Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 270 dazavaikAlika sUtra meM guptitraya kA vivecana DaoN. zvetA jaina zramaNa-jIvana meM mana, vacana evaM kAyA kI azubha pravRttiyoM se nivRtti Avazyaka hai, jise gupti kahA jAtA hai| muni ke AdhyAtmika-vikAsa meM trigupti kI vizeSa bhUmikA hotI hai| viduSI DaoN. zvetA jaina ne dazavaikAlika sUtra, usakI niyukti Adi ke AdhAra para yaha cintanapUrNa Alekha prastuta kiyA hai| -sampAdaka zramaNa-jIvana ke do pakSa haiM- AdhyAtmika aura vyaavhaarik| adhyAtma pakSa mana, vacana aura kAyA ke nigraha se sambandhita hai, jise sAdhu-bhASA meM trigupti kahate haiN| vyAvahArika pakSa ke antargata calanA, bolanA, bhikSA lenA, pAtrAdi lenA, rakhanA, visarjana kriyA karanA sammilita hai, jo eka zramaNa ke sampUrNa jIvana kI bAhya caryA hai| isa caryA ko yatanA pUrvaka karanA 'samiti' hai| ataH samiti aura gupti se yukta jIvana muni ke kramazaH vyAvahArika aura AdhyAtmika jIvana zailI ko prakaTa karatA hai| . aSTa pravacana mAtA arthAt pA~ca samiti aura tIna gupti kA pAlana karanA zramaNatva hai| zramaNatva dharma ko sIkhane kA dazavaikAlika sUtra prakRSTa mAdhyama hai| dazavaikAlika sUtra meM pA~ca samiti meM se eSaNAsamiti kA vistRta varNana prApta hotA hai tathA trigupti viSayaka carcA sthAna-sthAna para upalabdha hotI hai| trigupti viSayaka carcA ko saMgRhIta kara isa lekha meM saMyojita kiyA gayA hai| ___ manogupti mana ko 'citta' se bhI abhihita kiyA gayA hai| citta yA mana kA nigraha karanA manogupti hai| anAdikAla se saMsAra mArga (krodha, mAna, mAyA, lobha aura moha) meM pravRtta citta ko svadharma (akrodha, amAna,amAyA Adi) meM sthita kara lenA 'manonigraha' hai| ataH dazavaikAlika ke praNetA muni zayyaMbhava kahate haiM- 'nANamegaggacitto ya Thio" arthAt jJAna se citta ekAgra hotA hai aura dharma meM sthita hotA hai| bheda vijJAna : mana-nigraha kA prathama sopAna jJAna dvArA citta dharma meM sthita hotA hai| yaha vicAra prazna upasthita karatA hai ki vaha jJAna kaunasA hai, kaisA usakA svarUpa hai, jo mana yA citta ko sthira karane meM sahayogI hotA hai| zarIra aura AtmA pRthak-pRthak haiM isakA anubhava karanA 'bheda vijJAna' hai| yaha bheda vijJAna hI vaha jJAna hai jo citta ko sthira banAtA hai| isa sambandha meM muni nathamala (AcArya mahAprajJa) ne 'na sA mahaM novi ahaM pi tIse' padyAMza ke cintana meM likhA hai-" yaha bheda-cintana kA sUtra hai| lagabhaga sabhI adhyAtma-cintakoM ne bheda-cintana ko Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 271 moha-tyAga kA bahuta bar3A sAdhana mAnA hai| isakA prArambha bAharI vastuoM se hotA hai aura anta meM 'anyaccharIramanyo'ham ' - yaha merA zarIra mujhase bhinna hai aura maiM isase bhinna hU~- yahA~ taka pahu~ca jAtA hai / "" yaha bheda - vijJAna Atma-bhinna viSayoM meM Asakta indriyoM ko anuzAsita karatA hai aura anuzAsita indriyA~ hI mana-nigraha kI prathama hetu hotI haiM / ataH bhedavijJAna manonigraha kA prathama sopAna hai| sva kI svatantratA ke bodha se pratisrota meM gati - 'mano pubbaGgamA dhammA" - mana hI sabhI pravRttiyoM kA aguA hai / mana ke vicAroM kA krama dainika pravRttiyoM ko anuzAsita karatA hai / mana meM Ae vicAroM ke anurUpa calate rahane kA matalaba hai nirantara udaya meM A rahe karmoM ke srota meM bhnaa| mAnava hI eka aisA prANI hai jo isa srota meM cAhe to bahe anyathA na bhe| bahane aura na bahane kA sAmarthya hI usakI 'svatantratA' hai| yahI svatantratA saMyama kI ora bar3hane kA, indriya - nigraha kA, sva meM sthita hone kA, nirapekSa hone kA, moha rahita hone kA, mana kI pUrNa zuddhi kA, janma-maraNa kI paramparA ko tor3ane kA, saMsAra - sAgara se pAra hone kA, samiti gupti ke nirvahana kA, asrota se pratisrota meM Ane kA aura mukti prApta karane kA hetu hai / dazavaikAlikasUtrakAra ne karmoM ke Asrava meM bahane ko anusrota tathA usameM taTastha hokara saMyamita rahane ko pratisrota kahA hai, Agama ke zabdoM meM aNusoyapaTThiebahujaNammi paDisoyaladdhalakkheNaM / paDisoyameva appA dAyavvo houkAmeNaM // aNusoyasuho logo Disoo Asavo suvihiyANaM aNusoo saMsAro paDisoo tassa uttAro / / ' abhiprAya yaha hai ki adhikAMza loga anusrota meM prasthAna kara rahe haiM arthAt bhoga mArga kI ora jA rahe haiM / kintu jo mukta honA cAhatA hai, jise pratisrota meM gati karane kA lakSya prApta hai, jo viSayabhogoM se virakta ho saMyama kI ArAdhanA karanA cAhatA hai, use apanI AtmA ko srota ke pratikUla le jAnA cAhie arthAt viSayAnurakti meM pravRtta nahIM karanA cAhie / janasAdhAraNa ko srota ke anukUla calane sukha kI anubhUti hotI hai, kintu jo suvihita sAdhu hai, usakA Azrava - pratisrota' (indriya-vijaya) hotA hai| anusrota saMsAra hai (janma-maraNa kI paramparA hai) aura pratisrota usakA uttAra hai| (janma-maraNa se rahita honA hai) mana meM utpanna kAma kA nigraha kiye binA zrAmaNya asaMbhava 'saMkalpamUlaH kAmo vai" kAma kA mUla saMkalpa hai| saMkalpa se kAma aura kAma se viSAda- yaha inake utpanna hone kA krama hai| isa krama ko bhaMga karanA kAma kA nigraha hai| jise agastya cUrNi meM uddhRta zloka meM isa prakAra kahA hai Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 jinavANI 10 janavarI 2011 kAma! jAnAmi te rUpaM, saMkalpAt kila jAyase / na tvAM saGkalpayiSyAmi tato me na bhaviSyasi / / ' kAma! maiM tujhe jAnatA huuN| tU saMkalpa se paidA hotA hai| maiM terA saMkalpa hI nahIM kruuNgaa| tU mere mana meM utpanna hI nahIM ho skegaa| zramaNa ke lie kAma-nivAraNa kI AvazyakatA para prakAza DAlate hue muni zayyaMbhava kahate haiM kahaM nu kujjA sAmaNNaM, jo kAme na nivaare| pae para visIyaMto, saMkappassa vasaM go|" vaha zrAmaNya kA pAlana kaise karegA, jo kAma (viSaya-rAga) kA nivAraNa nahIM karatA, jo saMkalpa ke vazIbhUta hokara paga-paga para viSAdagrasta hotA hai| uparyukta gAthA ko spaSTa karate hue niyuktikAra ne kAma ke bheda-prabheda kI vistRta carcA kI hai| jisake antargata kAma ke do prakAra batAe haiM- dravya kAma aura bhAva kaam|' jo moha ke udaya ke hetu bhUta dravya haiM- jinake sevana se zabdAdi viSaya utpanna hote haiM, ve dravya-kAma haiN| bhAva kAma do taraha ke haiMicchA-kAma aura mdn-kaam| abhilASArUpa kAma ko 'icchA-kAma' tathA vedajanita ko 'madana kAma' kahate haiN| zramaNatva pAlana meM sabhI prakAra ke kAma ke nivAraNa kI AvazyakatA hotI hai| kSudhA, tRSA, sardI, garmI, DAMsa, macchara, vastra kI kamI, alAbha- AhArAdi kA na milanA, zayyA kA abhAva- aise parISaha sAdhu ko hote hI rahate haiN| Akroza- kaThora vacana kahe jAne, tRNa-sparza kI vedanA, ugra vihAra aura maila kI asahyatA, ekAntavAsa ke bhaya, satkAra-puraskAra kI bhAvanA, prajJA ke na hone se hIna bhAvanA se utpanna huI glAni Adi aneka sthala haiM- jahA~ manuSya vicalita ho jAtA hai| parISaha, upasarga aura vedanA ke samaya AcAra kA bhaMga kara denA, kheda-khinna ho jAnA, 'isase to punaH gRhavAsa meM calA jAnA acchA' aisA socanA, anutApa karanA, indriyoM ke viSaya meM pha~sa jAnA, kaSAya (krodha, mAna, mAyA, lobha) kara baiThanA, ise viSAdagrasta honA kahate haiN| saMyama aura dharma ke prati aruci kI bhAvanA ko utpanna hone denA viSAda hai|" paga-paga para viSAdagrasta hone ke sambandha meM jinadAsa mahattara cUrNi aura haribhrada sUri kI TIkA meM nimnalikhita kathA prApta hotI hai- eka vRddha puruSa putra sahita pravrajita huaa| celA vRddha sAdhu ko atIva iSTa thaa| eka bAra duHkha prakaTa karate hue vaha kahane lagA- binA jUte ke calA nahIM jaataa| anukampAvaza vRddha ne use jUtoM kI chUTa dii| taba celA bolA- Upara kA talA ThaNDa se phaTatA hai| vRddha ne moje karA die| taba kahane lagA-"sira atyanta jalane lagatA hai|" vRddha ne sira DhaMkane ke vastra kI AjJA dii| taba bolAbhikSA ke lie nahIM ghUmA jaataa| vRddha ne vahIM use bhojana lA kara denA zuru kiyaa| phira bolA- bhUmi para nahIM soyA jaataa| vRddha ne bichaune kI AjJA dii| phira bolA-"loca karanA nahIM bntaa| vRddha ne kSura ko Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 || 10 janavarI 2011 || jinavANI 273 kAma meM lene kI AjJA dii| phira bolA- "binA snAna nahIM rahA jaataa|" vRddha ne prAsuka pAnI se snAna karane kI AjJA dii| isa taraha vRddha sAdhu snehavaza bAlaka sAdhu kI icchAnusAra karatA jAtA thaa| kAla bItane para bAlaka sAdhu bolA- maiM binA strI ke nahIM raha sktaa| vRddha ne yaha jAnakara ki yaha zaTha aura ayogya hai, use apane Azraya se dUra kara diyaa| icchAoM ke vaza hone vAlA sAdhaka isI taraha bAta-bAta meM zithila ho, kAyaratA dikhA apanA vinAza kara letA hai| isa prakAra mana meM utpanna kAma (icchA) kA nigraha kie binA zrAmaNya kA pAlana asaMbhava hai| AtApanA, saukumArya-tyAga, rAga-dveSa kA vinayana : manonigraha ke sAdhana "AyAvayAhI caya sogamallaM, kAme kamAhI kamiyaM khu dukkhaM / chindAhi dosaM viNajjarAgaM, evaM suhI hohisi sNpraae|" prastuta padya meM manonigraha ke cAra sAdhana kahe gae haiM- (1) AtApanA, (2) sukumAratA kA tyAga, (3) dveSa kA uccheda aura (4) rAga kA vinyn| jinadAsa cUrNi meM kahA hai-" so ya na sakkai uvaciyasarIreNa NiggaheDaM, tamhA kAyabalaniggahe imaM suttaM bhaNNaI" mana kA nigraha upacita zarIra (adhika mAMsa aura zoNita se yukta) se saMbhava nahIM hotaa| ataH kAyabala nigraha kA upAya batAyA gayA hai| sardI-garmI meM titikSA rakhanA, zItakAla meM AvaraNarahita hokara zIta sahanA, grISma kAla meM sUryAbhimukha hokara garmI sahanA- yaha saba AtApanA tapa hai| sukumAratA ke kAraNa zarIra meM komalatA rahatI hai, jisake kAraNa zramaNa-jIvana ke kaThora niyamoM ke pAlana meM kaThinAI utpanna hotI hai| ataH sukumAratA ke tyAga se mana niyamoM kA sukaratA se pAlana karane yogya banatA hai| aniSTa viSayoM ke prati ghRNA ko 'dveSa' tathA iSTa viSayoM ke prati prIti ko 'rAga' kahate haiN| saMyama ke prati arucibhAva, ghRNA, arati ko bhI dveSa kahA jAtA hai| rAga aura dveSa- ye donoM karma-bandha ke hetu haiN| ataH aniSTa viSayoM meM dveSa kA chedana karanA cAhie tathA iSTa viSayoM ke prati mana kA niyamana karanA caahie| mohodaya se manuSya vicalita ho jAtA hai| usa samaya vaha AtmA kI ora dhyAna na dekara viSayasukha kI ora daur3ane lagatA hai| aise saMkaTa ke samaya saMyama meM punaH sthira hone ke uparyukta cAra upAya batalAe gae haiN| jo ina upAyoM ko apanAtA hai vaha Atma-saMgrAma meM vijayI ho sukhI hotA hai| saMyama meM arati yukta citta kA aThAraha sthAnoM para cintana saMyama meM rati utpanna karane ke lie dazavaikAlika sUtra kI prathama cUlikA meM aise aThAraha sthAnoM kA varNana kiyA gayA hai, jina para punaHpunaH cintana kiyA jAe to arati kA nivAraNa ho jAtA hai| ataH cUlikA meM kahA hai Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavANI 10 janavarI 2011 zramaNa ko mohavaza duHkha utpanna ho gayA, saMyama meM arati yukta ho gayA, saMyama ko chor3akara gRhastha bananA cAhatA hai to use nimnalikhita aThAraha sthAnoM kA bhalIbhA~ti Alocana karanA cAhie / asthirAtmA ke lie inakA vahI sthAna hai jo azva ke lie lagAma, hAthI ke lie aMkuza aura pota ke lie patAkA kA hai| aThAraha sthAna isa prakAra haiM 274 1. aho ! isa duSamA (duHkha bahula pAMcave ) Are meM loga bar3I kaThinAI se jIvikA calAte haiN| 2. gRhasthoM ke kAma-bhoga svalpa - sAra - sahita (tuccha) aura alpakAlika haiN| 3. manuSya prAyaH mAyA bahula hote haiN| 4. yaha merA parISaha-janita duHkha cirakAla sthAyI nahIM hogA / 5. gRhavAsI ko nIca janoM kA puraskAra karanA hotA hai- satkAra karanA hotA hai| 6. saMyama ko chor3a ghara meM jAne kA artha hai- vamana ko vApasa pInA / 7. saMyama ko chor3a gRhavAsa meM jAne kA artha hai nArakIya jIvana kA aMgIkAra / 8. aho! gRhavAsa meM rahate hue gRhiyoM ke lie dharma kA sparza nizcaya hI durlabha hai| 9. vahA~ AtaMka vadha ke lie hotA hai| 10, vahA~ saMkalpa vadha ke lie hotA hai / 11. gRhavAsa kleza sahita hai aura muni-paryAya kleza-rahita / 12. gRhavAsa bandhana hai aura muni - paryAya mokSa / 13. gRhavAsa sAvadya hai aura muni-paryAya anavadya / 14. gRhasthoM ke kAmabhoga bahujana sAmAnya haiM- sarva sulabha haiN| 15. puNya aura pApa apanA-apanA hotA hai| 16. oha! manuSyoM kA jIvana anitya hai, kuza ke agra bhAga para sthita jalabindu ke samAna caMcala hai| 17. oha! maiMne isase pUrva bahuta hI pApa karma kie haiN| 18. oha! duzcaritra aura duSTa parAkrama ke dvArA pUrvakAla meM arjita kie hue pApa karmoM ko bhoga lene para athavA tapa ke dvArA unakA kSaya kara lene para hI mokSa hotA hai- unase chuTakArA hotA hai| unheM bha binA mokSa nahIM hotA- unase chuTakArA nahIM hotaa| na - gupti Jain Educationa International vacana mokSa kI sAdhanA karate hue muni vacana - vyavahAra bhI karate haiM / vacana kA vyavahAra kaisA honA cAhie - yaha samiti kA viSaya hai, kintu vacana kA kahA~ nigraha karanA hai arthAt mauna rakhanA hai- yaha gupti kA viSaya hai| vacana kI samiti aura gupti- ina donoM ke sambandha meM 'vAkya zuddhi' nAmaka sAtaveM adhyAya meM vistRta varNana hai| For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 275 vAkya-zuddhi se saMyama kI zuddhi hotI hai| ahiMsAtmaka vANI bhAva-zuddhi kA nimitta banatI hai| yaha zuddhi vivekayukta hone para sambhava hai| bhASA kA gopana viveka ke sAtha hotA hai taba vaha vacana-gupti hai| anyathA gocarI meM do modaka binA batAe khA lene ke bAda guru ke pUche jAne para ziSya kA mauna rahanA vacana gupti' khlaaegaa| yaha vacana kA gopana aviveka yukta hone se vacana-gupti nahIM hai| ataH vivekahIna mauna kA koI vizeSa mahattva nahIM hai| satya bhASA, asatya bhASA, mizra bhASA aura vyavahAra bhASA- ye cAra bhASA ke bheda kiye gae haiN| asatya aura mizra bhASA muni ke dvArA sarvathA tyAjya haiM tathA satya aura vyavahAra bhASA AcaraNIya hai| kintu inameM bhI jo buddhoM ke dvArA anAcIrNa hai vaha varjanIya hai| satya va vyavahAra bhASA bolane ke avasara para mauna rahane yogya sthAnoM kI carcA yahA~ kI jA rahI hai| ___ satya hote hue bhI muni sAvadha, sakriya, karkaza, kaTuka, niSThura, paruSa, zabdakArI, chedanakArI, bhedanakArI, paritApanakarI aura bhUtopaghAtinI satya bhASA na bole|" jaise ki dazavaikAlika sUtra meM kahA gayA hai taheva kANaM kANe ti, paMDagaM paMDage ti vaa| vAhiyaM vA vi rogI ti, teNaM core ti no ve||" kAne ko kAnA, napuMsaka ko napuMsaka, rogI ko rogI tathA cora ko cora nahIM kahanA caahie| loka vyavahAra karate samaya sAdhu ko sAvadha, saMzayakAriNI, marmakArI Adi bhASA se bacanA caahie| isake udAharaNa yahA~ prastuta kie jA rahe haiM1. 'hama jAyeMge', 'hamArA amuka kArya ho jAegA', 'maiM yaha karU~gA' athavA 'yaha vyakti yaha kArya karegA'- isa prakAra kI bhASA jo bhaviSya sambandhI hone ke kAraNa zaMkita ho athavA vartamAna aura atIta kAla sambandhI artha ke bAre meM zaMkita ho, use muni ko nahIM bolanA caahie|" 2. bhAva-doSa sambandhI bhASA kA prayoga nahIM karanA caahie| jaise strI ke lie he hole! he gole! he vasule! ye madhura AmaMtraNa haiM tathA sAmiNI aura gomiNI cATutA ke AmantraNa haiN| ataH bhAva-doSa kI dRSTi se loka vyavahAra meM sAdhu dvArA kiye gae ye sambodhana AcaraNa yogya nahIM haiN| gRhastha kAla ke sambandhiyoM ko he Aryike! (dAdI), prArthike! (paradAdI) he buA!, he mausI!, he pitA!, he cAcA! Adi zabdoM se sambodhita nahIM kre|" 3. agrAMkita sAvadha vacanoM se sAdhu virata rahe- manuSya, pazu-pakSI aura sAMpa ko dekha yaha sthUla, vadhya athavA pAkya hai, aisA na khe| gAyeM duhane yogya haiM, baila damana karane yogya hai, vahana karane yogya haiN| prAsAda kA parisara stambha, toraNa, ghara, parigha, argalA, naukA aura jala kI kuMDI ke lie upayukta hai| ye phala pakva haiM, auSadhiyA~ kATane yogya haiM, bhUnane yogya haiN| ye sabhI kathana sAdhu apane gRhastha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavANI 10 janavarI 2011 jIvana ke anubhavoM se abhyAsavaza kaha sakatA hai / ataH ina avasaroM para apane vacanoM kA jAgarUkatA ke sAtha gopana kre| 276 4. nadI acche ghATa vAlI hai, (bhojana ke sambandha meM) bahuta acchA pakAyA, (patra - zAka) bahuta acchA chedA hai, (cAvala Adi) bahuta hI iSTa hai| - aise vacana nahIM kahane caahie| 5. kraya-vikraya ke prasaMga meM yaha vastu sarvotkRSTa hai, yaha bahumUlya hai, yaha mAla acchA kharIdA, isa mAla kole, yaha bahuta mahaMgA hone vAlA hai, yaha acchA becA, yaha becane yogya hai Adi vacanoM ko kahane semuni bce| 6. sandezavAhaka kA kArya muni ko nahIM karanA cAhie / prajJAvAna muni gRhastha ko baiTha, idhara Akara so, Thahara yA khar3A ho jA, calA jA- isa prakAra na khe| 7. manuSya aura tiryaJcoM kA Apasa meM vigraha (jhagar3A) hone para amuka kI vijaya ho athavA amuka kI vijaya na ho - aisA nahIM kahanA caahie| 8. vAyu, varSA, sardI, garmI, kSema, subhikSa aura ziva- ye kaba hoMge athavA ye na hoM to acchA rahe- isa prakAra na khe| isa prakAra muni ko sAvadya kA anumodana karane vAlI, avadhAriNI aura para - upaghAtakAriNI bhASA, krodha, lobha, bhaya, mAna yA hAsyavaza nahIM bolanA caahie| kAya - gupta 'NANassa sAraM AyAro' jJAna kA sAra AcAra hai| dharmayukta kriyAe~ AcAra aura anAcAra meM vibhAjita haiN| dharma meM dhRtimAna zramaNa AcAra ko nibhAtA hai aura anAcAra se bacatA hai| ahiMsA AcAra hai aura hiMsA anAcAra hai, mokSalakSyI kriyAe~ AcAra hai aura saMsAralakSyI anAcAra / AcAra kAyA se sambaddha hai, ataH AcAra ke pratipakSa anAcAra meM kAyA kA gopana 'kAya - gupti' hai| zramaNa ke 52 anAcAra kahe gae haiN| dazavaikAlikakAra ne anAcAroM kA tRtIya adhyAya meM ullekha saMkhyA ke nirdeza ke bagaira kiyA hai| isakI cUrNi aura vRtti meM bhI saMkhyA kA ullekha nahIM hai| dazavaikAlika dIpikA meM "sarvametat pUrvoktacatuHpaJcAzadbhedabhinnamauddezikAdikaM yadanantaramuktaM tat sarvamanAcaritaM jJAtavyam"" kahakara 54 saMkhyA kA nirdeza kiyA hai| ve isa prakAra haiM 1. audezika - sAdhu ke nimitta banAe gae AhArAdi kA lenA / 2. krItakRta - sAdhu ke nimitta krIta vastu kA lenA / 3. nityAgra- nimantrita hokara nitya AhAra lenA / 4. abhihRta - dUra se lAe gae AhArAdi grahaNa karanA / 5. rAtribhojana karanA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 6. snAna karanA / 7. gandha vilepana karanA / 8. mAlA Adi dhAraNa karanA / 9. bIjana - paMkhA Adi se havA karanA / 10. sannidhi- khAdya, peya Adi vastuoM kA saMgraha karanA / 11. gRhi- amatra- gRhastha ke pAtra meM bhojana karanA / 12. rAja- piNDa- rAjA ke ghara kA AhAra grahaNa karanA / 13. kimicchaka- kyA cAhie? aisA pUcha kara diyA huA AhArAdi grahaNa krnaa| 14. saMbAdhana - zarIra mardana karanA / 15. daMtapradhAvana karanA / 16. saMpRcchana- gRhasthoM se sAvadya prazna karanA / 17. deha - pralokana - darpaNa Adi meM zarIra dekhanA / 18. aSTApada - zataraMja khelanA / 19. nAlikA - dyUta vizeSa khelanA / 20. chatra - dhAraNa karanA / 21. cikitsA - roga kA pratikAra karanA / 22. jUtA pahananA 23. agni samArambha - sardI se bacane ke lie agni jalAnA / 24. zayyAtara - piNDa- sthAna dAtA ke ghara se bhikSA lenA / 25. AsaMdI (kursI / maJcAdi) kA vyavahAra karanA / 26. paryaGka (palaMga) kA vyavahAra karanA / 27. gRhi-niSadyA - bhikSA karate samaya gRhastha ke ghara baiThanA / 28. gAtra - udvartana- ubaTana karanA / 29. gRhi vaiyAvRttya - gRhastha ko bhojana kA saMvibhAga denA, gRhastha kI sevA karanA / 30. AjIvavRttitA - jAti, kula, gaNa, zilpa aura karma kA avalambana lekara bhikSA prApta karanA / 31. taptAnirvRtabhojitva- ardha - pakva sajIva vastu kA upabhoga karanA / 32. Atura smaraNa - Atura dazA meM bhukta bhogoM kA smaraNa karanA / 33. sacitta mUlaka- sajIva mUlI Adi kA sevana karanA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 277
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 34. sacitta zRMgabera (adaraka) kA sevana karanA / 35. sacitta ikSu-khaNDa kA sevana karanA / 36. sacitta kanda kA sevana karanA / jinavANI 37. sacitta mUla kA sevana karanA / 38. sacitta phala - apakva phala grahaNa karanA / 39. sacitta bIja - apakva bIja grahaNa karanA / 40. sacitta sauvarcala lavaNa- apakva sauvarcala namaka kA upayoga karanA / 41. sacitta saiMdhava lavaNa- apakva saindhava namaka kA upayoga karanA / 42. sacitta lavaNa kA upayoga karanA / 43. sacitta rumA lavaNa- apakva rumA nAmaka lavaNa kA upayoga karanA / 44. sacitta sAmudra lavaNa- apakva samudra lavaNa kA upayoga krnaa| 45. sacitta pAMzu-kSAra lavaNa- apakva USara bhUmi kA namaka prayoga karanA / - Jain Educationa International 46. sacitta kRSNa lavaNa kA upayoga karanA / 47. dhUma netra - dhUmrapAna kI nalikA rakhanA / 48. vamana - roga kI saMbhAvanA se bacane ke lie, rUpa-bala Adi ko banAe rakhane ke lie vamana karanA / 49. vastikarma - apAnamArga se tela Adi cddh'aanaa| 50. virecana karanA / 51. aMjana - A~khoM meM aMjana AMjanA / 52. daMtavaNa- dA~toM ko datauna se ghisanA / 53. gAtra abhyaGga - zarIra meM tela - mardana karanA / 54. vibhUSaNa - zarIra ko alaMkRta karanA / uparyukta anAcAroM kI saMkhyA meM alaga-alaga paramparAoM meM nyUnAdhikya dekhane ko milatA hai, kintu yaha bheda saMkhyAgata hai, tattvataH nhiiN| jaba anAcAroM kI saMkhyA 52 hotI hai taba uparyukta 54 bhedoM meM krama saMkhyA (7) gaMdha evaM (8) mAlA ko eka sAtha ginA jAtA hai tathA ( 42 ) sacitta lavaNa kI pRthak gaNanA nahIM kI jAtI hai| jo kArya mUlataH sAvadya haiM yA jinakA hiMsA se pratyakSa sambandha hai, ve hara paristhiti meM anAcIrNa haiM, jaise- sacitta bhojana, rAtri bhojana Adi / jinakA niSedha vizeSa vizuddhi yA saMyama kI ugra sAdhanA kI dRSTi se huA hai, ve vizeSa paristhiti meM anAcIrNa nahIM rhte| jaise- aMjanavibhUSA zRMgAra kI dRSTi se hara samaya anAcAra hai, para netra roga kI avasthA meM aMjana-prayoga anAcAra nahIM 10 janavarI 2011 For Personal and Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 || 10 janavarI 2011 || jinavANI | 27 hai| saundarya ke lie vamana, vastikarma, virecana anAcAra haiM, rugNAvasthA meM yaha anAcAra nahIM hai| isa prakAra saMyama meM bAdhA pahuMcAne vAle anAcAra se virata rahakara kAya-gupti kA samyak prakAra se pAlana kiyA jAtA hai| sandarbha:1. dazavaikAlika sUtra, 9.4.3 2. dasaveAliyaM, jaina vizvabhAratI, lADanUM, 1973, 2.4, pR.28 dhammapada 1.1 5. jinadAsa cUrNi meM 'Asava-pratisrota' kA artha indriya-jaya kiyA gayA hai- draSTavya, dasaveAliyaM, pR. 5.25 6. manusmRti, dvitIya adhyAya, zloka 3 7. draSTavya- dasaveAliyaM, pR. 23 8. dazavaikAlika sUtra, 2.1 9. davva kAmA ya bhAva kAmA ya / / - dazavaikAlika niyukti, gAthA 161 10. sadad rasa rUva gaMdhA phAsA, udayaM karA ya je davvA duvihA ya bhAvakAmA, icchA kAmA mayaNa kaamaa||- dazavaikAlika niyukti, 162 11. dasaveAliyaM, jaina vizva bhAratI, lADanUM, 1973, pR.23 12. dazavaikAlika sUtra, 2.5 13. tahappagAraM bhAsaM sAvajjaM sakiriyaM kakkasaM kaDDayaM niThuraM pharusaM aNhayakari cheyaNakariM parittAvaNakariM uddavaNakariM bhUovaghAiyaM abhikaMkhaM no bhAsejjA / - AcAra cUlA 4.10, draSTavya- dasaveAliyaM, pR. 348 14. dazavaikAlika sUtra, 7.12 15. dazavaikAlika sUtra, 7.6,7 16. dazavaikAlika sUtra, 7.13-20 17. dazavaikAlika dIpikA, pR.7-draSTavya- dasaveAliyaM, pR.39 - 12/7A, 'samatA kuMja' jAlama vilAsa skIma, pAvaTA 'bI' ror3a, jodhapura (rAja.) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only