Book Title: Bharatiya Sanskruti me Vrujkala aur Uske Aetihasik Tithikram ka Vichar
Author(s): 
Publisher: Z_Jinvijay_Muni_Abhinandan_Granth_012033.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211581/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya saMskRti meM brajakalA aura usake aitihAsika tithikrama kA vicAra bhArata kI sapta mahApuriyoM meM mathurA nagarI apanA mahatva tathA apanA sthAna eka vizeSa rUpa se rakhatI hai| yaha tIrtha sthAna to hai hI sAtha hI sAtha aitihAsika vibhUtiyoM se bhI aotaprota hai, aura hai uttarI bhArata meM gaMgA yamunA kI antarvadI saccI raMgabhUmi / yaha vaha sthAna hai jahAM aneka sAmrAjyoM kA utthAna aura patana huA hai| jina jAtiyoM ne bhArata para car3hAI kI mayurA unake mArga meM avazya AyA, jisakA phala yaha huaA ki mathurA kI sAMskRta-nada meM anya jAtiyoM ke dhArmika vicAra ke puTa lagate rahe jinakI chApa mathurA kalA para bhI vizeSa rUpa se pdd'ii| mathurA kalA ke sAtha anya kalAoM kA prazaMsanIya pradarzana hamako sTeTa myUjiyama (vicitrAlaya) bharatapura meM tathA purAtatva saMgrahAlaya mathurA meM dekhane ko milatA hai / unake dekhane se yaha patA calatA hai ki mathurA kalA meM yUnAnI bhAvoM ko bhI darzAne vAlI mUrtiyAM maujUda haiM aura inake atirikta bauddha tathA jaina dharma sambandhI bhI aneka mUrtiyAM haiN| mathurA meM brAhmaNa dharma kA bahutAyata se pracAra thA aura isa dharma ke devI devatAoM kI mUrtiyoM kI eka prakAra se pUrI bharamAra sI rahI hai / apane 2 dharma kA pracAra karane ke liye bauddha bhikSuoM aura jaina maniyoM ne isa sthAna ko apanAkara apane 2 dharmoM kA kalA dvArA pradarzana karake kalA kA prasAra kiyaa| prasaMgavaza yahAM para prathama mathurA kalA kA tithikrama upasthita karanA parama Avazyaka hai jo isa prakAra se hai : bhagavAna buddha aura mahAvIra jI I0 pUrva 6ThI zatAbdI mauryakAla 325 I0 pUrva se 185 I0 pUrva taka zuGgakAla 184 I0 pUrva se 62 I0 pUrva taka kSatarAtavaMza ke mahA kSatrapa rAjula aura sudAsa 100 I0 pUrva se 56 I0 pUrva taka, zaka kuSANa vaMza I. prArambha se tIsarI zatAbdI taka, kUjUlA kaiDa pAisisa aura vema kaiDaphAisisa 98 I. taka / kaniSka 68 I0 se 102 I0 taka vAsiSka 102 I0 se 106 I. taka Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] vAsudeva 138 I0 se 166 I0 taka guptakAla 320 I0 se 600 I0 taka madhyakAla 600 I0 se 1200 I. taka uparokta kAla kI jina 2 mUrtiyoM kA saMgraha hai unameM unakI kalA kI kArIgarI tathA bhAva bhaMgI ko sahaja samajha sakate haiM / yahAM para unake do eka udAharaNa diye jAte haiM / yathA vahAM kI eka mUrti meM Azrama kA dRzya darasAyA gayA hai jisameM Upara kI paTTI meM tIna yakSa kamala nAloM se gumphita eka bhArI mAlA ko uThAye hue haiM aura nicale bhAga meM jaTAdhArI tapasvI kabUtaroM ko cugA rahe haiM / itihAsa vizAradoM kA mata hai ki yaha romaka jAtaka kA citraNa hai| isI prakAra kA eka jaina AyAga paTTa hai jise lAvaNya zobhikA nAma kI gaNikA kI putrI ne dAna meM diyA thaa| isa zilA paTTa para bIca meM do stambhoM ke bIca meM eka stUpa hai jisake donoM bagala do muni, do suparNa tathA do yakSiNI haiN| isI prakAra kA eka toraNa bhI hai| jisake alaMkRta bhAga para buddha kI pUjA ke dRzya darzAye gaye haiN| ubhaya saMgrahAlayoM meM dhana kubera kI bhI eka 2 mUrti hai jo kuSANa kAla kI sundara kalA kI pratIka hai| inameM kailAza para baiThe hue pAsava pAna karate kubera dikhAye gaye haiM jinake pIche unakA anucara hai aura pAsa meM kubera kI strI tathA usakI sakhI dikhAI gaI hai / yaha kuSANa kAla mathurA kalA kA suvarNa yuga rahA hai| I0 prathama zatAbdI se tIsarI zatAbdI taka kA samaya mathurA kalA ke uccatama vaibhava kA yuga mAnA gayA hai jabaki yahAM kI kalA dharma aura zAsana kI khyAti dUra 2 taka thii| isa yuga meM janatA sarvatra vihAra, stUpa, caitya, devakula, puNya zAlA udayAna (pyAU) ArAma (bagIcA) Adi ke nirmANa meM karane meM parama utsAha kA paricaya detI rhii| isa kAla kI kalA kI eka anya mUrti hai jisameM do kuSANa jAtIya bhadva puruSa mAlA aura puSpa liye ziva liGga kI pUjA karate dikhAye gaye haiM / aura jinake bAI ora aMgUra kI bela para mora baiThA hai / isa mUrti se yaha pratyakSa prakaTa hotA hai ki zaka jAti ke videzI puruSoM ne bhI brAhmaNa dharma ke devI devatAoM kI pUjA upAsanA kI hai| yahAM bhagavAna buddha kI gupta kAlIna atyanta manohara mUrti hai| isI prakAra padmAsana lagAye jaina tIrthaGkara kI mUrti hai jo prabhA maNDala se pUrNa alaMkRta hai tathA hAtha samAdhi mudrA meM haiM / yaha kalA bhI guptakAla kI hai / isI prakAra se guptakAla kI kalA kA kauzala tathA parNa prAdurbhAva eka caturbhajI viSNu bhagavAna kI mUrti meM dekhane ko milatA hai| bhagavAna ke mukUTa meM makara kA AbhUSaNa hai aura muktA dAno ko mukha meM dabAye hue siha hai| isa mUti meM anya prAbhUSaNoM ko bhI yathA sthAna dikhAyA gayA hai| bharatapura ke antargata prApta mUrtiyoM kA bhI rUpa raMga kalA kauzala bilkula aisA hI hai jaisA ki mathurA kalA kI mUrtiyoM kA hai / jisase spaSTa hotA hai ki inake kArIgara eka hI hoMge / mathurA aura bharatapura samIpa meM haiM aura hai braja maNDala ke andara, ataH bhAva sAmya honA svAbhAvika hai / lalita kalAyeM hamArI pUrva prAcIna sabhyatA aura kalA kI dyotaka haiM, ataH braja maNDala aitihAsika, paurANika tathA anveSaNa kArya ke liye apanA eka vizeSa sthAna itihAsa meM rakhatA hai jahAM purAtatva pArakhiyoM ko abhiruci ke anusAra pracura sAmagrI hai jo unakI zodha meM pUrI sahAyaka ho sakatI hai|