNAya che. za. saM. 1485 | I. sa. 1563nA eka lekhamAM rANI canna bhairodevInA zAsanano ullekha che, je jJAnasAgaranI pUrvakathita noMdhanuM samarthana karI jAya che. prastuta lekhamAM vizeSamAM zAMtinAthanI vasatI banyAno ane tene dAna apAyAno paNa ullekha che. 'caturmukha jinAlaya saMbaMdhI to koI sIdho ullekha upalabdha zilAlekhomAM nathI paNa jJAnasAgara tenuM khUba ullAsathI varNana kare che. tene cAra bhUmivALo ane baso thaMbhavALo prAsAda hovAnuM paNa kahyuM che : yathA : jinavara comukha caitya nayara girasopA caMgaha ! bhUmi cAra utaMga khaMbha zata dou amaMgala ll pratimA dekhata sadya pApa sAvi dUra palAyo ! pUjata paramAnaMda svarga mugati sukha thAya ll abhinava jinavara caityagRha dekhata sukhasaMpati male | brahma jJAnasAgara vadati ciMtA dukha dUre Tale ll4jI. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya- caumukha maMdiranI pharatA ghaNA pASANI UbhA phalakarUpI staMbhothI vIMTaLAyelo maMDapa hato (hAla vinaSTa), jeno nirdeza yAtrI kavie "baso thaMbha" dvArA karyo che. ane upara catustalane te upara zikharayukta bhAga haze te paNa naSTa thaI cUkayo che. zaka saMvata 1300 ane 1314 (I. sa8 1378-1392) vaccenA gALAmAM daMDanAyaka somaSNanA putra rAmaNanI patnI rAmakke ahIM tIrthakara anaMtanAthanI vasatI karAvelI te A to nahIM hoya? eka neminAthanI pratimA ajaNa zreSThIe karAvI tevo, tenA sAla vagaranA paNa aMdAje 15mA zatakanA lekhamAM ullekha karelo che, je kadAca ahIM citra 9mAM rajU karelI pratimA haze. mUDabidarInA eka 15mI-16mI zatAbdInA tAmrapatramAM gesopenI lalitAdevI dvArA nirmApita vasatIne apAyela dAnano ullekha che. peDehallinA za. saM. 1506, 1507, ane 1509(I. sa. 1584, 85, 87)nA ema traNa zilAlekhomAM gerasomyunA (muni) vIrasenadevane maLelAM bhUmidAnonI vigato apAyelI che. to UlaTa pakSe gerasappanA ImeDi devarAya oDeyare lakSmaNezvaranagaranI zaMkhajina-vasatine Apela dAnanI vigatano sodenA za, saM. 1445-I. sa. 1522nA lekhamAM ullekha che. A lekha uparathI vizeSamAM gerasopenuM apara nAma lemapura hatuM tevI mAhitI maLe che. A sivAya humbanA jaina pakSI padmAvatInA maMdiranA prAMgaNamAM rahela A. zi. saM. 145ra-A. I. sa. 1530-nA zilAlekhamAM digaMbarAcArya vidyAnaMdasvAmI gerasappanA jaina munigaNane yogAgamamAM doravaNI ApatA rahetA evI hakIkata noMdhAyelI che". A tamAma ullekho-pramANo jotAM geraropenI ane tyAM jaina samAjanI IsvIsanA 15mA-16mA zatakanI jAhojalAlInI tema ja e paMthaka-tuLanADa--mAM e zahera vijayanagara yugamAM mahattvanuM rAjakIya, dhArmika temaja sAMskRtika kendra rahyuM hovAnI pUrNa pratIti thAya che. paNa gerasappA AbAda haze tyAre zobhatuM haze tethIye vizeSa Aje vanarAIthI gherAyela enAM khaMDiyerothI zobhe che evo prakalpa saheje ja UThI Ave che. TippaNo : 9. Cf. H. Cousens, Chalukyan Architecture of The Kanarese Districts ASI, (IS), Vol [XLII, Calcutta 1926, pl. CXXXIII, (tathA juo ahIM prastuta punarmudrita taLadarzana) 2. $Posrid 431 424 9 : The Shairvati was the most beautiful river he (Della Valle) had ever seen......" "It is in the lower reaches of the river, just below the falls, in the bosom of the well-nigh impenetrable and silent forests that the old site of the city {ies". (Chalukyan, p. 126) 3. Annual Report of Indian Epigraphy, 1956-57, p. 65, Shimoga No. B. 215. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gerasappAnAM jinamaMdiro 265 4.Cf. Cousens, tbid., p. 125. 5. saM. vidyAdhara joharApurakara "sarva trailokya jinAlaya jayamAlA", tIrthavaMdanAsaMgraha, jIvarAja jaina granthamAlA, grantha 17, zolApura 1965, pR. 93. 6.melana, "sarvatIrthavandanA." pR. 70. 9. Annual Report of the Mysore Archaeological Department, Mysore 1928, p. 93. 8. Annual Report on South Indian Epigraphy, 1939-40, p. 237, I, No. 108. C.ARE 1950-51, No. 24. 10. joharApurakara, "tIrtha"., pR. 14. 11. ARMAD 1928, p. 97. 12.bid., p. 95. 13. ARSIE 1940-41, Ins. No.9. 14. ARMAD 1931, pp. 104, 108 & 110 44. ARMAD 1916, p. 69 16. Epigraphia Carnatica, Vol. VIHI, Nagar tl. No. 46. ni. 0 (mA. 2-34