Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૦ ૩૧ મું.
કાર્તિક અંક ૪ .
પ્રકાશક, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર,
વીર સં.૨૪૬૦ આત્મ સં. ૩૮ વિ.સં.૧૯૯૦
મુલ્ય રૂા. ૧) કી
પ૦ ૪ આનાં.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિષય-પરિચય.
૧ અધ્યાત્મભાવના પદ-વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા ૨ પરિવર્તન-નાગરદાસ મ દોશી બી. એ. ... ૩ છાત્રાલયમાંથી (સંગૃહિત) (સ. કે. વિ. ) ... ૪ જીવનનાં મૂલ્ય-કસ્તુરચંદ હેમચંદ દેશાઈ છે. ૫ શ્રી ઉમિતિ ભવપ્રપંચો કથાનું ભાષાંતર... “મને નંદન’... ૬ શ્રી તીર્થ*કરચરિત્ર મુનિરાજ શ્રી દશનવિજ્યજી... ૭ વ્યકિતત્વ પ્રાપ્ત કરવા માટે સંપૂર્ણ યોગ્યતાની જરૂર (અ) ગાંધી.. ૮ સાચી એષણા ( સંગૃહિત) ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ ... ૯ જૈન-આચાર ... ... ... શુદ્ધ આચાર ઇરછક ... ૧૦ સ્વીકાર અને સમાલોચના. ... ... .
તૈયાર છે. જલદી મંગાવો. તૈયાર છે. દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણસૂત્ર-શબ્દાર્થ ભાવાર્થ-અન્વયાથ સહિત.
બાળઅભ્યાસીઓને પોતાના અભ્યાસમાં બહુ જ સરસ પડે તેવી રીતે આ બુક તૈયાર કરી છપાવેલ છે.
દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ સૂત્રની બુકે આ પહેલાં કેટલીક પ્રગટ થયેલ છે, તેનાથી આ બુકમાં ઘણીજ વિશેષતા અને વધારા કરેલ છે, તે જેવાથી વાચક જાણી શકશે; તેટલું જ નહીં કે જેથી આ બુક પ્રમાણે દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણુસૂત્રના અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાથીઓ એજ્યુકેશન બોર્ડની પરીક્ષામાં બેસીને પણ તે ધારણની પરીક્ષા ઉંચા નંબરે પસાર કરી શકશે. હિન્દના દરેક શહેર યા ગામની પાઠશાળામાં અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાર્થીઓને માટે સરલ અને ઉપયોગી કેમ બને તે લક્ષ્યમાં રાખીને આ બુકમાં અનેક વિષયે દાખલ કરી તૈયાર કરવામાં આવી છે. આ બુકની કિંમત માત્ર નામની જ દશ આના તથા ટપાલખચ ત્રણ આના રાખવામાં આવેલ છે. તે સાહિત્યપ્રચાર અને બાળક વિશેષ લાભ લઈ શકે તે હેતુને લઈને જ છે. મંગાવો
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર.
ભાવનગર—આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી
આત્માનન્દ પ્રકાશ.
॥ वन्दे वीरम् ॥
भावयेद्यथासङ्ग्रख्यम् । मैत्रीं सर्वसत्त्वेषु । क्षमेऽहं सर्वसत्त्वानाम् | मैत्री मे सर्वसत्त्वेषु । वैरं मम न केनचिदिति ॥ प्रमोदं गुणाधिषु । प्रमोदो नाम विनयप्रयोगः । वन्दनस्तुतिवर्णवाद वैयावृत्त्यकरणादिभिः सम्यक्त्वज्ञानचारित्रतपोऽधिकेषु साधुषु परात्मोभयकृतपूजाजनितः सर्वेन्द्रियादिभिर्व्यक्तो मन:प्रहर्ष इति ॥ कारुण्यं क्लिश्यमानेषु । कारुण्यमनुकंपा दीनानुग्रह इत्यनर्थान्तरम् ॥ तन्मोहाभिभूतेषु मतिश्रुतविभङ्गाज्ञानपग्गितेषु विषयतर्षाग्निना दन्दह्यमानमानसेषु हिताहितप्राप्ति - परिहार विपरीत प्रवृत्तिषु विविधदुःखार्दितेषु दीनकृपणानाथ बालमो मुहवृद्धेषु सत्त्वेषु भावयेत्। तथाहि भावयन् हितोपदेशादिभिस्ताननुगृह्णातीति ।। माध्यस्थ्यमविनेयेषु । माध्यस्थ्यमौदासीन्यमुपेक्षेत्यनर्थान्तरम् ॥ तत्त्वार्थ भाष्य - सप्तम अध्याय.
पुस्तक ३१ } वीर सं. २४६०. कार्तिक आत्म सं. ३ जो.
અધ્યાત્મ ભાવના ૫૬. આવા મા!
આવશે। મા ! કેટ
વિરાજે વિભું વર્ધામાન વીતરાગી, દીવ્ય એ મદિરમાં કાઈ આવશે। મા!
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આવશે
भा!
મારા હૃદય મંદિરમાં કાઇ આવશે। મા !
ભવ ભવ ભટખ્યા ઘેર દળ કર્મોના કેાઇ લાવશે। મા !
अंक ४ थो.
મારા હૃદય-મદિરમાં કેઇ આવશે। મા! अलागी,
For Private And Personal Use Only
મારા હૃદય-મંદિરમાં કંઇ આવશે। મા!
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૭૬
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
iii iiiii પરિવર્તન.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
கச்
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૬૭ થી શરૂ)
લેખક——નાગરદાસ મગનલાલ દોશી બી. એ.
મારા પિતા કોઇ રાજા ન હાતા પણ એક મોટા રાજ્યના ભૂપતિના મન્ચુ અને મોટા જાગીરદાર હતા. વળી મારા પિતાશ્રીના બન્ધુને કેઇ સંતાન નહાવાથી ભવિષ્યના હુ` રાજા ઠરી ચુકયા હતા. આ મારા સદ્ભાગ્યથી લેાકેા મારા નસીઅની ઈર્ષ્યા કરતા અને મને માન આપતા. ઘરમાં પણ મારૂં અહુ વજન પડતુ. મારા પિતાશ્રીના ચક્ષુઓનું હું નૂર હતો અને એકના એક પુત્ર હાઇ માતાના લાડકવાયા હતા. દુનિયામાં એવી કઇ વસ્તુ ન હતી જે મને મારા માતપિતા ન ખરીદી આપે. હું પાણી માગતા ત્યારે દુધ હાજર કરવામાં આવતું. હુ હંમેશા દાસ-દાસીએથી વીંટળાએલા રહેતા અને અપમાન જેવી વસ્તુ મારે લલાટે વિધિ લખવી ભૂલી ગયા હોય તેમ સં કોઈને લાગતું. હું નાનપણથી જ મ્હાર ફરવાના શોખીન હતા અને જનતા સાથે ભળવામાં મને ખીલકુલ સંકાચ થતા નહિ. કેણુ જાણે કેમ મને અચ્ચપણમાંથી જ જનતા નમે એ ખીલકુલ ગમતું નહિ; અને એ મારા અણુગમે જાહેર કરવા જ્યારે લેાકા મને નમતા ત્યારે હું પાછા નમસ્કાર કરતા નહિ. આનુ પરિણામ એ આવ્યુ કે લાકે મને મને અભિમાની ધારવા લાગ્યા. જ્યારે તેમ કરવામાં મારા ઇરાદા લેાકેાના નમન અધ કરવાના હતા. આ મળવાનું પરિણામ એ આવ્યું કે જ્યારે રાજા તથા મારા પિતાશ્રીના સાંભળવામાં આ વાત આવી ત્યારે મને એાલાવી ઠપકે। દેવામાં આબ્યા. ભાઇ ! જ્યારે પ્રજના નમે ત્યારે સ્મિતપૂર્વક આપણે પણ નમવુ જોઈએ નહિતર પ્રજા આપણને અભિમાની ગણે અને પ્રજાના પ્રેમ આપણે વિલાસના અંબાર રહ્યા સંસારમાં, ઝેરી એવાં ખીજ કાઈ વાવશે। મા!
મારા હૃદય-મદિરમાં કાઈ આવશે। મા ! અજવાળાં અનતનાં વહે ઉરમાં, દીવ્યતાનાં કોઈ ભાગશે। મા!
ભાન
મારા હૃદય-મ ંદિરમાં કેાઈ આવશે। મા! વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરિવર્તન.
૭૭
સંપાદન ન કરી શકીએ. આ ઠપકા સાંભળ્યા બાદ મેં મારા પિતાશ્રી તથા રાજાને કહ્યું કે પ્રજાએ આપણુને નમસ્કારજ શું કામ કરવા જોઈએ ? પિતાજી મેટાઈ નમસ્કાર ઝીલવામાં નથી પણ નમસ્કાર કરવામાં છે. નમસ્કાર ઝીલવાથી માણસ અભિમાની મની લેાકેાથી અળગા થાય છે ત્યારે નમસ્કાર કરવાથી તે જ માણસ નમ્ર અની મનુષ્યને સમજતા થાય છે. હવે કહેા પિતાજી હું અભિમાની થાઉં એ આપને ગમશે કે નમ્ર બની પ્રજાના સેવક થઈ લેાકેાના હૃદયમાં હ ંમેશને માટે સ્થાન મેળવું એ આપ પસ ંદ કરશે ? આપ સાચી મહત્તાને પસંદ કરશે કે મહત્તાના આભાસમાત્રને સ્વીકારશે ? બીજાઓના નમન ઝીલવા એ મહત્તા નથી પણ તેના ભાસ માત્ર છે. પિતાજીને મારી વાત ગમી પણ વર્ષોથી મનાતી આવેલી રૂઢીઓને તેાડવા જેટલું બળ તેનામાં ન હતું. ભાઈ આપણા પૂ`જોથી ચાલી આવેલી આ રીતિને તેાડવાનું સખળ કારણ મને લાગતુ નથી. આવી રીતે પહેલેથી જ શ્રીમતાની દેવા મને ખીલકુલ અર્થ વગરની લાગતી એટલું જ નહિ પણ હું તેમને ઉઘાડી રીતે તિરસ્કારતા. આમ હું મારી સ્થિતિથી અસાષી તે રહેતા જ એમાં એક એવા પ્રસંગ બન્યા કે જેણે મારૂ સમગ્ર જીવન પલટાવી નાખ્યુ. એક વર્ષે લેાકેાના પાપના ઉદય હાય તેમ વરસાદ રીસાઈ ગયા અને નામના જ વરસાદ પડ્યો. આથી સત્ર શાક છવાઈ રહ્યો, કારણ કે ભારતવર્ષી જેવા ખેતીપ્રધાન દેશ માટે વરસાદ એ અમીરસની ગરજ સારે છે. અને એ ઉપકારના બદલામાં જ લેાકેા તેને મેઘરાજા કહી સાધે છે. દુષ્કાળથી ગરીમ લાકા બહુ હેરાન થયા અને કેટલાકને તે દાંત અને અન્ન વચ્ચે વેર થયા. આવી સ્થિતિ જ્યારે સારાય દેશની હોય ત્યારે અમારા ખેડુતે કયાંથી સુખી હાઇ શકે ? તેઓના દ્વારઢાંખર તથા બીજી કેટલીક આવશ્યક વસ્તુઓ વેચીને જે પૈસા આવ્યા તે ખીચારા ખેડુતાએ મહેસુલ પેટે ભર્યાં પણ તેએ તેઓ પુરા પૈસા આપી ન શકયા. હવે પિતાજી પણ બાકીના પૈસા છૂટ તરીખે મુકી દેવા માગતા ન હતા. તેઓ તે કહેતા કે તમારૂ ગમે તે થાય પશુ અમને તે પુરી મહેસુલ મળવી જ જોઇયે. જ્યારે વધારે સારા વર્ષા થાય છે ત્યારે ઠરાવેલ દર કરતાં શું તમે અમને વધારે આપે છે. જેથી મેળા વર્ષોમાં અમે તમારૂ એન્ડ્રુ સ્વીકારીયે ? આ અને આવી બીજી કેટલીક દલીલે પિતાજી કરતાં અને ખેડુતાની દયા માટેની અરજી ઉપર ઠંડુ પાણી રેડતાં. આખરે ખેડુતા થાકયા અને છેલ્લાં ઉપાય તરીખે બિચારા મારી પાસે દયાની ભિક્ષા માટે આવ્યા. મેં પિતાજીને દયા બતાવવા અને માકીનુ લ્હેણું માકરવા ઘણાય વિનવ્યા પણ તેઓ એકના બે ન થયા. તેમનુ હૃદય ભિંજાય માટે મેં
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ge
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
દૂર
ખેડુતેાના દુઃખની તથા હાડમારીની વિગતે તેમને કહી પણ એ બધુ નિષ્ફળ નીવડયું. જ્યારે મારી દલીલા બહુ જ આકરી અને સમજણપૂર્વકની થવા લાગી એટલે મને મુ ંગા બનાવવા માટે નવા રસ્તાઓ ચેાજાયા. ભાઈ આપ શું કામ લમણાજીક કરે છે ? એ ખેડુ લેાકેા તા હરામી છે. આજે એને સાંભ ળશે તે કદિ તમારા પીછે નહિ છોડે. વળી તમાને થકવી નાંખશે એત હાંસલમાં. એ તે અમેજ અને પહોંચીએ. આકી તમારી જેવા મોટા માણસનું આમાં કામ જ નહિ. શુ કહે છે. બાપુ ? આમ ખેલતા કામદારે પિતાજીની સાક્ષી પેાતાના કથનના સત્યના પુરાવા તરીખે માગી લીધી. પિતાજીએ કહ્યું કે એમાં ખાટુ શું છે ? બાકી હજુ તે બાળક છે એટલે અનુભવ આછે. ખાકી જ્યારે પીઢ થશે ત્યારે એની મેળેજ આવી માથાકુટમાંથી ભાગશે. આજે વાર્યાં નથી કરતા તે આવતી કાલે હાર્યાં કરશે. પિતાજીના આ જવાબથી મને બહુ જ માઠું લાગ્યું પણ નિરૂપાય હતે', કારણુ કે વડીલ પાસે વિનતિ સિવાય બાળક માટે તેમને સમજાવવાને બીજો કયો ઉપાય હાઇ શકે ? હવે મારે શું કરવું તે હું નક્કી ન કરી શકયા, પણ આ દિવસ એ મારે માટે યાદગાર નીવડયેા. અત્યારસુધી જે વૈભવ અને વિલાસે મને બહુ જ પ્રિય લાગતાં અને જેએ હુ ંમેશ રહેશે કે નહિ તેની મને ચિંતા રહ્યા કરતી, તેઓના ઉપર સહેજ મને અભાવ અને તિરસ્કાર ઉદ્ભવ્યા. પહેલાની જેમ હું ગાડીમાં ફરતા પણ ગાડીના પૈડા નીચે ખેડુતા કચડાતા મને લાગ્યા. તેની ચીસ અને કારમી વેદના મારા સુખ સ્વપ્ના નષ્ટ કરતી મને લાગી. મારા રોટલાના ટુકડામાં ગરીબ ખેડુઓના છે.કરાની અન્ન માટે દયાભરી આજીજી મે' વાંચી. મારા આલીશાન અને ભવ્ય મકાનના ચક્રુતરમાં ચુનાને બદલે એ ગરીખ લેાકેાના રૂધીર વપરાયા હોય તેમ મને લાગવા માંડયુ. આવી સ્થિતિમાં એ ઘરમાં રહેવું મુશ્કેલ હતુ. છેલ્લા ઉપાય તરીખે પિતાજીને હજી પણ પેાતાના નિર્ણય ફેરવવા વિનવ્યા અને નહિતર વધારે ભયંકર પરિણામ માટે તૈયાર રહેવા ન છૂટકે સૂચવ્યું. પિતાજી તે જમાનાના ખાધેલ હતા. તે મારી આવી ધમકીથી ડરે એ કે અસંભવિત હતું. હવે મારા કટોકટીને વખત આવ્યેા. એક રાત્રે મે પિતાજીથી જુદા પડવા નિશ્ચય કર્યાં અને મારા ઠરાવની જાણ કરતા પત્ર પાઠવીને સિદ્ધાની જેમ મેં પણ રાત્રે ઘરત્યાગ કર્યાં. બીજે જ દિવસે મેં સંસાર ત્યાગ કર્યો અને ત્યારથી હું એક સ્થળેથી ખીજે સ્થળે કરૂં છુ અને લેાકેાને યથામતિ ઉપદેશ આપું છું. હવે મેલે રાજકુમાર ! મારા ત્યાગ એ સુખનું પરિણામ કે દુ:ખનું ? આ સાંભળી કુંવરની આંખમાં
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છાત્રાલયમાંથી સંગ્રહિત.
ww.
છેછાત્રાલયમાંથી (સંગ્રહિત).
આ
(૧) “ સંસ્કારી માણસે કેમ જમે?”
૧ હાથ મેટું સ્વચ્છ કર્યા પછી જ જમે. ૨ સ્વસ્થતા પૂર્વક વ્યવસ્થિત રીતે બેસીને જમે. ૩ મૌન રાખીને જમે. ૪ જરૂર પડે તો નજીકના ભાઈઓ { બહેને) માત્ર સાંભળે તેવી રીતે ધીમે ધીમે ( મુખ શુદ્ધિ સાચવી) બેલે ને જમે. ૫ ઠામ-વાસણને ખડખડાટ ન જ કરે. ૬ થાળીની આસપાસ ચોખ્ખું રાખે. ૭ બેસનારને પાસે બેસવાનું મન થાય તેવી સ્વચ્છ રીતે જમે. ૮ જમતાં જમતાં જે તે માગ માગ ન કરે. ૯ ક પદાર્થ ઓછો રંધા છે તે સાનમાં સમ. ૧૦ શાન્તિથી હેઠે હૈયે જમે. ૧૧ અન્નની નિંદા કદિ ન કરે. ( અસંસ્કારી ) જંગલી માણસ કેમ જમે ? તે ગમે તેમ ઢંગધડા વગર મેલા હાથે, અછઠું વેર વેરો, જેનારને સૂગ ચડે તેવી રીતે લુશ હુશ જમે.” એવાનું અનુકરણ કરતાં સંસ્કારી માણસનું જ અનુકરણ કરવાથી હિત થઈ શકે. ઘણા વખતની કુટે ત્યારે જ સુધરે અને સ્વપર અનેકને અશ્રુ ઉભરાયા અને અવિનય માટે સાધુની માફી માગી. તે દિવસે શિકાર વગર અને કાંઈ બોલ્યા વગર તે સાધુ પાસેથી પાછા ઘરે ફર્યો. રાત્રિ આખી ઉંઘ વગર પસાર કરી અને સવાર થતાં રાજ્યના ગેઝેટને અસાધારણ વધારે બહાર પડયો. એ ગેઝેટમાં શું લખ્યું હતું ? તેમાં એ હતું કે હવે પછી આ રાજ્યમાં કઈ પણ માણસ શીકાર ન કરે. ખેડુતેની ઠરાવેલી હાલની મહેસુલ અધી કરવામાં આવે છે. જે ગરીબ લેકેને કેઈપણ જાતની દખલગીરી અથવા કનડગત હોય તેમણે કુંવરને રૂબરૂ મળવું. આ અને આવા બીજા હુકમ ગેઝેટમાં છપાયેલા હતા. તે દિવસથી કુંવર રાજ્યમાં તેમજ પિતાના ખર્ચમાં બહુજ કાપકુપ કરવા મંડયા અને પ્રજા કેમ સુખી થાય તેના વિચારે પોતાના વિચક્ષણ પ્રધાને સાથે ચર્ચાવા મંડ. પ્રજા તથા અમલદાર વર્ગ આ રાજાના પરિવર્તનથી હેરત પામ્ય અને રાજાને રાજી રાખવા તેનું અનુકરણ કરવા લાગ્યો. હવે રાજકુમાર રાજ્ય કરે છે પણ રાજ્યના હકદાર તરીખે નહિ પણ પ્રભુના સાચા પ્રતિનિધ તરીખે. તેને રાત્રિ દિવસ ચિંતા રહ્યા કરે છે. તેના વૈભવ કાયમ કરવાની નહિ પણ પ્રજાનું સુખ વધારવાની. ધન્ય છે આવા મુનિઓને અને આવા રાજકુમારોને !
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
८०
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
"
દ્રવ્ય ભાવથી અનેક ફાયદા ત્યારે જ થઈ શકે, પ્રિય ભાઈ-બહેનેા હવે જમવા પ્રસંગે વિવેક ન ભૂલે. ખીજાની ભૂલ કે ખામી શેાધી ખતાવવી સહેલી છે તે પહેલાં આપણી જ ભૂલ શેાધી સુધારી લેવી બહુ જરૂરની છે. ઇતિશમૂ. (૨) “ શાન્તિ અને સ્વચ્છતા આપણે સહુ ઇચ્છીએ પણ તે શોધી કયાંથી જડે ? વાડ વેલાચારે એવી સ્થિતિ લગભગ થઇ છે. તે જોઈ-જાણી તેની ઉપેક્ષા નહીં કરતાં કરૂણા-કેમળતા-સભ્યતાથી તે સુધારવા સંસ્કારી ભાઈખ્તનાએ પ્રયત્ન કરવા. તે સમાજથી અતા રહીને નહીં પણ નિઃસ્વાથ - પ્રેમથી તેનુ મહત્ત્વ આપણુા પેાતાના આચરણથી જ બતાવી સુધારી શકાય.
(૩) “ વિદ્યાર્થીઓનાં શરીર આરેાગ્ય માટે પહેલાં પગથીઆ તરીકે—દાંત, આંખ, કાન અને મળાશયની યાગ્ય સભાળ લેવાની જરૂર. (૧) દાંત દાડમની કળી જેવા રહે, તેની ઉપેાલેમાં જરાપણું અનાજ ભરાઈ ન રહે, તેના અવાળુ વિગેરે સાફ અને દૃઢ રહે. ૨ આખામાં ખીલ કે તાપેાડીયાં હાય તે કાળજીભરી સારવાર કરીને તેને દૂર કરવા. ચશ્માની જરૂર હોય તેા તુરત લેવડાવવા. રાત્રે વધારે પડતુ વાંચીને કે ખરાબ સ્થિતિમાં રહીને વાંચીને આંખા મગાડતા વિદ્યાર્થીઓને ચેાગ્યરીતે ઢારવવા. ૩ કેટલાક વિદ્યાર્થીએ ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં મ્હેરા અને ધ્યાન મ્હેરાં હોય છે. આના કારણેામાં વ્હેતા કાન, મેલવાળા કાન અને કાનના પડદા ઉપર કરવામાં આવતા અવિચારી હુમલેા ( અતિજોરથી અવાજ કરવાની ટેવા) હાય છે તે દૂર કરવાં જોઇએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૬) સ્વદેશી ” તમે જે ચીજ વાપરે તે સંપૂર્ણ જે ચીજ આપણા દેશમાં જ ઉત્પન્ન થઈ હોય તે સ્વદેશી.
૪ મળાશયમાં કચરા ભરાવાના કારણે કેટલાયે વિદ્યાર્થીઓને નાનામેટા રાગા થયા જ કરતા હોય છે. પેસાબ કે ઝારા પરાણે રાકવાથી મળાશય કે મુત્રાશય બગડે તેમાં નવાઈ નથી. આની અસર આરાગ્ય ઉપર ભારે થાય છે. મળાશયની સાથે જ ારાકના વિચાર અનિવાય બને છે. એ બધાની ચેાગ્ય સભાળ લેવાથી લાંખા દુઃખથી બચી જવાય છે અને શરીર આાગ્ય ઠીક સચવાઈ શકવા ઉપરાન્ત વિદ્યાભ્યાસમાં ખામી આવતી નથી. ઇતિશમ (૫) “ સાચા વૈદ સમેા ગૃહપતિ” દીના રોગને હાર આવતા અટકાવે તે સારા વૈદ નથી, પણ એ રાગનું મૂળ શેખીને તે મૂળના જ ઉપાય કરે તે સાચા વૈદ છે. તેમ વિદ્યાર્થીઓના નાના મેટા દ્વાયા નજરે આવતા અટકાવે એ સાચા ગૃહપતિ નથી પણ એ દોષાનાં મુળ શેાધીને તેમના ઉપાય કરે તે સાચા ગૃહતિ છે. એવ વૈદ્ય ને ગૃહપતિ સાંપડા.
(6
For Private And Personal Use Only
,,
રવદેશી જ વાપરા,
જે ચીજ ઉત્પન્ન
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છાત્રાલયમાંથી સંગ્રહિત. કરવામાં આપણા દેશભાઈઓએ મહેનત કરી હોય તે સ્વદેશી. જે ચીજને ન મેટે ભાગે આપણા દેશભાઈ ને મળતો હોય તે સ્વદેશી. જે ચીજની ઉત્પત્તિના વહીવટ વિગેરેમાં આપણા ભાઈઓને માટે હિસ્સો હોય તે સ્વદેશી.
(૭) “ સ્વદેશી ભાવના ” ભારતભૂમિની સંસ્કૃતિને ધાવીને આપણે મોટા થયા છીએ. એ ભૂમિનાં સંતાનો નાગાં ભૂખ્યાં તો યે આપણું ભાંડુડાં છે. જે ધંધે આ નાગાં ભૂખ્યાં ભાંડુડાંને રોટલો અને લંગેટ આપે તે ધંધે સ્વદેશી. જે ધંધે આ નાગાં ભૂખ્યાં ભાઈભાંડુઓને ઢાંકે ને પિષે તે ચીજો સ્વદેશી. જે ચીજો ખરીઢ કરવાથી આપણે પૈસે પરદેશ ચાલ્યો ન જાય તે સ્વદેશી ભાવના.
(૮) “બીડી પીવાનું વ્યસન” કઈ કઈ વિદ્યાર્થીઓમાં જોવામાં– જાણવામાં આવે છે. તેનો ચેપ બીજા વિદ્યાર્થીવર્ગને ન લાગે એવા સારા ઈરાદાથી ગૃહપતિ કે લાગતાવળગતા તેમના ઉપર ખીજાઈ જાય છે અને તે બદલ તેમને યોગ્ય શાસન કરવા ઈચ્છા રાખે છે. ખરી રીતે બીવથી સ્વપરને નુકશાન થાય જ છે એવી માન્યતા તેવા વિદ્યાર્થીઓને થઈ હોતી નથી. તેમાં તેમને કશા ગુન્હા જેવું જણાતું નથી. ઘણે ભાગે ઘરમાં જ પિતા તરિકે વધલને બીડી પીતાં દેખી પોતે શિખેલ હોય છે. તેમાંથી તેમને મુકત કરવા જ હોય તે પ્રેમપૂર્વક બીવથી થતા નુકશાનનું તેમને બરાબર ભાન કરાવશે તે જાતે દહાડે તે બદીમાંથી તેઓ મુકત થઈ જશે.
(૯) “ ગૃહપતિની જવાબદારી ” માબાપ થવું સહેલું. લોહીને સંબંધ એટલે માબાપ અને બાળકો વચ્ચે કેટલાક ઘર્ષણે તે ઉભાં જ થવા ન પામે. તેમ શિક્ષક થવું સહેલું. અમુક વિષયે જ શિખવવાના હોય તે વિદ્યાર્થીઓને શિખવી દીધા એટલે શિક્ષક પોતાને ઠેકાણે અને વિદ્યાર્થી પોતાને ઠેકાણે. ગૃહપતિ થવું અઘરૂં. માબાપોને તે પોતાનાં જ બાળકોને પોતાનાં રાખવાનાં જયારે ગૃહપતિને તે પારકા બાળકોને પોતાનાં કરવાનાં હોય છે. શિક્ષકને તે દિવસના પાંચ છ કલાક જ કેળવણીની દષ્ટિ રાખીને શીખવવાનું
જ્યારે ગૃહપતિને તે નજીવી પ્રવૃત્તિઓમાં પણ એ દષ્ટિ રાખીને કામ લેવાનું હાય છે અને તે પણ આ દિવસ. એટલે તેની જવાબદારી કેટલી વિશેષ છે તેનો ખ્યાલ આવી શકશે. પારકાં છોકરાં પોતાનાં કરવાની જેની તાકાતયોગ્યતા છે ને તેવી આવડત સાથે શુદ્ધ નિઃસ્વાર્થ પ્રેમથી કામ લઈ જાણે છે તે જ ગૃહપતિ થવાને લાયક લેખાય. ઇતિ શમૂ.
(સ. ક. વિ.)
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
III '
EX-1tTEEE T-IIIIIII
ITIFE 1
=
જીવનનાં મૂલ્ય.
BLAZEZA
=
E
અનંત પુણ્ય રક્રિમના પ્રચંડ પુન્યબળે જે કંઈપણ વસ્તુ મળેલી હેય તે તે એક માનવ જીવન છે.
જેના ત્યાગ અને સંચમના અનુષ્ઠાન દેવેને પણ દુર્લભ છે.
પરબ્રહ્મ ( મેક્ષ ) જે માનવ જીવનનું સાચું મૂલ્ય છે એવું અજોડ માનવ જીવન કે જેનું ધ્યેય અનંત છે. આત્મના પુણ્યપુ જેની રાશિને, આત્માના અનંત સર્વને પ્રગટ કરવા જે અત્યુત્તમ અદ્વિતીય સાધન છે, જે જીવનમાં શ્રદ્ધારૂપી સાગરના તીર ઉભરાતાં બે ઘી જેટલા સમયમાં અર્ધપુદૂગલપરાવર્તન કાળ નષ્ટ થાય છે એવા મહાન તેજે રાશીમય આ માનવ જીવનનાં મૂલ્ય અજોડ છે.
ક્રોધની ભભુક્તી વાળા, અભિમાનની ઉગ્રતા, માયાની વક્રતા, લેભના ભ, એ સર્વ માનવ જીવનની જાત પ્રસરતાં ખાખ થઈ જાય છે.
પ્રભુ મહાવીરસ્વામીએ યુવાવસ્થામાં કરેલ મોહને પરાજય, ઇંદ્રની પણુ સહાયની ના, અને વિદ્મની પરંપરાની સામે સત્તની પરાકાષ્ઠા, અને આત્મતિને પ્રકાશ, એ સર્વ આ માનવ જીવનમાં જ જન્મ પામેલ છે અને એ જ માનવ જીવનના ખરા મૂલ્ય છે.
એ જીવનના મૂલ્ય પ્રાપ્ત કરતા પહેલા જીવનમાં ઘર કરી રહેલા, પામરતા, કાયરતા, નિઃસર્વાપણું અને સાધનની વિપુલતામાં માની લીધેલી પૂર્ણતા એ સર્વને જીવનના આયુમાંથી બહાર કાઢી જીવનની અંદર, સત્વ, સત્ય, શ્રદ્ધા, પુરૂષાર્થ અને દિવ્યજ્ઞાનના પ્રવાહને વહેવડાવી, જીવનના સાધ્યને સન્મુખ રાખી, અહર્નિશ તે સંસ્કારથી જીવનને ઘી તેમાં જ જીવનની પૂર્ણતા માનવી એ જ જીવનના ખરેખરાં મૂલ્ય છે. શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયજી કહે છે કે --
पूर्णता या परोपाधेः सा याचित कमंडनम् ।
या तु स्वाभाविकी सैव जात्यरत्न विभानिभा ॥ આત્માના સિવાયની બીજી સામગ્રીથી માની લીધેલી પૂર્ણતા તે માગી લાવેલા આભૂષણ જેવી છે જ્યારે આત્મા સંબંધી પૂર્ણતા તે જાતિવંત રત્નની કાન્તિના જેવી છે.
આ શ્લોકનું રહસ્ય વારંવાર મનન કરવા ગ્ય છે. આજે જે મહાન
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવનનાં મૂલ્ય
૮૩ પુરૂના પ્રાતઃકાળમાં નામોચ્ચારણ કરીએ છીએ. આજે જે મહાન પુરૂષોના જીવનથી આપણે ઈતિહાસ ઉજવળ બને છે, જેમના જીવનના અણુએ અણુમાં વહેતી સુરભિને આજે પણ જે આસ્વાદ કરીએ છીએ તે તેઓના જીવનમાંથી જણાય છે કે તેઓના જીવનની પ્રતિજ્ઞા શિરસાટે હતી. તેઓનું જેટલું વક્તવ્ય તેટલું જ કર્તવ્યમય ચારિત્ર હતું “ વિન જાવ વચ્ચેની વાટ, વરનોરાને લખી લલાટ ” એ તે તેમની સામે જ ખડું રહેતું હતું “ સ્વીકારેલો પંથ ન ત્યજ સંતની એ સુનીતિ ” એ તેમના જીવનસૂત્ર હતા. જેની સુંગંધ, જેનું તેજ, જેનું સત્ય આજે પણ દુનિયા પર પ્રકાશ પાડી આપણા જીવનના મુલ્ય સાથે સરખાવે છે કે આપણામાં કેટલું તફાવત છે? લક્ષ્મી અને તેની સામગ્રીની વિપુલતા એ જીવનની પૂર્ણતા નથી, પરંતુ એ સાધનેને સાથ એ જે આત્મપ્રકાશ તેને મેળવવામાં જે ઉપયોગ કરે તે જ માનવ જીવનની સાચી પૂર્ણતા છે.
અને ઈતિહાસમાં જોઈએ છીએ કે-“ પૂણિયા શ્રાવકની સામાયિક " અભયકુમારની બુદ્ધિને ઉપયોગ ” “ શ્રદ્ધાન્વિત સુલસાને મોકલાવેલ ધર્મલાભ ” “ ધન્નાશાલિભદ્ર કરેલ દ્ધિનો ઉપયોગ” એ સર્વ માનવ જીવનની ખરી સમૃદ્ધિ બતાવે છે. એ ઉભરાતાં માનવ જીવનનાં ખરેખર મૂલ્ય ઉભરાય છે.
સામગ્રી અને સંસ્કાર એ બને ભિન્ન વસ્તુ છે. સામગ્રી સંપૂર્ણ મળ્યા છતાં નિસવ પુરૂષ સંસ્કારને પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી. એથી આજીવન તે અપ્રમત્ત રહી પ્રમાદ, ઈર્ષા, કલેશ, અજ્ઞાનના જામેલા યૂથને નષ્ટ કરવા-યુદ્ધ કરવા મળેલું છે, તે સત્ત્વ વિના સામે નહિં ટકી શકે “ચિસિદ્ધઃ સરો વસતિ માં નોરણે ” એ સૂત્રને યાદ રાખી જીવનને સત્વમય બનાવવા ભગીરથ પ્રયાસ અત્યંત જોખમે પણ પ્રાપ્ત કરવાનું છે અને એ સના બળે જ મહાન પુરૂષોએ સર્વત્ર વિજય મેળવેલ છે.
જીવનનાં મલ્ય પારખવા હોય, તેને ખરેખર માર્ગ મેળવવો હોય તે ગમે તે વસ્તુના ભેગે સર્વને પ્રાપ્ત કરી તે સર્વને જીવનના રોમરોમમાં પ્રસરાવી, જીવનમાંથી આત્માના શત્રુઓને પરાજય કરી, આત્માના આનંદને પ્રકાશ પ્રાપ્ત કરવામાં જ તેને ઉપગ કરે તે જ માનવ જીવનનું સાધ્ય તથા માનવ જીવનનાં મૂલ્ય છે. એક કાવ કહે છે કે –
* સુકાની ચિત્તને ચીંધી દીવાદાંડી પ્રભુ હારી
જનમ ને મૃત્યુથી બચવા પ્રત્યે દે એક ચીનગારી.” જૈન ગુરૂકુળ
લેખકપાલીતાણા. ઈ કસ્તુરચંદ હેમચંદ દેશાઈ—ધાર્મિક શિક્ષક
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મહાત્મા સિદ્ધર્ષિપ્રણીત શ્રી ઉપમિતિભવપ્રપંચાકથાનું સપદ્ય-પદ્ય ભાષાંતર.
તૃતીય
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૫૩ થી શરૂ.) ભાષાંતરકર્તા–“મનંદન.
વસંતતિલકા. હિંસા વશે વળીય ક્રોધ વશ કરીને,
ને સ્પર્શનેંદ્રિયથી મૂઢ દુ:ખી થઈને; સંસારીજીવ ભવમાં નરજન્મ ભ્રષ્ટ,
ભાખ્યું તૃતીય મહિં એહ સુખે જ સ્પષ્ટ.
૬૪-૬૫
ચતુર્થ
જિહુવેન્દ્રિ” ને અમૃત માનવિષે પ્રસક્ત,
સંસારીછવ દુખપીડિત જેમ અત્ર પુન: ભમ્યો ભવ અનંત અપાર જેમ,
ભાખ્યું ચતુથમહિં મેં સવિશેષ એમ.
૬૬-૬૭
પંચમચ8.
વિપાક માય ત્યમ સ્તેય જ પ્રાણુનાય,
સંસારી જીવ થકી પંચમમાં ભણાય, મૈથુન લેભ વળી ચકુંતણે વિપાક, છ કહ્યો અનુભવેલ જ પૂર્વ આપ.
દેહરા.
સમ
સમમ પ્રસ્તાવે બધા, મહામહ ઉલ્લાસ, શ્રોત્ર પરિગ્રહ સાથમાં, વણો અહીં ખાસ.
અનુષ્યપુ.
પરંતુ
ત્રીજાથી સાતમા સુધી, અત્રે પ્રસ્તાવ પંચકે, સંસારીજીવને સવ, વત્તે વૃત્તાન્ત શૃંદ જે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથાનું સપઘ-ગઘ ભાષાંતર. ૮૫ કંઇ તે સાંપડ્યો તેને, કથા કંઇ અન્યથી; વર્ણ તોય સૈ તેને, તેના પ્રતીતત્વથી.x (મ.) હર
શિખરિણી. અમ
બધા મેળવ્યા લે પૅરવ ગૂંચને અષ્ટમમહીં,
અને સાધી લે છે સ્વહિત છવ સંસારિય અહીં, સુણી સંસારીનું ચરિત ભવવિરંજક અતિ,
Wાયું કે “બુઝો વળી પુરુષ તે ભવ્ય સુમતિ' ૭૩-૭૪ તથા તે સંસારીથી ફરી ફરી પ્રેરિત થતી,
અહી સંકેતા પણ પછી બુઝી કષ્ટથી અતિ; વૃતાંત રવાત્માનો નિરમલ સૂરિ કેવલી કને, જઇ પૂછયો, ને તે કથિત અવધારે નિજ મને. ૭૫-૭૬
અનુષ્ટ્રપ. અને સદાગમે તેને, સ્થિર ફરી ફરી કર્યો;
અવધિ પામીને તેણે પ્રતિપાદિત આ કર્યો. તેમજ વળી– અંતરંગ પાત્રોના ઉપમાનની યુક્તિયુક્તતા–શાસ્ત્રાધાર.
સધરા. હ્યાં ઉઆંતર લોકના આગમન ગમન ને જ્ઞાન ગેષ્ઠિ ય ભાખી, બંધુતા ને વિવાહ પ્રમુખ સઘળીયે કલેકસ્થિતિ પ્રકાશી; ને તે ના દુષ્ટ જાણે! (કારણ કે) અપર વર ગુણો રે! અપેક્ષી ઉદારા.
બધાથે સર્વે તે તે કથન કરી અહીં ઉપમાદ્વાર દ્વારા. ૭૮-૭૯ = (૧) ક્રોધ, માન, માયા, લોભ એ ચાર કષાય, તથા મહામોહ. (૨) સ્પર્શન, રસના, ઘાણ, ચક્ષુ અને શ્રોત્ર એ પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષય. (૩) હિંસા, અસત્ય, સ્તેય, મૈથુન અને પરિગ્રહ એ પાંચ અવ્રત:
એ પ્રત્યેકમાંથી એક એક ત્રીજાથી સાતમાં પ્રસ્તાવ સુધી અનુક્રમે વર્ણવેલ છે. ૭ અસત્ય. ૮. ચોરી. ૯, સુંઘવાની ઇન્દ્રિય, ૧૦. કર્ણપ્રિય. ૧. આઠમા પ્રસ્તાવમાં પૂર્વે કહેલ સર્વ વાતની અનુસંધિ મેળવી છે. ૨. સંસારથી વિરાગ્ય ઉપજાવનાર. ૩. અંતરંગ. ૪. લોકવ્યવહાર. * અંતરંગ પાત્રોના ગમન-આગમન, વાર્તાલાપ, વિવાહ, સંબંધ વગેરે જે લોક
વ્યવહાર અત્રે કહેવામાં આવ્યો છે, તે ઉપમાથી કહેલ હોઈ યુક્તિયુક્ત છે;
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કારણ કે–
થાય જે સિદ્ધ સાક્ષાત અનુભવથી અને યુક્તિ દોષિત નહિ,
તે સત્કલ્પિત એવી મળતી જ ઉપમાઓ ય સિદ્ધાંત માંહિ, દષ્ટાંત તરિકે જેમ આવશ્યકમાં
સ્પર્ધા આક્ષેપ સાથે મગઇલ અને પુષ્કલાવર્તની છે,
નાગદત્ત પ્રબંધે કૂણી તણી ઉપમા ક્રોધ આદિકની છે. ૮૦-૮૧ તથા–
મસ્તે પિડેષણામાં કથન નિજતણે સર્વ વૃત્તાંત કીધે, ને સુકા પાંદડાએ ઉત્તરઝયણમાં તેમ સંદેશ દીધો; તે માટે અત્ર તેને અનુસરી સઘળું જે કથામાં થાશે, તે યુક્તિયુક્ત જાણે- કારણ કે) સકલ કથન આ ઉપમાથી પ્રકાશ ૮૨-૮૩
અનુ૫ નિવેદન કર્યું આમ, અંતરંગ શરીર આ; બહિરંગ કથાકેરૂ, કથાય છેશરીર આઃ(૧) બહિરંગ કથાશરીર.”
સવૈયા એકત્રીસા. અનુસુંદર ચક્રવતી
સુમેરૂના પૂર્વાવિદેહે,
સુકચ્છ નામે વિજયમાંય; ચકવરી અનુસુંદર નામે,
ક્ષેમપુરીમાં ઉપો ત્યાંય. કારણ કે જિનસિદ્ધાંતમાં પણ એવા ઉપમાને મળી આવે છે. જેમકે-(૧) આવશ્યકમાં (i) મગળીઆ પાષાણ અને પુષ્કલાવત્ત મેઘની સ્પર્ધા.
(i) નાગદત્તની કથામાં ક્રોધાદિને સપની ઉપમા. (૨) પિડેષણામાં મસ્તે પિતાનું ચરિત કહ્યું છે.
(૩) શ્રી ઉતરાધ્યયનમાં સુક્કા પાંદડાનો સંદેશો. (કુમપત્રક અધ્યયન.) આ વૃતાન્ત તે તે સ્થાનેથી જોઈ લેવા યોગ્ય છે. પરિશિષ્ટમાં આપવામાં આવશે. ૫ જેમાં યુક્તથી દેવ નથી ૬ મગશેળીઓ પાષણ. ૭ સપ. x અત્રે પણ પાંચ પાત્રો છે. બહિરંગ–અંતરંગ પાત્રોની તુલના આ પ્રકારે છેઃ
(૧) સદાગમ=સમંતભદ્રાચાર્ય. (૨) ભવ્યપુરુષ પાંડરીક રાજપુત્ર.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
શ્રી સમતલદ્રાચાય –
શ્રી ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથાનું સપઘગઘ ભાષાંતર
તે પર્યંત નિજ આચુના,
સ્વદેશ દર્શન કરવા કાજ; વિલાસથીનીકળી હેોંચ્યાતે, શખપુરે એક દિવસ રાજ
www.kobatirth.org
અનુષ્ટુપુ.
સમતભદ્ર શ્રી પાસે, ત્યાં પાંડરીક નામના; રાજપુત્ર હતા બીજો, તે પુષ્પલ સભાજના.
ચિત્તરમ ઉદ્યાન વિષે ત્યાં.
નામ મનેાનજ્જૈન જિનધામ; બિરાજમાન હતા તે ડ્રામે,
સમતભદ્રસૂરિ ભગવાન. સૂરિશ્રીની સમીપે બેઠા,
પ્રવૃત્તિની મહાભદ્રા નામ; તથા રાજપુત્રો અતિ મુગ્ધા, કુલલિતા નામે તે ઠામ.
અને પછી- સૂરિના માર્મિક ઉદ્દગાર
મહાભદ્રાની કરુણા
૧ જ્ઞાનદષ્ટિથી.
તે ચક્રવર્તીએ ભારી, મહાપાપ બહુ કર્યાં;” આ જ્ઞાનાલાકથી દેખી, સૂરિ તે ધીર ઉચ્ચ: “કાલાહુલ અહીં જેને, હાલ સુણાય લેાકમાં; સસારિવ તે ચાર, દારાય વધ્યધામમાં. 1
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રવણે સુણી વાણી સૂરિની,
પછી ચિત્તે ચિત્ત તે પ્રવૃત્તિનીઃ– જીવ કોઈક નગામી એ, વણળ્યે અહિં જેહ્ સ્વામીએ.”
(૩) અગૃહીતસ કતા=સુલલતા રાજપુત્રી. (૪) સંસારીજીવ=તુસુંદર ચક્રવર્તી. (૫) પ્રત્તાવિશાલા=મહાભદ્રા પ્રતિની વૈતાલિક ( વિયેાગિની ) ૨ વધ કરવાના સ્થાને.
૩. નરકે જનાર.
For Private And Personal Use Only
૮૭
r
૮૭
૮.
ટ
૯૦
૯૧
૨
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
८८
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરુણાળુ
પ્રવૃત્તિની થયું, પછી તે તેની સમીપમાં ગઈ; ઉપજ્યું' પછી તાસ ક્રૂને, નિજને જગાચર જ્ઞાન તેહુને. દાહરા.
આવ્યા વૃત્તાન્ત જાણીને, તેની સાથ નૃપાલ; વૈક્રિયલબ્ધિના મલે, ધરી ચાર આકાર.
ભવપ્રપંચ કથન
www.kobatirth.org
રાજપુત્રી પૂછે પછી, તેને સહુ માન; સર્વ ચૈાર્ય વૃત્તાન્ત તે, આદેશ ભગવાન. હેતુ તીવ્ર પસંવેગના, ભવપ્રપંચ નિજ ખાસ; ઉપમાદ્વારા એ કહે, માધન અર્થે તાસ. પ્રસંગ શ્રવણ માત્રથી, પાંડરીક ક્ષણમાંજ;
લક તાથી સ્વયં મુઝયા તે સુણતાંજ. તે તા તેથી ફરી ફરી, પ્રેરિત થતી છતાંય; પૂર્ણાંક ના ઢાખથી, બુઝે ન બહુ કથતાંય.
સર્વનુ આત્મકલ્યાણ–
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
૩
૪
૯૫
૯૬
૯૭
ર
તે પણ એંગ્રી કષ્ટથી, ને પછી તેહુ તમામ; પથ્ય કરી આત્માતણું, ગયા શિવાલય ધામ. અનુષ્ટુ કથાશરીર આ આલુ, ધારજો નિજ માનસે; પ્રસ્તાવે અમે એહુ, સવ સ્ફુટ થઇ જશે આ કા શ્રવણુના પાત્ર--અપાત્રની મીમાંસા દુર્જન અપાત્ર.
સગ્રા.
શ્રીમદ્ સર્વજ્ઞશ્રીના ૧સમયરૂપ સુધાસિન્ધુમાંથી જ એવી, આકર્ષાઇ કથા આ પરમ અર્થ અર્થે સુધાબિંદુ જેવી; તે માટે દુ ના તેા તસ શ્રવણ ખરે ! પામવા પાત્ર નાંહિ, ચેાજાચે ના કિાલકૂટ વિષે સુધાબિંદુની સાથમાંહિ, ૧૦૧-૧૦૨ તેથી વિચારણાના દરજનગણના દોષની અત્ર થાતી,
સ રે! પાપી તે અધમ જનતણી પાપકારી કથાથી ! ૪ જાતિસ્મરણ જ્ઞાન. ૫. સંસાર પ્રત્યે વૈરાગ્ય. ૬. હળુકર્મી હોવાને લઇને ૧ આગમ, શાસ્ત્ર. ૨ અમૃતસાગર.
e
૧૦૦
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથાનું સપઘ–ાઘ ભાષાંતર. ૮૯ કાવ્ય હેય સ્તવેલ દુરજબ તદપિ દેષ માત્ર પ્રકાશે !! નિજોલે તે વિશે તસ અવધરણા યુક્ત તેથી જ માસે, ૧૦૩–૧૦૪
અનુણ્યપ. * દુર્જનેતણી નિન્દામાં, “આત્મજન્ય થાય છે; મિથ્યા ભાષણ સ્તુતિમાં, અવજ્ઞા તેથી યુક્ત છે. ૧૦૫
સજજનો સુપાત્ર–કારણ.
| શિખરિણું. અહો ! અત્રે પાત્રો તસ શ્રવણના સજજન બને,
ઉલÈકર્મી ભવ્ય ક્ષીરનીરધિ શાં ગંભીર મને, પ્રશંસા કે બિન્દા તસ પણ ખરે ! ઉચિત નહિં,
પરંતું મૌન શ્રેયકર તસ આ કારણુ અહીં– ૧૬-૧૦૭ મહાપાપ નિન્દામહિ તસ અનંતા ગુણીતણુ,
સ્તુતિ કે હું જેવા જડમતિથકી ૮દુષ્કર ઘણી; એટલું જ નહિં પણ–
સ્તવેલા ના તોયે ગુણ ઝટ જુએ કાવ્યમહિં તે, વળી ઢાંકે દો-પ્રકૃતિ જ મહત્માની અહિં એ. ૧૦૮-૦૯
અનુષ્યપ. તેથી
સયું સ્તવનથી તેના ! માત્ર તેહ મહામતિ; સુણવા પ્રાર્થવા યોગ્ય, કથાય તેથી તે પ્રતિ:
૧૧૦ સજજનેને વિજ્ઞપ્રિ
સુમન થઇ હે, ભવ્યો!
માહરા ૧૦અનુરોધથી; ક્ષણ કાન દઈ સુણે,
થાતું એહ મુંજથી.” ઈતિ ભૂમિકા.
(અપૂર્ણ.) ૩. કાવ્યમાં દુર્જનની સ્તુતિ કરી હોય તે પણ તે તેમાંથી જ દેષ શેધી કાઢે
એ હોય છે !! ૪. અવજ્ઞા, ઉપેક્ષા. ૫. પિતાનું દુર્જનપણું. * દુર્જનની નિન્દા કરવી યોગ્ય નથી, કારણ કે નિન્દા કરવી એ દુર્જનનું કામ છે, અને તેમ કરવાથી પોતાનું દુર્જનપણું કરે છે, તેમજ દુર્જનેની પ્રશંસા પણ
ગ્ય નથી, કારણ કે તેમ કરવાથી અસત્ય ભાષણ થાય છે; માટે દુર્જનની
અવજ્ઞા જ યુક્ત છે. ૬. હળુકર્મો. ૭. ક્ષીરસમુદ્ર જેવા ગંભીર હદયવાળા. ૮. કરવી મુશ્કેલ. ૯. સુંદર મનવાળા. ૧૦ આગ્રહથી, વિનંતિથી.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
==
અગિયાર અંગોમાં નિરૂપણ કરેલા
શ્રતીર્થકરચરિત્ર. (શ્રી ઉપાસકદશાંગ સૂત્ર).
=
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૫૭ થી શરૂ) હે દેવાણુપ્રિય ! તે કઈ રીતે યાવત્...મહાપ છે ?
ખરેખર દેવાણુપ્રિય! શ્રમણભગવાન મહાવીર સંસાર-અટવીમાં માર્ગભ્રષ્ટ થતા, મરતા, ખવાતા, છેદાતા, ભેદાતા અંગછેદ કરાતા તથા હરતા ઘણું જીવોને ધર્મરૂપદંડવડે સારવાર ( રક્ષણ ) કરી સંતા પિતાના હાથે જ મેક્ષરૂપ મોટા વાડામાં ( ગાશાળામાં–ગાયને રક્ષણ કરવાની જગામાં ) પહોંચાડે છે.
હે સદાલપુત્ર! આથી એમ કહેવાય છે કે શ્રમણભગવાન મહાવીર મહાપ છે. હે દેવાણુપ્રિય! અહીં મહાસાર્થવાહ આવ્યું હતું ? હે દેવાણુપ્રિય ! મહાસાર્થવાહ કણ ? સદ્દાલપુત્ર ? શ્રમણભગવાન મહાવીર મહાસાર્થવાહ છે. તે કઈ રીતે ?
ખરેખર દેવાણુપ્રિય ! શ્રમણભગવાન મહાવીર સંસાર–અટવીમાં નાસતા, મરતા યાવત...લૂંટાતા ઘણું જીવોને ધર્મરૂપમાગવડે સારવાર કરી યાવત. પિતાના હાથે જ મેક્ષરૂપ મહાપાટણની સન્મુખ પહોંચાડે છે.
હે સદાલપુત્ર ! આથી એમ કહેવાય છે કે-શ્રમણભગવાન મહાવીર મહાસાર્થવાહ છે. હે દેવાણુપ્રિય! અહીં મટે ધર્મ કથક આવ્યું હતું? હે દેવાણુપ્રિય! મહાન ધર્મકથક કોણ ? શ્રમણભગવાન મહાવીર મહાધર્મકથક છે. તે કઈ રીતે ? શ્રમણભગવાન મહાવીર તે મહાન ધર્મવકતા છે?
ખરેખર દેવાણુપ્રિય ! શ્રમણભગવાન મહાવીર વિશાળ મહેલ જેવા સંસારમાં નાસતા, વિનાશ પામતા, ખવાતા, છેદાતા, ભેદાતા, અંગછેદ કરતા, લૂંટાતા, ઉન્માર્ગમાં જતા, સન્માર્ગથી ભ્રષ્ટ થતા, મિથ્યાત્વના જોરથી દબાતા, તથા આઠ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર,
કમરૂપી અંધકારના સમૂહથી ઢંકાતા એવા ઘણુ જીને અનેક અર્થો યાવત વ્યાકરણ ( ઉત્તરે)વડે ચાર સંતવાળા સંસારરૂપી જંગલથી પિતાના હાથે જ પાર પહોંચાડે છે.
હે દેવાણુપ્રિય ! આથી એમ કહેવાય છે કે શ્રમણભગવાન મહાવીર મહા ધર્મકથક છે.
હે દેવાણુપ્રિય! અહીં મહાનિર્ધામક આવ્યું હતું ? હે દેવાણુપ્રિય ! મહાનિર્ધામક કેણું ? શ્રમણભગવાન મહાવીર એ મહાનિર્ધામક છે. તે કઈ રીતે ?
ખરેખર હે દેવાણુપ્રિય! શ્રમણભગવાન મહાવીર સંસારરૂપી મહાસમુદ્રમાં નાસતા, વિનાશ પામતા, યાવત...લૂંટાતા, બુડતા, ડુબી જતા, ઉછળતા એવા ઘણું જેને ધર્મરૂપ નાવવડે પિતાના હાથે મોક્ષરૂપી કિનારા પ્રત્યે પોંચાડે છે.
હે દેવાણપ્રિય ! આથી એમ કહેવાય છે કે શ્રમણભગવાન મહાવીર મહાનિર્ધામક છે.
ત્યારબાદ તે સદ્દાલપુત્ર શ્રમણોપાસકે ગોશાલ–સંખલિપુત્રને પૂછ્યું કે હે દેવાણુપ્રિય! તમે પૂર્ણચતુર છે, પૂર્ણ બુદ્ધિવાન છે ( પૂર્ણનિપુણ છે ) પુરાનયવાદી છે, પુરા ઉપદેશલબ્ધિવાળા છે તથા પૂર્ણ વિજ્ઞાન પ્રાપ્ત છે.
તે તમે નિચે મારા ધર્માચાર્ય ધર્મોપદેશક ભગવાન મહાવીરની સાથે વાદ કરવા શક્તિવાન છે?
એ અર્થ સમર્થ નથી ( હું તેમ કરવા શકિતવાન નથી)
હે દેવાણુપ્રિય! ખરેખર એ પ્રમાણે કેમ કહો છે કે તમે મારા ધર્મચાર્ય યાવત્ મહાવીરની સાથે વાદ કરવાને શકિતવાન નથી.
હે સદાલપુત્ર ? જેમ કઈ તરૂણ પ્રશત-કાયવાળો ( નિગી સબળ ) થાવત...નિપુણ શિલ્પ (કળા)વાળો પુરૂષ એક મેટા બેકડાને, મેંઢાને, ડુક્કરને કુકડાને, તેતરને, વર્તકને, પહેલાને, કંપિજલને, કાગડાને કે બાજને હાથવડે, પગવડે, ખુરાવડે, પુછવડે, પીછાવડે, શીંગડાવડે, દાંતવડે, અથવા રૂંવાડાવડે જ્યાં જ્યાં પકડે છે ત્યાં ત્યાં નિશ્ચયપણે તથા સ્થિરપણે ( દૃઢરૂપે) ધરે છે એ જ રીતે શ્રમણુભગવાન મહાવીર મને અનેક અર્થોવડે હેતુવડે યાવત્ પ્રજનેત્તરવડે
જ્યાં જ્યાં પકડે છે ત્યાં ત્યાં પ્રશ્ન-ઉત્તરમાં માનતા પકડાવે છે; હે સદ્દાલપુત્ર! આ કારણે એમ કહું છું કે હું યથાર્થભાવે તારા ધર્માચાર્ય ચાવત મહાવીરની સાથે વાદ કરવાનો સમય નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ત્યારે તે સદ્દાલપુત્ર-શ્રમણોપાસક મંખલિપુત્ર–ગોશાળને આ પ્રમાણે કહે છેકે જેને કારણે તમે મારા ધર્માચાર્ય ચાવત...મહાવીરનું વિદ્યમાન તથ્યયથાર્થ તથા સદ્દભૂત લાવવડે ગુણકીતન કરે છે તે કારણે હુ તમેને પ્રતિહારવડે ચાવત...સંથારાવડે ઉપનિમંત્રણ કરૂં છું હિન્દુ ધર્મ માનીને નહીં તેમજ તપ માનીને નહીં. તે તમે જાઓ મારી કુંભકાર–શાળામાં પ્રાતિહારિક તથા પીઠફલક વિગેરે લઈ વિચરે.
ત્યારે ગોશાળ-સંખલિપુત્ર સદાલપુત્ર-શ્રમણોપાસકના આ કથનને સાંભળે છે, સાંભળીને પ્રાતિહાર, પીઠ ચાવત સ્વીકારી વિચારે છે (રહે છે.)
ત્યારબાદ તે મખલિપુત્ર–ગોશાલ સદાલપુત્ર-શ્રમણોપાસકને અનેક આખ્યા નવડે, પ્રજ્ઞાપનવડે, સંજ્ઞાનપ્રયત્નવડે તથા વિજ્ઞાપનવડે નિગ્રંથ-પ્રવચનથી ચળાવવાને, ક્ષુબ્ધ કરવાને કે ઉલટા પરિણામવાળે કરવાને સફળ ન થયે ત્યારે થાકીને ખેંચાઈને ખેદિત થઈને પિલાસપુર નગરથી નીકળે છે, નીકળીને અન્ય દેશમાં વિચરે છે.
અંતક દશાંગ સૂત્ર. વર્ગ ૮ અ. ૯૦ મેક્ષગામીઓના ચરિત્ર. વર્ગ ૧ અંધકવૃષ્ણિના ૧૦ પુત્રનું ચરિત્ર. વર્ગ ૨ અક્ષોભ વિગેરેનું ચરિત્ર. વર્ગ ૩ દેવકીના ૬ પુત્ર તથા ગજસુકુમાલ વિગેરે ૧૩ નું ચરિત્ર વર્ગ ૪ જાલી, માલી, શાબ, પ્રદ્યુમ્ન વિગેરે ૧૦ યાદવકુમારનું ચરિત્ર. વર્ગ ૫ કૃષ્ણ વાસુદેવની ૮ રાણું તથા મૂલશ્રી અને મૂલદત્તાનું ચરિત્ર.
આ પાંચે વર્ગમાંના ચરિત્રનાયક ભગવાન નેમિનાથજીની પાસે દિક્ષા લીએ છે અને વિશેષભાગે શત્રુંજય તીર્થ પર મેક્ષે જાય છે.
વર્ગ ૬ મંકાતી અતિમુકતક વિગેરના ચરિત્રો.
છેલ્લા ત્રણ વર્ગમાંના પ્રસંગે ભગવાન મહાવીર સ્વામીના સમયના છે તે પૈકીના ઘણા વિપુલગિરિ પર મેક્ષે જાય છે.*
અનુત્તરપપાતિ સૂત્ર. (વર્ગ ૩, અ. ૩૩, “લેટ પ્રમાણ ૨) વર્ગ ૧-૨ શ્રેણિક રાજાના અભયકુમાર વિગેરે ૨૩ પુત્રોનું ચરિત્ર.
કસૂત્ર ૧૭ સૂત્રાનુસાર પ્રવૃત્તિને વિશ્વાસ. આ સૂત્રમાં સાહિત્ની દષ્ટિએ પક્ષીના નામે, વૃક્ષના નામે શરીરના અવયવો તથા ૭૨ કળા ખાસ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર. વર્ગ ૩ ધન્નાશાલિભદ્ર વિગેરે ૧૦ પુરૂષેનું ચરિત્ર
જે દરેક ભગવાન મહાવીર સ્વામીની પાસે દીક્ષા સ્વીકારે છે. વ્રત પાળી અનુત્તર વિમાનોમાં દેવપણે ઉસન્ન થાય છે.
શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણ. આમાં ખાસ વિશેષ કઈ નથી. મુગ્યતાએ આશ્રદ્વાર તથા સંવરદ્વારનું સ્પષ્ટિકરણ છે.*
શ્રીવિપાકસૂત્ર.
(શ્રુતસ્કં. ર. અ. ૨૦ ) ૧–૧ થી ૧૦ પૂર્વે કરેલ પાપના ફળો ભેગવતા મનુષ્યના દષ્ટાંતે જે ગણધર ગૌતમસ્વામીને દષ્ટિપથમાં આવે છે.
૨-૧ થી ૧૦ પુણ્ય ફળના દષ્ટાંતે. ૨–૧–૩૩ સુબાહકુમારનું ચરિત્ર. ભગવાન મહાવીર સ્વામી પાસે દિક્ષા વિગેરે.
સ મા સ.
સાહિત્ય દૃષ્ટિએ આવશ્યક. હિંસાનામમાલા ૧-૨, મૃષાનામમાલા ૨-૬. નગરનામાવલી ૧-૩, ૨–૭, ૪ ૧૫, ૯-૨૯, પશુપક્ષી ૧-૩, ૬-૭, શરીર અવયવો ૧-૩, ૧-૪, ૪-૧૫, ઘરગથ્થુ ચીજો ૧-૩, ૬-૨૬, ૯-૨૭, યોનિભેદો ૪–૧૬, પ્રાણીવર્ગ ૧-૪, વાઘાદિ ૯-૨૯, રાગ ૧–૪, ઑછ ૧-૪, દેવ ૪–૧૫, ૫–૧૯, ચક્રવર્તી વિગેરે ૪-૧૫, નાસ્તિકવાદ, અંડકવાદ ૨–૭, શ્રેણી વિગેરે ૫–૧૯,
વ્યાકરણ પદ્ય-ઉપમા ૬-૨૪, ૯-૨૭, કળા ૫ -૧૯, રત્ન ૫-૧૭, ૯-૨૭, ચૈત્ય ૫-૧૯, સાધુ ઉપકરણ ૬-૨૩ ૬-૨૭
સીતા, દ્રૌપદી, રૂપિણ, પદ્માવતી, તારા, કંચના, રક્તસુભદ્રા, સ્વર્ણગુટિકા, કિન્નરી, સુરૂપ, વધુ મતી ૪-૧૬.
સાહિત્યોપયોગી વસ્તુઓ આ પ્રમાણે છે. સૂત્રો – રોગ, ૧૮ કઢ, રોગપરિચય, શસ્ત્રાસ્ત્રી ૫, ૨૬, ૨૮, શરીરરચના ૫, ૧૦, લગ્નવિધિ ૩૧, અઢાર દેશભાષા કળા ૮, એરવધક્રિયા ૧૬, પશુ-પક્ષી ૧૭, ૧૮, ૨૮, ૨૯, સગાઈ ૧૬, ચોરી ૨૬ તેતલી–મેઘકુમાર-જમાલીની સાક્ષીએ ૩૨, ૩૩.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. વ્યક્તિત્વ પ્રાપ્ત કરવા માટે સંપૂર્ણ યોગ્યતાની જરૂર.
જે કામ કરવા ચોગ્ય છે તે હંમેશા યોગ્ય રૂપથી કરવામાં આવે તે તે રોગ્ય છે એમ સદા દઢ મનુષ્યના પંથ-“પ્રદર્શક નીતિવાક્ય છે.” વ્યકિતત્વયુક્ત મનુષ્ય પોતાની પ્રતિજ્ઞા પિતાની સારી તાકાતથી તેમજ પોતાના પ્રત્યેક કર્તવ્ય ને પ્રમાણિકપણાથી પુરી કરે છે, પિતાના કાર્યોનાં નાના નાના અને પણ પૂર્ણ રીતે કરવાને તેમને ઉદ્દેશ હોય છે.
એક દુર્બળ મનુષ્ય સાધારણ કાર્યથી સંતુષ્ટ થાય છે અને તે રીતે તેનું કામ ચાલે છે; પરંતુ તેવા સ્વભાવવાળે મનુષ્ય તેથી અધિક કાર્ય કરી શક્તા નથી અને તેના પિતાના વિચારમાં પિતાને મહેનતાણું મળી ગયેલ માની સતેષ પકડે છે. પિતે મહેનત યા મજુરી–પરિશ્રમ જે કર્યો છે તેના બદલામાં મહેનતાણું મને મળી ગયેલ છે તેજ બસ છે, એવું કથન સદા અગ્ય, સુસ્ત અને સાચા કાર્ય નહિ કરવાવાળાનું હોય છે. કહેવાનો મતલબ એ છે કે એવો આદમી કઈ દિવસ કોઈ મહત્ત્વપૂર્ણ પદને પ્રાપ્ત કરી શકો નથી. ઉચ્ચાદર્શાવાળે એક દઢ મનુષ્ય હંમેશા એક ખરા મનુષ્ય સમાન કામ કરે છે, અને તે અમુક હદથી સંતોષ માની બેસી રહેતા નથી પરંતુ વિશેષ વિશેષ આગળ ઉત્સાહપૂર્વક કરતાં પોતાના આદર્શો સિદ્ધ કરે છે જેથી તે પુરૂષ જ આત્મ કલ્યાણ સાધી શકે છે.
કઈ ખરો કલાકાર મનુષ્ય પણ પિતાની કલા બતાવવાનું કાર્ય પૈસાથી તેનું માપ કરી પિતાની કળાની ઓછી કિંમત કરતું નથી. તેમ તે પણ વિચાર કરતું નથી કે મને આટલા પૈસા મળે છે તેટલા માટે મારે સારું કામ કરી આપવું તે તે તેની કદર કરાવવા, પરીક્ષા કરાવવા જ તત્પર હોય છે.
તેવા મનુષ્યને પિતાની ઉન્નતિ માટે કોઈ સ્કીમ-જના તૈયાર કરવાની જરૂર હેતી નથી, તેમજ પિસાની વૃદ્ધિ થવા માટે કેઈને કહેવાની આવશ્યકતા હોતી નથી. નિયમ તે એ છે કે જે મનુષ્ય નિયમસર કામ કરે છે અને ગ્રતા રાખે છે તેને પૈસા અવશ્ય મળી રહે છે. જેવી રીતભાત-ઢંગથી જે કઈ કામ કરવામાં આવે છે તેનાથી તે કામ કરવાવાળા મનુષ્યનું ચારિત્ર જણાય છે. પછી ગમે તે કાર્ય ગમે તેવું કાં ન હોય. જે મનુષ્યને વ્યકિત્વ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા હોય તેણે કઈ પણ વખત કેઈ કાર્ય અપૂર્ણ અથવા રદ ન કરવું જોઈએ. તેમનું લક્ષ તે દરેક કાર્યના દરેક ભાગને પૂર્ણ સ્વરૂપે કરવાનું હોવું જોઇએ.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યકિતત્વ પ્રાપ્ત કરવા માટે સપૂણ` ચાગ્યતાની જરૂર.
૫
જે મનુષ્ય પેાતાના માલીક યા શેઠની હાજરીમાં ખરાખર રીતે કાર્ય કરતા હાય પર ંતુ શેઠની પીઠ પાછળ ( તેની ગેરહાજરીમાં) પ્રમાદ-આળસથી કાને મામુલી કરવાના આરંભ કરે છે તે મનુષ્ય કેાઇ શકિત પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. તેમજ પ્રભુત્વ પણ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. આવા મનુષ્ય પોતાના આ પ્રકારના વ્યવહારથી પેતાના માટે એક એવી અવસ્થા ઉત્પન્ન કરે છે કે પેાતાના ભવિષ્ય પર જરા પણ વિચાર કરતા ભયભીત કરી દેશે.
વર્તમાનમાં દરેક મનુષ્ય પાતાના પૂર્વ કર્મોના ફળ ભાગવી રહેલ છે. જે મનુષ્ય પેાતાની વર્તમાન અવસ્થા માટે સંતુષ્ટ નથી તેમજ જો તેને પેાતાની વમાન સ્થિતિ પેાતાની રૂચિ અનુસાર નથી તે તેના દોષ તેના ઉપર જ છે; કારણકે દરેક મનુષ્યે . પેાતે પાછલા કર્મને લીધે પેાતાની વર્તમાન અવસ્થા ઉત્પન્ન કરેલી હાય છે.
ઘણા મનુષ્યા આ વાતના સ્વીકાર નથી કરતાં, કારણ કે કેટલ કનેક સ્વરૂપનું જ્ઞાન હાતું નથી, કેટલાક મનુષ્યોને કઇ જાણવામાં આવ્યુ હાય છતાં સાંસારિક અનેક ખખતાની દોડધામમાં મશગુલ હાવાથી પણ તે વસ્તુસ્વરૂપ માટે બેદરકાર હોય છે. પ્રાકૃતિક નિયમ અટલરૂપે પેાતાનુ કામ કર્યે જાય છે. જેમ લીંબેલીને વાવનાર તેનુ ફળ તે જ પામે છે પરંતુ આમ્રફળ ઉત્પન્ન કરી શકતા નથી તેમ દરેક મનુષ્ય પેાતાના જીવનમાં પૂ`કાળમાં કરેલા વિચારા અને કર્મોના જે બીજો ઉત્પન્ન કર્યા હાય તે અનુસાર ફળ પામે છે.
કરવાની ઇચ્છા છે ?
જેમ કેાઇ ખેડુત ઉચિત રીતથી પરિશ્રમ કરી પેાતાના ખેતરમાંથી હાનિકારક ઘાસ, કાંટા, કાંકરા કાઢી નાંખી તેને બદલે ઉપયાગી તથા ફલદાયક બી વાવે તેા ખેતર ફળદાયક, સુ ંદર અને સારૂં થતાં પરિણામ ફલદાયક કિ ંમતી અની જાય છે. શું આપણે પેાતાને માટે સુંદર અવસ્થા પ્રાપ્ત શું આપણી આસપાસની પરિસ્થિતિઓને પ્રથમથી અધિક રાચક તથા સુદર દેખવા ઇચ્છીએ છીએ ? શું આપણે કોઇ ઉચ્ચપદ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા છે કે જેથી કરી આપણું જીવન ઉચ્ચ તથા વિશાળ ખની જાય ? જો તે વાતા ઇચ્છીએ છીએ તે તેના માટે કામ કરવું જોઇએ અને પાતે પેાતાને તે હાલતને ચેાગ્ય બનાવવા માટે શરૂઆત કરી દેવી જોઇએ. આપણે આપણા જીવનને એટલુ વાસ્તવિક, એટલું પૂર્ણ, એટલુ પરિશ્રમી અને એટલું પ્રમાણિક બનાવવુ જોઇએ કે જેનાથી આપણું ભવિષ્ય, જો કે વર્તમાનમાં બની રહ્યું છે, કાચ અને કારણુના સંબંધસૂચક નિયમ અનુસાર આપણા માટે તે સંવસ્તુઓ ખેંચી લાવે કે જેની આપણે ઇચ્છા કરીએ છીએ. સાચું અને પૂર્ણ કામ કરવુ તે ચેાગ્યતાની છાપ છે, ચેાગ્યતા વ્યક્તિત્વની છાપ-ચિહ્ન છે, અનુવાદક-ગાંધી.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સાચી એષણ.
મનુષ્યની અખલિત પ્રવૃત્તિનું લક્ષ્ય કઈ ભાવનાની સિદ્ધિ અર્થે હશે ? સુખ, આનંદ, તૃપ્તિ, શાંતિ, રસ, પર્યાપ્તિ માટે પણ તે સુખ શામાં છે ? આનંદ
ક્યાં છે? અમે કહીએ છીએ કે મનુષ્ય જે જે સ્થળમાં આનંદ માને છે ત્યાં ત્યાં આનંદના સ્થાનને લઈને અથવા વસ્તુને લઈને નથી માનતો, પણ પિતાપણાનેજાતને લઈને માને છે; પુત્ર ઉપર જે નિરવધિ સ્નેહભાવ અનુભવાય છે તેનું નિદાન તે સ્ત્રી--પુત્રાદિના શરીર હોતાં નથી પરંતુ તે તે વ્યકિતસાધ્ય આપણું પિતાની તૃપ્તિ છે; સ્ત્રી--પુત્રાદિના વિયોગથી જે કષ્ટ થાય છે તે શેક, તેમની અવિદ્યમાનતામાંથી પ્રકટેલ હોતે નથી પણ આપણે તૃપ્તિની ભાવનાને પહેચેલા આઘાતથી થાય છે, જે રસ તેમના તરફથી આપણને મળતો હતો તે સુકાઈ જાય છે, જે સુખ તેમના સહવાસમાંથી આવે છે તે તેમના ઉદ્દેશથી નથી પણ આપણું જ ઉદેશથી છે. તે જ પ્રકારે પદાર્થ માત્રમાં જે રસ અનુભવાય છે તે આપણું પિતાની તૃપ્તિ માટે છે, તે તે પદાર્થને અર્થે નહિં. આનંદનું સ્થાન આપણે છીએ; તૃપ્તિનું નિદાન પણ આપણે જ છીએ; વ્યકિત અથવા પદાર્થ નથી. આનંદ-રસ--સુખ જે કહે તે સર્વનું સ્થાન પતે જ છીએ. મનુષ્ય જ્યારે
જ્યારે તે ભાવનાઓને સિદ્ધ કરવા પાછળ પાછળ દોડતે હોય ત્યારે ત્યારે તે પિતાની જ પાછળ દોડતે હોય છે; સુખ પિતામાં છે અને તેની શેધ તે પિતાના સ્વરૂપની જ શેધ છે; પછી ભલે તે સુખ બાહ્ય પદાર્થ કે કઈ વ્યક્તિ વિશેષમાં સમજાતું હોય, તે પણ તેથી તે સુખનું સાચું સ્થાન બદલાઈ જતું નથી. રસ અને તૃપ્તિ મેળવવા મનુષ્ય એવા પદાર્થ વિશેષને મેળવવું જોઈએ કે જે મેળવ્યા પછી તેને અધિકની ઇછા રહે નહિં. પૂર્ણ પર્યાપ્તિ જ અનુભવાય. આવી સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા પ્રાણી માત્રની પ્રવૃતિ હોય છે. તે રસમય અંકેડે શેધવા માટે આપણ સર્વનું પ્રયાણ છે. અમે અને તમે એની જ શોધમાં છીએ અને તે ભાવનામય તત્ત્વને પકડવા મથીએ છીએ, પરંતુ જ્યાં તે પકડાવાની અણી ઉપર આવે છે
ત્યાં તરત જ તે છટકી જાય છે, અને છેટેનું છે. આપણને લલચાવતું જ રહે છે. આપણે તેની પાછળ પાછળ ભટકીએ છીએ અને માનીએ છીએ કે અમુક પદાર્થને મેળવ્યા પછી આપણે પર્યાપ્તિ અનુભવી શું; પરંતુ તે મળતાં જ પાછો ખેદ ખડે થાય છે, એ તૃપ્તિ વધારે વાર ટકી શકતી નથી; મનુષ્ય શ્વાસભર દેડ્યાં જ જાય છે, તેનું કાંડુ પકડીને પૂછીએ છીએ ત્યારે તે જવાબ આપે છે કે હું સુખને શોધું છું અને હવે તે આ ઘડીએ હાથમાં આવી જાય તેમ છે. ઘડી પછી પૂછે કે કેમ ભાઈ ! સુખ જડયું ? ઉત્તર મળશે કે-“હવે ઝાઝી વાર નથી. આટલી
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેન આચાર.
જૈન-આચાર, FFFFFFFFFFFFFF
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૬૮ થી શરૂ.) હવે તપનો મહિમા અહિં યત્કિંચિત કહીશું. સર્વ કર્મપ્રકૃત્તિઓને પરિણામના વશથી ઉપક્રમ લાગે છે, માત્ર નિકાચિત કર્મને ઉપક્રમ લાગતો નથી, પરંતુ તપવડે નિકાચિતને પણ ઉપક્રમણ લાગે છે. આ કારણ માટે રાત્રિ સંબંધી પ્રતિક્રમણમાં છમાસિક તપથી શરૂ કરીને નવકારશી પર્યત તપની વિચારણા કરવા માટે કાર્યોત્સર્ગ કરવામાં આવે છે. તપ એ સર્વ ઇકિયો રૂપી હરણને વશ કરવામાં ભારે જાળ સમાન છે, કષાયરૂપ તાપને શાંત કરવા દ્રાક્ષ તુલ્ય છે, તેમજ કર્મરૂપી અછણ રગને ટાળવા હરડે સમાન છે.
જે કંઇ દૂર હોય, જે દુઃખે કરી આરાધી શકાય તેવું હોય અને જે દેવતાઓને પણ દુર્લભ હોય તે સર્વવડે સાધી શકાય છે. તપ એવી અજબ ચીજ છે કે તેનું ઉલ્લંઘન કરી શકે તેવું કઈ નથી. એટલે કે તપને પ્રભાવ અલૌકિક અને અચિંત્ય છે.
ઉપર પ્રમાણે ચિંતવી ધર્મવિધિ કરી જે સારી બુદ્ધિવાળો પુરૂષ બજારમાં જાય, અને દવ્ય ઉપાર્જન થાય તેવો પોતપોતાને ઉચિત વ્યવસાય વેપાર કરે.
મિત્રોના ઉપકાર માટે અને સ્વબંધુઓના ઉદય માટે, કુટુંબના પિષણ માટે અને પિતાના સુકૃત માટે જ ઉત્તમ પુરૂષો પૈસો મેળવે છે પરંતુ પોતાના ઉદરનું પોષણ તે કોણ નથી કરતું ?
વેપારમાં ચલાવાતી આજીવિકા ઉત્તમ, ખેતીથી મધ્યમ, પારકી નોકરી–સેવા કરી ચલાવવામાં આવતી તે જઘન્ય અને ભિક્ષાથી આજીવિકા ચલાવવામાં આવે તે અધમાધમ છે.
ઉપરના હેતુથી કદાપિ નીચ વેપાર કરવો નહિ-કરાવ પણ નહિ, કારણ કે પુણ્યવડે પ્રાપ્ત થનારી લક્ષ્મી પાપથી કોઈ વખત વધતી નથી. ઘણા આરંભવાળા મહાપાપવાળા, લોકોમાં નિંદનીય અને આ લોક તથા પરલોક વિરૂદ્ધ હોય એવા કાર્ય પાપભીરૂ આચરે જ નહિં, વાત સિદ્ધ થવા દો અને પછી અધિકની મને અપેક્ષા નથી. ” પણ તે ભૂતને ભડકે મનુષ્યના પંજાથી એક તસુ દૂર દૂર જ રહે છે. પોતાના જ પ્રતિબિંબને ગ્રહીને મનુષ્ય સુખી થાય છે, અને જ્યારે તે ગ્રહાય છે ત્યારે તેની અધિકની અપેક્ષા નિવૃત્ત થાય છે. એ સુખનું ઉત્પત્તિસ્થાન હાથ લાગ્યું એટલે પૂર્ણ પર્યાપ્તિ પ્રકટે છે. આંતરદષ્ટિથી પોતે પોતાનું પ્રતિ બંબ જોયા પછી પોતે ભૂતકાળમાં કે હતે? વર્તમાનમાં કેવો છે? તેનું ભાન થાય છે અને તે ઉપર ભવિષ્યકાળની તૈયારી કરે છે. આ રીતે સ્વરૂપનું પ્રતિબિંબ ઝીલતાં સ્વરૂપના લાભની પ્રાપ્તિ અવશ્ય થાય છે.
(સંગ્રહીત...)
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. GOIKONITOSTIKO
સ્વીકાર–સમાલોચના. LKOTKOLIKOSTUUKOTIKOKO નીચેના ગ્રંથ તથા રીપોર્ટ અમોને સમાલોચના માટે ભેટ મળ્યાં છે તે ઉપકારસહ સ્વીકારવામાં આવે છે.
૧ શ્રી જિનગુણ કુસુમાંજલિ-મુનિરાજ શ્રી કલ્યાણવિજ્યવિરચિત આ સંસ્કૃત જૈનસ્તોત્રનો સંગ્રહ છે કે જે ભક્તિરસિક મનુષ્ય માટે પઠન કરવા યોગ્ય છે. મુનિરાજ શ્રી કલ્યાણવિજયજી મહારાજ જૈન ઇતિહાસના પ્રખર વિદ્વાન અને સંશોધક છે, અને સંસ્કૃતના પણ તેઓ સાહેબ સારા અભ્યાસી છે તે આ બુકના વાચકને તરત ખાત્રો થાય તેવું છે. પ્રકટકતો-તખ્તગઢના સંઘની સહાયથી શ્રી કે. વિ. શાસ્ત્રસંગ્રહસમિતિ જાલોર-મારવાડ. મુલ્ય ભેટ,
૨ ગૃહસ્થ જીવન– લેખક-પ્રકાશક માવજી દામજી શાહ. અગીયાર મુદાઓના એક સંસ્કૃત લોક ઉપરથી ગૃહસ્થ જીવનને લગતા વિષય ઉપર આ બુકમાં ટુંક વિવેચન કરેલું છે કે જે આનંદ આપે તેવું ઘર, સ્ત્રીવાળું ઘર, બુદ્ધિશાળી સંતતિ, સન્મિત્ર, આજ્ઞાકારી સેવક વગેરે વિષયે આપેલા છે જે ગૃહસ્થ જીવનમાં -વ્યવહારમાં ઉપયોગી છે. બધું છતાં બુક મનન કરવા જેવી છે. કિમત ત્રણ આના. પ્રકાશકને ત્યાં મુંબઈ ઘાટકોપર.
૨ ૩ પ્રશ્નપેટી, ગણિત ગમ્મત-સંપાદક રમણલાલ નાનાલાલ શાહ, પ્રકાશક ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય અમદાવાદ, ગુજરબળ ગ્રંથાવળીના દશ અને અગીઆરમાં પુસ્તક તરીકે પ્રકાશકે પ્રગટ કરેલ છે. હાલ બાળસાહિત્ય વિશેષ પ્રમાણમાં પ્રકટ થાય છે કે જે આવશ્યક છે, પરંતુ તેમાં પણ પ્રકાશકના આ પ્રયત્ન એટલા માટે આવકારદાયક છે કે આ બંને લધુ બુકે બાળકોને વાંચવામાં, પઠન પાઠન કરવામાં આવે તો મગજ ખીલે, અને ગમ્મત સાથે વાંચનજ્ઞાન વધે તે રીતે લખાયેલ છે. સાથે કાગળ ટાઈપ વગેરે સુંદર અને બાઈડીંગ આકર્ષક બનેલ હોવાથી બાળકે હોંશે હોંશે વાંચવા તરફ પ્રેરાય છે.
કની ત્રણ આના યોગ્ય છે. મળવાનું સ્થળ-અમદાવાદ ગાંધી રોડ પ્રકાશકને ત્યાં.
ગમે તેટલા દ્રવ્યની પ્રાપ્તિ થતી હોય છતાં પણ લુહાર, મેથી ચમાર, દારૂ બનાવનાર, ઘાંચી અને વિશેષ કરીને વાઘરી, મચ્છીમાર વગેરે સાથે વ્યવસાય કે વેપાર પણ કરવો નહિં અને ન્યાયથી દ્રવ્ય ઉપાજ
એવી રીતે પ્રથમ પ્રહર સંબંધી સમગ્ર કર્તવ્ય આચરતા, વિશુદ્ધ હૃદયવાળો, ન્યાય –નીતિથી સુંદર દેખાત, વિજ્ઞાન, માન, પ્રતિષ્ઠા તથા જનપ્રયતા મેળવવામાં સદા સાવધા એવો શ્રાવક પિતાના આભવ અને પરભવ સફળ કરે.
હવે શ્રાવકને બીજા પહેરે કરવા ગ્ય કરણું કઈ કઈ છે તે હવે પછી. (ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
અમારૂં સાહિત્ય પ્રકાશન ખાતુ.
મૂળ પ્રાકૃત સસ્કૃત.
શ્રી વસુદેવહિ ડિ ભાગ. ૧ લેા પ્રથમ શ
www.kobatirth.org
..
,,
શ્રી બૃહત્કલ્પ પ્રથમ ભાગ,
ચાર ક ગ્રંથ સ્વાયત્ત ટીકા સહિત.....
શ્રી પેથડકુમાર ચરિત્ર, શ્રી ધર્મ પરીક્ષા. શ્રી સુરસુ ંદરી ચરિત્ર.
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
શ્રી શ્રીપાળરાજાનેા રાસ.....
6100
....
6106
દ્વિતીય અંશ....
....
શ્રી પ્રભાવકચરિત્ર. ( જૈન ઐતિહાસિક ગ્રંથ. )
(;;)
6320
www.
...
ગુજરાતી ભાષાના ગ્રંથા
....
....
....
2006
....
....
For Private And Personal Use Only
9000
930
....
....
....
....
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
....
૩-૮-૦
31410
તૈયાર થવા આવેલ છે.
....
www.
800
6836
....
..
૨-૮-૦
૧-૦-૦
૧-૦-૦
છપાય છે.
29
29
“તપેારત્ન મહાદધિ-ભાગ ૧-૨ "
આત્માને મેાક્ષ મેળવવાનુ –ક નિર્જરા કરવાનું મુખ્ય સાધન જો કોઇ હાય તેા તપ મુખ્ય પદ છે. તેથીજ અત્યારસુધીના પ્રચલિત ( કરવામાં આવતા ) અને અપ્રચલિત ( નહી જાણવામાં આવેલ તેવા જુદી જુદી જાતના ૧૬૧ તપ શાસ્ત્રાધારે તેની વિધિ વિધાન સહિત આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે, સાથે કયા તપ કયા ગ્રંથ અથવા આગમ વગેરેમાં છે તેની હકીકત પણ આપવામાં આવેલ છે. તપસ્યા કરનાર મનુષ્યને તેનું, તેના ફળતુ, તેના વિધિવિધાનનું જ્ઞાન ન હાય તા તે જોઇયે તેવુ ફળ મેળવી શકતા નથી, તેથીજ આ ગ્રંથમાં તે તમામ હકીકત સવિસ્તાર આપવામાં આવેલ છે કેટલાક તપેાનાં નામ વગેરે પણ જાણવામાં નહીં આવેલા હાય તે તમામ જીજ્ઞાસુ મેક્ષના અભિલાષીઓ માટે ઐહિક-પરમાર્થિક સુખની ઇચ્છાવાળાઓ માટે આ એક અપૂર્વ ગ્રંથ છે, સર્વ લાભ લઇ શકે તેટલા માટે શાસ્ત્રી ટાઇપમાં ગુજરાતી ભાષામાં છપાવેલ છે. ઘણા ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર ટાઇપથી છપાવવામાં આવેલ છે, મગાવવાથી ખાત્રી થશે. માત્ર તપના જીજ્ઞાસુઓને લાભ આપવા માટે ઘણા મેાટા ગ્રંથ હાવા છતાં કિંમતબહેાળા ફેલાવા થવા માત્ર એક જ રૂપીએ ( પેસ્ટેજ ચાર આના રાખેલ છે. )
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા.
ભાવનગર.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir === = Reg. No. B. 481. = શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. (c)E = = = ELS દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતું માસિક પત્ર. . !. . ! = = . . : પૃ. 31 મું'. વીર સં'. ર૪૬૦. કાર્તિક, આત્મ સં'. 38. અંક 4 થા. એક અવિચલ લક્ષ્ય. == જે માણસ પોતાની શક્તિઓને વેડફી નાંખે છે અને કોઇપણ અમુક જ કાર્ય કરવાને દઢ નિશ્ચય કરી શકતા નથી તેના કરતાં તેનાથી દશમા ભાગની જ બુદ્ધિ ધરાવનાર પરંતુ એક જ ચાર્કસ કાર્ય કરવાના દેઢ નિશ્ચયવાળા માણસ વધુ સફળ બની શકે છે; દુબળમાં દુર્બળ પ્રાણી પણ માત્ર એક જ વસ્તુ પર પિતાની.' શક્તિઓને એ કાગ્ર કરવાથી કંઈક કાર્યસિદ્ધિ કરી શકે છે; જયારે સમર્થ માં સમર્થ માનવ પ્રાણી પોતાની શક્તિઓને ઘણી બાબતમાં વેરી નાંખવાથી કાંઈ પણ કાર્ય સિદ્ધ કરવામાં નિષ્ફળ નીવડે છે ! પાણીનું એકેક નિર્બળ ટીપું પણ સતત પડ્યા કરીને કઠિનમાં કઠિન ખડકમાં માર્ગ બનાવી દે છે, અને કાર્લાઇલ જણાવે છે તેમ—“ ઉતાવળિયું' વાવાઝોડું ભયંકર ઘાંઘાટ સહિત તે ખડક પરથી પસાર થવા છતાં પણ પોતાની પાછળ એક પણ ચિહ્ન મૂકી 5 જઈ શકતું નથી ! ?? ( 8 ભાગ્યના ભ્રષ્ટાઓમાંથી " ==== === || REF For Private And Personal Use Only