Book Title: Dhyan Sadhna Jain Drushtikon
Author(s): Narendra Bhanavat
Publisher: Z_Jayantsensuri_Abhinandan_Granth_012046.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211226/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PYSTE DoTa dhyAna-sAdhanA : jaina dRSTikoNa (DaoN. zrI narendra bhAnAvata ) RIP he on "jina" kA anuyAyI jaina kahA jAtA hai| "jina" yaha hai, jisane rAga-dveSa rUpa, zatruoM para vijaya prApta kara ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta bala ko AtmasAt kara liyA hai / "jina" kisI vyakti vizeSa kA nAma na hokara usa AdhyAtmika avasthA kI anubhUti hai, jisameM akSaya, avyAbAdha Ananda kI satata sthiti banI rahatI hai| ise siddha, mukta, paramAtma avasthA bhI kahA jAtA hai| pratyeka prANI meM isa avasthA ko prApta karane kI kSamatA aura zakti nihita hai| dUsare zabdoM meM AtmA hI paramAtmA hotA hai aura pratyeka AtmA meM paramAtmA sthiti taka pahu~cane kI yogyatA hai isa dRSTi se jaina paramparA meM Izvara yA paramAtmA eka nahIM, aneka haiN| sabhI svataMtra haiM, unakA sukha "para" para Azrita nahIM, ve svAzrita aura svAdhIna haiN| saba meM guNa-dharma kI samAnatA hai| anya ke kAraNa kisI prANI ko sukha-duHkha nahIM miltaa| pratyeka prANI ke sukha-duHkha kA kAraNa vaha svayaM hai / apane sat karmoM ke kAraNa vaha sukha pAtA hai aura duSkarmoM ke kAraNa duHkha pAtA hai / rAga aura dveSa karma-bIja haiM, jinake kAraNa jIva kI svAbhAvika AtmazaktiyA~ suSupta par3I rahatI haiM aura una para kaI prakAra kI parateM chAyI rahatI haiM, usI prakAra Atma guNa-ratna nAnAprakAra kI doSa va vikArarUpI patoM se AvRtta AcchAdita bane rahate haiM / ina vikAroM kI partoM ko chedakara-bhedakara Atma-zaktiyoM kA vikAsa kiyA jA sakatA hai, guNa-ratnoM ko camakAyA jA sakatA hai / vikAroM para vijaya prApta karane kI, guNa-ratnoM ko camakAne kI sAdhanA ke kaI rUpa haiM, unameM dhyAna-sAdhanA kA pramukha sthAna hai / mUla AgamoM meM "jaina" zabda kA prayoga nahIM milatA / vahA~ arhatu, arihanta, nirgrantha aura zramaNa dharma kA prayoga vizeSa rUpa se huA hai| "arhat" kA artha hai jisane apanI sampUrNa yogyatAoM kA vikAsa kara liyA hai| jisane rAga-dveSa rUpI ari arthAt zatruoM kA antakara diyA hai, vaha arihanta hai| "nirgrantha" vaha jisane samasta doSoM, pApoM aura vikAroM kI gAMThoM kA chedana-bhedana kara diyA hai| "zramaNa" vaha hai, jisake sAre pApa doSa zamita ho gaye haiM, prANI mAtra ke prati jisake mana meM samatA, maitrI aura prema kA bhAva hai, jo apane sukha ke lie kisI anya para nirbhara nahIM, svayaM ke zrama, puruSArtha aura parAkrama se jisane use prApta kiyA hai / isa prakAra arhat, nirgrantha aura zama-sama-zrama kI sAdhanA ke patha para calane vAlA sAdhaka jaina hai| jaina mAnyatA ke anusAra pratyeka jIva kI AtmA, apanI vizuddhatama sthiti meM paramAtmA hai / para AtmA ke sAtha mana aura indriyoM kA saMyoga hone se vaha zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi viSayoM meM pravRtti karatI rahatI hai| anukUla ke prati rAga aura pratikUla ke prati dveSa-bhAvoM meM ulajhI rahatI hai / isa kAraNa nAnAvidha vikAroM, doSoM aura pApoM se usakI zuddhatA-nirmalatA pradUSita hotI rahatI hai| isa pradUSaNa ke kAraNa usakI tejasvitA zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (10) dhUmila aura manda par3a jAtI hai| jaina dArzanikoM ne isa prakriyA ko saMvara aura nirjarA kahA hai| dhyAna-sAdhanA prakArAntara se saMvara aura nirjarA kI sAdhanA hai| jainetara darzanoM meM paramAtma-zakti se sAkSAtkAra karane kI sAdhanA ko yoga kahA gayA hai yahA~ yoga kA artha hai jor3a, AtmA kA paramAtmA se jur3anA, milnaa| para jaina paramparA meM yoga zabda kA prayoga bhinna artha meM kiyA gayA hai| yahA~ AtmA-paramAtmA se milatI nahIM varan karma ke AvaraNoM ko bhedakara, samasta karma-rAja ko haTAkara vizuddha aura nirmala hokara svayaM paramAtmA banajAtI hai| AtmA ke isa paramAtmIkaraNa meM mana, vacana aura kAyA kI kaSAya yukta pravRttiyA~ bAdhaka haiN| ina pravRttiyoM ko jaina dArzanikoM ne "yoga" kahA hai| yahA~ bhI yoga kA artha jur3anA hai para paramAtmA se nahIM varan sAMsArika viSayoM se / jaba sAdhaka mana, vacana va kAyA ke yoga ko sAMsArika viSayoM ke yoga se haTAtA hai, alaga karatA hai, taba vaha apanI paramAtmAzakti se jur3a pAtA hai| svayaM paramAtmamaya ho jAtA hai / isa artha meM jaina ayoga jainetara darzanoM kA yoga hai| yahA~ kA ayogI jainetara darzanoM kA paramayogI hai| jaina paramparA meM dhyAna Abhyantara tapa kA eka prakAra hai / isake dvArA karma-vikAroM ko dagdha kiyA jAtA hai, naSTa kiyA jAtA hai| para isa sthiti taka pahu~canA sahaja-sarala nahIM hai| isake lie samyak dRSTi aura samyak bodha kI AvazyakatA hai / sthAnAMga, bhagavatI sUtra, ubavAI Adi jaina AgamoM meM dhyAna kA ullekha aura vivecana AyA hai / vahA~ dhyAna ke cAra prakAroM meM ArttadhyAna aura raudra dhyAna ko tyAjya tathA dharma dhyAna va zukla dhyAna ko grAhya batAyA hai| Artta va raudra dhyAna vyakti kI rAga-dveSAtmaka pravRtti ke sUcaka haiN| inase vyakti vyAkula, azAnta, vyagra, duHkhI, krUra, hiMsaka, IrSyAlu, daMbhI, lobhI, mAyAvI aura parapIr3aka banatA hai / Artta aura raudra dhyAna kI duSpravRttiyoM ko chor3e binA vyakti dharmadhyAna kI ora agrasara nahIM ho sakatA | maharSi pataMjali ne aSTAMga yoga sAdhanA meM dhyAna ko sAtavAM yoga batAyA hai to bhagavAna mahAvIra ne dvAdazAMga tapa sAdhanA meM dhyAna ko gyArahavA~ sthAna diyA hai| pataMjali ke anusAra dhyAnasAdhaka ke lie yaha Avazyaka hai ki vaha yama ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha niyama-zauca, santoSa, tapa, svAdhyAya aura Izvara praNidhAna, Asana, prANAyAma, pratyAhAra indriyoM ko apane-2 viSayoM se haTAkara antarmukhI banAnA aura dhAraNA citta ko kisI dhyeya meM sthira karane kA pAlana kare / mahAvIra ke anusAra binA iSTa milatA nahIM, jaga meM divya prakAza / jayantasena rakho hRdaya, parameSThI adhivAsa | Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI yaha Avazyaka hai ki taparUpa dhyAna-sthiti taka pahu~cane ke lie sAdhaka anazana Adi cha: bAhya tapa karatA huA doSoM kI vizuddhi ke lie prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya aura svAdhyAya rUpa antaraMga tapa-sAdhanA kare / jaba taka yaha bhUmikA nahIM banatI, saccI dhyAna sAdhanA saMbhava nhiiN| ArtadhyAna evaM raudradhyAna ke tyAga tathA dharma dhyAna kI dhAraNA ke lie nimna bAtoM kA honA Avazyaka hai - 1. samyaktva-bodha 2. vrata-grahaNa 3. pratikramaNa 4. sva-saMvedana (1) samyaktva-bodha - jaba taka vyakti indriya stara para jItA hai, vaha aniSTa ke saMyoga evaM iSTa ke viyoga para duHkhI becaina aura vyAkula hotA rahatA hai / indriya-janya bhoga kI lAlasA use caMcala banAye rakhatI hai / isa lAlasA kI pUrti kabhI hotI nahIM, vaha uttarottara bar3hatI jAtI hai / isakI pUrti na hone para vyakti kraMdana, rudana, zoka, saMtAparUpa, nAnAvidha duHkhoM meM DUbA rahatA hai / zarIra se pare vaha kucha soca nahIM pAtA | zarIra-saMbaMdhoM ko hI vAstavika saMbaMdha mAnakara unheM nibhAne meM hI vaha apane pUre jIvana ko kho detA hai / usake sAre kriyAkalApa deha-saMbaMdhI bhogoM ke irda-girda hI cakkara kATate rahate haiM / yaha deha dRSTi use kabhI Atmabodha nahIM hone detI / jaba indriya-bhogoM ke prati usameM virakti kA bhAva aMkurita hone lagatA hai aura anubhUti ke stara para vaha inheM nazvara, nIrasa aura nirarthaka samajhane lagatA hai taba kahIM usakA samyaktvabodha jAgrata hopAtA hai / isa bodha ke jAgrata hone para vaha duHkha ke kAraNoM se bacane kA prayala karatA hai | dhIre-2 usake vicAroM meMyaha paiThane lagatA hai ki saccA sukha kAmanA-pUrti meM nahIM / ataH isake lie kyoM hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura Asakti-saMgraha rUpa pApa kA vyavahAra kiyA jAya, dUsaroM ko kaSTa diyA jAya, dUsaroM kA haka chInA jAya / yaha bodha use aMdhakAra se prakAza kI ora, jar3atA se cetanA kI ora, ucchRkhala bhogavRtti se maryAdita jIvana kI ora le jAtA hai| 2. vrata-grahaNa - samyaktva bodha dvArA jaba andara kI jar3atA mahasUsa hotI hai taba use dUra karane ke lie puruSArtha karane kA bhAva jAgrata hotA hai / yaha puruSArtha bhAva use virati kI ora le jAtA hai / isameM apanI zakti aura saMkalpa ke anusAra hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha se bacane ke lie vrata-grahaNa kA bhAva paidA hotA hai| apane dvArA dUsaroM ko duHkha dene kI pravRtti dhIre-dhIre kama hotI hai aura jyoM - 2 vrata-niSThA majabUta hotI hai tyoM - 2 yaha bhAvanA jAgrata hotI hai ki dUsaroM ke duHkha ko dUra karane meM apanI vRttiyoM kA saMkoca karanA par3e, to kyA kiyA jAya / vRttiyoM ke saMkoca se indriya-bhogoM para niyaMtraNa hone ke sAtha hI niSprayojana hiMsaka vRtti se bacAva hotA hai aura dainikacaryA maryAdita-saMyamita banatI hai| isase samatA kA bhAva puSTa hotA hai aura Atma-guNoM kA poSaNa hotA hai / pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSA vratarUpa zrAvaka ke bAraha vratoM kA vidhAna isI bhAvanA se kiyA gayA pratIta hotA hai| isameM zrAvaka ko, sAdhaka ko apanI zakti aura sAdhanA - patha para bar3hane kI mAnasika taiyArI ke anusAra vrata-niyama grahaNa karane kI vyavasthA hai| 3. pratikramaNa : vAstavika dhyAna vastutaH apane svabhAva meM honA hai, apanI pahacAna karanA hai / yaha pahacAna jaba taka mana bahirmukha banA rahatA hai / taba taka nahIM hotI / bahirmukha mana grahaNa kiye hue vrataniyamoM kI bhI skhalanA karatA hai, vibhAga meM bhaTakatA rahatA hai, naitika niyamoM kA atikramaNa karatA rahatA hai / isa bahirmukha mana ko anturmakha banAne kI sAdhanA, dhyAna kI prathama sIr3hI/avasthA hai / mana bAhara se bhItara kI ora praveza kare, yahI pratikramaNa hai / isase mana kI saphAI hotI hai, sAtha hI azubha vicAroM kA kacarA haTatA hai| pratikramaNa sAdhaka ke lie Avazyaka kriyA hai, karttavya hai / dina meM hue apane karmoM para samyak cintana karanA dina kA pratikramaNa hai aura rAta meM hue kAryoM para cintana karanA rAta kA pratikramaNa hai / jisakI vRtti jitanI sarala hotI hai, vaha turanta apane pApoM kA prAyazcitta kara letA hai / yadi pratidina - prati rAta pApoM kA prAyazcitta/pariSkAra na ho sake to pAkSika pratikramaNa kiyA jAnA cAhiye / yadi pakSa bhaTake arthAt 15 dina ke pApoM kA prAyazcitta/pariSkAra bhI na ho sake to cAturmAsika pratikramaNa isa dRSTi se apanA vizeSa sAdhanAtmaka mahatva rakhate haiM aura yadi itane para bhI mana kI gAMTheM pUrI taraha na khuleM to sAMvatsarika pratikramaNa ke sAtha doSoM ko na doharAne kA saMkalpa Avazyaka hai| yadi doSa doharAye jAte raheM aura pratikramaNa kI prakriyA calatI rahe to samajhanA cAhiye ki sAdhanA yAMtrika ho gayI hai / usakI hArdikatA gAyaba ho gayI hai / aisI pratikramaNa-prakriyA jIvana meM rUpAntaraNa nahIM lA paatii| jise hama pratikramaNa kahate haiM, zAstrIya bhASA meM use Avazyaka kahA gayA hai, jisake chaH prakAra haiM :1. sAmAyika 2. caturviMzatistava 3. vandana 4. pratikramaNa 5. kAyotsarga 6. pratyAkhyAna sAmAyika samatAbhAva kI sAdhanA hai| isameM prANimAtra ke prati maitrI aura premabhAva darzAte hue hiMsAkArI pravRttiyoM se bacane kA saMkalpa kiyA jAtA hai / caturviMzatistava meM una 24 tIrthaMkaroM rAjasthAna vizvavidyAlayase 'rAjasthAnI veli sAhitya' para pI. eca. DI. upAdhi prApta kI / lagabhaga 50 pustakoM tathA 100 se adhika zodha nibandhoM kA prakAzana | 'jinavANI' 'vIra-upAsikA' ke sampAdaka evaM 'svAdhyAya zikSA' 'svAdhyAya saMdeza' 'rAjasthAnI-gaMgA', 'vaicArikI' ke sampAdaka maMDala ke sadasya / a. bhA. jaina vidvat pariSada ke mahAmaMtrI / a. bhA. jaina patrakAra pariSada ke kendrIya kArya samiti ke sadasya / zreSTha vaktA, kuzala lekhaka, siddhahasta zabda shaastrii| vartamAna meM Apa rAjasthAna vizvavidyAlaya meM hindI ke variSTha esozieTa prophesara evaM hindI prAdhyApaka samiti ke saMyojaka haiN| zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (11) deva gurU dharma kI, bhakti sadA dila ghAra | jayantasena pavitra ho, jIvana patha saMsAra Ilyorg. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA smaraNa-dhyAna kiyA jAtA hai, jinhoMne samasta viSaya-vikAroM para jaina AgamoM meM dharma-dhyAna ke 4 prakAra batAye haiM - 1. AjJA vijaya prApta kara apanI AtmazaktiyoM kA pUrNa vikAsa kara liyA -vicaya 2. apAya vicaya 3. vipAka vicaya aura 4. saMsthAna hai / vandana meM arihanta-siddha rUpa deva evaM AcArya, upAdhyAya, vicaya / vicaya kA artha hai - vicAra karanA, jAgatika padArthoM se, sAdhurUpa guru ko vandana kara aham se mukta hone kA upakrama kiyA sAMsArika prapaMcoM se mana ko haTAkara Atma-svabhAva meM mana ko jAtA hai / pratikramaNa meM grahaNa kiye hue vrata-niyamoM kI paripAlanA lagAnA, AtmA kI svAbhAvika zaktiyoM kI khoja karanA / AjJA meM jo skhalanA ho jAtI hai, unakA cintana kara unheM niHsatva karane vicaya kA artha hai - Apta puruSoM, Agama-pramANoM aura "jina" kA tathA una doSoM kI punarAvRtti na karane kA dhyAna kiyA jAtA vacanoM ke AdezoM ko anivArya rUpa se AcaraNa meM utAranA, unake hai | kAyotsarga meM zarIra janya mamatA se haTane aura AtmA ke ___antas meM DUbanA / apAya kA artha hai - doSa, pApa / samasta duHkhoM, sammukha hone kA cintana-manana kiyA jAtA hai / pratyAkhyAna meM pApoM se mukta hone ke lie azubha saMkalpa-vikalpoM ko tyAga kara sAdhanA mArga meM Age bar3hane ke lie vizeSa saMkalpa-niyama liye jAte zubha bhAvoM meM pravRtti karanA, vicaraNa karanA apAya vicaya hai / haiM, jisase Atma-zakti adhikAdhika puSTa ho aura dharma-dhAraNA saMsAra meM jo sukha-dukha Ate-jAte haiM, unakA kAraNa svayaM ke acchesudRr3ha bane / bure karma haiM / ina karmoM kI vipAka-prakriyA kA cintana kara, rAgavartamAna dharma-sAdhanA meM yadyapi dhyAna-dhAraNA kI koI vyasthita dveSa rUpa karma bIjoM ko naSTa karane meM puruSArtha karanA vipAka vicaya paripATI avicchinna rUpa se calI AtI huI nahIM dikhAI detI para hai| karma vipAka kA cintana karate - 2, loka ke svarUpa ko dekhatepratikramaNa kI paripATI Aja bhI jIvita hai / pratikramaNa kA jo dekhate apanI AtmA meM saMsthApita honA, ThaharanA saMsthAna vicaya hai| rUpa Aja pracalita hai, vaha pratikramaNa ke pAThoM ko doharAne taka hI se jaba mana Artta aura raudra dhyAna se haTakara dharma-dhyAna meM lIna sImita raha gayA hai | usakA dhyAna tattva gAyaba ho gayA hai / pAThoM hotA hai, taba jo lakSaNa prakaTa hone lagate haiM, unheM ruci kahA gayA ko doharAne mAtra se mana kI saphAI nahIM hotI / usake lie zAnti, hai| jaina AgamoM me AjJAruci, nisargaruci, sUtraruci aura avagAr3haruci sthiratA aura anuprekSA Avazyaka hai | Aja kA pratikramaNa dhyAna na ke rUpa meM dharma-dhyAna ke cAra lakSaNa batAye gaye haiN| ruci kA artha hokara dhyAna kI paripATI taiyArI mAtra hai| hai - camaka, zobhA, prakAza-kiraNa / jaba sAdhaka ke mana meM zubha4. sva-saMvedana - pratikramaNa jaba taiyArI se Age bar3hatA hai, apanI vicAroM kI lahara calatI hai, taba usakA prabhAva prakAza rUpa meM prakaTa antaryAtrA AraMbhaM karatA hai tabhI sva-saMvedana ho pAtA hai / jaba taka hotA hai| dharma kI AjJA satya kI AjJA hai| satya kA prakAza indriyAM aura mana bAharI viSayoM se haTakara antarmukhI nahIM banate, naisargika yogyatA aura zakti ko prasphuTita karatA hai / usase jo sva-saMvedana nahIM ho pAtA / paMca bhautika tattvoM se banA huA jaise naisargika niyama haiM, sUtra haiM unakA svataH pAlana hone lagatA hai aura bAharI saMsAra hai vaise hI hamArA deha piNDa bhI hai / isameM pRthvI, dharma meM, sadAcaraNa meM, Atma-svabhAva meM gaharI paiTha-avagAhanA hone jala, agni, vAyu aura AkAza ke tatva kI vyApakatA, jala tatva lagatI hai| kI taralatA, agni tatva kI uSNatA, vAyu tatva kI sajIvatA aura 2. viSaya-nivRtti - vicAroM kI vizuddhatA se dhIre - 2 mana sUkSma AkAza tatva kI asImatA kI bhAvanA kara vaha jar3a-cetana ko hone lagatA hai / indriyajanya jar3atA aura bhoga ke prati rahI huI sukha anubhUti ke stara para samajhane lagatA hai, dekhane aura parakhane lagatA / kI abhilASA se sAdhaka pare hokara Atma-ramaNa karane lagatA hai| hai| unake prati kisI prakAra kA rAga-dveSa na kara samatA bhAva meM usakA jJAna, darzana, cAritra aura tapa guNa prakaTa hone lagatA hai / rahane-ramaNa karane kA abhyAsa karane lagatA hai| jaina AgamoM meM pratipAdita dharma-dhyAna ke cAra Alambana-vAcanA, samyaktva-bodha, vrata-grahaNa, pratikramaNa aura sva-saMvedana hone pRcchanA, parivartanA aura anuprekSA-svAdhyAya meM, Atma-ramaNa meM sahayogI para hI dharma-dhyAna aura zukla dhyAna sadha pAtA hai / ye donoM dhyAna banate haiM / vicAra mUrta se amUrta aura sthUla se sUkSma kI ora vAstavika artha meM zubha aura prazasta dhyAna haiM / jaba sAdhaka isa prayANa karate haiM / sAdhaka, ekattva, anitya, azaraNa aura saMsAra dhyAna sAdhanA meM gaharA utaratA hai, taba usakI prabhAvAnubhUti nimna rUpa cAra bhAvanAoM se anubhAvita hokara sAMsArika viSaya-vAsanAoM rUpoM meM prakaTa hotI hai - se uparata hone lagatA hai / use anubhava hotA hai ki vaha Atma svarUpa kI dRSTi se ekAkI hai, svataMtra hai, svAdhIna hai, para bhAvanA 1. vicAra-vizuddhi 2. viSaya - nivRtti 3. kaSAya - mukti ke stara para prANI mAtra ke prati usakI ekatA hai / aparicaya aura 4. paramAtma - siddhi akelepana se vaha mukta hai, sabake prati ekatva bodha usakI apanI 1. vicAra-vizuddhi - dhyAna kisI eka vastu para mana ko TikAnA / zakti hai / indriyoM ke bhoga anitya mAtra nahIM hai / mana meM uThane vAle vicAra vyakti ko duHkhI na kareM, haiN| ye para ke adhIna hai, "para" vyAkula na banAyeM, krUra aura kaThora na banAyeM balki vicAroM meM para Azrita haiM / jo inase pare ho itanI pavitratA aura nirmalatA Aye ki prANimAtra ke prati prema kA, jAtA hai, vahI saMsAra se pAra ho maitrI kA AtmIya saMbaMdha jur3a jAe / yahI dharma-dhyAna hai | dharma kA jAtA hai / yahA~ koI kisI ko artha sampradAya yA paMtha nahIM hai | dharma hai - Atma-svabhAva, kudarata kA zaraNa nahIM de sakatA / svayaM kI niyama, una guNoM aura zaktiyoM kA dhAraNa, jisake kAraNa jagata meM AtmA hI, usakA guNa-dharma hI usake zAMti aura samatA banI rhe| lie zaraNa hai / vaha apanA nAtha svayaM hai, koI usakA nAtha nahIM / zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (12) mana kI vimala vicAraNA kare kuTilatA nAza / jayantasena sarala bano, pAvo pada avinAza / / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra parivartanazIla hai / saMsArI saMbaMdha dUsaroM para Azrita hai| viveka se AtmA aura deha ke bheda ko samajhakara dehajanita samasta ataH nazvara haiM, duHkha rUpa haiM / aisA samajha kara jo sat hai, vahI upAdhiyoM kA tyAga kara detA hai / ina lakSaNoM ko hI avyatha, avinAzI hai, usI kA saMga satsaMga hai / isa prakAra kI bhAvanA asammoha, viveka aura vyutsarga kahA hai / zukla dhyAna kI cAra anuprekSAe~ - anantavartita, vipariNAma, vikAra chUTane lagate haiN| azubha mata apAya - batAyI gaI haiM, bhava-bhramaNa kI ananta vartula 3. kaSAya-mukti - citta kI azuddhi hI vikAra hai| jaina dArzanikoM gatiyoM kA vicAra karate 2 sAdhaka apanI vRtti ko ananta meM ne ise kaSAya kahA hai / jo Atma-cetanA ko sAMsArika viSayoM meM vilIna kara detA hai / padArtha ke pariNamanazIla pariNAma para vicAra kasatA hai, use kaluSita banAtA hai, vaha kaSAya hai / mukhya kaSAya karate-2 vaha sukha duHkha ke pariNAmoM se Upara uTha jAtA hai / rAga aura dveSa hai / inhIMkA vistAra-pratiphalana krodha, mAna, mAyA, sAMsArika azubha dazA para vicAra karate - 2 vaha samasta doSoM se lobha Adi rUpoM meM hotA hai| ye vikAra mana, vacana aura kAyA rUpa mukta hokara parama siddha bana jAtA hai| pravRttiyoM se milakara AtmA kI zakti ko, vizuddha cetanA ko 4. paramAtma-sidvi - zuddha dhyAna ke prabhAva se jaba AtmA para kuNThita aura dUSita kara dete haiM | dharmadhyAna aura zukladhyAna dvArA AcchAdita jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya cetanA para chAye hue kalmaSa ko haTAyA jAtA hai, dagdha kiyA jAtA rUpa ghAtI karma naSTa ho jAte haiM, taba AtmA kI samasta zaktiyA~ hai / AtmA apane nija svabhAva meM zuddha, zukla, ujjvala rUpa meM prasphuTita ho jAtI haiM / AtmA parama-AtmA bana jAtI hai / yahI prakaTa ho jAtI hai / jaina AgamoM meM zukla dhyAna ke cAra prakAra usakI jIvana-mukta avasthA hai / yahI usakA bhAva mokSa hai / yahI batAye haiM - prathaktva vitarka savicAra, ekatva vitarka avicAra, sUkSma / usakA kevala jJAna hai / yahI usakI samAdhi prApta dazA hai / yahI vItarAgatA aura sthitaprajJatA hai / isa dazA meM mana, vacana aura dhyAna-sAdhaka dravya aura paryAya kI guNamUlaka vividhatA para cintana kAyA kA yoga rahate hue bhI karma-bandha nahIM hotA | ise jaina karatA hai| dUsare prakAra meM vaha vividhatA meM ekatA kA darzana karatA AgamoM meM "jayaNA" kahA hai / hama ise jAgarUkatA kaha sakate hai, bheda meM abheda dekhatA hai / kaSAyoM ke zAnta hone se kSamA, haiM | jo dhyAna-sAdhaka isa jAgarUka avasthA meM rahatA hai, vaha nirlobhatA, Arjava aura mRdutA rUpa AtmaguNa prakaTa hote haiM / tIsare apramatta rahatA hai / antarAya karma kSINa ho jAne se vaha ananta prakAra meM mana, vacana yoga kA virodha ho jAne para kAya yoga ke audArya, ananta aizvarya, ananta mAdhurya, ananta saundarya aura ananta nimitta se Atma-pradezoM kA atisUkSma parispanda avazeSa rahatA hai| sAmarthya kA dhanI hotA hai / cauthe prakAra meM canda kSaNoM meM aghAtI-vedanIya, nAma, gotra, aura AyuSa karmoM ke kSINa ho jAne se AtmA janma-maraNa ke bhava-prapaMca uparyukta vivecana se yaha spaSTa hai ki jaina AgamoM meM se mukta hokara siddha-buddha, ajara-amara bana jAtI hai / pratipAdita dhyAna-sAdhanA kA svarUpa sAMsArika vaibhava, vibhUti yA labdhi prApti ke lie nahIM hai / usakA mukhya lakSya kaSAya-mukti hai, kaSAya-mukta hone para zukla dhyAnI sAdhaka ko kisI prakAra rAga-dveSa se chUTanA hai| kI vyathA nahIM rahatI, vaha moha vijetA bana jAtA hai / apane zAnta hai| tA audArakAdha esa magge Ariehi paveie kA zeSa bhAga (pRSTha 9 se) surakSA nahIM dete / jahA~ mahAvIra loka paraloka ke lie AdarzoM kA pratipAdana karate haiM, vahA~ dUsarI ora usakA niSedha bhI karake kahate haiM - "no iha logaTThAe, no paralogaTThAe" - yaha na kevala isa loka kI sAdhanA aura na kevala paraloka kI / mere vicAra se jaina sAdhanA lokAtIta sAdhanA hai loka, paraloka aura lokAtIta tInoM kI / mahAvIra, krAMtadarzI the to zAMtadarzI bhI / AcArAGga ke lokAcAra kI 59 vIM gAthA ahiMsA, maitrI, kAruNya kA akSaya srota hai / manuSya kA antara aura bAhaya eka honA cAhie - "jahA~ aMto bahA bAhi, jahAM bAhi tahA aMto" | uttarAdhyayana ke prathama do tIna adhyayanoM meM ve naitika AdarzoM kA pUrNarUpeNa pratipAdana karate haiM / mahAvIra durbalatA aura dInatA ke samarthaka nahIM the| nirAzA aura hatAzA unheM amAnya thI / unakA Adeza hai alpabhASI bano, kie ko kiyA kaho aura na kie ko na kiyA, sva yA para kisI para krodha na karo - apanI truTi svIkAra kara prAyazcitta karo, vRthA saMbhASaNa ucita nahIM, para-doSa dekhanA pApa hai / vinaya aura namratA, saMyama aura viveka, satya aura samatA garitrika utkarSa ke lie anivArya hai| ahiMsAtmaka jIvana inakA mUla hai - manuSya kI Atmopalabdhi zabdAtIta hai, vahA~ tarka nahIM, buddhi bhI nahIM, karmaphala se zUnya parama caitanya hI vaha dazA hai / yahI to upaniSad ne bhI kahA thA - "yato vAco nivartante aprApya manasA saha" - jIvana ke antarbAhya saMgharSa ko jItakara upasarga aura parISaha sahakara vyakti meru ke samAna akaMpita aura sAgara ke samAna gaMbhIra banatA hai| "meruvva NippakaMpA akkho bhA sAgarutva gaMbhIrA / " yahI AryoM dvArA kahA gayA patha hai - "esa magge Ariehi pveie|" zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa tADavRkSa kisa kAma kA, chAva tinaka nA deta / jayantasena kadalI tarU, choTA duHkha, hara leta.lly.org Jain Education Interational