Atmanand Prakash Pustak 048 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531564/1

Page #1

ઠાનાભીનk 35,
-
ક
I , ,
, ,
પુસ્તક ૪૮ મુ.
મ
સંવત ૨૦૦૭.
મક જ થા.
તા. ૧૪-૧૧-૫૭
કાર્તિક,
વાર્ષિક લવાજમ શ ૩-૦e પારટેજ સહિત.
ર
T
/III)
મ કાશક:
fullllllllllllllllllllll
( શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા,
૮ અભી, હોલ છે)
ભાવના ...

Page #2

અ નુ કે મણિ કા.
૧ શ્રી વીરજિનેવર સ્તવન ૧૦. ... ... (લે. જંબૂવિજયજી મહારાજ ) ૬૧ ૨ શ્રી ભદ્રાવતી પાર્વનાથ તીર્થ ... ... ... (લે. જ'ખવિજયજી મહારાજ ) ૬૨ 8 તત્તાવધ... .. ... ...(લે. આચાર્ય શ્રી વિજય કરતૂરસૂરિજી મહારાજ ) ૬૮ ૪ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યશ્રીજી અદ્વિતીય ઉદારતા... ... ( લે. શ્રી દર્શનવિજયજી મ. ત્રિપુટી) ૭૦ ૫ જેસલમેર પ્રાચીન જ્ઞાનભંડાર અને મુનિ મહારાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ ( ઉદધૃત ) ૭૪ ૬ ધર્મ કૌશલ્ય... ••• .. •••
••• .. (લે. મૈક્તિક ) ૭૬ ૭ ઈછાયેગ શ યાગ અને સામર્થ્યાગ
... ... ( લે. ડે. ભગવાનદાસ મનઃસુખભાઈ એમ. બી. બી. એસ. ) ૭૭ ૮ સ્વીકાર-સમાલોચના... ... ... ... ... ... ... ( સભા) ૭૮ ૯ વર્તમાન સમાચાર છે.
* *** ( સભા ) ૮૦ ૧૦ લેકેષણા ( ઉદ્ધત ) ...
આ માસમાં થયેલ માનવંતા લાઇફ મેમ્બરો. ૧ શેઠ હાથીભાઈ ગલાલચંદ પેટ્રન સાહેબ ૭ શ્રી આમ કમળ, દાન, પ્રેમ, . ૨ મહેતા મંગલદાસ હીરાચંદ લાઈક્રુ મેમ્બબર
; } લાઈફ મેમ્બર
જ'બૂ મૂરિ ગ્રંથમાલા ) ૩ શ્રી વાડીલાલ મનસુખરામ લાઇબ્રેરી , ૮ શેઠ કકલભાઈ કેશવલાલ
પુસ્તકાલય
૯ શાહ ખીમજી દેવજી | ૪ શાહ ન્યાલચંદ હરખચંદ
૧૦ શાહ ભેગીલાલ જીવરાજ બીજા વર્ગ માંથી ૫ શેઠ મુલચંદભાઈ વાડીલાલ
૧૧ શાહ રતનશી ગુલાબચંદ ૬ શાહ જસવંતલાલ નગીનદાસ
૧૨ પારેખ કપુરચંદ શામજી
| ( કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય રચિત )
શ્રી ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ ચરિત્ર મૂળ
પ્રથમ ( ભાગ ) પર્વ બુકાકારે. ઉંચા ટકાઉ લેઝર પેપર ઉપર શ્રી નિર્ણય માગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપમાં છપાયેલ, પાકી કપડાની બાઈડી’ગની નકલે ઘણી જ થોડી સિલિકે રહી છે, પછી મળવા સંભવ નથી. સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓ મહાશયો અને જૈન જ્ઞાનભંડારામાં રાખવા જેવી છે (કિમત રૂા. છ પારટેજ અલગ. ).
જૈન સસ્તુ સાહિત્ય
( શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર નિબંધ) - ઉપરોક્ત નિબંધની તપાસણીનું કાર્ય શરૂ છે. તે કાર્ય પૂર્ણ થયા બાદ તેનું પરિણામ આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકમાં નામ સહિત જાહેર કરવામાં આવશે, અને અગાઉ આપેલ જાહેર ખબર પ્રમાણે વેતન આપવામાં આવશે.

Page #3

00000GceGGGBOQED
આ સભાના માનવંતા પેટૂન.
શ્રી મહાવ્ય પ્રેસ,–ભાવનગર.
શેઠ હાથીભાઇ ગલાલચંદ
કચ્છ-મુદ્રા ( હાલ-મુબઇ )
088
Q0050% QUO
***°°°°380
475
TODAYTHEPO

Page #4

GLE
શેઠશ્રી હાથીભાઈ ગલાલચંદનું જીવનવૃત્તાંત.
કચ્છ દેશ પ્રાચીન સમયથી સુપ્રસિદ્ધ છે. હજારો વર્ષોના ઇતિહાસ તેની સાક્ષી પૂરે છે. શ્રી ભદ્રેશ્વરતીર્થની શીતલ છાયામાં આવેલ તે દેશના કચ્છમુદ્રામાં તા. ૧૫-૧૦-૧૯૦૦ના રોજ ઓશવાલ જૈન જ્ઞાતિના શેઠશ્રી ગલાલચંદ આશકરણને ત્યાં શેઠશ્રી હાથીભાઈનો જન્મ થયે હતો પૂર્વના પુણ્યચોગે લઘુવયથી જ શેઠશ્રી હાથીભાઈ નિડર, સંસ્કારી, સાહસિક અને બુદ્ધિશાળી છે હતા. સામાન્ય કેળવણી લઈ માત્ર સત્તર વર્ષની ઉમરે ભાગ્યદેવી મુંબઈ લઈ ગઈ અને પૂર્વના સુકૃતને લઇ ક્રમે ક્રમે મુખ્ય મુખ્ય વ્યાપારીઓને પ્રેમ સંપાદન કર્યો અને દુનીયાના સર્વ વ્યાપારની માહિતી મેળવતાં–માર્ગદર્શન પ્રાપ્ત થયું અને શેર બજાર, ફ બજાર, એરંડા, સોના, ચાંદી વગેરે વ્યાપાર હાથે કર્યાં. હજારો અને લાખો રૂપીઆની ઉથલપાથલ કરતાં પૂર્વ પુણ્ય લક્ષમીદેવી પ્રસન્ન થઈ. જીવન અને લક્ષ્મીની અસ્થિરતા જાણી અનેક ધાર્મિક કાર્યોમાં લાખો રૂપીઆની સખાવતો કીર્તિદાનની પરવા કર્યા વગર કરવા લાગ્યા અને સાથોસાથ ગુપ્ત દાન પણ થવા લાગ્યા. દરેક વ્યાપારની (વસ્તુની) લાઈન તેઓશ્રીને ત્યાંથી દેરાવા લાગી. માર્ગદર્શક થવા લાગી.
| શેઠ સાહેબના ધર્મપત્ની શ્રી ચંદનબહેન પણ સુશીલ અને ધર્મ પરાયણ છે. શેઠશ્રી હાથીભાઈને ચાર ભાઈઓ, એક પુત્ર, ચાર પુત્રીઓ જે સર્વ માયાળુ, ધર્મનિષ્ઠ તેમજ વિનયી છે. શેઠશ્રી નિરાભિમાંનિ, માયાળુ, સરહદયી, ધર્મપ્રેમી અને સમયજ્ઞ છે. આવા પુણ્ય પ્રભાવક જૈન બધુએ આ સભાની પ્રતિષ્ઠા જાણી, પેટ્રનપદ સ્વીકારવાથી તેઓશ્રીને આભાર માનવામાં આવે છે, અને સભા તે માટે ગૌરવ લે છે. પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીચે છે, કે શેઠશ્રી હાથીભાઈ દીર્ધાયુ થઈ આધ્યાત્મિક, આર્થિક, શારીરિક લક્ષમી વિશેષ પ્રાપ્ત કરી આત્મકલ્યાણ સાધે.
a FFF
45475

Page #5

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
.. પ્રકાશક:–શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર ..
પુસ્તક ૪૮ મું,
વીર સં. ૨૪૭૭ વિક્રમ સં. ૨૦૦૭.
કાર્તિક :: તા. ૧૪મી નવેમ્બર ૧૯૫૦ ::
અંક ૪ થે.
શ્રી વીરજિનેશ્વર સ્તવન.
(ચાલ-પારેવડા જાજે વીરાના દેશમાં......) પૂજન ચરણે શ્રી વિરજિણુંદના,
કરું શ્રી ત્રિશલાનંદના.
હે પૂજના ચરણે શ્રી વીરજિર્ણ દના. પંચામૃત જિન અંગ પખાલી,
કરું વિલેપન ચંદના. હૈ પૂજના ૧ ઉત્તમ જાતિના પુષ્પોની માલા,
રચી ઠવું પ્રભુ કંઠમાં. હે પૂજના૦ ૨ શિરે મુગટ કાને કુંડલ પહેરાવું,
ધૂપ ઉવેખું દશાંગના. હૈ પૂજના૦ ૩ સ્વસ્તિક રચી જિન આગે હું મારું, ચાર ગતિની નિકંદના.
હો પૂજના ૪ જબ કહે સ્વામી સેવકને તારો, આપને સુખ અખંડના. હે પૂજન ૫
મુનિરાજ શ્રી અંબૂવિજયજી મહારાજ

Page #6

श्री भद्रावतीपार्श्वनाथतीर्थ.
લેખક: પૂ. મુનિરાજશ્રી જબ્રવિજયજી મહારાજ શ્રી ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું અતિ ભવ્ય, રમણીય અને પ્રાચીન તીર્થ મધ્યપ્રદેશના ચાંદા જીલ્લાના વરેરા તાલુકામાં વરરાથી ૧૨ માઈલે અગ્નિકોણમાં અને ચાંદાથી ૧૯ માઈલે વાયવ્યમાં આવેલા ભાદક નામના (લગભગ ૨૦): ઉત્તર અક્ષાંશ તથા ૭૯/૫ પૂર્વ રેખાંશ ઉપરના) ગામમાં આવેલું છે. આ વિશાલ તીર્થ તેમાંનું ઉત્તુંગ, આલીશાન અને ભવ્ય જિનાલય તથા તેમાં વિરાજમાન શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની ચાર ફુટ પહોળી તથા ફણા સુધી પાંચ ફુટ ઊંચી પ્રતિમા એટલાં બધાં આકર્ષક અને મનહર છે કે પ્રથમદર્શને જ માણસનું મન આનંદથી વ્યાસ અને પુલકિત થઈ જાય છે.
પુરાતત્ત્વને ખજાને ભાદક અત્યારે તે લગભગ ૫૦૦ ઘરની વસ્તીવાળું ગામડું જ રહ્યું છે, પણ માંદકથી આસપાસ અનેક માઇલે સુધી પથરાયેલા પ્રાચીન અવશેષોને જોતાં એમ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે કે પ્રાચીન કાળમાં ભાદક એક મહાન અને સુંદર નગરી હતી. ઉત્તરે ભાટાળાથી દક્ષિણે ચાંદા સુધી ૨૮ માઈલ લાંબા તથા ૧૬ માઇલ પૂર્વ-પશ્ચિમ પહેળા પ્રદેશમાં સંખ્યાબંધ પ્રાચીન તળાવ અને બાંધેલા કુવાઓ તથા માદક આસપાસ મંદિર અને મૂતિઓના ભગ્નાવશેષે મોટા પ્રમાણમાં મળી આવે છે. ભાદક ગામની અત્યંત સમીપના પ્રદેશમાં અત્યારે પણ નાનાં મોટાં લગભગ ૩૦ તળાવો વિદ્યમાન છે. ચિંતામણિ તલાવ, સૂર્યકુંડ, ચંદ્ર કુંડ, એવાં મને હર નામે પણ આ નગરીના લોકોની ઉચ્ચ ગૌરવશાલી ભાષાને તેમ જ તેમની સંસ્કૃતિને પરિચય કરાવે છે. અહીં પ્રાપ્ત થતી મૂર્તિઓમાં જૈન, બૌદ્ધ અને વૈદિક એમ ત્રણ પ્રકારની મૂર્તિઓ મુખ્યત્વે કરીને છે. વૈદિક મૂતિઓમાં ખાસ કરીને ગણપતિની અને મહાદેવ-પાર્વતીની મૂર્તિઓ જ મોટા પ્રમાણમાં છે. વિશાળ સંખ્યામાં અહીં મળી આવેલ જૈન, બૌદ્ધ તથા વૈદિક મૂર્તિઓ જોતાં આ નગરી ત્રણે સંસ્કૃતિઓનું કેન્દ્ર હતી એમ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. જેમણે નજરે જોયું છે તેવા લોકો કહે છે કે આજથી ત્રીસેક વર્ષ પૂર્વે આ બધી મૂર્તિઓને વેગમાં ભરીને સરકારી પુરાતત્વ ખાતા તરફથી લઈ જવામાં આવી છે અને તે નાગપુર વિગેરે સંગ્રહસ્થાનમાં રાખવામાં આવી છે. આજે પણ કેટલીક વાર ખોદતાં તથા ખેતર ખેડતાં મૂર્તિઓ મળી આવે છે.
ત્રણે સંસ્કૃતિઓના ત્રિવેણી સંગમ સમાન આ નગરીને ઈતિહાસ અંધારામાં જ છે એમ કહીએ તો ચાલે. આ નગરીમાં જ્યારે જ્યારે કયા કયા રાજ્યકર્તાઓ થઈ ગયા, તેમ જ આ નગરીને વિનાશ ક્યારે થયો વિગેરે નિશ્ચિત કઈ હકીકત મળી શકતી નથી. અત્યારે તે આ નગરીને સ્થાને ખંડિયેર અને આસપાસ મેટું ભયંકર જંગલ થઈ ગયાં છે, ખાસ
1. “શ્રી અંતરિક્ષપાર્શ્વનાથજી તીર્થ ” આ લેખમાળા ચાલુ જ છે, એ ચાલુ લેખમાળામાં વચમાં આ લેખ દાખલ કરવામાં આવ્યો છે, એ વાચાએ લક્ષ્યમાં રાખવું.

Page #7

@DOWOOOOOOOOOOOOD@@@@@
શ્રી ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથ (ભાદક) તીર્થની પેઢી તરફથી
શ્રી સંધને દર્શનાર્થે ભેટ,
'DoolOOOOOO@
JO'DO@DD '
દેવાધિદેવ શ્રી ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથ ભગવાન,
મુ. ભાદક (૧૭૯લા-ચાંદા, મધ્યપ્રદેશ) પ્રભુનાં પ્રતિમાજીની ફગા સહિત ઉચાઈ ૬૦, ઈંચ છે; , મસ્તક સુધી ઊંચાઈ પ૦, ઈચ
પ્રકાશક : શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર,
DUDDDDDDDOOOOOOOOOOOOG

Page #8

स
XX-XSSEBEBASES
આકેલા (વરાડ) નિવાસી શા. અમરચંદજી શ્રીમાલના સુપુત્ર શા. રાજમલજી તથા પૈત્ર
| રિખવચંદજી અને પારસમલજી તરફથી શ્રી સંધને દર્શનાર્થે ભેટ -
શ્રી ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથ જિનાલય (મુ. ભાદક, મધ્ય પ્રદેશ) ( સાથેના ફેટામાંનાં પ્રતિમાજી આ જિનાલયમાં મૂલનાયક તરીકે બિરાજે છે.)
Tઇ

Page #9

શ્રી ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથજી તીર્થ.
s૩
કરીને પૂર્વ દિશા તરફ જંગલ મેટા પ્રમાણમાં છે. આ ગામથી પશ્ચિમ દિશામાં ૬ માઈલ દૂર ઈતિહાસપ્રસિદ્ધ વરદા' (વધુ) નદી વહે છે. આ નગરીનો વિનાશ કયારે થયો? એ કંઈ ચોક્કસ કહી શકાતું નથી, પણ આપણે મંદિરની પાછળ એક ચંડિકાનું મંદિર ઊભું છે, તેમાં એક થાંભલા ઉપર વિક્રમ સંવત ૧૧૩૩ નો એક શિલાલેખ છે, તેમ જ ભાદક સ્ટેશનથી ગામ તરફ આવતાં વચમાં એક ભવનાગનું મંદિર છે તેમાં એક ખંડિત શિલાલેખ શકે ૧૩૦૧ અથવા ૧૩૬૮ ની સાલન છે. સ્ટેશનથી આવતાં એક તળાવ પાસે ટેકરા ઉપર મંદિર છે તેમાં સંવત ૧૧૬૯ નો એક શિલાલેખ છે. એ જોતાં તે તે વર્ષો સુધી આ નગરી નગરીરૂપે વિદ્યમાન હતી એમ જરૂર લાગે છે. ત્યાર પછી ગમે ત્યારે નાશ પામી હશે.
તીર્થની પ્રસિદ્ધિ
કાળબળના વિકરાળ ઝપાટ અને સપાટા વાગવા છતાં અખંડિતરૂપે રહેલી અને ભાવિ પુનરુદ્ધારનો રાહ જોતી શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની અંધકારમાં દીપક સરખી એક પ્રભાવી પ્રતિમા આમાં વિદ્યમાન હતી. અત્યારે જે જિનાલય છે તે જ સ્થળે એક નાના જીર્ણશીર્ણ થઈ ગયેલા અને જંગલની ઝાડીમાં ઉભેલા મંદિરમાં ધૂળ-કચરાથી અહીં દટાયેલી અવસ્થામાં આ પ્રતિમા હતી. નજીકના જ ગામના ગામડિયા લેકે શ્રદ્ધાથી આના ઉપર સિંદૂર ચડાવતા હતા. અને કેસરિયા બાબાના નામથી ઓળખતા હતા. ચાંદામાં આ વખતે એક ક્રિશ્ચિ યન મીશનરી કામ કરતી હતી. તેમાં એક યુરોપિયન પાદરી આ બાજુ આવી ચડેલો. તેના જેવામાં આ પ્રતિમાં આવી. તેણે સરકારી પુરાતત્વખાતાને ખબર આપી. પુરાતત્ત્વખાતાએ તરત જ આ સ્થાનને કબજે લઈને તેમ જ સાફસુફી કરાવીને મૂર્તિને યોગ્ય સ્થાને બેસાડી અને એક ચેતરો બાંધી ચારે બાજુ લોઢાના તારની વાડ કરી દઈને “રક્ષિત સ્મારક” (Protected monument) તરીકે આની જાહેરાત કરી.
લગભગ આ અરસામાં વિક્રમ સંવત ૧૯૬૬ ના મહાસુદ ૫ ને સોમવારની રાતે શ્રો અંતરિક્ષપાશ્વનાથજીતીર્થની પેઢીના મુનીમ શા. ચત્રભુજ પુંજાસાને એક સ્વમ આવ્યું કે તે ભાદક પાસે જંગલમાં ફરી રહ્યા છે અને તેમની પાછળ ૧૦ હાથ લાંબે નાગ દેડી રહ્યો છે. ચતુર્ભુજ આગળ ડે અને નાગ પાછળ દોડે. છેવટે ચતુર્ભ જે થાકીને નાગને વિનંતિ કરી કે “તમે શા માટે મારી પાછળ પડ્યા છો?” ત્યારે સાપે મનુષ્યવાણીથી કહ્યું કે “હું તને એક ચમત્કાર બતાવું. તું પાંચસો રૂપીઆ ખર્ચ કર.” ત્યારે ચતુર્ભુજે કહ્યું કે “હું તે ગરીબ માણસ છું, પાંચસો રૂપીઆ ક્યાંથી લાવું?' સાપે પૂછયું કે “એટલા પણ તારી પાસે રૂપીઆ નથી ?” ચતુર્ભુજે કહ્યું કે “ના, સાચું કહું છું, મારી પાસે કંઈ નથી.” ત્યારે નાગરાજે કહ્યું કે, “ઠીક, ત્યારે તું પાછળ જે.' ચતુર્ભુજ બીતાં બીતાં પાછળ જોયું તે જંગલ નહીં, પણ ત્યાં તો નગર જ હતું. અને તેમની સામે જ એક મંદિરમાં પશ્ચિમાભિ
૧. આ વરદા નદીના કાંઠા ઉપર જ દમયંતી અને રુકિમણીનું પિયર ઈતિહાસપ્રસિદ્ધ કડિનર નગર આવેલું છે. આ સંબંધી વિશેષ જાણવા માટે “કંડિનપુર' એ શીર્ષક નીચેને જેનસત્યપ્રકાશ માસિકના ૧૫-૫-૫૦ ના અંકમાં મારો લેખ જુઓ.

Page #10

६४
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મુખી પાર્શ્વનાથભગવાનની, પીળા રંગની વિશાળકાય પ્રતિમા બિરાજમાન હતી. નાગરાજે ચતુર્ભુજભાઈને કહ્યું કે “જે, ભદ્રાવતી નગરીમાં કેસરિયા પાર્શ્વનાથનું આ તીર્થ છે. ઘણુ સમયથી આનો વિચ્છેદ થયે છે. તેના પુનરુદ્ધાર માટે તું પ્રયત્ન કર.”
સ્વમ સમાપ્ત થયું અને તેમણે ભાદક ગામના સ્થાનની તપાસ કરવા માંડી. છેવટે ખબર પડી અને મહા સુદ નવમીના દિવસે જ ભાદક આવ્યા. ગામના લોકો પાસેથી સાંભળ્યું કે-આ સ્થાન પ્રાચીન ભદ્રાવતી છે. પ્રતિમાજીની શોધ કરતાં કરતાં છેવટે સાંજના ચાર વાગ્યા આસપાસ સ્વપ્નમાં જોઈ હતી તેવી પ્રતિમા ગામની પાસે જ ગીચ ઝાડીની અંદર જેવામાં આવી કે જેને સરકારે “રક્ષિત સ્મારક તરીકે જાહેર કરી હતી. તેમણે પાસેના ચાંદા શહેરમાં વસતા જેને ખબર આપી. બધા આવીને જોઈ ગયા. ચાંદામાંના તથા આસપાસના વર્ધા, હિંગનઘાટ, વેરા વિગેરે સ્થાનોમાં વસતા વેતાંબર જેને એ તરત એકત્રિત થઈને સરકાર પાસેથી કબજો મેળવવા માટે પ્રયત્ન શરૂ કર્યો. સંઘના સદ્ભાગ્યે આ પ્રતિમાજી અને ૧૦ એકર જમીન સરકાર તરફથી કેટલાક કરારો સાથે વેતાંબર જૈનસંઘને અર્પણ કરવામાં આવ્યાં. ઈસ્વીસન ૧૯૧૨ માં સરકારે પટ્ટો કરી આપે. ત્યાર પછી તે સુંદર ધર્મશાળા તથા ભવ્ય જિનાલય બાંધવામાં આવ્યાં. અને ઘણું ધામધુમપૂર્વક વિક્રમ સંવત ૧૯૭૯ ના ફાગણ સુદિ ૩ ને દિવસે પ્રતિમાજીની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. આ તીર્થની પ્રસિદ્ધિ તેમજ ઉન્નતિ માટે વર્ધાનિવાસી શ્રી હીરાલાલજી ફત્તેપુરીયાએ અસીમ પરિશ્રમ ઉઠાડ્યા છે.
તે વખતના કમિશ્નર સર ટેન્કસ્સાયને આ પ્રતિમાજી ઉપર ઘણું શ્રદ્ધા હતી. જ્યારે તે મધ્યપ્રાંતના ગવર્નર બન્યા અને અહીં દર્શન કરવા આવ્યા હતા ત્યારે ૧૦૦૦ રૂપીઆની સરકાર તરફથી મંદિરને ભેટ કરી હતી. ૧૪૨ એકર જેટલી જમીન પણ સરકારે મંદિરને ભેટ તરીકે આપી દીધી છે. ત્યારપછી અનુક્રમે આ તીર્થ ઘણી ઊંચી સ્થિતિએ પહોંચી ગયું છે. જયાં કેવળ ભયંકર જંગલ હતું અને રાતે વાઘ વિગેરે શિકારી પ્રાણીઓ આવતાં હતાં ત્યાં આજે નંદનવન બની ગયું છે.
સ્ટેશનથી ગામ લગભગ ૧ માઈલ દૂર છે. ઠેઠ સુધી બાંધેલી સડક છે. મંદિર ગામના એક છેડા ઉપર આવેલું છે. મંદિરના કંપાઉંડમાં પ્રવેશ કરતાં પહેલાં ઔષધાલય આવે છે, પછી એક મોટો અને સુંદર દરવાજે આવે છે. અંદર બંને પડખે લાંબી ધર્મશાળાઓ . છે. સામે મંદિર છે. વચલા વિશાળ ચોગાનમાં બંને બાજુ સુંદર મેટા બગીચા છે. વચ્ચે મંદિરમાં જવાનો રસ્તો છે. દરવાજામાં પ્રવેશ કરતાં જ જમણે હાથે ગુરુમંદિર તથા ડાબા હાથે નાગપુરના શ્રી હીરાલાલજી કેશરીમલજી ઝવેરીએ નવું બંધાવેલું આદીશ્વરભગવાનનું એક નાનું પણ સુંદર જિનાલય છે. મુખ્ય શ્રી પાર્શ્વનાથભગવાનના જિનાલયમાં ગભારાના ત્રણ મુખ્ય વિભાગ છે. વચલા વિભાગમાં પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા બિરાજે છે. પ્રતિમા ઘણી પ્રાચીન હોવાને લીધે તેના ઉપર કાળો લેપ કરાવવામાં આવે છે. પ્રતિમાજીની કાંતિ અને શોભા ઘણી જ અદૂભુત છે. ભગવાનના જન્મકલ્યાણક પોષ વદ દશમ (ગુજરાતી માગ શર વદ દશમ ને દિવસે અહીં ઘણા મોટા પ્રમાણમાં મેળો ભરાય છે. મંદિરનું ખોદકામ ચાલતું હતું ત્યારે એક જ પથ્થરમાં કતરેલી એક ચૌમુખજીની પ્રતિમાં મળી આવી હતી.

Page #11

શ્રી ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથજી તીર્થં.
આ પ્રતિમા તથા શ્રી પાર્શ્વનાથભગવાનની પ્રતિમા કેટલી જૂની છે એ કઇ કહી શકાતુ નથી, પણ ઘણી જુની હાવી જોઇએ એટલું નક્કી છે. ચૌમુખજીની પ્રતિમાની મદિરના ઉપર શિખરના ગભારામાં પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી છે. તેના ઉપર કેસરીયા ર ંગના લેપ કરવામાં આવ્યા છે. આ ચામુખજીમાં એ બાજુ પાર્શ્વનાથ ભગવાન છે, એક માજી ચંદ્રપ્રભસ્વામી છે તથા એક માજી ઋષભદેવ ભગવાન છે.
૫
આ સિવાય પાછળથી ખેાદકામ કરતાં શ્રી ઋષભદેવભગવાનની એક ૧૯ ઇંચ ઊંચી એમ એ પ્રતિમાઓ મળી આવી હતી. આ બને નીચે એક ઓરડીમાં રાખેલી છે. તેમાં મેાટી પ્રતિમાની વિશિષ્ટતા એ છે કે દીક્ષાસમયે શ્રી આદીશ્વર ભગવાને ચતુષ્ટિ લેાચ કર્યા પછી ઇંદ્રની વિનંતિથી બાકીના ગરદન ઉપર રહેલા વાળને લેાચ કર્યા ન હતા. માટી પ્રતિમામાં બંને બાજુ વાળની આ લટા બતાવેલી છે. મેાટી પ્રતિમા ઘણી જ સુંદર છે અને પ્રતિષ્ઠા કરવા લાયક છે.
મુખ્યમંદિરમાં શ્રી પાર્શ્વનાથભગવાનનાં પ્રતિમાજીની આસપાસ ખીજા લગભગ ૨૦ પ્રતિમાજી છે. અને તે પ્રતિષ્ઠા સમયે, બુરાનપુર વગેરે બહારગામથી લાવીને પ્રતિષ્ઠિત કરેલાં છે. તેના ઉપરના લેખા જોતાં તે પ્રતિમાજીની મૂલ પ્રતિષ્ઠા વિક્રમની ૧૬ મી સદીમાં શ્રી વિજયસેનસૂરિજી, જયચંદ્રસૂરિજી, જિનદ્રસૂરિજી વિગેરેના હાથે થયેલી છે.
શ્રી જૈનશ્વેતાંબર સંધ તરફથી એક પેઢી સ્થાપવામાં આવેલી છે. ચાંદા, હિં‘ગનઘાટ, નાગપુર, વર્ષા, વારા વિગેરે આસપાસના ગામેાના જૈનગૃહસ્થા તેનું સચાલન કરે છે. યાત્રાળુઓની અનુકૂળતા માટે પેઢી તરફથી લેાજનશાળા પણ ચાલે છે. તેમ જ સ્ટેશન ઉપર દરેક ટાઇમે યાત્રાળુઓને લેવા તથા પહાંચાડવા માટે પેઢી તરફથી એલગાડીની પણુ હંમેશાંને માટે વ્યવસ્થા કરવામાં આવેલી છે, તેથી યાત્રાળુઓને ઘણી જ અનુકૂળતા રહે છે. પેઢી તરફથી એક ગૌશાળા તથા ઔષધાલય પણ ચલાવવામાં આવે છે. ૧૪ તળાવેામાં પેઢી તરફથી માછલાંની રક્ષા પણ કરવામાં આવે છે.
જોવાલાયક દશ્યા
ભાંદકગામથી લગભગ ૧ માઇલ દૂર વિઝાસણ નામે ઓળખાતી એક ટેકરી છે. આ ટેકરી ઉપર કારી કાઢેલી જોડે જોડે ત્રણ ગુફા છે. ત્રણે ગુફાઓમાં બુદ્ધની ૫ થી ૭ ફુટ ઊંચી ટેકરીના ખડકમાં જ કાતરેલી મૂર્તિ છે. આ મૂર્તિએ જીણુ થઇ ગયેલી છે, તેમ જ કાઇક કાઇક સ્થળે ખડિત પણ થયેલી છે.
૧. પ્રસિદ્ધ ચીની યાત્રી હ્યુએનસાંગ ચીનમાંથી ઇસ્વીસન ૬૨૯ માં નીકળીને ભારતમાં બૌદ્ધતીર્થોની યાત્રાર્થે આવ્યા હતા. તે લગભગ ૧૫ વર્ષ સુધી અહીં રહ્યો હતેા. અને ભારતના ઘણા ભાગેામાં ફર્યાં હતા. તે ફરતા ક્રૂરતા કલગથી કાસલ દેશમાં આવ્યા હતા. ત્યાંની રાજધાનીતુ એણે નામ-નામને! ઉલ્લેખ કર્યા સિવાય વર્ષોંન કર્યુ` છે કે: “ આ દેશની રાજધાનીના ધેરાવા લગભગ ૮ માઇલ છે. આ દેશની ભૂમિ દૂપ છે. રાહેર અને ગામડાં નજીક નજીક છે. લેાકા આબાદ છે. ચા અને કાળા છે. રાજા ક્ષત્રિય છે, પણ ધમ બૌદ્ધ છે. ઉદારતા માટે પ્રસિદ્ધ છે. અહીં ૧૦૦ બૌદ્ધ મઠ

Page #12

દ
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સ્ટેશનથી ગામ તરફ આવતાં એક તળાવ અને તેને કિનારે એક મંદિર છે. તેમાં ખાડામાં માટી ગણપતિની મૂર્તિ છે. ગામ પાસે ભદ્રનાગનુ મંદિર છે. પત્થરનુ એક સિંદૂરના લેપવાળુ બાણુ છે તેને લેાકા ભદ્રના કહે છે. સભામ`ડપમાં શેષનાગ ઉપર સૂઈ ગયેલા વિષ્ણુની મૂર્તિ છે. બહાર એક ખંડિત શિલાલેખના પત્થર છે. તેમાં શકે ૧૩૦૧ અથવા ૧૩૦૮ ની સાલના ઉલ્લેખ છે, અને તેમાં નાગનારાયણના મદિરતા છ[દ્ધાર કર્યાંની હકીકત છે.
આપણા મંદિરની પાછળ એક નાનું ચંડિકાનુ મંદિર છે. તેમાં થાંભલા ઉપર સંવત ૨૨૨ શ્રીવેને તેમજ સંઽિક્ષાનું નામ એટલુ વચાય છે. બાકીનેાં ભાગ ઘસાઇ ગયેા છે.
આપણા મંદિરની પાછળ લગભગ ૧ લીંગ દૂર ડાલારા તળાવ છે. તળાવ વચ્ચે એક ટેકરી છે. તળાવમાં પાણી ભરેલુ રહે છે. ટેકરી સુધી જવા માટે જૂના જમાનામાં બાંધેલા એક પત્થરના મજબૂત પૂલ છે. આ પૂલના દેખાવ ઘણા સુ ંદર લાગે છે. કહે છે કે અહીં જલમંદિર હતુ .
ગામથી લગભગ માઇલ દૂર ચિંતામણિ તલાવ છે. તલાવ ઘણું મેલુ છે. ચિંતારા ઉપર ગણપતિનું મંદિર છે. આ સિવાય કિલ્લા વિગેરે ખીજા સ્થાને પણ જોવા લાયક છે.
66
આ સ્થાનના એક માત્ર પ્રાચીન ઉલ્લેખ ગણેશપુરાણમાં જોવામાં આવ્યે છે. ગણેશપુરાણના ૩૭ મા અધ્યાયમાં એવી વાત આવે છે કે ગૃત્સમદ મુનિએ પુષ્પક નામના સુ ંદર વનમાં વાસ કરીને ગણપતિનું ધ્યાન લગાવ્યું અને ૧ હજાર દિવ્ય વર્ષ સુધી તપશ્ચર્યાં કરી. ગણપતિએ પ્રસન્ન થઇને વરદાન માંગવા કહ્યું ત્યારે ગૃત્સમદમુનિએ આ સ્થાનમાં રહી તમે ભક્તોની ઇચ્છાઓ પૂર્ણ કરા; તથા ગણેશપુર (ગણપતિના તીથ ) તરીકે આ સ્થાનની પ્રસિદ્ધિ કરે' એવી માગણી કરી. ગશુપતિએ વરદાન આપીને કહ્યું કે ‘આ નગર દૈવયુગમાં પુષ્પક નામે, ત્રેતાયુગમાં મણિપુર નામે તથા દ્વાપરયુગમાં ભાન નામે અને કલિયુગમાં ભદ્રંક નામે એળખાશે. ૧
છે તેમ જ ૧૦૦૦૦ તેમાં માયાનપથના બોદ્ધ સાધુએ રહે છે. શહેરની દક્ષિણે અશોકે બંધાવેલા તૂપ (Tope ) છે કે જ્યાં યુધ્ધે અન્ય મતવાળાઓને જીત્યા હતા. અને જયાં નાગાર્જુને પાછળથી આવીને વસવાટ કર્યો હતો. ” [ On Yuan-chawang's travels in India, By Thoms Watters. ભાગ. ૨, પત્ર. ૨૦૦ એક્ષ યુનિવર્સીટ ]. અહીં બૌદ્ધમૂર્તિ એ ધણી સ ંખ્યામાં મળવાથી તેમજ ગુફાઓ હોવાથી સાધકનું એમ કહેવું છે કે—કલિંગવા નીકળ્યા પછી કાસદેશમાં આ જ આવુ એક સ્થાન છે કે જે ખોહોતુ આવું મોટું ધામ હાય, આથી તેએ હ્યુએનસાંગે વહુ'વેલી દાસલદેશની રાજધાની દફ જ હશે એમ કહ્યું છે.
१ इदं च नगरं देवयुगे पुष्पकसंज्ञितम् ! त्रेतायां मणिपुरं च मानकं द्वापुरेऽपि च ॥ कलौ तु भद्रकं नाम ख्यातं लोके भविष्यति । अत्र स्नानेन दानेन सर्वान् कामानवाप्नुयात् ॥ [નોરાપુરાળ ૐ..”].

Page #13

શ્રી ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથજી તીર્થ',
ગણેશપુરાણમાં વર્ણ વેલું ભાનક તે આજનુ ભાંદક છે એમાં જરા પણ શકાને સ્થાન નથી. જો કે અત્યારે કલિયુગમાં ભાંદક નામ છે, પણ એમાં ઉચ્ચારભેદ સિવાય ખીજું કંઇ જ નથી. આ ગણપતિનું જ મુખ્યતયા તી હતુ એ નિવિવાદ છે. આજે પણ ભાંદકમાં પુરાણા અવશેષોમાં ગણપતિની મૂર્તિએ જ મેટે ભાગે મળે છે. જ્યાં જુએ ત્યાં ગણપતિની અને સાથે ગણપતિનાં માતા-પિતા શંકર-પાર્વતીની મૂર્તિ આ હાય જ.
ઐતિહાસિક દષ્ટિએ ગણેશપુરાણુ દોઢથી બે હજાર વર્ષ જૂનુ ગણાય જ. એટલે આ નગી એટલી પ્રાચીન તા ખરી જ ખરી.૧
મુ. આદોહા ( મધ્યપ્રદેરા)
આ તીર્થની યાત્રા કરવા આવનારને અતિરક્ષપાશ્વ નાથતી તથા કુલપાકજી તીની યાત્રા કરવાનો પણ લાભ ઘણી જ સહેલાઇથી પ્રાપ્ત થાય છે. આર્કાલાથી ૧૦૯ માઈલ વર્લ્ડ છે. ત્યાંથી દક્ષિણે બહુારશા તી લાઇનમાં ૬૦ માઇલ દૂર ભાંદક છે. ત્યાંથી લગભગ ૨૦૦ માઇલ કુપાકજી તી છે. કુપ્પાકજીથી હૈદ્રાબાદ ૪૦ માઇલ જ છે. અને ત્યાંથી મદ્રાસ, પુના, મનમાડ વિગેરે ગમે તે બાજુ સીધા જઇ શકાય છે.
૬૭
તી યાત્રા સમ્યગ્દર્શનની શુદ્ધિના ઉત્તમોત્તમ ઉપાય છે, દૂર દૂરના સાધમિઁક બંધુઆને સબ ધ બંધાવાનું અને તેમના દર્શનનું સાધન છે, સમ્યકત્વનુ ભૂષણ છે, માહનુ મારણ છે અને કર્મનિ રાનુ કારણ છે.
સં. ૨૦૦૬, અશ્વિન સુફિ
मुनिराज श्री भुवनविजयान्तेवासी मुनि जम्बूविजय.
1 મહાભારત એ છે-ન્યાસરચિત અને જૈમિનિરચિત. વ્યાસરચિત સપૂર્ણ છે. જૈમિનિરચિતનુ માત્ર અશ્વમેધ જ મળે છે. બાકીનુ` નષ્ટ થયુ' મનાય છે. જૈમિનરચિતમાં એવી હકીકત છે કે— મહાભારતનું યુદ્ધ જીત્યા પછી યુદ્ધિષ્ઠિરને ત્રા પશ્ચાત્તાપ થયો, કારણ તેમાં ઘણાં જ વિલે સગાંસબંધી આદિ માર્યાં ગયાં હતાં. તેથી તેણે વનવાસ જવાને વિચાર કર્યો. આ અવસરે વ્યાસઋષિ આવી; પહોંચ્યા અને અશ્વમેધ યજ્ઞ કરીને પાપ દૂર કરવાની સલાહ આપી. આને યાગ્ય અશ્વ ભદ્રાવતી નગરીના યૌવનાશ્વ રાજા પાસે હતા. રાજા ધણું જ ખલવાન હતા અને તેને અશ્વ અત્યંત પ્રિય હતો, આ રાજાને જીતીને જ ધેડે મળી શકે અને જીતવા માટે ભીમસેન, કપુત્ર પૃષકેતુ તથા ધટોત્કચના પુત્ર મેલવણું ત્રણ જણુ તૈયાર થયા. હસ્તિનાપુરથી ત્રીજે દિવસે તે પૂર્વ દિશામાં ભદ્રાવતી આવી પહેાંચ્યા. અને સૈન્ય સાથે સરાવરમાં ધાડા પાણી પીવા આ` ત્યારે તેનું સૈન્ય વચ્ચેથી અપહરણ કર્યું. પછી તે રાજા સાથે ધણી માટી લડાઇ થઇ. તેમાં રાળનો પરાજય થયા. પછી પરસ્પર પ્રીતિ બંધાઇ અને અશ્વ તથા રાજા સાથે બધા પશ્ચિમદિશામાં હસ્તિનાપુર નગરે આવ્યા. ’
અહીંની સ્થાનિક લેાકવાયકા એવી છે કે—આ મહાભારતણુંત ભદ્રાવતી તે જ અમારું લાંદક છે. આપણી જૈન પેઢીના સચાલકાએ પણ આવા ભગવાનનું શ્રી ભદ્રાવતીપાનાથ નામ રાખ્યુ છે.
પણ જૈમિનિ અશ્વમેધમાં હસ્તિનાપુરથી પૂર્વ'દિશામાં ભદ્રાવતીને જણાવી છે તેમ જ ભદ્રાવતીથી પશ્ચિમમાં હસ્તિનાપુર વધ્યું છે. એ વાત સશોધકાએ લક્ષ્યમાં રાખવી; કારણ કે હસ્તિનાપુરથી ભદ્રાવતી પૂર્વ દિશામાં નહીં, પણ દક્ષિણુર્દિશામાં છે.

Page #14

આ તવાવબોધ ,
૫૦
લેખક : આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ પર થી ) આપણે શુભાશુભના ઉદયમાં અનુકૂળતા, અહિત કરે તેને શત્રુ તરીકે મોહ સમજાવીને પ્રતિકૂળતા, સુખ-દુઃખ માનવાના જ અર્થાત તેનું વિરૂપ કરવાને પ્રેરણું કરે તો આપણે શુભાશુભના ઉદયથી મેહનીયના દબા- તેને શત્રુ માની દુઃખી કરવાના પ્રયાસો કરવા ણને લઈને રાગ દ્વેષની પરિણતિ થવાની જ. નહિ. આ બધામાં આપણા અશુભ કર્મોને જ આ રાગ દ્વેષની પરિણતિને લઈને આત્મા દેવ જાણ તેમજ આ પણ સાચા શત્રુ કર્મને પિતાનું સ્વરૂપ ભૂલી જવાને, જેથી કરીને સમજવા. રાગદ્વેષને ઓછા કરી નાંખીને સમજડ તથા જડના વિકારેની આત્મા ઉપર ભાવ રાખવાની ટેવ પાડવી અત્યંત અસર થવાથી કાયિક, વાચિક તથા માનસિક ત્રિવિધ તાપથી સંતપ્ત થઈને અનેક પ્રકારની યાતનાઓ ભેગવવાનો, પરંતુ આ આપણે તો વિચાર સંક૯પ માત્ર કરી બધાયે કલેશોની શાંતિ માટે આ કાળમાં શકીએ. બાકી જ્ઞાની પુરુષ-સર્વજ્ઞ ભાવીને આપણે કાંઈક પ્રયાસ કરવો જોઈએ અને તે જાણી શકે છે સમય-સમયમાં થનારી ક્ષેત્રવારંવાર થતા કર્મના હુમલાઓમાંથી બચાવી સ્પર્શનાઓ અને ભાવેને સર્વજ્ઞો સાચી રીતે લે એટલું;અત્યારે બની શકે છે. બાકી કર્મોને જાણે છે. દ્રવ્ય-કાળ-ક્ષેત્ર અને ભાવથી આ નાશ કરવા જેટલું સત્ર સામર્થ્ય આપણામાં આત્માએ અનંતા પુદ્ગલપરાવર્તન કર્યા છે નથી. તેમજ શરીર વગેરે સાધન પણ સારા છતાં કર્માધીન હોવાથી કાંઈ પણ જાણી શકો મળ્યાં નથી.
નથી, તો જે સ્પર્શનાએ થવાની છે તેને તે ક્યાંથી જાણે? આ આત્મા વિભાવ પર્યાયરૂપ
આકૃતિ પ્રકૃતિ અને વિકૃતિઓમાં ભળે આત્માને છેડીને વસ્તુ માત્ર ક્ષણવિનધર તો પણ સ્વરૂપથી ભ્રષ્ટ થયો નથી. એક એક છે, માટે જડ વસ્તુઓના વર્ણ, ગંધ, રસ, પુદ્ગલ અનંતી વખત ફરસ્યું, હવે કેટલી વખત સ્પર્શ આદિ ગુણામાંથી સારા નરસાની ભાવના અને કેટલા કાળ સુધી સ્પર્શવાના છે તે બતાકાઢી નાખી જડ વસ્તુઓમાંથી આસક્તિ ઓછી વનાર જ્ઞાની અત્યારે કેઈ નથી. જે વિભાવ કરી નાખવી. જડ વસ્તુના ભાગે પગની પર્યાયમાં આત્મા અત્યારે વિચારી રહ્યો છે તેણે ઈચ્છાથી રહિત થવા પ્રયાસ કરે. જડ વસ્તુ કેટલું આકાશ ક્ષેત્ર ફરસ્યું અને કેટલું બાકી એમાં સુંદરતા, સુખ-શાંતિ, આનંદ છે એમ છે? આ મનુષ્ય પર્યાયમાંથી બીજી પર્યાયમાં મેહનીય આપણને સમજાવે તો તેના ઉપર પરિવર્તન કયા આકાશપ્રદેશમાં થશે તે બધુંયે શ્રદ્ધા રાખવી નહિ. કેઈ આપણને દુઃખ આપે, અંધારામાં છે. જે જે આકાશ ક્ષેત્રમાં સંસારઆપણી નિંદા કરે, અવર્ણવાદ બોલે, આપણું વાસી પ્રાણીઓ સાથે સાથે ભિન્નભિન્ન સંબંધે

Page #15

તત્ત્વાવાય.
થી જોડાઈને જે કાંઇ લાભ કે હાનિ થવાની છે. તેમાં સંકલ્પ, વિકલ્પ કે ઇચ્છાને અવકાશ જ નથી. ઘણાખરા પ્રસગેા અણુધાર્યો જ અને છે, છતાં અર્ધો પુદ્દગલપરાવર્તનની સ્પના શેષ રહે છે ત્યારે ઘણે ભાગે આત્માને લાભના પ્રસ`ગેા મળી રહે છે.
At
પર
જગત એ દૃષ્ટિથી જોવાય છે. એક અંતર ષ્ટિ અને બીજી ખાદ્યષ્ટિ, આ અ ંદરની અને બહારની બન્ને દ્રષ્ટિએ વચ્ચે ઘણું અંતર છે.
દિશાએ તદ્દન જુદી છે. પાછલા મહાપુરુષાએ વ્યવહાર દષ્ટિને લક્ષમાં રાખીને ખમાવવાની રૂઢિ પ્રચલિત કરી છે. તાત્ત્વિક ષ્ટિથી વિચારીએ તા પ્રાણીમાત્ર પ્રભુના અપરાધી છે, કારણ કે પ્રભુના કહ્યા પ્રમાણે વતા નથી. જો પ્રભુના કહ્યા પ્રમાણે વર્તાય તેા કેઇના પણુ અપરાધી થવાય નહૈિ. એક છત્ર બીજા છત્રના અપરાધી
૫૧
બની
શકતા નથી, કારણ કે એક વખત એક
ટૂંકું જીવન, સ્થિતિ વિષમ, બુદ્ધિની દષ્ટિ તા અને વિચારની તુચ્છતા હોય તેા માનવી કશુ ંયે મેળવી શકે નહિ. વસ્તુવિચારો વગર પુતાનાં પાનાં ફેરવવાં ન્ય છે, પણ વ. માન કાળમાં પ્રાયે ભાષા જાણી લખેલ વાંચી
જીવ પોતે બીજા છત્રના સુખ દુઃખમાં નિમિત્ત બને છે ત્યારે બીજી વખતે ખીજે છત્ર પેાતાના સુખ દુ:ખમાં નિમિત્ત બને છે, તેમાં કાઇ કાઇના અપરાધી બની શકતા નથી, તા પણ જે બીજાના
ત્ત્વતા વધારવા પ્રયાસ કરવામાં આવતા હાવાથી એ દષ્ટિએ કાંઇક સાર્થકતા ખરી, છતાં પૂજા અને મહત્વતા મેળવવામાં અનેક વિઘ્ન રહેલાં હાવાથી કલેશમય જીવન વ્યતીત થાય છે કે
જે આત્માનું અહિત અને અનિષ્ટકર્તા થઈ પડે છે. ભાષામાંથી જાણી, સમજી સમજાવી
સંભળાવીને વિભાવ પર્યંચની પૂજા અને મહ-સુખદુઃખના નિમિત્તમાં પ્રભુની સ ંમતિ ન હાય તા, અર્થાત્ પ્રભુના કહ્યા પ્રમાણે ન વર્તાય તા પ્રભુના અપરાધી મનાય છે, માટે આપણે સંસારના સઘળા જીવાએ પ્રભુ પાસે ક્ષમા માગવી જોઇએ. અર્થાત્ પ્રભુના કહ્યા પ્રમાણે ન વર્તાયું તેની ક્ષમા માગી અર્જુમના તરૂપ પ્રાયશ્ચિત લેવું અને ભાવીના માટે પ્રભુની આજ્ઞા પાળી નિરપરાધી અનવા લક્ષ્ય રાખવું. તે તત્ત્વિક ક્ષમા યાચના, હવે રૂઢ થયેલી ક્ષમા માટે તે એટલુ જ કે મન, વચન
જાણે તે પડિંત કહેવાય અને ભાવ વાંચી જાણી સમજી સમજાવી જાણે તે જ જ્ઞાની કહેવાય છે. પતિ તા મિથ્યાઢષ્ટિ અભળ્યુ જેવા પણ થઇ શકે છે અને તે અના અત્યારે ઘણા છે, પરંતુ જ્ઞાની તા સભ્યષ્ટિ ગુરુસ્થાનથી લઈને આગળના ગુણે મેળવેલા ઉચ્ચતમ આત્માએ હાઇ શકે છે.
પણ
અને કાયાથી ખીજાને દુઃખ થાય તેવું કાંઇપણ ખેલાયુ વર્તાયું હોય તે! ક્ષમા યાચવી, ખીજાના અપરાધા માટે દરગુજર કરવુ અને તેને શુદ્ધ હૃદયથી આત્મસ્વરૂપે જોવું. આ જીવનમાં જ્યાંસુધી માનવી શુક્ષ ઉપયાગમાં હાય છે ત્યાંસુધી તે! આત્મસ્વરૂપે પેાતાને જોવાય છે–જણાય છે, અને ભાવી જીવનમાં તે ઉપયેગ શુદ્ધિ મેળવાય છે. ( ચાલુ )
૬૯

Page #16

કે. કા. સ. શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીની અપૂર્વ
મહાનુભાવતા અદ્વિતીય ઉદારતા. લેખક –યુનિરાજ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજ (ત્રિપુટી)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૫૪ થી રૂ.) શિવપુરાણમાં કહેલી વિધિ પ્રમાણે આલ્હા વળી. રાજાને સૂરિજી ઉપરની ભક્તિ વધી. નન-અવગુ ઠન-મુદ્રા, મંત્ર, ન્યાસ-વિસર્જન સૂરિજીની ગુણગ્રાહક વૃત્તિઓ અને નિષ્પક્ષ વગેરે ઉપચારવડે પચેપચર વિધિથી શિવનું ભાવનાએ રાજાના હૃદયમંદિરમાં ભક્તિ દેવીને પૂજન કરી, મવથી વ ચત્ર તત્ર સમો વગેરે સ્થાન અપાવ્યું.
કેથી સ્તુતિ કરી છે. (પ્રબંધચિતામણી. રાજાએ સૂરિજીને પૂછયું છે અને સત્ય ૫ ૧૮૦).
દેવતાવ-ગુરુતા અને ધર્મત બતાવે. સૂરિ આ પ્રસંગે તે ખૂબ જ સૂચક અને અદ્- જીએ કહ્યું કે-રાજન્ ! હું કહું પરતુ ખુદ ભૂત લાગે છે. ભારતના પુર્વક ઈતિહાસમાં મહાદેવજીના મુખથી જ તું સાંભળ. થોડી જ જૈનાચાર્યનું આ ઉદારતા અને મહાનુભાવતા- વારમાં મોટો તેજપુંજ પ્રગટ થાય છે અને ભયું વર્તન તે સુવર્ણાક્ષરે આલેખાય તેવું અદશ્યપણે અવાજ થાય છે. રાજન! સંસારમાં ઉજવલ છે. ભારતના ઇતિહાસમાં આવો કે દેવતcવ જિનેશ્વરમાં વિરાજિત છે. “હે રાજ! આ શેબે જડે તેમ નથી. કદી કઈયે વાંચ્યું કે મહર્ષિ સર્વ દેવેને અવતાર છે. તેઓ જરાયે સાંમળ્યું પણ નહિ હોય કે કોઈ પણ અજૈન પડદા વિના પરબ્રાને જોઈ શકે છે. તથા ધમચાયે પિતાના ઉપદેશથી જૈનમ દિનું હાથમાં રાખેલા મૌકિતકની પેઠે ત્રણે કાળનું નિર્માણ-ઉતાર કે પ્રતિષ્ઠા કરાવ્યાં હોય. ખરે જ સ્વરૂપ એના જાણવામાં છે. તેઓ મુક્તિના જે ધન્ય છે જેનાચાર્યજીની આ ઉદારતા, મહાનુ માર્ગનો ઉપદેશ કરે તેને મુક્તિનો ચેકકસ ભાવતા અને સમભાવીતાને.
માર્ગ જાણો.” આટલો ઉપદેશ આપીને ભૂતજૈન ધર્મના સિદ્ધાંતે સ્યાદ્વાદ અને અને પતિ (શંકર) અદશ્ય થયા. કાંતવાદના ઉપાસક-સંપ્રતિ રાજા, વિક્રમાદિત્ય, આ મંદિરમાં જ રાજાએ સૂરિજીના ઉપદે વસ્તુપાલ તેજપાલ વગેરે જેન શ્રાવકોએ પણ શથી જિંદગી પર્યત માંસ અને મદિજૈન ધર્મને પ્રાણથી પ્રિય ગગવા છતાંયે અન્ય- રાના ત્યાગની પ્રતિજ્ઞા લીધી, ધર્માવલંબીઓના ધર્મ સ્થાને બંધાવ્યાં છે, ઈતિહાસનાં અન્યોન્ય સાધનો દ્વારા જાણવા શોભાવ્યાં છે અરે ! વસ્તુપાલ તેજપાલે તે મળે છે કે સેમિનાથજીના મંદિરનો આ ઉદ્ધાર મસીદે બંધાવી અને મક્કા મદીનને કીંમતી હિન્દુ રાજત્વક લમાં, હિન્દુ રાજાના હાથથી તે રણ પણ મેકલાવ્યાના ઉલ્લેખો મળે છે. આ અતિમ થયો છે એમ લાગે છે. જૈન ધર્મની સાચી લાક્ષણિકતા મનુષ્યને ઉદાર, આવી જ રીતે કાશીના પ્રસિદ્ધ કેદાર સમભાવી, ધર્મપ્રેમી બનાવી સાચો સભ્ય નાથનાં મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર પણ મહારાજા માનવી બનાવે છે. ખેર, હવે મૂળ વસ્તુ તરફ જ કુમારપાલે કરાવ્યા હતા.

Page #17

કે. કા. સ. શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીની મહાનુભાવના. ત.
૭૧
ગુજરાતના ઇતિહાસમાં આ હૈયુગ સુવર્ણ બંધાવ્યું છે. ભગૃકચ્છ(ભરૂચ)ના સુપ્રસિદ્ધ ક્ષરે આલેખાય તેવાં સુંદર સત્કાર થયાં છે. અવાવબોધ અને સમળિકા વિહારને જીણેતીર્થોદ્ધાર.
દ્વાર બાહડ (આંબડે) કરાવ્યો હતો અને આ સુવર્ણ યુગમાં જ જૈન સંઘના સુખ
સૂરિજી મહારાજે તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. આ સિદ્ધ અને પવિત્ર તીર્થને દ્વારા થયે
મંદિરના ઉદ્ધાર વખતે આંબડ મંત્રીને માટે હતો. યદ્યપિ સિદ્ધરાજ જયસિંહ અને કુમાર
ઉપદ્રવ થયે હતો પરંતુ સૂરિજી મહારાજે તે પાલે સિદ્ધાચલની યાત્રાઓ સૂરિજી સાથે કરી
* ઉપદ્રવ દૂર કર્યો હતો.
** છે. સિદ્ધરાજે શત્રુંજયગિરિનાં મંદિરોની મહારાજા કુમારપાલે ૧૨૧૬ માં જૈન ધર્મ વ્યવસ્થા તથા રક્ષણ માટે બાર ગામ દાનમાં સ્વીકાર્યો ત્યારપછી એમનાં શુભ કાર્યો અને આપ્યાં છે, પરન્તુ આ તીર્થના ભવ્ય દિનચચો માટે વિસ્તૃત નેધરૂપ એક લેખ જૈ1 મંદિરઉદ્ધાર તો ધર્માત્મા ઉદાયન મંત્રીના સત્ય પ્રકાશમાં મેં આપ્યો હતો તે જોવાની સુપુત્ર અને કુમારપાલના મહામાત્ય આંબડ ભલામણ કરી લેખને વધુ લંબાવે ઉચત અને બાહડે કરાવ્યો છે. અને આ મહાન નથી માન્ય, છતાં ટૂંકમાં એટલું તે લખવું જ ગગનચુમ્બી ભવ્ય મંદિરમાં ૧૨૧ માં શ્રી પડે છે કે મહારાજ કુમાર સાથે ૧૪૪૬ ભવ્ય હેમચંદ્રાચાર્યજીના હાથે પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. જિનમદિર બંધાવ્યા છે. પોતે પ્રાત:કાલનું આ વખતે મહારાજા કુમારપાલ પોતે પણ નવકારશી (નકારશી) પરચખાણ ત્યારે જ હાજર રહ્યા હતા. આ મંદિરના નિર્માણ પારતા કે એક જૈન મંદિર બંધાવ્યાની વધાવગેરેમાં એક કરોડ અને સાઠ લાખનો ખર્ચ મણ કે જીર્ણોદ્ધારની વધામણી મળતી અર્થાત થયે હતે.
રેજ એક જિનમંદિર થતું કે જીર્ણોદ્ધાર તેમજ સૌરાષ્ટ્રના ભૂષણરૂપ રૈવતાચલ-ગ. જરૂર થતા. નાર તીર્થનો ઉદ્ધાર સજજન મહેતાએ ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર, લાટ, સ્થંભન પ્રદેશ, સિદ્ધરાજના સમયમાં કરાવેલ હતું. આ પણ માળવા, મેવાડ, મારવાડ ૧૪,
માળવા, મેવાડ, મારવાડ વગેરે પ્રદેશમાં આ હમયુગનું જ મહદ્દ કાર્ય છે.
સુવર્ણ યુગમાં ભવ્ય મંદિર, સુંદર જિનમૂર્તિ ગિરનાર ઉપરનો દુમ-જટિલપથ-રાજ
ઓ, દાનશાળાઓ, વસહિકા-ઉપાશ્રયે, ધર્મમાર્ગ પણ આ યુગમાં જ સુલભ, સરલ અને
શાળા વગેરે ઘણું ઘણું સત્કાર્યો થયાં છે. આબાલગોપાલ વિનામુશ્કેલીએ જઈ શકે તેવો સૂરિજીના ઉપદેશથી મહારાજા કુમારપાલ બન્યા છે.
અને તેના મંત્રીમંડળે અને સિદ્ધરાજના મંત્રીસિદ્ધરાજ જયસિંહ અને મહારાજા કુમાર
મંડળે જેમાંનાં બહુધા વણિકો હતા તેમણે પાલે જૈન મંદિર બંધાવ્યાં એમાં કુમારપાલે
૨ પ્રજાને પુત્રવત્ પાળી પ્રજાના કલ્યાણ માટે તે પાટણ, સિદ્ધગિરિ, તારંગા, ગિરનાર, આબુ
અનેક શુભ કાર્યો કર્યા છે. દેશમાં શાંતિ-સંપવગેરેમાં સિદ્ધવિહાર, ત્રિભુવનપાલવિહાર,
પ્રેમ-અય વધ્યાં છે. વેરઝેર-ઝઘડા, કલહ કુમારવિહાર વગેરે સ્થાનમાં ભવ્ય મંદિર
- મટ્યાં છે અને દેશને આબાદ અને સમૃદ્ધ બંધાવ્યાં છે. ઈડરના મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર * પ્રભાવક ચરિત્રમાં આ પ્રતિષ્ઠાને સમય કરાવ્યો છે. ચિત્તોડના કિલ્લામાં જૈન મંદિર ૧૨૧૩ ને જણાવ્યું છે.

Page #18

७२
કરવાનાં પગલાં લેવાયાં છે. ગુજરાત, ઉદ્યોગ, વ્યાપાર, કલા, સમૃદ્ધિ-લક્ષ્મી, ધમ અને શિક્ષણમાં સંસ્કાર અને પાંડિત્યમાં આ હૅમ યુગમાં ભારતના બીજા ખીજા પ્રાંતા કરતાં ઉન્નતિના ઉચ્ચ શિખરે પહેાંચ્યુ હતુ.
મહારાજા કુમારપાલે વિધિપૂર્વક જૈન શ્રમણેાપાસક ધર્મની ઢીક્ષા-શ્રાવકનાં બાર વ્રત લીધા પછી પાતાના આખા સામ્રાજ્યમાં અહિંસાના વિજયનાદ ગજાવ્યે અમારી પહુ વગડાવ્યા. કાઈ પણ નિર્દેષ છત્રને કાઇ ન પીડે, ન સતાવે કે ન ત્રાસ આપે, દીનદુઃખીયા અને અનાથના બેલી રાજા હતા. · દુખ`લા કા નાથ થવામાં રાજાને ગૈારવ હતુ .રાજાએ પાતાના રાજ્ય માંથી ધર્મને નામે થતી હિંસા, પશુબલિદાન અંધ કરાવ્યાં. પેાતાના રાજ્ય સિવાયના બીજા રાજાઓ પાસેથી પણ કુમારપાલે અહિંસા પળાવી છે. આ બધું આપણા ચારિત્રનાયક સૂરિપુગલના ધર્મોપદેશનુ જ શુભ પરિણામ હતું. અપુત્રીયાના ધનને ત્યાગ. આ સિવાય એક મહાન કામ રાજાએ કર્યું છે જેને માટે શુર પ્રજા રાજાના સદાયે ઋણી રહ્યો છે.
શ્રી માત્માનંદ પ્રકાશ
હતું. તે ક-ધન લેવાનુ મહારાજા કુમારપાલે મા કર્યું હતુ. માં પુત્રિયાના ધનથી રાજ ભંડારમાં ૭ ૭૨ લાખ સેતામહારા આવતી હતી. રાજાને એના પ્રધાના અને સામાએ પણ આ કર માફ કરવાની ના પાડી હતી પર ંતુ સૂરિજીના ઉપદેશથી રાજાએ રાજીખુશીથી અપુત્રીયાનું ધન માક્ કર્યું હતુ. આ વખતે સૂરિજીએ કહેલ સમયેાચિત ઉપદેશ ખાસ સાંભળવા વૈશ્ય છે.
‘પુત્ર વગર મરી જનારાઓનુ ધન લેનાર રાજા તેને પુત્ર થાય છે અને સાષથી તે છેાડીદેનાર તુ ખરેખર રાજપતામહ ( રાજાએના દાદા ) છે. ”
આ વખતે સૂરછારા કહેવાયેલુ નીમ્ન પદ્ય પણ ચેાગ્ય જ છે
44
'नयम्मुक्तं पूर्वैरघुनघुषनाभागभरतવનુંવન સંતોષાવતિ ચશ્તીવિત્તમધુના प्रभृत्युवनाथैः कृतयुगकृतोत्पत्तिभिरपि ।
ભાવા
कुमार क्ष्मापाल ! त्वमसि महतां मस्तकमणिः " ( પ્રભાવક ચરિત્ર ) કૃતયુગમાં થયેલા રધુ, નહ્યુ( નહુષ ),નાભાગ અને ભરત વગેરે રાજાઆ એ પણુ અબળાના ધનને જે ન્હાતું છે।ડયુ તે રૂદતીવિત્ત તે... છેડયું માટે હું કુમારપાલ ! તું મેટા રાજામાં-મેટા પુરુષામાં મુગુટ સમાન છે.મુગુટણિ છે.
એ મહાન કામ છે; પુત્રીયાના ધનને ત્યાગ. આ પ્રસંગની કથા લાંખી છે એટલે નથી આપી પરંતુ મહારાજા કુમારપાલે અપુત્રીયાનુ ધન જેનુ અપરનામ ‘રૂદતીવિત્ત ? (જેના ઘરમાં પતિ અને પુત્ર ન હેાય, એકલી સ્ત્રી,
'
અર્થાત્ ભારતી રાજાવલીના ઇતિહાસમાં
માતા, પત્ની કે વ્હેન વગેરે ગમે તે હાય તેનુંરાજાનું આ ધકૃત્ય અદ્વિતીય અપૂર્વ છે.
બધુ ધન રાજા લઈ જતા. આ પ્રસ ંગે સ્ત્રીઓ ને પતિ, પુત્ર અને ભાઇના શેકનું રુદન ચાલતું ડાય ત્યાં ક્ષત ઉપર મીઠું ભભરાવવાની જેમ રાજનૈતિક બધું ધન લેવા આવતા અને લઇ જતા. આથી શ્રીએ ખૂબ રડવી જેથી આ કરનુ નામ રૂતીવિત્ત કહેવામાં આવ્યુ' છે. )
હૈમયુગ, સુવર્ણ યુગ હતા એનુ જવલંત ઉદાહરણ જોવું હાય તેા એક જ વસ્તુથી જણાઇ આવે છે. આ સમયે એકલા પાટણમાં જ ૧૮૦૦ કરાડપતિએ વસતા હતા.
સૂરિજીના ઉપદેશથી મહારાજા કુમારપાલે સાત વાર સ ંઘ કાઢી, સંઘપતિ બની, છરી”

Page #19

કે. કા. સ. શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીની મહાનુભાવના.
જી.
પાળતાં શત્રુજય વગેરે તીર્થોની યાત્રા કરી કહે છે કે-માટી પણ એટલી બધી વીધી કે છે અને કરાવી છે.
ત્યાં ખાડે પડે. ખરેખર આ તે સૂરિજીની અન્તમાં આ મહાન સૂરિજીના જીવનના ભક્તિને એક અંશ જ છે પરંતુ આ ભવ્ય ટૂંક પ્રસ ગે આ પ્રમાણે છે-૧૧કપમાં કાશ. અને પવિત્ર પ્રસંગને અંજલી આપવાને બદલે ૧૫- જન્મ, ૧૧૫૦ માં મહાશુદિ ૧૪ દીક્ષા, પાછળના સૂરિજીના તેજોષીઓએ; અજ્ઞાન૧૧૬૬ માં આચાર્ય પદ, અને ૧૨૨૯-૩૦ માં ઈર્ષ્યા અને શ્રેષને વશીભૂત બને “ઝમોર? અનશન કરી સ્વર્ગે પધાર્યા.
જેવી કાલ્પનિક મનગઢન્ત કલ્પનારૂપે ઘટાવી બાલબ્રહ્મચારી, ત્યાગ અને તપની જીવંત પરંતુ આ બધું વ્યર્થ જ હતું. સૂર્યની સામે મૂર્તિ, સાક્ષાત્ સરસ્વતીના અવતાર જેવી મહાન, ૧
ન ધૂળ ઉડાડવાથી શો ફાયદો થતો હશે જ્ઞાનના સમુદ્ર, પ્રવચનપ્રભાવક, દ્રવ્ય ક્ષેત્રકાલ
એ સમજી લેવાની જરૂર છે. બસ અન્તમાં અને ભાવના યથાર્થ સ્વરૂપના જાણ, ગુજરા
શાસનદેવ સર્વને સદ્દબુદ્ધિ આપે અને આવા તના બંને રાજાઓને પ્રતિબોધનાર આ મહાન્
મહાત્માઓનાં ગુણોનું દર્શન થાય એ શુભેચ્છાસૂરિપુંગવ ગુજરાતની અસ્મિતાના આદ્યદ્રષ્ટા,
પૂર્વક હજી આગળ વધું છું.' ગુજરાતના સપુત ૮૦ વર્ષની ઉમરે પાટણ- ૧ પાધિમાત્ય વિદ્વાન પીટર્સન પણ શ્રી હેમચંદ્રામાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા.
ચાર્યજીને બનાવેલા મંથરાશીને જોઈને સુરિજીને માટે પટણીઓએ-પાટણની ભક્તિસંપન્ન પ્રજાએ મુક્તકંઠે કહે છે. “ Ocean of Knowledge અને રાજાએ તેમના અન્તિમ દેહને અપૂર્વ “જ્ઞાનના સાગર” હતા. અભૂતપૂર્વ માન આપ્યું. જે ઠેકાણે આ મહાન ૨ આ લેખ લખવામાં કુમારપાલ પ્રબંધ, સાધુપુરુષના પવિત્ર દેહને અગ્નિસંસ્કાર કુમારપાલ પ્રતિબંધ, પ્રભાવક ચરિત્ર, ચતુવિંશતિ કરવામાં આવ્યો તે સ્થાનની રાખને પણ પ્રબંધ, પ્રબંધચિંતામણી, કુમારપાલ ભૂપાલ ચરિત્ર, પૂજવા માટે દરેક પણ પોતાને ઘેર લઈ હૈમસમીક્ષા, જૈન સાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ, ગયા. જે મેડા પડયા, પાછળથી આવ્યા તેમને જૈન ધર્મ સત્ય પ્રકાશની ફાઇલ વગેરે વગેરેની મેં રાખ- સૂરિજીના પવિત્ર દેહની રાખ પણ હાથ સહાયતા લીધી છે. ' આવી તેમણે એ સ્થાનની માટી પણ લીધી.

Page #20

'જેસલમેર–પ્રાચીન જ્ઞાનભંડાર અને મુનિ મહારાજશ્રી
પુણ્યવિજયજી મહારાજ. સમિતિ પર આવેલ પત્રમાંથી, તેમજ સમિતિના કેટલાક સભ્યની તાજેતરની મુલાકાતવેળા જ્ઞાનભંડારમાંની સામગ્રી અંગે મહારાજશ્રીએ પ્રગટ કરેલ કીમતી ઉગારેમાંથી; જૈન સમાજની જાણ અથે સંક્ષિપ્ત તારવણું રજૂ કરેલ છે.
૧. જેના આગમનું હું નજિકના ભવિષ્યમાં સાહિત્ય પણ છે. મૌલિક સંશોધન માટે તે વ્યવસ્થિત અને અતિપ્રમાણિક પ્રકાશન કરવા આ ભંડાર અને આ જાતના પ્રાચીન તાડપત્રીય ઈચ્છું છું. તેની પ્રાચીન પ્રતિઓ અહીંના સંગ્રહ ધરાવનાર પાટણ, ખંભાત, વી. ના ભંડારમાં જે જે હોય તે બધીનો ઉપયોગ કરી ભંડારો ઘણું જ મહત્વના છે. લે અને તે સાથે જૈન કે જૈનેતર દાર્શનિક ૫. ઝીણવટથી તપાસતાં અપૂર્વ પુસ્તકો તેમજ બીજું જે જે આલંકારિક, વ્યાકરણને લબ્ધ થયા છે. આચાર્ય શ્રી પાદલિપ્તસૂરિકૃત લગતું અને બીજી પણ જે કાંઈ ઉચિત લાગે તે જતિષકરંડપ્રકીર્ણકની ટીકા મળી આવી બધાય સાહિત્યને સરખાવી તૈયાર રાખી મૂકવું છે. આજ સુધીમાં આ ગ્રંથની નકલ બીજે
૨. મહત્વના ગ્રંથે, ચિત્રો, વી. જે જે કયાંયથી મળી શકી નથી. ફક્ત તેરમા સૈકામાં આવશ્યક અને મહત્ત્વના હોય તેના ફોટા સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ ઉપર ટીકાકાર આચાર્ય શ્રી મલયઉતરાવી લેવા...
ગિરિજીની ટીકામાં આ ટકાગ્રંથનો ઉલલેખ ૩. આખા ભંડારને બરાબર તપાસી લે આવતા હતા જે આજે નજરે જોવા મળ્યા અને ખેરવિખેર થઈ ગયેલા ગ્રંથને વ્યવસ્થિત છે. આ ટીકાગ્રંથ અતિશુદ્ધ છે. કરી, નવી પાટીઓ, નવા કપડાના બંધને ૬. દશવૈકાલિક ચૂણિગ્રંથ-નવીન જ અને દરેક માટે સ્વતંત્ર પેટીઓ બનાવી દેવી, મળી આવ્યું છે, જે અન્યત્ર જોવામાં આવ્યું કે જેથી આજે વિદ્યમાન આ મહર્થિક જ્ઞાન નથી, એના રચયિતા સ્થવિરઅગત્યસિંહ મંડાર બીજા કેટલાક સિકાઓ પર્યત ટકી શકે છે. અનુમાન રચના સંવત વિક્રમને પાંચમ જૈન શ્રી સંઘની આ મીકતની કિંમત આંકવી કે છઠ્ઠો સૈકે સંભવે છે. પૂજ્યપાદશ્રી સાગરમુશ્કેલ છે. જેને સમાજની સંસ્કૃતિના પ્રતીક નંદસૂરિજીએ છપાવેલી ચણ કરતાં આ પ આ અનુપમ વારસો છે.
ચણ જૂની અને અતિ પ્રાચીન છે. “તત્વસંગ્રહ ૪. જેસલમેરનો ભંડાર સંશોધનની દ્રષ્ટિએ પંજિકા” નામાં બૌદ્ધદાર્શનિક ગ્રંથનું સંશેપણ મહત્વ છે. જો કે આજ સુધીમાં આ ધન ચાલુ છે. Hડારમાંથી ઘણું ઘણું વેરવિખેર અને જીર્ણ. ૭. રામચંદ્ર–ગુણચંદ્રકૃત દ્રયાલંકાર કીર્ણ થઈ ગયું છે, છતાં હજુ ઘણું ઘણું ગ્રંથને બીજે તથા ત્રીજે પ્રકાશ મળે છે. (હત્વનું છે. જે જેને સંસ્કૃતિ અને શ્રી સંઘને પ્રથમ પ્રકાશ માટે અહીંના બીજા ભંડારમાં પાટે ગૌરવની વસ્તુ છે. ભંડારમાં આગમ શોધ કરવાની છે. માહિત્ય પ્રાચીન ઘણું છે. એ ઉપરાંત દાર્શનિક ૮. આજ સુધીમાં અનેક ગ્રંથનું કાર્ય

Page #21

જેસલમેર સાહિત્યમંડાર.
૭૫
અમે કરી લીધું છે. એમાં તાડપત્રીય પ્રતા અને વિસતિવિચાર પ્રકરણ ૮, ધર્મબિન્દુ પ્રકરણ આ ઉપરાંત કાગળ પર લખાયેલી પ્રત પણ છે. સટીક. એ સંબંધી વિસ્તૃત, ચાલુ કાળને વિદ્વાન ચરિત્ર ગ્રંથ વિભાગ-પૃથ્વીચ ૬ ચિરપસંદ કરે છે તેવું, અને ગ્રંથ સંબંધી દરેક ત્રણ કોપી અને સંશોધન શાત્યાચાર્યકુત. જાતની માહિતી આપતું, સૂચીપત્ર યાને કેટલીગ ૨, મુનિસુવ્રતસ્વામ ચરિત્ર. ૩. ધન્ય શાલતૈયાર કરવામાં આવેલ છે. ભંડારને સંપૂર્ણ પણે દ્વાદ ચરત્ર. ૪, સમરાઈ કહા. ૫. કવિવ્યવસ્થિત કરેલ છે અને દાબડા પ્રાપ્ત થતાં જ પલતાવિવેક. ૬. કાવ્યપ્રકાશ- મટકૃત ૭. એમાં નંબરવાર પ્રતે મૂકાઈ જશે.
વાસવદત્તા કથા. સુબંધુ કવિકૃત. ૮. સિદ્ધહેમ ૯. સંશોધન, નિરીક્ષણ અને નકલે આદિ સંબંધમાં ક નોંધ નીચે પ્રમાણે મૂકી શકાય.
| દાર્શનિક ગ્રંથ વિભાગ-૧. ધમત્તર
ટિપ્પનક. મલવાદી આચાર્ય કૃત. ૨. તરવસંઆગમ વિભાગ. સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર થડ-પંજિકા સહ. ૩. સર્વસિદ્ધાન્તપ્રવેશ. ટીકા. ૨. અનુયાગદ્વાર સુત્ર અને એ ઉપર ૪. પ્રમાણપતભવ. ૫. સાંખ્યસતિકા વૃત્તિહારિભદ્દી વૃત્તિ, માલધારી હેમચંદ્રકૃત વૃત્તિ તથા માધવકૃત. (માધવ?) તથા અજ્ઞાતનામા. ૬. જિનદાસ મહારકૂત ચણી. ૩. ન દીસૂત્ર તથા ન્યાયબિંદુ ધર્મોત્તર ટીકા સહ, ૭, પ્રમાણલક્ષણ એ ઉપર શ્રી મલયગિર ટીકા. ૪. ઓઘનિર્યુક્તિ સટી, ૮. ન્યાયાવતાર સટીક બૃહદ્ ભાષ્યની નકલ કરી. ૫ દશવૈકાલિક સૂત્ર ૧. આ સિવાય બીજા ઘણુય ગ્રંથોનું મૂળ એ ઉપર હરિભદ્રી વૃત્તિ, દશવૈકાલિક કામ ચાલે છે. હજારો લોકો નિશ્ચિતરૂપે તપાસૂત્ર ચણ. સ્થવિર અગત્યસંહકૃત ૬. સવા અને તેની વ્યવસ્થિત કેપીઓ કરી મેળવવી, પન્નવણું સૂત્રની નકલ. ૭. વિશેષાવશ્યક મહા- એ પાછળ પૂરી જાગૃતિ રાખવી પડે છે, જેને માણની નકલ ૮. સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર ટીકા. સંપૂર્ણ ખ્યાલ નજરે જોયા વિના આવી શકે
તિષ્કરડ સૂત્ર એ ઉપર મલયોગર નહીં. એ પાછળનાં પરિશ્રમનું માપ કહાડવા તેમજ પાદલિપ્તાચાર્યની ટીકાઓ. ૧૦ બૃહ- સારૂ સાહિત્ય વિષયનો અને સંશોધનને પત્ર લઘુભાષ્ય તથા એને સટીક પ્રથમ અભ્યાસી જોઈએ. પત્ર દ્વારા કે લેખ દ્વારા તે ખંડ, ૧૧. આવશ્યક મહાભાષ્ય. કેટ્યાચાર્યકુત માત્ર આછી રૂપરેખા દેરાય. એ અંગેનું ટીકા. ૧૨. કલપચૂ તથા ટિપ્પનક. ૧૩. યથાસ્થિત જ્ઞાન મેળવવાની જિજ્ઞાસુએ તે દશાશ્રુતસ્કંધની ચૂર્ણ.
એક વાર આ અટુલા પડેલા સ્થાનમાં પગલા પ્રકરણ ગ્રંથ વિભાગની ભાવના કરવા જરૂરી છે. નજરે જોયા પછી જ એ સટીક. ૨. ૫ વાશક ટીક. ૩. ક્ષેત્ર માસ સંબંધમાં સાચા ખ્યાલ આવે. બહત સટીક. ૪. બાહસંગ્રહણી સટીક. ૫ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ પત્રિકા અંક બંધસ્વામિત્વ સટીક. ૬. પશીતિ સટીક, છ, પ૬ તા. ૧૫-૧૦-૫૦ માંથી ઉપૂત.

Page #22

הבהלהבהבתכתבותכתבתכתבתכתב
US Sm
ધર્મ-કૌશલ્ય. આ
E
תכתב
US LEUCLISUELÇUCULUCULUCUC
(૭૬)
ઉત્સાહ-zeal ધર્મને નુક્સાન જેટલું કર્યું છે અને સત્યને વિકૃતરૂપે કેઈએ બતાવ્યું નથી જેટલું
લબલબ કરતી જીભે અને વખત વગરના ઉત્સાહે કર્યું હોય છે. ધર્મની બાબતમાં ઉત્સાહની જરૂર છે એની ઘો, એ તે શાંતિની સરિતા છે; એટલે વખતની ના નથી, પણ તે વખતસરને હવે ઘટે ધર્મ એ પસંદગી કરવામાં આવે અને આક્ષેપક શિલી મૂકી તે મહાન ચીજ છે એ માટે ઉત્સાહ જરૂરી છે. દેવામાં આવે તો ધમખ્યાનની જરૂર સારી અસર થાય. પણ તે માટે વખત શું જોઈએ. કવખતે ઉત્સાહ આની સાથે સત્યને લેવામાં આવ્યું છે અને બતાવવામાં આવે તે વાત વટકી પડે છે અને મારી બતાવ્યું છે કે ધર્માખ્યાનને વખત પસંદ કરે ઘટે, જાય છે. તમે ધર્મની બાબતમાં ખાસ ધ્યાન રાખીને અને તે લબ લબ ન હોવું ઘટે તેમ સત્યને પણ જોશો તો તમને માલુમ પડશે કે એમાં કવખતનો વખત હાવ ઘટે અને તે ધામધામિયું અથવા ઉત્સાહ નકામે નીવડે છે. વખત જ્યારે થયા હોય અવાજ કરનારું ન હોવું ઘટે. આ બાબતમાં બેદર. ત્યારની વાત જુદી છે. તે વખતે જે ગાણું ગાવામાં કાર રહેવાથી વાત મારી જાય છે અને સત્યને આવે અથવા ધર્મની વાત કરવામાં આવે તો પાગ્ય નકસાન પહોંચે છે. એટલે સાચી વાત કહેવી હોય થઈ પડે છે અને સામે ઉપર તેની અસર ની પાવી તે તેને અવસર બરાબર પસંદ કરો ઘટે અને શકાય છે. વખતે વાત શેભે અથવા મારી ને જય ભાષા મધુરી હોવી ઘટે. આ બન્ને બાબતમાં જેઓ અને ધર્મ શાંતિનું વાતાવરણ ફેલાવનાર તત્વ હોવાથી બેદરકાર રહે છે તેઓ સત્યને પણ ધમખાનની તે સહેજ સાજમાં મળી જાય તેવી ચીજ નથી. આ જેમ ફાંસીએ ચઢાવે છે. અને વાત એટલે સુધી વધી બે બાબત બરાબર યાદ રાખવા જેવી છે, તેમાં જે જાય છે કે વાત મારી જાય છે અને સત્ય પણ ગફલતી કરે છે તે ખત્તા જરૂર ખાય છે. આપણે અસત્યનું બીજ થઈ જાય છે, અથવા ટુંકમાં કહેતાં તે અનુભવ છે કે ધમનું આખ્યાન ચાલતું હોય, વાત પોતે મારી જાય છે, એટલા માટે સાચી વાતને
સ્મશાનમાં અને રોગીને જે બુદ્ધિ થાય તે જે કહેવાને પ્રસંગ શોધવા જેવો છે અને તેને પણ કાયમ રહે તે સર્વ પ્રાણુ બંધનથી જરૂર મૂકાઈ જાય. મધુર ભાષાએ જ્યારે અલંકૃત કરવામાં આવેલ હોય અથવા કોણ બંધનથી મૂકાય તે પ્રશ્ન પૂછવામાં તે સત્ય પણ જામે છે અને ધારી અસર ઉપજાવે આવ્યું છે તે બતાવે છે કે સર્વ બંધનથી તે જરૂર છે. કવખતે તે પણ શોભતું નથી. ધર્મ માણસ આ મૂકાય પણ એમાં વાંધે એક છે કે ધર્માખ્યાનની રીત ધર્માખ્યાનને વખત પસંદ કરે અને તે પણ તક-પ્રસંગ જરૂર શેધવી ઘટે, એ જેમ તેમ ચાલે મધુરી ભાષામાં હવે જોઈએ, એ પૂરતી ચીવટનું નહિ અને બધી વાત ચાલી જશે એમ ધારી લેવા પરિણામ છે. ધર્યાખ્યાન અને સત્યને આ રીતે જવું પણ નથી.
વખતસરની અને મધુરી ભાષામાં જોડવાની વાત અને ધર્માખ્યાન આક્ષેપક શૈલીએ ન કરવું ખૂબ વિચારણું માગે છે.
મૌક્તિક Nothing has wrought more prejudice to religion or brought more disparagement upon Truth than boisterous and unreasonable Zeal.
-Bazrow

Page #23

ઈચ્છાગ શાસ્ત્રો અને સામર્થ્યગ
[3. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા એમ. બી. બી. એસ.] તીવ્ર શાસબોધવાળો–
તેનું રહસ્યભૂત જ્ઞાન પામી ગયેલ હોય છે. અને - આ શાસ્ત્રોગીને સિદ્ધાંતનો તીવ્ર બેધ–તીકણ સર્વ શ્રતનું રહસ્ય પણ કેવલ એક શુદ્ધ આત્માને બોધ હોય છે. કુશાગ્ર બુદ્ધિના પ્રતાપે શાસ્ત્રનું જાણુ-એળખ-પામ એ જ છે. દ્વાદશાંગી સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ રહસ્યભૂત ગૂઢ જ્ઞાન તેને હેય છે, શ્રી જિનેશ્વરે કહી છે તેમાં પણ એક આત્મા જ ઊંડામાં ઊંડા આશયવાળી તેની સમજણ હોય છે. દેવ-ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે, અને બાકી બીજું શાસ્ત્ર એટલે શાસ્તા પુરુષનું-આત પ્રમાણભૂત બધુંય હેય-ત્યાગવા યોગ્ય છે. ' એ જ પરમ સારભૂત પુરુષનું વચન. જીવને કાર્યકાર્ય વગેરે સંબંધી જે મુખ્ય વાત કહી છે. આવું ભાવ અતજ્ઞાન એટલે કે શાસન-આજ્ઞા કરે, અને તે નિર્દોષ શાસનવડે કરીને શુદ્ધ આત્મજ્ઞાન આ શાસ્ત્રોગીના હૃદયમાં નિરંતર જે જીવનું ત્રાણુ એટલે સંસારભયથી રક્ષણ કરે, તે રમી રહ્યું હોય છે, અત્યંત પરિણમી ગયું હોય છે. શાસ્ત્ર છે, એમ તેને વ્યુત્પત્તિ અર્થ છે. અને આમ દ્રવ્ય-ભાવ શ્રતના તીવ્ર બોલવાળા આ શાસ્ત્રઆવું શાસ્ત્ર તે નિર્દોષ એવા વીતરાગ સર્વાનું જ યોગી પુરુષ, આત્મજ્ઞાની સમ્યગદષ્ટિ એ શાસ્ત્રહોઈ શકે–બીજા કોઈનું નહિં.
જ્ઞાતા હોય છે. “જ્ઞાણનાત્રાળાદેશ સુદ ૪ નિદ્રા “નો દિ ઉપurદ્ર છે, वचनं वीतरागस्य तच नान्यस्य कस्यचित् ॥"
अप्पाणमिणं तु केवलं सुद्धं! –શ્રી વિજય પ્રણીત અધ્યાસોપનિષદ તે હુયમિશન મતિ ઝોયaફેવથTI શાસૂસમુદ્ર
जो सुयवाणं सव्वं जाणइ सुयकेवलिं तमाहु આ શાસ્ત્રસમુદ્રને પાર પામ ઘણે દુષ્કર છે.
લિur/ મોટા મોટા મતિમતો પણ તેમાં થાકી જાય અથવા તો અrgદવે સુચવટી તષ્ઠા ” ગોથું ખાઈ જઈ દિહને પ્રાપ્ત થાય, એવી તે શ્રી કુંદકુંદાચાર્યજી પ્રણીત શ્રી સમયસાર. જિનપ્રવચનની દુગમ્યતા છે. શ્રી સદ્ગુના “ g કાળ, સૌ વં કાળા, કૃપા પ્રસાદથી, અવલંબનથી, ગુરુમમથી જ તે દુર્ગમ sો સર્વ જ્ઞાન, સો રૂi s૬ ” આગમ પણ સુગમ થઈ પડે છે.
શ્રી આચારાંગસૂત્ર “જિન પ્રવચન દુર્ગ મ્યતા, થાકે અતિ મતિમાન; અર્થાત-જે મૂતવડે કરીને કેવલ શુદ્ધ એવા આ અવલંબન શ્રી સદ્દગુરુ, સુગમ અને સુખખાણ.” આત્માને જાણે છે, તેને લેકપ્રદીપકર ઋષિઓ
– શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી. “શ્રતકેવલી' કહે છે. અને જે સર્વ શ્રુતજ્ઞાન જાણે “મજ્ઞાનતિમિffસદ્ધાંતcથure: क्रियते यत्र दिग्मोहस्तत्र कोऽन्यः प्रसर्पति ॥"
* “ક વિમેતમામ,
श्रुतं ततोऽप्यन्यदनेकभेदम् । –શ્રી શુભચંદ્રાચાર્યજીત શ્રી જ્ઞાનાર્ણવ.
तस्मिन्नुपादयतया चिदात्मा, એવા દુર્ગમ આગમ-સાગરને પણ શ્રી સદગુરુ શ તુ દેવસ્વપિયાવાય છે.” કૃપાપ્રસાદથી આ શાસ્ત્રોગી ઉ૯લંઘી ગયેલ હોય છે,
– શ્રી પદ્મનંદિ પંચવિંશતિકા.

Page #24

સ્વીકાર સમાલાચના.
''
“ યાગનિષ્ઠ આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી સૂરીશ્વરજી ”
( જયતિઅ ક )
લેખકૈઃ—જ્યભિખ્ખુ અને પાદરાકર
પ્રકાશકઃ—શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળ, મુંબઈ.
આ યાગી મહાત્માને જેમણે નજરે જોયા હશે, તેમજ પદ્ય-કાવ્યોમાં માત્રામેળ, છંદમેળ, લઘુ ગુરૂ, જેમણે દનને લાભ લીધા હશે, જેમણે એ મહા-ગણુમેળ અને પદલાલિત્ય ભરપૂર રચ્યા છે. તેમાં ભજનપદ સ ંગ્રહ દશ ભાગમાં આવેલા ભજતેની કિંમત અમારા માનવા પ્રમાણે જૈન સમાજમાં થેડી ઘણી વ્યક્તિએ કદાચ સમજી હશે, પરંતુ તેની ખરી કિ’મત અન્ય દર્શની અન્ય કામ કરી શકે છે, તે અમે અનુભવ્યુ છે. દ્રષ્ટાંત તરીકે ગુજરાત પ્રાંતમાં ( કડી, વિજાપુર, સાણુ ં... વગેરે વિભાગ માં રહેનારા મેર લેક જેઓના ધંધા ગરબી, દુદ્દા વગેરે લાકગીતા લક્રાને સંભળાવી ઉદરપોષણ કરવાના છે, તે લાકા તો અ મહાત્માના બનાવેલાં આ ભજનો ઉપર મુગ્ધ બન્યાં
પુરુષની મુખાકૃતિ જોઇ હરી તેમને શાસ્ત્રોમાં જણાવ્યા મુજબ ( આકૃતિ: મુળાન થતિ પ્રમાણે ), મુખ ઉપર ત્યાગ, સંયમ અને બ્રહ્મચર્યનું તેજ જોયું. હશે એને એક યોગી પુરુષ છે તેમ પણ જણાયું. હશે. આવા ચૈાગી અને વિદ્વાન સયમી આત્મા પોતાની પાછળ સુશિષ્યા, જ્ઞાન, સાહિત્ય વગેરેના ઉપકારક વારસે હમેશા જેમ મૂકી જાય છે તેમ આ આચાય દેવે ગા, પક્ષ અનેકવિધ સાહિત્યને વારસા પ્રાણીમાત્રના ઉપકાર માટે મૂકી ગયા છે. મુનિપણાની નિર'તર આવશ્યક ક્રિયાઓ, પ્રવૃતિ, યોગસાધના, વ્યાખ્યાન વગેરે ઉપકારક કાર્યોં ચાલુ હાવા છતાં જાવા પ્રમાણે અનેક પ્રકારના સાહિત્ય ગ્રંથ રચ વાની ફુરસદ ક્યારે મળી હશે ? તેનેા વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આવા મહાપુરુષ માટે હૃદયમાં અત્યંત પૂજ્યભાવ પ્રકટ થયા સિવાય રહેતા નથી. દરેક ગ્રંથમાં જે જે વિષયે આવેલા છે તે ભાવવાહી, પદ્ધતિસર, સકલનાપૂર્વક અને કાઇ સારા લેખક કે સારા સાહિત્યકાર રચના કરે તેવી તેવી સરળ શૈલી, સાદી ભાષામાં પ્રતિપાદન શૈલીરૂપે, વળી સંગ્રાહી,
અને જ્યારે તેએ હાથત બુરે ( રાવણુહથ્થા ) નામના વાજીંત્ર સાથે આ ભજન પોતાના સુરથી ગાય છે ત્યારે સાંભળનારાએ પણ મુગ્ધ બને છે અને સાંભળનારાઓને આ રચના માટે માન ઉત્પન્ન થાય છે. આવે અનુભવ આ મહાત્મા પુરુષના દર્શનના લાભ જ્યારે પ્રાંતીજમાં અમાને મળ્યે હતા ત્યારે થયા હતા. આ તેા માત્ર ભજન સંગ્રહની વાત થઇ, પરં'તુ તત્ત્વજ્ઞાન, ઇતિહ્રાસ, વિવેચન, અનુવાદ, પત્રા, નાંધા, ધમ, નીતિ, સમાજસુધારણા અને સંસ્કૃતભાષામાં થઇ સુમારે ૧૦૮
છે તેને જિત ભગવાન ‘ શ્રુતકેવલી' કહે છે, કારણ સર્વ જ્ઞાન તે આત્મા છે, તેથી તે શ્રુતકેવલી છે. જે એકને ( આત્માને ) જાણે છે તે સને જાણું છે.
અને આમ શ્રુતજ્ઞાનના તીવ્ર ખેધ હાવાથી જ આ શાસ્રયાગી જ્ઞાની પુરુષ, જ્ઞાનાચાર વગેરેના પાલનાં સૂક્ષ્મ આત્માપયેગપૂ -સતત આત્મજાગૃતિપૂર્ણાંક અવિકલપણે પ્રવર્તી શકે છે, અને તેથી જ
જે સત્રને જાણે છે, તે એકને ( આત્માને ) અત્રે આ શાસ્રયાગને અવિલ-અખડ કહ્યો છે.
જાણું છે.
( અપૂર્ણ')

Page #25

સ્વીકાર સમાલેાચના.
પ્રચરનું આ ગ્રંથમાં સક્ષિપ્ત વિવેચન જે આપવામાં આવ્યું છે તે સર્વે વાંચે તા વાચકાતે આચાર્યદેવે આ અમૂલ્ય વારસે આપણા માટે મૂકી ગયા છે તેમ જણાશે. દરેક ગ્રંથ આજે લેાકભાગ્ય ગુજરાતી ભાષામાં આચાય મહારાજે સમજી શકાય તે રીતે રચ્યાં છે, તે જ્યાંસુધી ગુજરાત કાઠીયાવાડમાં આ ભાષાનું ચલન હશે ત્યાંસુધી તેની કીંમત ઓછી ચશે નહિ.' એમ અમેને જણાય છે.
આ શતાબ્દિ ગ્રંથમાં આયાય શ્રીના જીવનત્રિ ભાગમાં ૪૬ વિષયે અને સાહિત્યસર્જન સબંધીમાં એ લેખા તેમજ ગૃહસ્થાવસ્થાથી મુનિષણા સાથે જીવનની છેલ્લી ઘડીના અનેક પ્રસ ંગાનુ વન સુંદર શૈલીમાં પ્રકાશકાએ આલેખ્યું છે-વળી તે મુનિવરના જીવન અને ચારિત્ર માટે ઉત્તમ સાક્ષરે। દિ. ખ. કૃષ્ણાલાલ મેહનલાલ ઝવેરી, શ્રી રમણુલાલ વ. દેશાઇ, પ્રેફેસર કેશવલાલ હિં.... કામદાર વગેરે વિદ્વાનેાના જે અભિપ્રાયેા સાથે આપેલા છે તે તેની સાક્ષી પૂરે છે. જુદી જુદી અવસ્થાના સુંદર રંગીન ફાટાઓ, સુંદર કવર, જેકેટ, સારા કાગળા, સુંદર ગુજરાતી ટાઇપમાં એક આની દૃષ્ટિએ દળદાર ગ્રંથ બનાવી એક સુ'દર સાહિત્ય પ્રકાશન શ્રી અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળે પૂરૂ પાડયુ છે. તે માટે અમારે આનંદ વ્યક્ત કરીએ છીએ. સર્વને વાંચવા ભલામણુ કરીયે છીયે. કિ`મત રૂા. ૧૧) પ્રકાશકને ત્યાંથી મળશે.
Ge
એક સુંદર વૃદ્ધિ કરે છે. ઇતિહાસ સાથે તેમાં પરિ શિષ્ટો, નકશાએ અને તાર્થીના ફાટાએ આપી અનુપમ કૃતિ કરી છે, કે જેના મનનપૂર્વકના વાચનથી જૈન સમાજ યાત્રાને અપૂર્વ લાભ ઉઠાવી કલ્યાણ સાધે એ હેતુ ખરાબર સચવાયેા છે, જે જૈન સમાજ ઉપર અવણું'નીય ઉપકાર ગણી શકાય.
આ ગ્રંથની પ્રસ્તાવના, તીથ યાત્રાના ફળનું સ્વરૂપ, તેની વિધિ વર્તમાન ઇતિહાસ યુગનાં પ્રસિદ્ધ સધપતિઐના નામેા અને આવા તી. યાત્રાના સંઘે નીકળવાથી થતા લાભા, યાત્રા કરવા જનારને પ્રાસેપયોગી સંપૂર્ણ માહ્રિતિ આપી ઉત્તમ સગવડ કરી આપી છે.
આ ગ્રંથમાં સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ, ગુજરાત, રાજપુતાના, દક્ષિણુ, મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તર પ્રાંત, પંજાબ, પૂર્વ દેશ, બંગાળ, બિહાર, ઓરીસા વગેરેમાં આવેલા તીર્થાના બરાબર અભ્યાસ કરી વન આપવામાં આવ્યુ છે, મવાય અનેક હકીકતે પ્રસ્તાવનમાં વાંચવા જેવી આપી છે. આ ગ્રંથ સર્વ જૈન બંધુ
એ પેાતાના ગૃહમાં, અને સમાજે જ્ઞાનભંડારા તથા લાયબ્રેરીઓમાં રાખવા જેવા છે. કિંમત બાર રૂપીઆ. મળવાનુ સ્થળઃ-શ્રી ચારિત્ર સ્મારક ગ્રંથમાળા, નાગજી ભુદરની પેાળ-અમદાવાદ.
નેટ:-વર્તમાનમાં તીથ યાત્રાનાં સધા લઇ જનારામાં જે નામેા ઉપર આપ્યા છે. તે સિવાય જામનગરનિવાસી શેઠ પેપટલાલ ધારશી અને રાધનપુરનવાસી રાવ બહાદુર શેઠશ્રી જીવતલાલ પ્રતાપશી પણ છે. ( સેક્રેટરી )
જૈન તીર્થાંના ઇતિહાસ. લેખકઃ-સ...પાદક મુનિમહારાજ શ્રી ન્યાયવિજયજી. ( ત્રિપુટી. )
(૧) ઉપદેશ રત્નાકરા-સહસ્રાવધાની વિદ્યાન
લા વર્ષોંના પરિશ્રમ, ઇતિહાસ, શિલાલેખા, અનેક ગ્રંથેાના પરિશીલન અને સુમારે ૫૧ ગ્રંથોના સતત અભ્યાસવર્ડ તેમજ અનેક સ્થળાના વિદ્ધા-આચાર્યશ્રી મુનિસુ ંદરસૂરિવરકૃત-પ્રકાશક શ્રી જૈન રમાં મહા પ્રયત્નવડે સંશાધન કરી આ જૈન તીર્થાતા સચિત્ર તિહાસ લેખક મુનિ મહારાજે તૈયાર કરેલ છે, જે જૈત ઐતિહાસિક સાહિત્યમાં
પુસ્તક સંસ્થા ગ્રંથમાં ધણી હકીકતા જાવા જેવી છે. સાક્ષર હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયાની ભૂમિકા તથા પ્રકાશકનું વક્તવ્ય ખાસ વાંચવા જેવુ'
નીચેનાં પુસ્તકા અમાને ભેટ મળ્યા છે તેના આભાર સાથે સ્વીકાર કરીએ છીએ.

Page #26

૮૦.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે. કિમત રૂ. ૫-૦-૦ વેજલપુર નિવાસી સ્વ. ગાંધી ગજાનનભાઇ, મહુવાના નગરશેઠ હરિલાલ ભનદાસ, પાનાચંદ ખીમચંદના સ્મરણાર્થે તેમના પુત્ર શેઠશ્રી ઉદ્યોગ પ્રધાન મનુભાઈ, પ્રમુખ શેઠ શાંતિલાલ રતિભાઈ તરફથી સભાને ભેટ મળેલ છે. મંગળદાસ જહાંગીર મિલ માલેક, વગેરે ગૃહસ્થાએ (२) श्री संक्षिप्त प्राकृत रूपमाला:
સમચિત્ત વ્યક્તવ્ય રજુ કરતાં શેઠ ભોગીલાલભાઈને સંપાદક મુનિ ચંદ્રોદયવિજયજી પ્રાથમિક અભ્યાસ માટે અભિનંદન આપ્યા હતા. સૌરાષ્ટ્ર સરકારના વડા ઉપયોગી છે. પ્રકાશક: ઝવેરચંદ શામજી શાહ કિમત પ્રધાન સાહેબે છેવટે આ હાઇસ્કલની ઉપયોગીતા
( જે મધ્યમવર્ગને રાહત સમાન છે.) માટે તેમજ રૂા. ૧-૦-૦ પ્રકાશક તરફથી સભાને ભેટ મળેલ છે. (જે
શેઠશ્રી ભોગીલાલભાઈની આ કાર્ય માટે સાર્વજનિક (૩) સ્યાદ્વાદમતસમીક્ષા -લેખક શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડિયા પ્રકાશક પ્રભાસ પાટણનિવાસી
ઉદારતા માટે ખાસ અભિનંદન આપ્યા હતા. શ્રીયુત શેઠ જમનાદાસ હરખચંદ કિ ૦-૮-૦ લેખક તર. ભાગીલાલભાઈએ પોતાની લઘુતા, લક્ષ્મીની સાર્થકતા. ફથી સભાને ભેટ મળેલ છે.
મનુષ્યનું કર્તવ્ય અને છેવટે સર્વને આભાર માન્ય (૪) ગુણમંજૂષા-શ્રી લબ્ધિસૂરીશ્વર જૈન હતા. ત્યારબાદ મહાઉદ્યોગપતિ અને વ્યાપાર વગેરે ગ્રંથમાળા, ગારીઆધાર શ્રીમાન વિજય લબ્ધિસરી. સંબધી બહોળો અનુભવ ધરાવનાર શેઠ શાંતિલાલવરરચિત ચૈત્યવંદન, સતવ, છંદ, રતુતિ,
તભાઈ મંગળદાસનું સમયોચિત આવશ્યકતાવાળું ઉપાસઝાય, ગહુંલી, સંગ્રહ વગેરે છે પોકેટ બુક હોવા ન
દન કેમ વધે તેમજ કન્ટ્રોલ દૂર કરવા વગેરે સંબંધી છતાં એકંદરે ઘણો સમાવેશ કરેલ છે, કિ. ૦–૮–૦
માર્ગદર્શક મનનીય વક્તવ્ય હતું. શેઠ ભોગીલાલભાઈ
મા ગુલાબ” ને બીજા વર્ષના ગ્રાહકોની ભેટ
છે અને પિતાને ખાસ બંધુ જેવો સંબંધ તેમજ હું પુસ્તિકા. પ્રકાશક તરફથી સભાને ભેટ મળી છે.
અને ભોગીલાલભાઈ અરસ્પરસના એકબીજાના દરેક આવા કાર્યો કરવા બંધાયેલા છીએ વગેરે પિતાને
સંબંધ અને કર્તવ્ય બહુ સુંદર રીતે જણાવ્યું હતું. વર્તમાન સમાચાર.
છેવટે અમો શ્રીયુત ભોગીલાલભાઇને આ શિક્ષણ કેળવણીપ્રિય દાનવીર શેઠ ભેગીલાલ- સંસ્થાને જન્મ આપવા માટે અંતઃકરણ પૂર્વક (આ ભાઈ મગનલાલ મીલવાળાની ઉમદા સખા- સભા) અમે અભિનંદન આપીએ છીએ. વતવડે શેઠ ભેગીલાલ કેમર્સ હાઈસ્કુલનું
લોકેષણા. નવું મકાન કરવાનું થયેલ ખાન્તમુહર્તા મનુષ્યને લેકેષણા-કીર્તિની ઈચ્છા ઇશ્વરથી દૂર અને તે માટે (એક લાખ રૂપીઆ ઉપરાંત લઈ જાય છે. મહાત્મા થાય પણ લેકેષણા જતી ની કરેલી સખાવત).
' નથી. મારે માટે લેકે શું કહે છે, વખાણ કરે છે આસો સુદી ૮ બુધવારના રોજ સૌરાષ્ટ્ર સર- કે નહિ એ જાણવાની જિજ્ઞાસા મનુષ્યને ઊંચે લઈ કારના વડા પ્રધાન શ્રીયુત ઢેબરભાઈના મુબારક હસ્તે જવાને બદલે નીચે ઉતારે છે. ભક્તિ કરવી, પાનઉપરોક્ત મકાનના ખાતમુહૂર્તની ક્રિયા થઈ હતી. ઉપાસના વગેરે કરવું એ કોને ખુશ કરવા ખાતર શુમારે એક હજાર બંધુ બહેનેની હાજરી વચ્ચે ઉભા નહિ, પણ પ્રભુને રાજી કરવા માટે કરવું. પ્રભુ સાથે કરેલા સુંદર મંડપમાં તે માટે મેળાવડો થયો હતે. એકતાન થવા માટે છે. પંડિતે પ્રમાણપત્રો આપે, બહારગામના સંદેશા વંચાયા બાદ ભાવનગર મ્યુની- કે મેટા ઇલકાબ આપે અથવા શબ્દyવડે આવસીપાલીટીના પ્રેસીડેન્ટ સાહેબ હરજીવનદાસભાઈ, કારે, તેથી આપણામાં દૈવી ગુણો આવી જતા નથી. શ્રી ભાવનગર મહારાજા સાહેબના પરસનલ આસિ.
સ્વામી આત્માનંદ સરસ્વતી,

Page #27

‘“ શ્રી દ્વાદશાર નય ચક્રસાર ગ્રંથ ” : આ ન્યાય અપૂર્વ ગ્રંથને પ્રથમ ભાગ ઉંચા ટકાઉ કાગળ ઉપર છપાવવાનો નિર્ણય થઈ ગયો છે. થોડા દિવસોમાં છીપવાનું કામ શરૂ થશે. ન્યાયના અભ્યાસીઓ અને જૈન જ્ઞાનભંડારો માટે અવશ્ય લેવા જેવો છે.
શ્રી વર્તમાન ચોવીશીના જિનેશ્વર ભગવતનાં સંક્ષિપ્ત (સચિત્ર) જીવન ચરિત્રો.
વિદ્વાન પૂવાચાર્ય શ્રી રામચંદ્રસૂરીશ્વરજીએ સંવત ૧૩૪૯ ની સાલમાં મૂળ સંસ્કૃત ભાષામાં રચેલ, શ્રી આદિનાથ પ્રભુ આદિ ચોવીશ તીર્થંકર ભગવાના સંક્ષિપ્ત જીવન ચરિત્રો સચિત્ર શ્રી જૈન પાઠશાળા, કન્યાશાળામાં ધાર્મિક અભ્યાસ કરતા બાળક બાલિકાઓ સહેલાઈથી મુખપાઠ (હાડેથી ) કરી શકે તેવા, સાદા સરલ અને ટુંકા છે. શુમારે ક્રાઊન દશ ફેમ માત્રમાં સમાવેશ થઈ શકે તેવા ( જિનેન્દ્ર ભમવતાના ચાર રંગમાં શાસન દેવદેવીઓ સહિતના ફેટાએ, તેમજ પરમાત્માની નિર્વાણ ભૂમિના (તીર્થ, પર્વત કે અન્ય સ્થળોના ફોટા સાથે ) આ સભા બહુજ સુંદર અને આકર્ષક સચિત્ર અનુવાદ–ગુજરાતી ભાષાંતર છપાવવા માગે છે. એક હજાર કેપીના શુમારે ત્રણ હજાર રૂપિયા ખર્ચ (સખ્ત માંધવારી હોવાથી થાય તેમ છે. ) આર્થિક સહાય આપનાર જૈન બંધુને ફેટ, જીવન વૃત્તાંત સાથે આપવામાં આવશે. અમારા લાઈફ મેમ્બરાને ભેટઆપવા ઉપરાંત આર્થિક સહાય-આપનારની ઇચ્છા પ્રમાણે બાકીની તે ચરિત્ર બુકાના વ્યય કરવામાં આવશે. એક કરતાં વધારે શ્રીમંત જૈન બંધુ એને તે લોભ લેવો હોય તો તેમ પણ સભા ધારા ધોરણ પ્રમાણે સગવડ કરી આપશે.
જલદી નામ નોંધાવો-મંગાવે.. શ્રીમાનુ હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજ કૃત
શ્રી ત્રિષષ્ટિશ્લાક પુરુષ ચરિત્ર મૂળ.
(બીજો ભાગ-પર્વ ૨, ૩, ૪. ).
(શ્રી અજિતનાથ પ્રભુથી શ્રી ધર્મનાથ પ્રભુ સુધી ) પ્રથમ ભાગ અમારા તરફથી ચૌદ વર્ષ ઉપર પ્રસિદ્ધ થયેલ હતો, અને તેને આ બીજો વિભાગ ત્રણ પર્વોમાં સુમારે પચાશ ફેમમાં સુંદર ઉંચા લેઝર પેપર ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપમાં નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં પ્રતાકાર તથા બુકાકારે બંને સાઈઝમાં છપાઈ તૈયાર થયા છે, જેની પાટલીઓ તથા બાઈડીંગ થાય છે. જે બે માસ પછી તૈયાર થશે. હજી સુધી વધતી સખ્ત માંધવારીને લઈને સુંદર કાર્ય કરાવતાં ઘણા હાટા ખર્ચ થયો છે. કિંમત પ્રતાકાર રૂા. ૧૦ બુકાકારે રૂા. ૮) પેસ્ટેજ જુદુ ધણી જ થોડી નકલ છપાવી છે જેથી અગાઉ નામ નોંધાવવા માટે નમ્ર સુચના છે.
હ અપાઈ ગયેલ ગયા વર્ષની ભેટ બુક માટે મુદત વધારી.
(ગયા અંકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે શ્રી દમય'તી ચરિત્ર વગેરેને ચાર પ્રથા કારતક વદ ૦)) સુધીમાં ગયા વર્ષ ની ભેટના બુકા થનારા નવા લાઈફ મેમ્બર બંધુ એને ભેટ આપવાનો નિર્ણય થયો છે. જેથી લાભ લેવા જવું છે

Page #28
હિeg. No. B, | Rછે સુચના. સં. 2002-2003-2004-2005 અને 200 6 એ પાંચે શ્રાલમાં રૂા. ૭૩)ની કિંમતના ગ્રંથ ભેટ આપેલા છે અને આ સં. 20 07 ની સાલમાં આપવાના છે એ મ થ થી શ્રેયાંસનાથ સચિત્ર ચરિત્ર અને જૈન કથાચનકેલ પ્રથમ ભાગ છપાય છે, જેની કિંમત શુમારે રૂા, 14) થશે તે જ પ્રથા . ૨૦૦૭ની સાલનાં ફાગણુ વદી 30 સુધીમાં નવા થનારા 1 લા વર્ગના લાઈફ મેમ્બરને ભેટ અને બી જા વર્ગમાં થનારને ધારા પ્રમાણે બૈટ આપવામાં આવશે. જેના કથાનકો માટેની આર્થિક સહાય મળેલી હોવાથી માત્ર શ્રી શ્રેયાંસનાથ ચરિત્ર (સચિત્ર ) માટે ક્રેષ્ઠ પુણ્ય પ્રભાવક શ્રદ્ધાળુ જૈન બંધુ કે બહેન આર્થિક સહાય આપી જ્ઞાનભક્તિને આ લાભ લેવા દે છે. અમારા પ્રકટ થયેલ આગલા તીર્થંકર ભગવતના સચિત્ર ચરિત્ર જે જ આ ગ્રંથ પ્રકટ કરવામાં આવશે. બંને પ્રથા અડધા ઉપરાંત છપાઈ ગયેલ છે. 1 મહાસતી શ્રી દમયંતી ચરિત્ર, (ધણી થોડી નકલ સિલિકે રહી છે. ) શ્રી મણિયદેવસૂરિ વિરચિત મૂળ ઉપરથી અનુવાદ. સચિત્ર. ' પૂર્વના પ્રશ્યોગ અને શીલનું માહત્મ્ય સતી શ્રીદમયંતીમાં અસાધારણ હતું, તેને શુદ્ધ અને સરલ ભાષામાં અનુવાદ કરાવી અમારા તરફથી પ્રકાશનનું કાર્ય શરૂ કરેલ છે. આ અનુપમ રચનામાં મહાસતી દમયંતીના અસાધારણુ શીથા મહાગ્યના પ્રભાવનડેના ચમત્કારિક અનેક પ્રસ'ગે, વર્ણને આવેલ છે, સાથે નળરાજા પ્રત્યે અપૂર્વ પતિભકિત, સતી દમયંતી સાસરે સીધાવતાં માબાપે આપેલી સોનેરી શિખામણો જુગારથી થતી ખાનાખરાબી, ધૂત" જનની, ધૂર્તતા, પ્રતિજ્ઞાપાલન, તે વખતની રાજ્યનીતિ, સતી દમયંતીએ વન નિવાસના વખતે, આવતા સુખ દુઃખ વખતે ધીરજ, શાંતિ રાખી અને તે વખતે કેટલાયે મનુષ્યોને ધમ” પમાડેલ છે તેની ભાવભરીત નેધ, તેમજ પુણ્યશ્લોક નળરાજના પૂર્વના અસાધારણ હાટા પુણ્યબંધના યોગે તેમના માહાત્મ્ય, મહિમા, તેમના નામ સ્મરણુથી મનુષ્યોને થતા લાભ વગેરેનુ અદ્દભૂત પઠન પાઠન કરવા જેવું વર્ણન આચાર્ય મહારાજે આ ગ્રંથમાં આપ્યું છે. બીજી અંતર્ગત સુબોધક કથાઓ પણ આપવામાં આવેલી છે. ફોર્મ 29 પાના 12 સુંદર અક્ષરે, સુંદર બાઈડીંગ કવર ઝેક્રેટ સહિત કિંમત રૂ. 7-8-0 પેસ્ટે જ જુદું. શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ( સચિત્ર ) ચરિત્ર, ધણી થોડી નકલ સિલિકમાં છે. , - પરુઆત્મા શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર, સચિત્ર (હિંમત aa. 18 ) મા શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર સચિત્ર, સુંદર, આકર્ષક અને આત્મકલ્યાણ સાધનારૂં હોવાથી, જૈન સમાજમાં પ્રિય થઇ પડવાથી, તે જ ગ્રંથ આ સાલ( હાલમાં ) નવા લાઈફ મેમ્બર થવાની ઇચ્છાવાળા જેન બંધુઓ અને બહેને આ ચરિત્ર મંથ ભેટ મંગાવે છે, જેથી નવા થનાર લાઈફ મેમ્બરાની જેથી સભા એવા ઠરાવ પર આવી છે, કે તે પૂછી નવા થનારા લાઈફ ગેમર અજીએાને ખાસ આ ચરિત્ર વાંચવા માટે લેવાની જર જ હોય તો સિલિકમાં હશે ત્યાં સુધીમાં રૂા 191) લાઈફ ગેમર ફીના તથા રૂા. 7) શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્રના મળી રૂા. 108) માકલી આપશે તો આ સાલના ભેટ આપવાના ચાર પ્રથા સાથે તે પણ મોકલી આપવામાં આવશે. બીજા વર્ગના નવા થનારા લાઈફ઼ મેમ્બરને ધારા પ્રમાણે મળી શકો. મૃઢ& ? શાહ ગુલાળા' વલ્લભાઇ પી મહેeષ ક્રિશ્ચિય B : (@ાપીઠ--ળાવનગર, For Private And Personal Use Only