Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahma ane sama bhAratIya tattvavicArane saMbaMdha che tyAM lagI ema kahI zakAya ke e tatvavicAranAM udgamasthAne be judAM judAM che. eka che svAbhA, ane bIjuM che prakRti. arthAt paheluM aMtara ane bIjuM bAhya. samatAnuM preraka tatva "sama' { }AI ajJAta kALamAM manuSya potAnI jAta vize vicAra karavA prerAyo : huM pote zuM chuM? kevo chuM ? ane bIjA jIvo sAthe mAro zo saMbaMdha che?--evA prazno ene udbhavyA. Ane uttara meLavavA te aMtarmukha thayo ane ene pitAnA saMzodhanane pariNAme jaNAvyuM ke huM eka sacetana tatva chuM ane bIjA prANIvargamAM paNa evI ja cetanA che. A vicAre tene pitAnI jAta ane bIjA prANIvarga vacce samatAnuM darzana karAvyuM. e darzanamAMthI samabhAvanA vividha arthe ane tenI bhUmikAo tattvavicAramAM rajU thayAM. buddhinA A vaheNane sama tarIke oLakhavAmAM Ave che. | "brahma ane tenA vividha artho buddhinuM bIjuM prabhavasthAna bAhya prakRti che. jeo vizvaprakRtinI vividha bAjuo, ghaTanAo ane tenAM preraka baLe tarapha AkarSAyA hatA, temane emAMthI kavitvanI, kaho ke kavitvamaya ciMtananI, bhUmikA lAdhI. dA. ta., adanA je kavie uSAnA ullAsa preraka ane mAM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 jaina dharmane prANu cakArI darzananuM saMvedana jhIlyuM, teNe uSAne eka raktastrA taruNIrUpe uSAsatamAM gAI. samudranAM UchaLatA taraMgo ane tephAne vacce naukAyAtrA karatAM TvedanA je kavine samudranA adhiSThAyaka varuNanuM rakSaNahAra tarIke smaraNa thaI AvyuM, teNe varuNasUktamAM e varuNadevane potAnA sarvazaktimAna rakSaNahAra lekhe stavya. jene agninI javALAo ane prakAzaka zaktionuM romAMcaka saMvedana thayuM teNe azcinAM sUko racyAM. jene gADha aMdhakAravALI rAtrinuM romAMcaka saMvedana thayuM teNe rAtrisukta racyuM. e ja rIte vApha, kuMbha, kALa Adi suti vize kahI zakAya. prakRtinAM e judAM judAM pAsAM hoya ke temAM koI divya so haiya, agara e badhAM pAchaLa koI eka ja paramagUDha tatva hoya, paNa A judA judA kavioe karelI prArthanAo, dayabhAne prakRtinA koI ne koI pratIkane AzrIne udbhavI che. AvI judAM judAM pratIkane sparzatI prArthanAo grAma rUpe oLakhAvAtI. brahmanA A prAthamika arthamAMthI krame krame aneka arthe phalita thayA. je yajJomAM A sUkone viniyoga thato te paNa "brahma' kahevAyA. tenA nirUpaka graMtho ane vidhividhAna karanAra purohite paNa brahma, brahmA ke brAhmaNa tarIke vyavahArayA. ane prAcIna kALamAM ja prakRtinAM e vividha pAsAMo ke divya sa, e badhAMne eka ja tasvarUpe paNa oLakhAvavAmAM AvyAM. ane adanA prathama maMDaLamAM ja spaSTa darzAvavAmAM AvyuM che ke, indra, mitra, varuNa, agni ityAdi judAM judAM nAmothI je stavAya ane gavAya che te te chevaTe eka ja tattva che ane te tatva eTale sat. Ama prakRtinAM aneka pratIka chevaTe eka satarUpa parama tattvamAM vizrAma pAmyAM ane e vicAra aneka rIte AgaLa vikasati ane vistarato gayo. zramaNa ane brAhmaNa vicAradhArAnI eka bhUmikA samabhAvanA upAsake tamane ke kamaLa kahevAyA. saMskRtamAM enuM zamana ane amane evuM rUpAMtara thayuM che. paNa sama zabda saMskRta ja
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahma ane sama 231 hoI tenuM saMskRtamAM tamane evuM rUpa bane che. kAnanA upAsake ane ciMtako brAhmaNa kahevAyA. pahele varga mukhyapaNe AtmalakSI rahyo; bI vaga vizvaprakRtimAMthI preraNa pAmela ane tenAM ja pratIka dvArA sUkSmatama tatva sudhI pahoMcele, tethI mukhyapaNe prakRtilakSI rahyo. A rIte banne varganI buddhinuM Adya preraka sthAna judu juduM hatuM, paNa bane varganI buddhinAM vaheNe te kaI aMtima satya bhaNuM ja vadhe jatAM hatAM. vacalA aneka gALAomAM A banne vaheNanI dizA phaMTAtI ke phaMTAyA jevI lAgatI. kayAreka emAM saMgharSa paNa janmato. paNa sarane AtmalakSI pravAha chevaTe samagra vizvamAM cetanatatva che, ane evuM tattva badhA dehadhArIomAM svabhAve samAna ja che e sthApanAmAM viro. tethI ja teNe pRthvI, pANI ane vanaspati sudhdhAMmAM cetanatattva nihALyuM ane anubhavyuM. bIjI bAju prakRtilakSI bIje vicArapravAha vizvanAM aneka bAhya pAsAMone sparzate sparzata aMtara tarapha vaLe ane eNe upaniSadakALamAM e spaSTapaNe sthApyuM ke je akhila vizvanA mULamAM eka vAta ke traNa tatva che, te ja dehadhArI chavyaktimAM paNa che. Ama pahelA pravAhamAM vyaktigata ciMtana samagra vizvanA samabhAvamAM pariNamyuM ane tene AdhAre jIvanane AcAramArga paNa goThavAyo. bIjI bAju vizvanA mULamAM dekhAyeluM parama tatva te ja vyakitagata jIva che, jIva vyakti e parama tattvathI bhinna che ja nahIM, evuM adaita paNa sthapAyuM. ane e advaitane AdhAre ja aneka AcArAnI janA paNa thaI gaMgA ane brahmaputrAnAM prabhavasthAno judAM judAM, paNa chevaTe te banne pravAho eka ja mahAsamudramAM maLe che, te ja pramANe AtmalakSI ane prakRtilakSI bane vicAranI dhArAo aMte eka ja bhUmikA upara AvI maLI. bheda dekhAto hoya te te mAtra zAbdika, ane bahu bahu to vacalA gALAmAM saMgharSane pariNAme utpanna thayelA saMskArone kAraNe.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmane prANa zAzvata viSedha chatAM ekatAnI preraka paramAthadaSTi e kharuM che ke samAjamAM, zAstromAM ane zilAlekha AdimAM paNa traNA ane sanI AsapAsa pravartelA vicAra ane AcAranA bhede ke vidhonI neMdha che; ApaNe bauddha piTa, jaina Agama ane azokanA zilAlekhe, tema ja bIjA aneka graMthamAM brAhmaNuM ane zrama, e be vargone ullekha joIe chIe. mahAbhASyakAra patajalie A banne vargone zAzvata virodharUpe paNa nirdezyA che. Ama chatAM, upara kahevAmAM AvyuM che tema, e banne pravAhe pitApitAnI rIte eka ja parama tatvane sparze che, evuM pratipAdana karavAmAM Ave te e kaI dRSTie? A praznane khulAso karyA vinA tatvajijJAsA saMtoSAya nahIM. e dRSTi te paramArthanI. paramArthadaSTi kuLa, jAti, vaMza, bhASA, kriyAkAMDa ane veza AdinA bhedone atikramI vastunA mULagata svarUpane nihALe che, eTale te saheje abheda ke samatA bhaNuM ja vaLe che. vyavahAramAM UbhA thayelA bheda ane vire saMpradAye tema ja tenA anugAmIomAM pravartelA, ane kyAreka temAMthI saMgharSa paNa janmele. e saMgharSanA sUcaka brAhmaNa-zramaNa vargonA bhedanI noMdha te sacavAI paNa enI sAthe sAthe paramArthadaSTine pAmela evA prAjJa puruSoe je kya joyuM ke anubhavyuM tenI neMdha paNa aneka paraMparAnAM aneka zAstromAM sacavAI che. jaina Agame, ke jemAM brAhmaNa ane zramaNa vargonA bhedane nirdeza che, temAM ja sAcA brAhmaNa ane sAcA zramaNanuM samIkaraNa jovA maLe che. bauddha piTamAM paNa evuM ja samIkaraNa che. mahAbhAratamAM vyAse sthaLe sthaLe sAcA brAhmaNanI vyAkhyA sAcA zramaNa rUpe ja ApI che. vanaparvamAM ajagararUpe avatarela nahuSe sAce brAhmaNa kANa, e prazna yudhiSThirane pUkyo che. uttaramAM yudhiSThiranA mukhe maharSi vyAse kahyuM che ke dareka janma lenAra saMkara prajA che. manunA zabdo TAMkI vyAse samarthana karyuM che ke prajA mAtra saMkara janmA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhA ane samaya 233 che, ane sadbhavALA zadra e janmadhyAhmaNathI paNa caDiyAta che. vyaktimAM saccaritra ane prajJA heya tyAre ja te sAce brAhmaNa bane che. A thaI paramArthadaSTi. gItAmAM kA padane anekadhA ullekha Ave che. sAthe ja sA pada paNa ucca arthamAM maLe che. vanditA samarzinaH e vAkya to bahu jANItuM che. suttanipAta nAmanA bauddha graMthamAM eka paramasutta che, temAM bhArapUrvaka kahyuM che ke bIjA utaratA ke beTA, ane huM zreSTha, e paramArthadaSTi nathI. gaMgA ane brahmaputrAnAM prabhavasthAne judAM, paNa temanuM milanasthAna eka. Ama chatAM banne mahAnadIonA paTa judA, kinArAnI vasatIo judI, bhASA ane AcAra paNa judAM. A judAImAM ja racyApacyA rahenArAo milanasthAnanI ekatAne joI nathI zakatA. tema chatAM e ekatA te sAcI ja che. e ja rIte bhinna bhinna prabhavasthAnathI udbhavela vicArapravAho bhinna bhinna rIte poSAvAne lIdhe, enA sthaLa AvaraNamAM rAcatA anugAmIo ane pravAhanuM samIkaraNa joI nathI zaktA, paNa e tathya abAdhita che. ene jenAra pratibhAvAna puruSe samaye samaye avataratA ja rahyA che, ane te badhI ja paraMparAomAM. samatva e mudrAlekha hovA chatAM jaina ane bauddha jevI zramaNaparaMparAomAM brahmacarya ane brahmavihAra zabdo eTalA badhA pracalita thiyA che ke tene e paraMparAothI chUTA pADI zakAya tema che ja nahIM. e ja rIte brahma tatvano mudrAlekha dharAvanAra vargamAM paNa "sama' pada evI rIte ekarasa thayuM che ke tene brahmabhAvathI ke brAhmI sthitithI vikhUTuM pADI zakAya tema che ja nahIM. prAcIna kALathI ja cAlI AvatI A paramArthadaSTi uttara kALamAM paNa kALajIpUrvaka pilAtI rahI che. tethI ja janme brAhmaNa paNa saMpradAye bauddha evA vasubaMdhue abhidhama keSamAM spaSTa kahyuM ke jAmakhya
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 jainadharmane prANuM mo mA trAhakhyameva tannA enA badhu asaMge paNa evI matalabanI sucanA kyAMka karI che. paramArthadaSTinI A paraMparA sAMpradAyika gaNAya evA narasiMha mahetAmAM vyakta thaI che. AkhA vizvamAM eka tatvarUpe emaNe harinuM kIrtana karyuM ane pachI e harinA bhakta vaiSNavajananA eka lakSaNarUpe "samadaSTi ne tRSNAtyAgI' ema paNa kahyuM. e ja rIte sAMpradAyika manAtA upAdhyAya yazovijayajIe paNa kahyuM ke samatva prApta karavuM e ja brahmapadanI prApti che. chelle A paramArtha ane vyavahAradRSTine bheda, tema ja paramArtha daSTinI yathArthatA DaoN. e. bI. dhruve paNa darzAvI che. eka brAhmaNanA hAthanuM bhojana temaNe na svIkAryuM tyAre temaNe kahyuM ke A to mAre eka kuTuMbagata nAgara saMskAra che, enuM vAstavikatva huM tarkasiddha mAnato ja nathI, mAtra saMskArane anusaruM chuM, eTaluM ja. kharI daSTi emaNe bIje sthaLe nirdezI che. jaina Agama sUtrakRtAMganI prastAvanA lakhatAM temaNe kahyuM che : "jaina (zramaNa) thayA vinA "brAhmaNa" thavAtuM nathI, ane brAhmaNa thayA vinA "jaina" thavAtuM nathI. tAtparya ke jaina dharmanuM tattva Indriyone ane manettione jItavAmAM che, ane brAhmaNa dharmanuM tattva vizvanI vizALatA AtmAmAM utAravAmAM che." ATalA saMkSepa uparathI ApaNe eTaluM pAmI zakIe chIe ke buddhi chevaTe eka ja satyamAM virame che ane sAthe e paNa samajI zakIe chIe ke vyavahAranA game teTalA bhede ane virodho astitvamAM hoya chatAM paramArtha daSTi kadI lekhAtI nathI. [ gujarAtI sAhitya pariSadanA sane 1959nA ekabaramAM. amadAvAdamAM bharAyela adhivezananA tattvajJAna vibhAganA pramukha tarIke Apela bhASaNamAMthI)