Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 bhArata kI prAcIna saMskRti meM jaina dharmakA vizeSa yogadAna rahA hai / dhArmika, sAMskRtika, zrArthika, sAmAjika, rAjanaitika gatividhiyoM meM jaina dharmAvalambiyoM kI mahatvapUrNa bhUmikA sadiyoM se rahI hai / vahA~ isa dharma ke pracArakoM evaM anuyAyiyoM kI ora se sAhitya sarjana kI vizeSa dena bhI rahI hai / itihAsa, purAtattva evaM vastukalA meM jaina dharma ke prAcIna grantha evaM mandira Aja bhI prAcIna bhAratakI gauravazAlI tasvIra liye hue haiN| isa dharma ke aMcalagaccha ke saMta mahAtmAnoM, prAcAryoM kA sAhitya, itihAsa purAtattva ke sAtha-sAtha satya evaM ahiMsA kA dharma pracAra karane kI amUlya dena rahI hai / isI saMdarbha meM yugapradhAna dAdA kalyANasAgara sUrIzvarajI mahArAja sAhaba kI smRti honA svAbhAvika hI hai, jinakI jaina dharmake vyApaka pracAra-prasAra hetu, vAstukalA ke kalAtmaka navanirmANa karavAne, dharma pracArakoM ko taiyAra karane, jJAna bhaMDAroMkI sthApanA, caturvidha saMgha kI tIrtha-yAtrAoM kA prAyojana, jaina ekatA, mahAvrata aNuvratoM kA pracAra karane meM anUThI dena vizva ke raMgamaMca para rahI hai / Aja ina mahAn tyAgI aura tapasvI kI smRtiyAM deza ke anekoM jaina mandiroM meM pratibhAoM, caraNa pAdukAyoM ke rUpa meM vidyamAna hai vahAM anekoM jJAna bhaMDAroM meM zrApa dvArA likhita grantha zrApakI projasvI jJAna-garimA ke paricAyaka bane hue haiM / yugapradhAna dAdAzrI kalyANasAgarasUrIzvarajI bhArata ke aise mahAn ratna kA janma gujarAta ke lolADA gAMvameM zrImAlajAti ke koThArI vaMzake zrI nAniga ke yahAM zrImatI nAmilade kI kokha se vi. saM. 1633 ASAr3ha suda dUja ( vaizAkha suda chaTTha) guruvAra ko huA / prabhAta kI anokhI velA ArdrA nakSatra meM mAtAne putrako janma diyA usa samaya sampUrNa parivAra meM vizeSa khuzI kI lahara daur3a par3I / sampUrNa gAMva meM vizeSa grAnanda kA anubhava janamAnasa ko hone lagA / prAkRtika saundarya bhI suhAvanA bana gayA / pazu pakSiyoM meM bhI vizeSataura se khuzI kI uchalakUda hone lagI / jaba mAtAzrI nAmilade ne garbha dhAraNa kiyA usa samaya unheM prabhAta kI suhAvanI velAmeM ugatA huA sUrya kA divya svapna dikhAI diyA, jo ajJAna, atyAcAra, anAcAra ke andhakAra ko miTAne kA pratIka thA / - zrI bhUracanda jaina zrInAniga ke yahAM bAlaka kA janma huA, usase pahale inake sAta varSIya somAde putrI bhI thI / mAtA pitAke asIma lADa pyAra meM palane vAle bAlaka kA nAma koDanakumAra rakhA gayA / gorA badana, camakatI grAMkhe, ghuMgharAle bAla va sAMce meM Dhale aMga aise laga rahe the mAnoM vidhAtAne itaminAna se isa mahAn deha kI racanA kI ho / bAlaka ke gaura badana, hRSTapuSTa zarIra, khilatA mukhar3A, caMcalatA ko dekhakara sabhI inakI ora svataH hI prAkarSita zrI Arya kalyANa gautama smRtigraMtha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2]RITAIAILAIMILITARIAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAIm manAALAAAAAAAAAAAALI ho jAte the| jo koI bhI bAlaka ko dekhatA usakA muphAyA huaA ceharA bhI do kSaNoM ke liye khila utthtaa| yaha isa bAlaka kA anokhA AkarSaNa thaa| pArivArika sukha suvidhA meM bAlaka kA zArIrika vikAsa hone lgaa| jaba bAlaka pAMca varSakA hA to bAla aThakheliyoM meM atyanta hI vyasta rahane lgaa| bacapana meM sahanazIlatA, madhuratA, dhairyatA, gambhIratA, inake zAnta svabhAva ke aMga bane huye the| ekadina vaha apanI mAtAzrI nAmilade ke sAtha jaina upAzraya meM prAcArya dharmamUrtisUrijI ke darzanArtha gyaa| jahAM vaha atyanta hI zAnta evaM gambhIra hokara pUjya AcAryazrIjI ke veSa evaM unakI mukhAkRti ko nihArane lgaa| bAlaka koDanakumAra apanI mAMkI uMgalI ko chor3atA hA prAcAryazrI ke nikaTa pahuMca gayA aura binA kisI hicaka ke prAcAryazrIjI kI godameM jA baitthaa| bAlaka ke isa vyavahAra ko dekhakara upasthita anekoM zrAvaka evaM zrAvikAeM avazyahI nArAja hae lekina prAcAryazrIjI ne baDehI lADa pyArase bAlaka ke isa svabhAva ko sahana kiyaa| isI bIca bAlaka koDanakumAra prAcAryazrIjI ke hAtha se mahapatti ko lekara bAra-bAra apane mukha kI aora karane lgaa| jise dekhakara sabhI Azcaryacakita ho gye| AcAryazrI dharmamUrtisarijI ne bAlaka ke ujjavala bhaviSya ko dekhate hue unakI mAtA se saMgha sevA karane ke liye bAlaka kI mAMga kii| mAtA-pitA ke ekamAtra putra hone evaM pitA ke paradeza yAtrA ke kAraNa mAM ne bAlaka ko dene kI anacchiA vyakta kii| cAra varSa pazcAt jaba prAcArya dharmamUrtisUrijI punaH lolADA gAMva meM padhAre, usa samaya nava varSIya bAlaka koDanakumAra ne svecchA se dIkSita hone kI icchA vyakta kii| mAM-bApa ne bhI svecchA se bAlaka ko jaina sAdhutva svIkAra karane kI anumati de dii| vi. saM. 1642 vaizAkha sudI tRtIyA ko koDanakumAra ne dhavallakapUra meM dIkSA grahaNa kii| virATa samAroha kA Ayojana nAgaDa gotrIya mANika seTha ne bar3e hI dhUmadhAma se kiyaa| koDanakusAra nava varSa kI avasthA meM jaina sAdhu bana gaye aura inakA nAma 'zubhasAgara' rakhA gyaa| bAlaka koDanakumAra aba paMca mahAvratadhArI jaina sAdhu bana gaye / jaina sAdhu zrI zubhasAgara ko do varSa ke pazcAt bhAratavikhyAta jaina tIrtha pAlItANA kI pavitra dharatI para vi. saM. 1644 mAha sudI paMcamI ko bar3I dIkSA dI gaI aura ApakA nAma muni kalyANasAgara rakhA gayA / zubha lakSaNoM vAle zubhasAgara muni janajana kA kalyANa karane vAle muni kalyANasAgarajI mahArAja sAhaba ke nAma se sarva vikhyAta hone lge| prAcArya dharma mUrtisarijI mahArAja sAhaba ke prAjJApAlaka muni kalyANa sAgarajI ko vi. saM. 1649 vaizAkha sudI tRtIyA ko ahamadAbAda meM bhavya samAroha ke bIca prAcArya pada kI padavI pradAna kI gaI / aba muni kalyANasAgarajI mahArAja kA nAmakaraNa AcArya kalyANasAgarasUrIzvarajI gakhA gyaa| jJAnapuja, dharmapracAraka, vidvAn , tyAgI evaM tapasvI, camatkArI prAcArya kalyANasAgara sUrIzvarajI mahArAja ke projasvI caritra, saMgha sevA evaM ekatA kI adbhuta zakti ko dekhakara AcArya dharmamUrtisUri atyanta hI prabhAvita hue aura inheM alaga se vihAra kara jana-mAnasa ko dharma mArga batAne kA Adeza diyaa| Apane apanI amRtavANI. sadupadezoM, daivI camatkAroM se patha bhUloM ko saccA mArga batAyA jisake prabhAva se caturvidhi saMgha prApase atyanta hI prabhAvita huA aura Apako vi. saM. 1672 meM rAjasthAna kI aitihAsika evaM prAkRtika saundarya se paripUrNa udayapura nagarI meM yugapradhAna kI upAdhi dekara alaMkRta kiyaa| (ka) thI zrI Arya ka yANa gaoNusmRtigraMtho
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ WnwamIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIM[3] yugapradhAna AcArya zrI kalyANasAgara sUrIzvarajI mahArAja sAhaba ne apane camatkAroM se janamAnasa ko apanI ora atyanta hI AkarSita kiyaa| jaba vi. saM. 1625 meM AgarA meM kurapAla sonapAla dvArA banAye jaina bAdazAha jahAMgIra ne tor3ane kA prayAsa kiyA to Apane apanI projasvI camatkArI zakti se use bacAne kI mahatvapUrNa bhUmikA nibhaaii| vi. saM. 1699 meM jAlora meM phailI mahAmArI se janamAnasa ko bcaayaa| camatkAroM ke sAtha-sAtha yugapradhAna prAcArya kalyANasAgara sUrIzvarajI kA jIvana vikAsa kI ora adhika rahA / Apane apane jIvanakAla meM anekoM zikSaNa saMsthAoM kI sthApanA kii| vi. saM. 1706 meM sUrata nagara meM jJAna bhaMDAra kI sthApanA kara Apane anekoM vidyApremiyoM, purAtattvavettAnoM, zodhazAstriyoM ko sahayoga pradAna kiyaa| zikSA ke kSetra meM Apa dvArA dIkSita anekoM jaina sAdhu sAdhviyoM ko prakANDa vidvAn banAne meM ApakI ruci anUThI rhii| shikss| pracAraka yugapradhAna dAdA kalyANasAgara sUrIzvarajI ma. sA. dvArA kaI jaina mandiroM kA jorNoddhAra karavAte hue unakI pratiSThA bhI krvaaii| mandiroM ke nirmANa ke atirikta Apane dharma pracAra se anekoM rAjAoM se sArvajanika taura para hone vAlI hatyAoM kA bahiSkAra karavAyA / anekoM rAjapuruSoM, dhanADhya seTha sAhUkAroM, pratiSThita nAgarikoM, samAjaseviyoM ko jaina dharma aMgIkAra karavAne kI ApakI dena sadaiva cirasmaraNIya rahegI / aApakI nizrAmeM gujarAta, rAjasthAna, bihAra, sindha Adi anekoM pradezoM meM sthita vikhyAta tIrthoM ko yAtrA hetu paidala saMgha nikAlane kA ApakA anukaraNIya prayAsa rahA / ___ solahavIM zatAbdi ke yugapuruSa dAdA kalyANasAgara sUrIzvarajI ma. sA. ne vi. saM. 1691 meM vardhamAna padamasiMha zreSTha caritra ko saMskRta meM likha diyA / Apapara sarasvatI kI vizeSa anukampA rhii| Apane anekoM racanAmoM kI racanA kI jo Aja bhI jaina jagata kI amUlya nidhi banI huI haiN| yugapradhAna dAdAjI kI prAjJAmeM karIbana 113 sAdhu evaM 228 sAdhviyA~ dharma pracAra kAryomeM tallIna the| vi. saM. 1718 kI vaizAkha sudI tRtIyA ko prabhAta velAmeM apane yuga kA yugapuruSa apanI pAvana smRtiyA~ chor3atA huA isa saMsAra se vidA ho gyaa| lekina Aja bhI inakI sAhityaka, sAMskRtika va dhArmika kSetra ko amUlya dena bhArata kI saMskRti meM prApanA viziSTa sthAna liye hue hai| Aja bhI ApakI smRti jana mAnasa ke hRdaya paTala para amiTa chApa chor3e hue aMkita hai| Apake pAvana smRti smAraka svarUpa anekoM jina mandiroM evaM dhArmika sthaloM para ApakI caraNa pAdukA evaM pratimAeM pratiSThita kI huI haiM, jinake darzana mAtra se dhArmika zikSA, satya kA patha, sevA kI kAmanA, ekatA kA pratibodha, tyAga kI bhAvanA kA AbhAsa milatA hai| AtmA svayaM hI apane sukha duHkha kA kartA aura vikartA hai, sanmAryagAmI AtmA svayaM kA mitra hai aura kumArgagAmI AtmA svayaM kA zatru / AtmA kA tapa aura saMyama se damana karanA cAhiye sacamuca AtmA durdama hai| damita AtmA ihaparaloka meM sukhI hotA hai| zraArya ka yANagautamasmRtigraMtha DE