Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 73 AtmAne AdhyAtmika vikAsakrama AtmAnI zaktionA kramika vikAsane guNasthAna kahe che. jainazAstramAM guNasthAna e pAribhASika zabdanI matalaba Atmika zaktine AvirbhAva arthAt enuM zuddha kAryarUpamAM pariNata rahevAnI taratama bhAvavALI avasthAo che. AtmAnuM vAstavika svarUpa zuddha cetanA yA pUrNAnaMdamaya che. jyAM sudhI AtmAnI upara ghana vAdaLAnI jema tIvra AvaraNanI ghaTA chavAelI hoya che tyAM sudhI enuM asalI svarUpa dekhA detuM nathI, kintu AvaraNe kramazaH zithila cA naSTa thaye ja enuM asalI svarUpe pragaTa thAya che. AvaraNanI tIvratA jyAM sudhI AkharI hadanI hoya che tyAM sudhI AtmA prAthamika avikasita avasthAmAM hoya che ane jyAre AvaraNa bIlakula naSTa thAya che tyAre AtmA carama avasthA-zuddha svarUpanI pUrNatAmAM vartamAna hoya che. jema jema AvaraNAnI tIvratA kama hoya che, tema tema AtmA prAthamika avasthAne choDIne dhIme dhIme zuddha svarUpane lAbha prApta karato carama avasthA tarapha prasthAna kare che. prasthAna vakhate A be avasthAnI vacamAM ene aneka nIcI-UMcI avasthAone anubhava karavo paDe che. prathama avasthAne avikAsanI avasthA athavA adhaHpatananI parAkASThA ane chellI avasthAne vikAsa yA utkrAntinI parAkASThA samajavI joIe. A vikAsakramanI madhyavatinI badhI avasthAone apekSAe ucca yA nIca paNa kahI zakAya che. arthAt madhyavatinI keI paNa avasthA uparavALI avasthAnI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ c4]. zrI che. a. jaina granthamAlA apekSAe nIca ane nIcevALI avasthAnI apekSAe ucca kahI zakAya che. vikAsanI tarapha prasthAna karato AtmA vastutaH ukta prakAranI saMkhyAtIta AdhyAtmika bhUmikAone anubhava kare che, paraMtu jainazAstramAM saMkSepamAM enuM vargIkaraNa karIne tenA cauda vibhAga karyA che, je "cauda guNasthAna" kahevAya che. rAga-dveSanA adhyavasAyathI manane nigraha karanArI temaja aihika-pAralaukika abhilASAone tyAga karanArI vyakti kama rokI zake che. karmanA upAdAnamAM heturUpa evA pariNAmane abhAva te "saMvara" kahevAya che. AdhyAtmika vikAsane krama Asavanirodha yAne saMvaranA krama upara avalaMbita che. ethI jema jema saMvaranI mAtrA vadhatI jAya, tema tema ucca ucca guNasthAna prApta thatuM jAya che. tamAma AvaraNamAM mohanuM AvaraNa pradhAna che ke jenAthI rAga-dveSanI utpatti che. jyAM sudhI meha balavAna ane tIvra hoya tyAM sudhI anya tamAma AvaraNe balavAnuM ane tIvra banelA rahe che. enAthI viparIta moha nirbala thaye ja anya AvaraNanI evI ja dazA thaI jAya che. arthAt meha nirbala thaye chate anya AvaraNe paNa nirbala banI jAya che. ataH AtmAne vikAsa karavAmAM mukhya bAdhaka mehanI prabalatA ane mukhya sahAyaka mehanI nirbalatA samajavI joIe. ethI karI guNasthAnanI vikAsakramagata avasthAo mehazaktinI utkaTatA, mandatA tathA abhAva para avalaMbita che. mehanI pradhAna zakitao be che. emAMthI pahelI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 7pa zakti AtmAne darzana arthAt svarUpa-pararUpane nirNaya kiMvA jaDa-cetanane vibhAga yA viveka karavA detI nathI ane bIjI zakti AtmA vivekane prApta karyo chate paNa tadanusAra pravRtti arthAt adhyAsa para pariNatithI chUTI svarUpalAbha karavA detI nathI. vyavahAramAM paNa sthAna sthAna para e dekhAya che kekaI vastunuM yathArtha darzana yA bodha karyethI ja te te vastu meLavavAnI yA tyAgavAnI ceSTA hoI zake che ane saphala paNa bane che. AdhyAtmika vikAsagAmI AtmA mATe mukhya be ja kArya che. pahelA svarUpa tathA pararUpanuM yathArtha darzana kiMvA bhedajJAna karavuM ane bIjuM svarUpamAM sthita rahevuM. emAMthI pahelA kAryane rokavAvALI mehazaktine jainazAstramAM darzanamAha" ane bIjA kAryane rokavAvALI mohazaktine cAritraha" kahevAya che. bIjI zakti pahelI zaktinI anugAminI che arthAta pahelI zakti prabala hoya che, tyAM sudhI bIjI zakti kadi paNa nirbala hetI nathI. ane pahelI zakti manda, mandatara ane mandatama heye chate ja bIjI zakti paNa kramazaH e ja pramANe thAya che. athavA eka vAra AtmA svarUpadarzana pAme te phera svarUpalAbha karavAne mArga prApta thAya che. avikasita kivA sarvathA adhapatita AtmAnI avasthA prathama guNasthAna che. emAM mehanI ukta banne zaktio prabala hevAnA kAraNe AtmAnI AdhyAtmika sthiti bIlakula nIcI hoya che. A bhUmikAmAM AtmA cAhe Adhibhautika utkarSa game teTale karI le, paNa enI pravRtti tAvika
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 ] zrI jI. e. jaina granthamAlA lakSyathI sarvathA zUnya hoya che. jevI rIte dizAzramavALo manuSya pUrvane pazcima mAnI gati kare che ane pitAnA ISTa sthAnane nahi pAmatA ene badhe zrama vRthA bane che, tevI rIte prathama bhUmikAvALo AtmA pararUpane svarUpe samajI ene meLavavAne pratikSaNa anurakta rahe che ane viparIta darzana yA mithyASTinuM kAraNa rAgadveSanI prakhelatAne zikAra banIne tAtvika sukhathI vaMcita rahe che. A bhUmikAne zrI jainazAsanamAM "bahirAtmabhAva" kiMvA "mithyAdarzana" kahevAya che. A bhUmikAmAM jeTalA AtmA vartamAna hoya che e badhAnI AdhyAtmika sthiti eka ja sarakhI hotI nathI, arthAtu badhA upara sAmAnyataH mehanI bane zaktinuM Adhipatya hoce chate paNa thoDeghaNe taratamabhAva avazya hoya che. keI para mohane prabhAva gADhatama, keI para gADhatara ane kaI para enAthI paNa ochA hoya che. vikAsa kare e AtmAne prAyaH svabhAva che. ethI karI jyAre jANatAM ke ajANatAM AtmA uparathI mohane prabhAva kama thate Ave che, tyAre kaMIka vikAsanI tarapha agresara thAya che ane tIvratama rAgadveSane kaMIka manda karIne mohanI prathama zaktine chinnabhinna yogya AtmabaLa pragaTa karI le che. AvI sthitine jainazAstramAM "granthibheda" kahevAya che. pranthibhedanuM kArya ati viSama che. rAgadveSarUpa tIvratama viSagraMthi eka vAra zithila yA chinnabhinna thaI jAya to beDe pAra thaye samaja, kAraNa ke-tyAra bAda mehanI pradhAna zakti darzanamohane zithila thavAmAM vAra lAgatI nathIH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramAthi lekhasaMgraha [ 77 ane dazameha zithila thaye eTale cAritrahanI zithilatAno mArga khUllI javAmAM vAra lAgatI nathI. eka tarapha rAgadveSa pitAnA pUrNa baLane praveza kare che ane bIjI tarapha vikAsamukha AtmA paNa rAgadveSane prabhAvane kama karavAne mATe potAnA vIrya-baLane prayoga kare che. A AdhyAtmika yuddhamAM mAnasika vikAra ane AtmAnI pratidvandratAmAM koI eka te kaI bIje lAbha prApta kare che. aneka AtmAo evA paNa hoya che ke-rasthibheda karavA gya baLa pragaTa karIne paNa chevaTe rAgadveSanA tIvra prahArathI Ahata banI-hAra khAIne pitAnI mULa sthitimAM AvI jAya che ane aneka vAra prayatna karavA chatAM paNa rAgadveSa para jyalAbha prApta karI zakatA nathI. ghaNA AtmAo evA paNa hoya che ke-teo na te hAra khAIne pAchA phare ane na to jayalAbha prApta kare, kintu cirakALa sudhI AdhyAtmika cuddhanA medAnamAM paDI rahelA hoya che. keI ke AtmA evA paNa hoya che, ke je pitAnI zaktine yathocita prayoga karIne A AdhyAtmika yuddhamAM rAgadveSa para jayalAbha prApta karI le che. koI paNa mAnasika vikAranI pratidvandratAnI A traNe avasthAomAM kadi hAra khAIne pAchA pharavuM, kadi pratispardhAmAM sthira rahevuM ane kadi lAbha prApta kare, A anubhava darekane hoya che. A ja saMgharSa kahevAya che. saMgharSa vikAsanuM kAraNa che. cAhe vidyA, dhana, kIrti Adi koI paNa ISTavastu prApta karatI vakhate acAnaka aneka vidane upasthita thAya che ane enI pratidvandratAmAM ukta prakAranI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 ]. zrI cha. a. jaina granthamAlA traNe avasthAone anubhava prAyaH badhAne hoya che. keI vidyArthI dhanAtha yA kItikAMkSI jyAre pitAnA ISTanI prApti arthe prayatna kare che, tyAre kAM te vacce aneka kaThinatAo joIne prayatnane choDI de che yA to kaThinatAone pAra karIne ISTaprAptinA mArga para asara thAya che. je agresara thAya che, te mATe vidvAna, dhanavAna yA kItizALI bane che. je kaThinatAothI DarIne pAcho bhAge che, te pAmara, ajJAnI ane kItihIna banI rahe che. ane je kaThinatAene na te jItI zakti ke na te hAra khAI pAchA pharate, te sAdhAraNa sthitimAM ja paDI rahI keI dhyAna kheMcavA yogya utkarSa yA lAbha prApta karI zakto nathI. A bhAvane samajAvavAne zAstramAM eka dRSTAMta ApeluM che. te e che ke-keI traNa pravAsI amuka nagara tarapha nIkavyA che. cAlatAM cAlatAM teo upadravathI bhayaMkara aTavImAM AvI caDe che. temanA AgamananI rAha joIne ja besI rahyA hoya ema be cAro temane pakaDavA doDI Ave che. A bannene AvatAM joI bhayabhIta thayela eka manuSya te satvara pibArA gaNI jAya che, bIje mANasa te cerenA paMjAmAM sapaDAya che, jyAre trIjo puruSa te asAdhAraNa puruSArtha pheravIne be carone haMphAvI-harAvI aTavI oLaMgI ISTanagare jaI pahoMce che. A dRSTAntane upanaya e che ke-traNa manuSya te saMsArI jI, bhayaMkara aTavI te saMsAra, be cera te rAgadveSa, cerenuM nivAsasthAna te grathideza, cArothI bIje bhAgI janAre manuSya te malina adhyavasAyanA ge
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramAdhi lekhasaMgraha [70 pAcho dIrgha sthitivALA karmo bAMdhanAro jIva, cerInA paMjAmAM sapaDAyela manuSya te granthidezamAM rahela jIva, ke je vizeSa zuddha pariNAmanA abhAve granthi bhedate nathI temaja avasthita pariNAmI hovAthI pAche paNa vaLato nathI, tathA pitAnuM zurAtana vAparI ISTanagare jaI pahoMcanAra manuSya te kuhADAnI tikSaNa dhAra jevA AgaLa kahevAmAM AvanAra apUrvakaraNarUpI adhyavasAye karI rAgadveSanI granthine cIranAra samyakatva saMpAdana karanAra bhavya jIva. A rIte mAnasika vikAronI sAthe AdhyAtmika yuddha karavAmAM je jayaparAjaya thAya che, tene suMdara khyAla A daSTAntathI AvI zake tema che. prathama guNasthAne rahevAvALA vikAsagAmI evA paNa AtmAo hoya che, ke jeNe rAgadveSanA tIvratama vegane thaDA paNa dabAvelA hoya che, paNa mohanI pradhAna zakti arthAt darzanamohane zithila karelI hotI nathI. ethI karI tevA AtmAo je ke AdhyAtmika lakSya viSe sarvathA anumUlagAmI nathI hotA, te paNa ene bedha tathA cAritra anya avikasita AtmAnI apekSAe suMdara hoya che. A jene IrSA-dveSa Adi deze bahu ja thoDo prabhAva pADI zake che arthAt ghaNuM maMda paDI gayelA hoya che, kemake-A jIne AtmakalyANa karavAnI tIvra abhilASA hoya che ethI karIne teo saMsAranA prapaMcathI dUra rahevA mathe che. Ama hoIne teo nItinA mArge cAle, satparuSane pakSapAta kare tathA sudevAdinuM bahumAna jALavavA athAga parizrama
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 ] zrI jI. e. jaina granthamAlA Adare temAM navAI nathI. AvA jI adhyAtmanI prathama bhUmikALavALA mitrAdaSTiAna "apunabaMdhaka" hoya che, eTale ke-je avasthA daramiyAna mithyAtvane ukRSTa baMdha aTakI jAya evI avasthAe teo pahoMcelA hoya che. jo, ke evA AtmAonI AdhyAtmika dRSTi sarvathA Atmonmukha na hevAnA kAraNe vastutaH mithyASTi, viparItadaSTi vA asadRSTi kahevAya che, te paNa te saddaSTinI samIpa laI javAvALI hovAnA kAraNe zAstrakAre upAdeya mAnelI che. dha, vIrya ane cAritranI taratamabhAvanI apekSAe A asat daSTinA paNa cAra bheda karIne mithyASTi guNasthAnanI antima avasthAno zAstramAM vizada ullekha karela che. A cAra daSTiemAM je vatamAna hoya che, tene saddaSTine lAbha prApta karavAmAM vAra lAgatI nathI. sAdha, saddavIrya ane saccAritranI taratamabhAvanI apekSAe saddaSTinA paNa cAra vibhAga karelA che, jemAM mithyASTine tyAga karI athavA mehanI eka yA be zaktiene chatI AgaLa vadhelA vikasita AtmAone samAveza thaI jAya che athavA bIjI rIte kahIe te jemAM AtmAnuM svarUpa bhAsita hoya ane enI prApti mATe mukhya pravRtti hoya te saddaSTi. enAthI viparIta jemAM ArabAnuM svarUpa na te yathAvata bhAsita hoya ane na te tenI prApti mATe pravRtti hoya, te asaSTi . bedha, virya ane cAritranA taratamabhAvane lakSyamAM rAkhI zAstramAM banne dRSTinA cAra cAra vibhAga pADelA che,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 81 jemAM sarve vikAsagAmI AtmAono samAveza thaI jAya che ane jenuM varNana jANavAthI AdhyAtmika vikAsanuM citra A sAme khaDuM thaI jAya che. e jANavAne mATe bha0 zrI haribhadrasUrikRta gadRSTisamuccaya tathA pU. u0 zrI yazevijyajIkRta 21 thI 24 sudhI cAra dvAciMzika jevI joIe. AtmA anAdikALathI janma-maraNanA pravAhamAM paDele temaja aneka zArIrika tathA mAnasika duHkhane anubhavo ajJAnapaNamAM-anAgathI, giri-nadI-pASANanA nyAyathI jyAre AtmAnuM AvaraNa kaMIka zithila thAya che ane enuM kAraNa te AtmAne anubhava tathA vilAsanI mAtrA kaMIka vadhe che, tyAre te vikAsagAmI AtmAnA pariNAmonI zuddhi tathA kamaLatA kaMIka vadhe che, jethI karI rAga-dveSanI tIvratama durbheda granthine teDavAnI gyatA ghaNe aMze prApta karI le che. A ajJAnapUrvaka duHkha saMvedanAjanita ati alpa Atmazuddhine jainazAstramAM "yathApravRttikaraNa" kahevAya che. tyAra bAda jyAre adhika Atmazuddhi tathA vilAsanI mAtrA vadhe che, tyAre rAga-dveSanI durbheda viSagranthino bheda karI zake che. A granthibhedakAraka Atmazuddhine "apUrvakaraNa" kahe che, kAraNa ke evuM karaNa-pariNAma vikAsagAmI AtmAne mATe apUrva-prathama ja prApta thAya che. tyAra bAda ethI paNa Atmazuddhi tathA vIlAsanI mAtrA kaMIka adhika vadhe che, tyAre AtmA mehanI pradhAnabhUta zakti-darzanamoha para avazya vijyalAbha prApta kare che. A vijayakAraka Atmazuddhine jainazAstramAM "anivRttikaraNa kahevAya che, kAraNa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 3. zrI jI. a. jaina granthamAlA ke-Atmazuddhi prApta karyothI AtmA darzanamoha para vijayalAbha prApta karyA sivAya rahetuM nathI arthAta te pAchA haThate nathI. ukta traNa prakAranI AtmazuddhimAM bIjI arthAt "apUrva karaNa" nAmanI zuddhi ja atyaMta durlabha che, kAraNa ke rAgaASanA tIvratama vegane rokavAnuM atyaMta kaThina kArya enA dvArA thaI zake che, je sahaja nathI. je eka vAra A kAryamAM saphaLatA prApta thaI jAya, te phera cAhe vikAsagAmI AtmA uparanI kaI bhUmikAthI gabaDI paDe to paNa pharI kaIne kaI vAra potAnA lakSyane--AdhyAtmika pUrNa svarUpane prApta karI le che. A AdhyAtmika paristhitinuM svarUpa anubhavagata vyavahArika daSTAnta dvArA kahevAya che. jema ke eka evuM vastra che, ke jemAM melathI atirikta cikaNApaNuM paNa lAgeluM che. te vastrane mela upara uparathI dUra kare eTale kaThina ane zamasAdhya nathI, teTalo cikAza dUra karavAmAM che. arthAt mela karatAM cikAza karavI e kaSTasAdhya che. je eka vAra cikAzapaNuM dUra thaI jAya te bAkIne mela dUra karavAmAM kiMvA kAraNavaza pharI lAgelA melane dUra karavAmAM vizeSa zrama paDatuM nathI ane vastrane asalI svarUpamAM sahajamAM lAvI zakAya che. upara uparane mela dUra karavAmAM je baLa vaparAya che enI sadaza "yathApravRttikaraNa" che, cikAzapaNuM dUra karavAmAM vizeSa baLa tathA zramanI samAna "apUrvakaraNa" che, ke je cikAzanI sarakhI rAgadveSanI tIvratama granthine zithila kare che. bAkI bacelA mala kiMvA cikAza dUra thayA bAda pharIne lAgelA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha f 83 malane dUra karavAvALA baLa-prayAganI samAna "anivRttikaraNa che. ukta traNeya prakAranA baLa-prayogamAM cikAza dUra karavAvALe baLa-prayoga ja viziSTa che. e prakAre apUrvakaraNarUpa pariNAma dvArA rAgadveSanI ati tIvratA maTI gayA pachI darzanamoha para vijaya prApta kare sahaja che. darzanamoha chatAye eTale pahelA guNasthAnanI samApti thaI. ukta pramANe hoye chate ja vikAsagAmI AtmA svarUpanuM darzana karI zake che arthAt Aja sudhI te AtmAnI je chIpamAM rUpAnI bhrAntinI jema pararUpamAM svarUpanI bhrAnita hatI te dUra thaI jAya che. ethI ja tenA prayatnanI gati UlaTI nahi thatAM sIdhI banI rahe che arthAt te vivekI banIne kartavya-akartavyane vAstavika vibhAga karI le che. A dazAne jainazAstramAM "antarAtmabhAva" kahevAya che, kAraNa ke A sthiti prApta karIne vikAsagAmI AtmA pitAnI aMdara vartamAna sUkSma ane sahaja evA zuddha paramAtmabhAvane dekhavA lAge che, arthAt antarAtmabhAva e AtmamaMdiranuM garbhadvAra che, jemAM praveza karIne te maMdiramAM vartamAna paramAtmabhAvarUpa nizcaya devanuM darzana karI zake che. A dazA vikAsakramanI caturthI bhUmikA kiMvA caturtha guNasthAnaka che, jene pAmIne AtmA prathama vAra ja AdhyAtmika zAMtine anubhava kare che. A bhUmikAmAM AdhyAtmika daSTi yathArtha (AtmasvarUpanukha) hovAnA kAraNe viparyAsa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84] zrI cha. a. jaina granthamAlA rahita hoya che, jene jenazAstramAM samyagdaSTi kiMvA "samyakutvakahe che. atra caude bhUmikAne-guNasthAne ne vicAra nahi karatAM caturtha samyagadaSTi guNasthAna sudhInuM kathana karyuM che. AtmavikAsanI zarUAta A bhUmikA prApta thayA pachI ja gaNatarImAM lekhAya che. A caturtha bhUmikA pAmelo AtmA utkrAnitakramamAM AgaLa vadhatA paMcama Adi guNasthAnI prApti thatAM uttarottara vikAsa ane dRSTinI zuddhatA adhikAdhika hoya che. e rIte vikAsakamamAM AgaLa vadhatA AdhyAtmika zAntinA anubhavathI vizeSa baLavAna thaI,cAritramehane naSTa karI, chevaTe aghAti karmane nAza karI pUrNa sthiratAsvarUpa chellI-carama avasthA arthAt caudamAM guNa sthAnane pAmI pUrNa zuddha svarUpI paramAtma avasthAne prApta karI kRtakRtya bane che. (sadara lekha hindInA gUrjarAnuvAdarUpe keTalAka pheraphAra tathA vadhAro karI mUkavAmAM Avela che. ) asaMgadazAne hetu vairAgya ane upazamanuM baLa vadhavAthI jIvane viSe saheje kSapazamanuM nirmaLapaNuM thAya che ane saheja sahejamAM siddhAMtajJAna thavAnuM kAraNa thAya che. je jIvamAM asaMgadazA Ave te AtmasvarUpa samajavuM sAva sulabha thAya che ane e asaMgadazAno hetu vairAgya ane upazama che, je pharI pharI zrI jinAgamamAM vistArela che-kahela che.