Book Title: Dellhi Patta ke Mulsanghiya Bhattarak Prabhachandra aur Padmanandi
Author(s): Parmanand Jain
Publisher: Z_Nahta_Bandhu_Abhinandan_Granth_012007.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211169/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dillI paTTake mUlasaMghIya bhaTTAraka prabhAcandra aura padmanandi paM0 paramAnanda jaina zAstrI prabhAcandra nAmake aneka vidvAna ho gaye haiN| eka nAmake aneka vidvAnoMkA honA koI AzcaryakI bAta nahIM hai| jaina sAhitya aura itihAsako dekhanese isa bAtakA spaSTa patA cala jAtA hai ki eka nAmake aneka AcArya vidvAn aura bhaTrAraka ho gaye haiN| yahA~ dillI paTTake mUlasaMghIya bhaTTAraka prabhAcandrake sambandhameM vicAra karanA isa lekhakA pramukha viSaya hai| paTTe zrIratnakIrteranupamatapasaH pUjyapAdIyazAstravyAkhyA vikhyAtakIrtiguNagaNanidhipaH satkricArucaMcuH / / zrImAnAnandadhAmA prati budhanutamAmAna saMdAyi vAdo jIyAdAcandratAraM narapatividitaH zrIprabhAcandradevaH // (-jaina si. bhA0 bhAga 1 kiraNa 4) paTTAvalIke isa padyase prakaTa hai ki bhaTrAraka prabhAcandra ratnakIti bhaTTArakake paTTapara pratiSThita hue the| ratnakIti ajamera pake bhaTrAraka the| dUsarI padAvalImeM dillI paTrapara bha0 prabhAcandra ke prI samaya saM0 1310 batalAyA hai aura paTTakAla saM0 1310 se 1385 taka diyA hai, jo 75 varSake lagabhaga baiThatA hai / dUsarI paTTAvalImeM saM0 1310 pauSa sudI 15 prabhAcandrajI gRhastha varSa 12 dIkSA varSa 12 paTTa varSa 74 mAsa 11 divasa 23 / (bhaTTAraka sampradAya pR0 91) bhaTTAraka prabhAcandra jaba bha0 ratnakItike paTTapara pratiSThita hue usa samaya dillI meM kisakA rAjya thA, isakA ukta paTTAvaliyoMmeM koI ullekha nahIM hai| kintu bha0 prabhAcandrake ziSya dhanapAlake tathA dUsare ziSya brahma nAthUrAmake saM0 1454 aura 1416 ke ullekhoMse jJAta hotA hai ki prabhAcandrane muhammada bina tugalakake manako anuraMjita kiyA thA aura vAdIjanoMko vAdameM parAsta kiyA thA jaisA ki unake nimna vAkyoMse prakaTa hai 'tahiM bhavahi sumahocchava vihiyaDa, sirirayaNakitti paTTeNihiyau / mahamaMda sAhi maNu raMjiyau, vijjahi vAiya maNu bhaMjiyau / / -bAhubalicarita prazasti usa samaya dillIke bhavyajanoMne eka utsava kiyA thaa| muhammada bina tugalakane san 1325 (vi0 saM0 1382) se san 1351 (vi0 saM0 1408) taka rAjya kiyA hai| yaha bAdazAha bahubhASAvijJa, nyAyI, vidvAnoMkA samAdara karanevAlA aura atyanta kaThora zAsaka thaa| ataH prabhAcandra isake rAjyameM saM0 1385 ke lagabhaga paTrapara pratiSThita hae hoN| isa kathanase paTTAvaliyoMkA vaha samaya kucha AnumAnika sA jAna par3atA hai| vaha itihAsako kasauTopara ThIka nahIM baitthtaa| anya kisI pramANase bhI usakI puSTi nahIM hotii| itihAsa aura purAtatva : 191 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAcandra apane aneka ziSyoM ke sAtha paTTaNa, khaMbhAta, dhArAnagara aura devagiri hote hue joyaNipura (dillI) padhAre the| jaisA ki unake ziSya dhanapAlake nimna ullekhase spaSTa hai paTTaNe khaMbhAyacce dhAraNayari devgiri| micchAmaya vihuNaMtu gaNi pattau joyaNapuri // -bAhuvalicariu pra. ArAdhanA paMjikAke saM0 1416 ke ullekhase spaSTa hai ki ve bha0 ratnakItike paTTako sajIva banA rahe the| itanA hI nahIM, kintu jahA~ ve acche vidvAna, TIkAkAra. vyAkhyAtA aura maMtra-taMtravA prabhAvaka vyaktitvake dhAraka bhI the| unake aneka ziSya the| unhoMne phIrojazAha tug2alakake anurodhapara raktAmbara vastra dhAraNa kara antaHpurameM darzana diye the| usa samaya dillIke logoMne yaha pratijJA kI thI ki hama Apako savastrajatI maaneNge| isa ghaTanAkA ullekha bakhatAvarazAhane apane buddhivilAsake nimna padyameM kiyA hai "dillIke pAtisAhi bhaye perojasAhi jaba / cAMdo sAha pradhAna bhaTTAraka prabhAcandra taba / / ANe dillI mAMjhi vAda jIte vidyAvara / sAhi rIjhika kahI karai darasana aMtaHpura / / tihi samai laMgoTa livAya puni cA~da vinatI uccarI / mAnihaiM jatI juta vastra hamasaba zrAvaka saugaMda karI // '616 yaha ghaTanA phIrojazAhake rAjyakAlakI hai, phIrojazAhakA rAjya saM0 1408 se 1445 taka rahA hai| isa ghaTanAko vidvajjana bodhakameM saM0 1305 kI batalAyA hai jo eka sthUla bhUlakA pariNAma jAna par3atA hai| kyoMki usa samaya to phIrojasAha tug2alakakA rAjya nahIM thA, phira usakI saMgati kaise baiTha sakatI hai| kahA jAtA hai ki bha0 prabhAcandane vastra dhAraNa karane ke bAdameM prAyazcitta lekara unakA parityAga kara diyA thA, kintu phira bhI vastra dhAraNa karaneko paramparA cAlU ho gyii| ___isI taraha aneka ghaTanA kramoMmeM samayAdikI gar3abar3I tathA unheM bar3hA-car3hAkara likhanekA rivAja bhI ho gayA thA / dillI meM alAuddIna khilajIke samaya sthita rAgho cetanake samaya ghaTane vAlI ghaTanAko aitihAsika dRSTise vicAra kiye binA hI use phIrojasAha tug2alakake samayakI ghaTita batalA diyA gayA hai| (dekho, buddhi vilAsa pRSTha 76) aura mahAvIra jayantI smArikA apraila 1962 kA aMka pR0 128) / saM0 1416 caitra sudI paMcabhyAM somavAsare sakalarAjaziromukuTamANikyamarIcipiMjarIkRtacaraNakamalapAdapIThasya zrI perojasAheH sakalasAmrAjyadhurIvibhrANasya samaye zrI dilyAM zrI kundakundAcAryAnvaye sarasvatIgacche balAtkAragaNe bha0 zrI ratnakIrtidevapaTTodayAdri taruNataraNitvamurvI kurvANe bhaTTAraka zrI prabhAcandradeva tatziSyANAM brahma nAthUrAma ityArAdhanA paMjikAyAM grantha Atya paThanArthe likhApitama / _dUsarI prazasti saM0 1416 bhAdavo sudI 13 guruvArake dina likhI huI brahmadeva kRta dravyasaMgraha TIkAkI hai, jo jayapurake TholiyoMke mandirake zAstra bhaMDArameM surakSita hai / grantha-sUcI bhAga 3 pR0 180 / 192 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapi rAghocetana aitihAsika vyakti haiM aura alAuddIna khilajIke samaya hue hai| yaha vyAsa jAtike vidvAn, maMtra-taMtravAdI aura nAstika the| dharmapara inakI koI AsthA nahIM thI, inakA vivAda muni mahAsenase huA thA, usameM yaha parAjita hue the| aisI hI ghaTanA jinaprabhasUri nAmaka zvetAmbara vidvAnke sambandha meM kahI jAtI hai-eka bAra samrATa muhammadazAha tug2alakakI sevAmeM kAzIse caturdaza vidyA nipuNa maMtra-taMtrajJa rAghava cetana nAmaka vidvAn aayaa| usane apanI cAturIse samrATako anuraMjina kara liyaa| samrATapara jainAcArya zrIjinaprabhasUrikA prabhAva use bahuta akharatA thaa| ataH unheM doSI ThaharAkara unakA prabhAva kama karane ke lie samrATkI mudrikAkA apaharaNa kara sUrijIke rajoharaNameM pracchanna rUpase DAla dI (dekho jinaprabhasUri carita pR0 12) / jabaki yaha ghaTanA alAuddIna khilajIke samayakI honI caahiye| isI taraha kI kucha milatI-julatI ghaTanA bha0 prabhAcandra ke sAtha bhI jor3a dI gaI hai| vidvAnoMko ina ghaTanAcakroMpara khUba sAvadhAnIse vicAra kara antima nirNaya karanA caahiye| TIkA-graMtha pAvalIke ukta padyaparase jisameM yaha likhA gayA hai ki pajyapAdake zAstroMkI vyAkhyAse unheM lokameM acchA yaza aura khyAti milI thii| kintu pUjyapAdake 'samAdhitaMtra' para to paM0 prabhAcandrakI TIkA upalabdha hai| TIkA kevala zabdArtha mAtrako vyakta karatI hai usameM koI aisI khAsa vivecanA nahIM milatI jisase unakI prasiddhiko bala mila ske| ho sakatA hai ki vaha TIkA inhIM prabhAcandrakI ho, AtmAnuzAsanakI TIkA bhI inhIM prabhAcandrakI kRti jAna par3atI hai, usameM bhI koI vizeSa vyAkhyA upalabdha nahIM hotii| ___ rahI ratnakaraNDa zrAvakAcAra TIkAkI bAta, so usa TIkAkA ullekha paM0 AzAdharajIne anagAra dharmAmRtakI TIkAmeM kiyA hai| 'yathAhustatra bhagavantaH zrImatprabhendupAdA ratnakaraNDaTIkAyAM caturAvartatritaya ityAdi sUtre dviniSadya ityasya vyAkhyAne devavandanAM kurvatA hi prArambhe samAptau copavizya praNAmaH kartavya iti / ' ___ ina TIkAoMpara vicAra karanese yaha bAta to sahaja hI jJAta hotI hai ki ina TIkAoMkA Adi-anta maMgala aura TIkAkI prAraMbhika saraNImeM bahuta kucha samAnatA dRSTigocara hotI hai| isase ina TIkAoMkA kartA koI eka hI prabhAcandra honA caahiye| ho sakatA hai ki TIkAkArakI pahalI kRti ratnakaraNDaka TIkA hI ho aura zeSa TIkAe~ bAdameM banI hoN| para ina TIkAoMkA kartA paM0 prabhAcandra hI hai para ratnakaraNDa TIkAke kartA raktAmbara prabhAcandra nahIM ho skte| prameyakamala mArtaNDake kartA prabhAcandra inake kartA nahIM ho sakate / kyoMki ina TIkAoMmeM viSayakA cayana aura bhASAkA vaisA sAmaMjasya athavA usakI vaha praur3hatA nahIM dikhAI detI, jo prameyakamalamArtaNDa aura nyAyakumudacandra meM dikhAI detI hai| yaha prAyaH sunizcita-sA hai ki dhArAvAsI prabhAcandrAcArya jo mANikyanandike ziSya the ukta TIkAoMke kartA nahIM ho skte| samaya-vicAra prabhAcandrakA paTTAvaliyoMmeM jo samaya diyA gayA hai, vaha avazya vicAraNIya hai| usameM ratnakItike padrapara baiThanekA samaya saM0 1310 to cintanIya hai hii| saM0 1481 ke devagar3ha vAle zilAlekhameM bhI 25 bhASA aura sAhitya : 193 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnakItike paTrapara baiThanekA ullekha hai, para usake sahI samayakA ullekha nahIM hai| prabhAcandra ke guru ratnakItikA paTTakAla paTTAvalI meM saM0 1296-1310 batalAyA hai| yaha bhI ThIka nahIM jaMcatA, saMbhava hai ve 14 varSa rahe hoN| kintu ve ajamera paTTapara sthita hae aura vahIM unakA svargavAsa haa| aisI sthiti meM samayakI sImAko kucha aura bar3hAkara vicAra karanA cAhiye, yadi vaha pramANoM Adike AdhArase mAnya kiyA jAya to usameM 10-25 varSa kI vRddhi avazya honI cAhiye, jisase samayakI saMgati ThIka baiTha sake / Age pIchekA sabhI samaya yadi puSkala pramANoMkI rozanImeM cacita hogA, vaha prAyaH prAmANika hogA / AzA hai vidvAna loga bhaTTArakIya paTTAvaliyoMmeM diye hue samayapara vicAra kareMge, anya koI vizeSa jAnakArI upalabdha ho to usase bhI mujhe sUcita kreNge| padmanandI santa padmanandi bhaTTAraka prabhAcandrake paTTadhara vidvAn the|' vizuddha siddhAnta ratnAkara aura pratibhA dvArA pratiSThAko prApta hue the| unake zuddha hRdayameM AliGgana karatI huI jJAnarUpI haMsI Ananda pUrvaka krIr3A karatI thI, ve syAdvAda sindhurUpa amRtake vardhaka the| unhoMne jina dIkSA dhAraNakara jinavANI aura pRthvIko pavitra kiyA thA / mahAvratI purandara tathA zAntise rAgAMkura dagdha karane vAle ve paramahaMsa nirgrantha puruSArthazAlI azeSa zAstrajJa sarvahita parAyaNa munizreSTha padmanandI jayavanta rheN| ina vizeSaNoMse padmanandIkI mahattAkA sahaja hI bodha ho jAtA hai| inakI jAti brAhmaNa thii| eka bAra pratiSThAmahotsavake samaya vyavasthApaka gRhasthakI avidyamAnatAmeM prabhAcandrane usa utsavako paTTAbhiSekakA rUpa dekara padmanandIko apane paTrapara pratiSThita kiyA thaa| inake padapara pratiSThita honekA samaya paTTAvalImeM saM0 1385 pauSa zuklA saptamI batalAyA gayA hai| ve usa paTTapara saMvat 1473 taka to AsIna rahe hI haiN| isake atirikta aura kitane samaya taka rahe yaha kucha jJAta nahIM huaa| aura na yaha hI jJAta ho sakA ki unakA svargavAsa kahA~ aura kaba huA hai ? kucha vidvAnoMkI yaha mAnyatA hai ki padmanandI bhaTTAraka pada para saMvat 1465 taka rahe hai / isa sambandha meM unhoMne koI puSTa pramANa to nahIM diyA, kintu unakA kevala vaisA anumAna mAtra hai| ataH isa mAnyatAmeM koI prAmANikatA nahIM jAna pdd'tii| kyoMki saM0 1473 kI padmakIrti racita pArzvanAtha caritakI lipi prazastise spaSTa jAnA jAtA hai ki padmanandI usa samaya taka paTTapara virAjamAna the, jaisA ki prazastike nimnavAkyase prakaTa hai 1. zrImatprabhAcandramanIndrapaTTe, shshvtprtisstthaaprtibhaagrisstthaaH| vizuddhasiddhAntarahasyaratnaratnAkarA nandatu padmanandI // -zubhacandra paTrAvalI 2. haMso jJAnamarAlikAsamasamAzleSaprabhutAdbhuto, naMdaH krIDati mAnaseti vizade yasyAnizaM sarvataH / syAdvAdAmRtasindhuvardhanavidhoH zrImatprabhenduprabhoH, paTTe sUrimatallikA sa jayatAt zrIpadmanandI muniH // -zubhacandra paTTAvalI 3. mahAvrati purandaraH prazamadagdharAgAMkuraH, sphuratyaparamapauruSasthirazeSazAstrArthavit / yazobharamanoharI-kRtasamastavizvaMbharaH, paropakRtitatparo jayati padmanandIzvaraH / / --zrAvakAcAra sAroddhAra prazasti, jaina grantha pra0 saM0 bhA. 194 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __'saM0 1473 varSe phAlagna (lguna) vadi 9 budhvaasre| mahArAjAdhirAja zrIvIrabhAna deva... zrImUlasaMghe balAtkAragaNe sarasvatIgacche naMdIsaMghe-'kundakundAcAryAnvaye bha0 zrIratnakIrtidevAsteSAM paTTe bhaTTAraka zrIprabhAcandradevAstatpaTTa bha0 zrIpadmanandi devAsteSA paTTa pravartamAne / ' --(mudrita pArzvanAtha carita prazasti) isase yaha bhI jJAta hotA hai ki padmanandI dIrghajIvI the| par3AvalImeM unakI Aya ninyAnave varSa aTThAIsa dinakI batalAI gaI hai / aura paTTakAla paiMsaTha varSa ATha dina batalAyA hai / yahA~ itanA aura prakaTa kara denA ucita jAna par3atA hai ki vi0 saM0 1479meM asavAla kavi dvArA racita 'pAsaNAhacariu' meM padmanandIke paTTapara pratiSThita honevAle bha0 zubhacandrakA ullekha nimna vAkyoMmeM kiyA hai-'taho paTTavara sasiNAmeM, suhasasi muNi payapaMkayacaMda ho|' cUMki saM0 1474meM padmanandI dvArA pratiSThita mUrtilekha upalabdha hai, ataH usase spaSTa jJAta hotA hai ki padmanandIne saM0 1474ke bAda aura saM0 1479se pUrva kisI samaya zubhacandrako apane paTTapara pratiSThita kiyA thA / kavi asavAlane kuzAta dezake karahala nagarameM saM0 1471meM honevAle pratiSThotsavakA ullekha kiyA hai| aura padmanandIke ziSya kavi halla yA jayamitrahala tathA haricandra dvArA racita 'malliNAha' kAvyakI prazaMsAkA bhI ullekha kiyA hai| ukta grantha bha0 padmanandI ke padapara pratiSThita rahate hue unake ziSya dvArA racA gayA thA / kavi haricandane apanA vardhamAna kAvya bhI lagabhaga usI samaya racA thaa| isIse usameM kavine unakA khulA yazogAna kiyA hai: "padmaNaMdi muNiNAha gaNidahu, caraNa saraNuguru kai hariiMdahu / " (vardhamAna kAvya) Apake aneka ziSya the. jinheM padmanandIne svayaM zikSA dekara vidvAn banAyA thaa| bha0 zubhacandra, to unake padadhara ziSya the hI. kinta Apake anya tIna ziSyoMse bharAraka padoMkI tIna paramparAe~ prA jinakA Age zAkhA-prazAkhA rUpameM vistAra huA hai| bhaTTAraka zubhacandra dillI paramparAke vidvAn the| inake dvArA 'siddhacakra'kI kathA racI gaI hai| jise unhoMne samyagdRSTi jAlAkake liye banAI thii| bhaTTAraka sakalakItise IDarakI gaddI aura devendrakIrtise sUratakI gaddIkI sthApanA huI thii| cUki padmanandI mUlasaMghakI paramparAke vidvAn the, ataH inakI paramparAmeM mUlasaMghakI paramparAkA vistAra huaa| padmanandI apane samayake acche vidvAna, vicAraka aura prabhAvazAlI bhaTTAraka the| bha0 sakalakItine inake pAsa ATha varSa rahakara dharma, darzana, chanda, kAvya, vyAkaraNa, koSa aura sAhityAdikA jJAna prApta kiyA thA aura kavitAmeM nipuNatA prApta kI thii| bhaTTAraka sakalakItine apanI racanAoMmeM unakA sasammAna ullekha kiyA hai| padmanandI kevala gaddIdhArI bhaTTAraka hI nahIM the, kintu jainasaMskRtike pracAra prasArameM sadA sAvadhAna rahate the| padmanandI pratiSThAcArya bhI the| inake dvArA vibhinna sthAnoMpara aneka mUrtiyoMkI pratiSThA kI gaI thii| jahA~ ve maMtra-taMtra vAdI the, vahA~ ve atyanta vivekazIla aura catura the| Apake dvArA pratiSThita mUrtiyA~ vibhinna sthAnoMke mandiroMmeM pAI jAtI haiM / pAThakoMkI jAnakArIke liye do mUrti lekha nIce diye jAte haiM 1. rAjasthAna jaina grantha-sUcI bhA0 3 pR0 81 / zrI padmanandI munirAjapaTTe zubhopadezI zubhacandradevaH / zrI siddhacakrasya kathA'vatAraM cakAra bhavyAMbujabhAnumAlI (jainagrantha pra0 saM0 bhA0 11088) bhASA aura sAhitya : 195 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. AdinAtha-oM saMvat 1450 baizAkha sudI 12 gurau zrI cAhuvANavaMza kuzezayamArtaNDa sAravai vikramanya zrImata svarUpa bhUpAnvaya jhuMDadevAtmajasya zuklasya zrIsuvAnapateH rAjye pravartamAna zrImUlasaMghe bha0 zrIprabhAcandra deva tatpaTTe zrIpadmanandideva tadupadeze golaaraaddaanvpe.....| -(bhaTTAraka sampradAya 892) 2. arahaMta-haritavarNa, kRSNamUrti-saM0 1463 varSe mAghasudI 13 zukle zrImUlasaMdhe paTTAcArya zrIpadmanandidevA golArADAnvaye sAdhu nAgadeva sut....| -(iTAvAke jainamUrti lekha-prAcIna jainalekha saM0 pR0 38) aitihAsika ghaTanA bha. padmanandIke sAMnidhyameM dillIkA eka saMgha giranArajIkI yAtrAko gayA thaa| usI samaya zvetAmbara sampradAyakA bhI eka saMgha ukta tIthaMkI yAtrArtha vahA~ AyA huA thaa| usa samaya donoM saMghoMmeM yaha vivAda chir3a gayA ki pahale kauna vandanA kare, jaba vivAdane tUla pakar3a liyA aura kucha bhI nirNaya nahIM ho sakA, taba usake zamanArtha yaha yukti socI gaI ki jo saMgha sarasvatIse apaneko 'Adya' kahalAyegA, vahI saMgha pahale yAtrAko jA skegaa| ataH bha0 padmanandIne pASANakI sarasvatI devIke mukhase 'Adya digambara' zabda kahalA diyaa| pariNAmasvarUpa digambaroMne pahale yAtrA kI, aura bhagavAn neminAthakI bhaktipUrvaka pUjA kii| usake vAda zvetAmbara sampradAyane kii| usI samayase balAtkAragaNakI prasiddhi mAnI jAtI hai| ve padya isa prakAra hai padmanandigururjAto blaatkaargnnaagrnnii| pASANaghaTitA yena vAditA zrIsarasvatI / / UrjayantagirI tena gacchaH sArasvato'bhavat / atastasmai munIndrAya namaH zrIpadmanandine / yaha aitihAsika ghaTanA prastuta padmanandIke jIvanake sAtha ghaTita huI thii| padmanandI nAma sAmyake kAraNa kucha vidvAnoMne isa ghaTanAkA sambandha AcArya pravara kundakundake sAtha jor3a diyaa| vaha ThIka nahIM hai kyoMki kundakundAcArya mUlasaMghake pravartaka prAcIna munipuMgava haiM aura ghaTanAkrama arvAcIna hai| aisI sthitimeM yaha ghaTanA A0 kundakundake samayako nahIM hai / isakA sambandha to bhaTTAraka padmanandIse hai / racanAe~ padmanandIkI aneka racanAeM haiN| jinameM deva-zAstra-guru pUjana saMskRta, siddhapUjA saMskRta, padmanandizrAvakAcAra sAroddhAra, vardhamAna kAvya, jIrApalli pArzvanAtha stotra aura bhAvanA caturviMzati pradhAna hai / inake atirikta vItarAgastotra, zAntinAthastotra bhI padmanandIkRta haiN| para donoM stotroM, deva-zAstra-gurupUjA, tathA siddhapUjAmeM padmanandikA nAmollekha to milatA hai| jabaki anya racanAoMmeM bha0 prabhAcandrakA spaSTa ullekha hai, isaliye una racanAoMko binA kisI Thosa AdhArake prastuta padmanandIkI hI racanAe~ nahIM kahA jA sktaa| ho sakatA hai ve bhI inhIMko kRti rahI hoN| zrAvakAcAra sAroddhAra saMskRta bhASAkA padyabaddha grantha hai, usameM tIna pariccheda haiM jinameM zrAvaka dharmakA acchA vivecana kiyA gayA hai| isa granthake nirmANameM laMbakaMcaka kulAnvayI (lamecUvaMzaja) sAha vAsAdhara preraka haiN| prazastimeM unake pitAmahakA bhI nAmollekha kiyA hai jinhoMne 'sapakArasAra' nAmaka granthakI racanA kI thii| yaha grantha abhI anupalabdha hai| vidvAnoMko usakA anveSaNa karanA caahie| isa granthakI antima stameM karnAne sAhU vAsAdharake parivArakA acchA paricaya karAyA hai| aura batalAyA hai ki gokarNake putra 196 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha | Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somadeva hue, jo candravADake rAjA abhayacandra aura jayacandrake samaya pradhAnamantrI the| somadevakI patnIkA nAma premasiri thA, usase sAta putra utpanna hue the| vAsAdhara', harirAja, prahalAda, maharAja, bhavarAja, ratnAkhya aura satanAkhya / inameM se jyeSTha patra vAsAdhara sabase adhika buddhimAna, dharmAtmA aura kartavyaparAyaNa thaa| inakI preraNA aura Agrahase muni padmanandIne ukta zrAvakAcAra kI racanA kI thii| sAhU vAsAdharane candravADameM eka jimamandira banavAyA thA aura usakI pratiSThA vidhi bhI sampanna kI thii| kavi dhanapAlake zabdoMmeM vAsAdhara samyagdaSTi, jinacaraNoMkA bhakta, jainadharmake pAlanameM tatpara, dayAlu, bahuloka mitra, mithyAtvarahita aura vizuddha cittavAlA thaa| bha0 prabhAcandra ke ziSya dhanapAlane bhI saM0 1454 meM candravADa nagarameM ukta vAsAdharakI preraNAse apabhraMza bhASAmeM bAhubalIcaritakI racanA kI thii| dUsarI kRti vardhamAna kAvya yA jinarAtri kathA hai, jisake prathama sargameM 359 aura dUsare sargameM 205 zloka haiN| jinameM antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrakA carita aMkita kiyA gayA hai, kintu granthameM racanAkAla nahIM diyA jisase usakA nizcita samaya batalAnA kaThina hai| isa granthakI eka prati jayapurake pArzvanAtha di0 jainamandirake zAstra bhaNDArameM avasthita hai jisakA lipikAla saMvat 1518 hai aura dUsarI prati saM0 1522 kI likhI huI gopIpurA sUratake zAstrabhaNDArameM surakSita hai| inake atirikta 'anantavratakathA' bhI bha0 prabhAcandrake ziSya padmanandIkI banAI upalabdha hai| jisameM 85 zloka haiM / padmanandIne aneka dezoM, grAmoM, nagaroM AdimeM vihArakara janakalyANakA kArya kiyA hai, lokopayogI sAhityakA nirmANa tathA upadezoM dvArA sanmArga dikhalAyA hai| inake ziSya-praziSyoMse jainadharma aura saMskRtikI mahatI sevA huii| varSoMtaka sAhityakA nirmANa, zAstrabhaNDAroMkA saMkalana aura pratiSThAdi kAryoM dvArA jainasaMskRtike pracArameM bala milA hai| isI tarahake anya aneka santa hai jinakA paricaya bhI janasAdhAraNataka nahIM pahu~cA hai| isI dRSTikoNako sAmane rakhakara padmanandIkA paricaya diyA gayA hai| cUMki padmanandI mUlasaMghake vidvAn the, ve digambara veSameM rahate the aura apaneko muni kahate the| aura ve yathAvidhi yathAzakya AcAra vidhikA pAlanakara jIvanayApana karate the| ApakI ziSya paramparAke aneka vidvAnoMne jainasAhityakI mahAn sevA kI hai| rAjasthAnake zAstrabhaNDAroMmeM muni padmanandIke ziSya-praziSyoMkI apabhraMza, prAkRta aura saMskRta, rAjasthAnI-gujarAtI AdimeM racI haI aneka kRtiyA~ milatI haiN| 1. zrI lambakaMcukulapadmavikAsabhAnuH, somAtmajo duritadArucayakRzAnuH / ghamaikasAdhanaparo bhuvi bhavyabandhurvAsAdharo vijayate guNaratnasindhuH / / -bAhubalIcarita sandhi 4 2. jiNaNAhacaraNabhatto jiNadhammaparo dayAloe / sirisomadevataNao NaMdau vAsaddharo NiccaM / / sammattajutto jiNapAyabhakto dayAluratto bahuloyamitto / micchattacatto suvizuddhacitto vAsAdharo gaMdau puNNacitto / -bAhubalIcarita sandhi 3 bhASA aura sAhitya : 197