Atmanand Prakash Pustak 023 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531268/1

Page #1

श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
વિષય ૧ પરમેષ્ઠિ ગુણ સક્ષિપ્ત વિવરણ 'सूरीश्वर गुष्णु वर्षान. '
२ विश्वरचना अध... 3 उपदेशप
४ स्वाध्याय.
आत्मानन्द प्रकाश
242
॥ स्रग्धरावृत्तम् ॥
सर्वान् पश्यन्तु बन्धूमिव जगति जना भेदबुद्धिं विहाय स्थाने पात्रे च कर्त्तुं वितरणमसकृचास्तु बुद्धिर्धनस्य ॥ दोने नन्ना भवन्तु प्रखरधनवतामयगण्या हि शश्वद् । 'आत्मानन्द प्रकाश' विदधतु हृदये श्रीजिनः श्रावकानाम् ॥
200
पु० २३ मुं वीर सं. २४५२. माघ आत्म सं. ३० अंक ७ मो.
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर
વિષયાનુક્રમણિકા.
***
श्री
2w6
800
Reg. No. B. 431
पृष्ठ
૧૫૧
પર
१५७
१५७
વિષય
૫. ગાસ્થ્ય જીવન
६ विम्भरान्मनी परेषावृत्ति.
૭ વર્તમાન સમાચાર.
૮ સ્વીકાર અને સમાલાચના.
પૂર્ણ
1fo
१७०
१७६
वार्षिक मूल्य ३. १) टपाल पर्य४ माना.
ભાવનગર—માનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલા લલ્લુભાઈએ છાપ્યું.
లి
୨୧

Page #2

છપાઇ તૈયાર થયેલ અપૂર્વ ગ્રંથ.
ગુરુતરવ વિનિશ્ચયા ?” પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા ન્યાયાચાર્ય મહોપાધ્યાય શ્રીમાન યશોવિજયજી મહારાજ છે. ગુરૂ - તરના સ્વરૂપના સંગ્રહ વાચકોને એકજ ઠેકાણે મળી શકે એવા ઉદ્દેશથી તેઓશ્રીએ જેનાગમાનું દહન કરી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં તેવા સંગ્રહને રોચક અને સરલ છતાં પ્રૌઢભાષામાં વર્ણવેલ છે. જેનો
ખ્યાલ વિદ્વાન વાચંકૈાને ગ્રંથના નિરીક્ષણથી આવી શકશે. * : - સરકૃત ભાષાને નહી જાણનાર સાધારણુ વાચકે પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથ માટેની પોતાની જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરી શકે છે. માટે ગ્રંથની આદિમાં સંપાદકે ગ્રંથનો તેમજ તેના કર્તાતા પરિચય કરાવી ગ્રં થના તાત્ત્વિક સાર તથા વિષયાનુક્રમ આદિ ગુજરાતી ભાષામાં આપેલ છે. અને અંતમાં ઉપયોગી પરિશિષ્ટો તથા ઉપાધ્યાયજીના અજ્ઞાત બે અપૂર્વ પ્રથાને ઉમેરો કરવીમાં આવ્યા છે.
- ખપી મુનિમહારાજે તેમજ ગૃહરાએ મંગાવવા સાવધાન રહેવું. દરેક લાભ લઈ શકે તે માટે કિંમત અડધી રાખવામાં આવી છે. કિંમત રૂા. ૩-૦- ટપાલ ખર્ચ જુદુ' પડશે. અમારે. ત્યાંથી મળી શકશે.
કાવ્ય સાહિત્યનો અપૂર્વ ગ્રંથ, ”
“ કાવ્ય સુધાકર.' • ( રચયિતા–આચાર્ય શ્રી અજીતસાગરજી મહારાજ.) કાવ્યકલા અને સાહિત્યને એક સુંદર નમુના કે જે સામાયિક રસથી ભરપૂર છે, તેવા હૃદયદ્રાવક ૪૩૫ વિવિધ કાવ્ય સંગ્રહ. ઉપરોક્ત આચાર્યશ્રીની કૃતિના આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. આ ગ્રંથમાં ચાર વિભાગ ૧ કાવ્ય કિરણાવલી, ર કાવ્ય કૌમુદી, 8 સાહિત્યસાર અને ૪ શ્રી આનંદધનજી પદના કાવ્ય ( કવિતા ) રૂપે અનુવાદ એ ચારનો સમાવેશ કરવા માં આવેલા છે. તમામ ( કવિતાઓ ) એક દર સરલ, સુંદર, રસયુક્ત, હૃદયદ્રાવક, અને
ભાવવાહી કાવ્યનો આ સ ગ્રહ છે. સામાજીક, નૈતિક, ધાર્મિક, વિષયે સાથે પ્રાસંગિક અને કુદરતી * શ્રેણી તાયી બનેલાં આ કાવ્યા હતાઈને દરેક મનુ યુ ( જનસમાજ ) તે ઉપચગી છે, દરેક મનુષ્ય લાભ લેવા જેવું છે. ઉંચા ટામળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી સુંદર રેશમી કપ-1 ડાના પાટા બાઇડીંગથી અલ'કૃત કરેલ સાડાચારસે પાનાના આ ગ્રંથ છે. કિંમત રૂા. | ર૮-૦ પેસ્ટેજ જુદું . મળવાનું ઠેકાણુ”- “ શ્રી જેન આત્માન દ સભા ”-ભાવનગર,
પૃષ્ટ ૫૫૦ શ્રી દાનપ્રદીપ્ત ભાષાંતર.
કિમત રૂ. ત્રણ ધર્મ ના ચાર પ્રકાર-દાન, શીયલ, તપ અને ભાવમાં દાનધમ મુખ્ય છે.
અા દાનધર્મનાં ભેદો, તેનું વિસ્તારયુક્ત વર્ણન, તેના વિશેષ ભેદો અને આ દાનધર્મનું આરાધના કરનાર આદર્શ જૈન મહાન પુરૂષાનાં વીશ અદ્ભૂત ચરિત્રો, કથાઓ અને બીજી એ લગત વિશેષ ચમત્કારિક કથાઓ આ ગ્રંથના બાર પ્રકાશમાં આપવામાં આવેલ છે. -
આ ગ્રંથ સાઘ ત વાંચવાથી ગમે તેવા મનુષ્ય પણ દાનધર્મ આદરવા તત્પર થાય છે. સુશોભિત રેશમી કપડાથી પાકું બાઈડીંગ કરાવી તૈયાર કરેલ છે.
- દરેક મનુષ્યએ પોતાના ઘરમાં–લાયબ્રેરીમાં અને નિવાસસ્થાનમાં તથા મુસાફરીમાં આ ઉપયેગી ગયુ રાખવા જોઈએ. કિ. ૩-૦-૦ પાસ્ટેજ અલગ.

Page #3

શ્રીયુત શેઠ નરોતમદાસ ભાણજીને સ્વર્ગવાસ.
શહેર ભાવનગર નિવાસી બંધુ નરોતમદાસભાઈ સુમારે ૪૯ વર્ષની વયે માત્ર છ દિવસની બિમારી ભોગવી સાંતાક્રુઝ મુંબઇમાં માહ સુદ ૧૩ મંગળવારના રોજ રાત્રિના એક વાગે પિતાના બંગલામાં પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ શ્રી આ શહેરની જેમ કોમના અગ્રગણ્ય અને આ શહેરના મુખ્ય શહેરી તા. સ્વભાવે સરલ શાંત, નિખાલસ, અને નિસ્પૃહી પ્રેમાળ મનુષ્ય હતા. દેવ, ગુરૂ, ધર્મ પ્રત્યે પૂર્ણ પ્રેમ હોઇને ધર્મના દરેક કાર્યોમાં તન, મન, ધનથી સહાય આપતા; તેટલું જ નહિં પરંતુ જ્ઞાતિના તેવા કાર્યોમાં સાથે જાતિ ભેદ, ધર્મ ભેદ સિવાય અન્યને પણ અનેક પ્રકારની સહાય આપતા હતા એટલે કે તેઓ એક દાનવીર રત્ન હતા.
દેવ ગુરૂની અપૂર્વ ભક્તિ, અને અનુકંપા તેમજ ધર્મના જપ, તપ નિયમનું પરિપાલન કરનારા હતા. જેથી તેઓ જેન કુલભૂષણ રૂપ હતા. પોતાના સરલ અને શાંત સ્વભાવની છાપ અત્રેના સઘમાં પોતાની જ્ઞાતિમાં અને ભાવનગર મહાજન મંડલમાં પિતાની છેલ્લી જીંદગી સુધી ખાસ પાડેલી હતી. સમુદાયના કેઈ ખેંચતાણ, સમજફેર કે મમત્વના પ્રસંગોએ સુલેહ સાચવવામાં, સમાધાની કરવામાં તન, મન, ધનનો ઉપયોગ કરતા હતા, જેથી અત્રે સંધમાં તેમની જ્ઞાતિમાં, ભાવનગરની સમગ્ર પ્રજામાં અને હિંદના સકલ જૈન સમુદાયમાં એક ખરેખર લાયક નરરત્નની ખોટ પડી છે. આજે ભાવનગર જૈન કેમનો ચળકતો તારે અસ્ત થયો છે-કાઠીયાવાડનું રત્ન ગુમ થયું છે.
શ્રીમંતાઈમાં જન્મેલ છતાં એક સાદામાં સાદી જંદગી ભોગવતા હતા, તેટલું જ નહિ પરંતુ અનેક કાર્યોમાં પુષ્કળ દ્રવ્ય ખર્ચા, ઉદાર હાથ લંબાવી, કેળવણીના ઉતેજન જેવા મહત્વના અનેક કાર્યોમાં સહાય અને જાહેર સખાવત કરી મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક કર્યું છે. તેઓની ઉદારતા ખરેખર આ શહેરની જેન કે સમગ્ર પ્રજાને નમુના રૂપ અનુકરણીય હતી. તેઓની જીંદગી વધારે લંબાણી હોત તો તેઓથી સમુદાયને વધારે લાભ થાત, તે તેમણે કરેલા અનેક ઉત્તમ કાર્યોને ચોકસ પુરાવે છે, પરંતુ ભવિત થતા બળવાન હોઈ મનુષ્ય માત્રનું તેની પાસે કાંઈ ચાલતું નથી. તેઓશ્રીની આ સભા ઉપર ઘણી જ લાગણી હતી. પાછળથી તેમાં ઉમેરો થતાં હાલમાં તેઓ ખરા શુભેચ્છક અને સહાયક બન્યા હતા. તેઓશ્રીને સ્વર્ગવાસ થતાં આ સભા પણ અંતઃકરણ પૂર્વક પિતાની દીલગીરી જાહેર કરે છે, અને તેઓના સુપત્નીઓ, સુપુત્ર વગેરે કુટુંબને દિલાસો આપે છે અને તેના ભત્રીજા ભાઈ દામોદરદાસ તેમના પિતા તુલ્ય સ્વર્ગવાસી કાકાશ્રી નરોતમભાઇના પગલે ચાલી તેમના કરેલ ઉત્તમ કાર્યો નિભાવી, ચલાવી તેમાં અને અન્ય બીજા શુભકાર્યોમાં વધારો કરશે એટલી સુચના કરીએ છીએ. ભાઇશ્રી નરોતમદાસના સ્વર્ગવાસના સમાચાર સાંભળી આખા શહેરમાં હડતાલ પડી છે. પ્રજા શોક કરે છે અને આ સભાની મીટીંગ પણ શોક પ્રદર્શિત કરવા મેળવતાં શોકની લાગણી દેખાડી હતી.
છેવટે તે સ્વર્ગવાસી, ધર્મનિક અને પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીયે.
–

Page #4

Page #5

@SOખશ્રી —
OS આમાનન્દ પ્રકાશ.
IIIIIIII
OX)
uturn On
છે કે જો તે का अरई ? के आणंदे ? इत्थं पि अग्गहे चरे, सव्वं हासं परिच्चज्ज आलीणगुत्तो परिव्वए । पुरिसा ! तुपमेव तुम मित्तं किं बहियामित्तमिच्छसि ? । जं जाणिज्जा उच्चालइयं तं जाणिज्जा है दूरालइयं, जं जाणिज्जा दूरालइयं तं जाणिज्जा उच्चालइयं । । पुरिसा ! अत्ताणमेव अभिनिगिज्झ, एवं दुक्खा पमुञ्चसि । है पुरिसा! सच्चमेव समभिजाणाहि, सच्चस्साणाए उवट्ठिए से मेहावी मारं तरइ । सहिओ धम्ममायाय सेयं समणुपस्सइ ।
___ आचाराङ्गसूत्रम् । YYYYYY)જજજજ( )જજજજ છે, સ્ત રરૂ છું. 3 વીર સંવત ર૦૧ર માદ ગરમ સંવત્ ૩૦. } ૭ મો.
Jani
परमेष्टि गुण संक्षिप्त विवरण, 'सूरीश्वर गुण वर्णन.'
(સુણે ચંદાજી શ્રીમંધર પરમાતમ પાસે જાજે–એ દેશી )
* સુણ પ્રાણરે આચરજ ઉત્તમ ગુરૂ ગુણ સંભાળજે, સુખદાનીરે મધુરી મુખ વાણુ મનમાં તું ધારજે. એહ ૫ પંચેન્દ્રિય વશ કારક છે, બ્રહ્મચર્ય : ગુપ્તિ નવ ધારક છે,
* ચઉ વિહ કષાય નિવારક છે. સુણ પ્રાણું૦ ૧ ૧ આચાર્ય મહારાજના છત્રીશ ગુણ–તેમાં પાંચ ઈદ્રિયોને વશ કરનારા માટે એ પાંચ, બ્રહ્મચર્યની નવ ગુપ્તિને ધારણ કરનાર તેથી એ નવ, ચાર પ્રકારના ક્રોધાદિ કષાયના ત્યાગી તેથીએ ચાર, પાંચ મહાવ્રતના ધારક તેથી પાંચ, પાંચ આચારના પાળક માટે એ પાંચ, અને પાંચ સમિતિ તથા ત્રણ ગુપ્તિ મલી આઠ પ્રવચન માતાના પાલનાર જેથી એ આઠ એમ સર્વ મળી છત્રીશ ગુણ જાણીયે–વિશેષ સ્વરૂપ જોવા ઇચ્છનારે ગ્રંથીથી જોઈ લેવું.
* આ પદ્ય બહેનને ગહેલીમાં પણ ગાઈ શકાશે.

Page #6

ઉપર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શુભ પંચ મહાવ્રત ગ્રાહક છે, ૫ પંચ વિધ આચાર સુપાલક છે;
સમિતિ ૩ ગુપ્તિ સંભાળક છે. સુણ પ્રાણી ૨ એમ છત્રીશ ગુણ ભૂષણ ધારી, વલી અન્ય ગુણે અપરંપાર, નહીં એ સમ જગમાં ઉપગારી. સુણ પ્રાણ૦ ૩ ગુરૂ શીતલ છે શુભ ચંદ્ર સમા, તેજે તેજસ્વી સૂર્ય સમા; ગંભી૨ ગુણ માંહી સમુદ્ર સમા, સુણ પ્રાણી ૪ એ દેશ વિદેશે વિચરંતા, પૃથ્વી તલને પાવન કરતા; અજ્ઞાન તિમિરને અપહરતા. સુણ પ્રાણી શરણું સૂરિવરનું સુખકારી, શ્રદ્ધાથી લેશે શિરધારી; નિશ્ચે તરશે તે નરનારી. સુણ પ્રાણ
વિશ્વરચના પ્રબંધ.
( નિવેદન ૧૨ મું )
(ગતાંક પૂ૪ ૧૩૫ થી શરૂ. ) B કુરાન મજીદ-૩૯
સુરા-૨, સુરસુલબકરામાં કહ્યું છે કે- તમે ખુદાને કેમ માનતા નથી અને તમે નિજીવ ( વીર્ય લેહી વિગેરે) હતા પછી તેણે તમને જીવ આપે. પછી તે તમને મૃત્યુ આપશે, પછી વળી તે તમને જીવતા કરશે + + ૨૮ ખુદા તેજ છે કે જેણે પૃથ્વીમાં જે સઘળું છે તે તમારા માટે પેદા કર્યું છે પછી તેણે આકાશ ઉપર સત્તા ફેલાવી ( આ વાકય કુરાનનું ગઢાર્થ છે. તેના અર્થ વિષે પૂછપરછ કરવાની મના થઈ છે. કે પછી તેણે સાત આકાશે બનાવ્યા, અને તે સર્વે આજ
+ ૩૯ મુસલમાન ગ્રંથના આધારે ચાવીશ પેગંમ્બર થયા છે. જેના નામ-આદમ (ઉમ્મર વર્ષ-૯૩૦) શેષ, અકેસનુહ-દૂદ-સાલ-ઈબ્રાહિમ-ભૂત-ઈસમાઈલ-અસહકે–ચશ્ક
યુસુફ શયબ-મૂસા-હારૂ–અલિયાસ અલીસેય–સમયુલ–દાઉદ-સુલેમાન યન્સ-કરીયાયહિયા–ઇસા અને મહમદઃ - ભયના પ્રસંગે જેદિને હઝરત મહિનામાં સહીસલામત જઈ પહોંચ્યા તે દિવસથી હીઝાસનની શરૂઆત થઈ છે, હોજરીસન ૧૧ રવીઉલ અવ્વલ તા. ૧૩ દિને મહમદ હઝરત મૃત્યુ પામ્યા છે જેઓ વફાત થયાને આજે તેરસોથી અધિક વર્ષો થયાં છે.
| કુરાને શરીફ રમજાન મહીનાની તા. ર૭ મીએ આકાશથી ઉતર્યા છે-પ્રથમ કુરાનના શબ્દોનો ઉચ્ચાર જુદો જુદો કરતો હતો પણ ત્રીજા ખલીફાએ એક મતબર નકલ તૈયાર કરી ઉચ્ચારના ચિન્હો ટાંક્યાં. વિદ્વાન પ્રવિણની સભામાં તે નક્કી કર્યું. કુરાનનું વાંચન સાત પ્રકારે છે જેનો મળ અર્થ સમાન જ છે.

Page #7

વિશ્વરચના પ્રમધ
૧૫૩
જાણુનાર છે ૨૯ + પરવરદેગારે ફેરસ્તાને કહ્યુ કે હું જમીન ઉપર એક ખલીફ્રા પેદા કરનાર છું. ( મા અધિકાર આદમ માટે છે. તેને ઉત્પન્ન કરવા માટે-ખુદાએ ઇરાદા કરી પેાતાના નૂરમાંથી ઉપજાવેલ અગણ્ય રીીરસ્તામાં ચાર મેટા ×ીરસ્તા છે. તે પૈકીના ૧ જ ખરાઇલ ર મીકાઇલ અને ૩ એસરાફીલ એ ત્રણ પ્રીસ્તાને હઝરત આદમનું શરીર અને વવા, વિવિધ જાતિની માટીની સખ્ત મુઠી ભરી લાવવા મેાકલ્યા, પણ પૃથ્વીએ અમુક રીતીનેા ખેદવાળા ભય દશાવ્યાથી તે ત્રણે પાછા ફર્યાં. હવે ખુદાએ તેજ કામ માટે-ચેાથા ીરસ્તા “ એઝરાઇલને માકળ્યે જેણે પેાતાનું કામ બજાવ્યું. ખુદાએ આ પીરસ્તાને-દેહમાંથી માત્માને જુદા પાડવાના કામમાં મોતના જ઼ીરસ્તા તરીકે નીમ્યા. તેણે લાવેલ માટીને પ્રીસ્તાએ કેળવી અને ખુદાએ નરાકૃતિ બનાવી, ૪૦ વર્ષ સુધી સુકાવા મુકી તે દરમ્યાન તેને જોવા માટે પ્રીસ્તા અને આગમાંથી પેદા કરેલ એબ્લિસ વિગેરે જેન્નો સેતાન ×ીરસ્તાઓ તેના શરીરને જોવા જતા હતા. ખુદાએ તે શરીરમાં જીવ નાખ્યા અને બુદ્ધિવાન આત્માની બક્ષીસ કરી, તે દુનીઆની દરેક ચીજનું નામ આપ્યું ને તેને એ હસ્તમાં મૂકયા તથા તેની ડાબી પાંસળીમાંથી સ્ત્રી હઝરત હાવાને ઉત્પન્ન કરી ) + + ૩૦ ખુદાએ આદમને ૩૧ સ ચીજોના નામ શીખવ્યાં. ને આક્રમે તેના પ્રીરસ્તાને શીખવ્યાં અને એમ કહ્યું કે-“હું આદમ ! તુ તારી સ્ત્રી સાથે જન્નતની વાડીમાં રહેા અને પુશ્કેલ લ ખાઓ. માત્ર આ( ઘઉંનું ડુડું અંજી રનું ઝાડ કે દ્રાક્ષનું ઝાડ “ તસીરમાંથી ” ) ઝાડ પાસે જશે નહિ.” સેતાન
કુરાનના ૧ કારાનેમજ૬ ( ૫૫૮ ) અને સ્કારઆને શક્ ( ૧૧૯૨ ) એમ બે ભાગ છે. મનઝેલ ( સપ્તાહવાંચનના વિભાગા ) સાત છે. સુરા ( પ્રકરણ ) ભાગ પેલાની ૧૭ અને બીજાની ૯૭ એમ કુલ ૧૧૪ છે.
આયા ( શ્લોક કે વાકયની નિશાનીઓ ) ૬૨૬૯ છે, તેમાં જૂની છતાં નહીં અનુસરાતી આયાને મનસુખ કહેવાય છે અને જુની આયાના વિરોધવાળી છતાં અનુસરાતી આયાને નાસેખ આયા કહેવાય છે.
કલેમા ( શબ્દ ) ૭૭૯૩૪ છે. હુર્ર ( અક્ષર ) ૩૨૩,૬૭૧ છે, કુરાનના નામાંતરે ૫૪ છે. પેગબર એકદરે ૧૨૪૦૦૦ મેાકલાયા છે, તેમાં એકુલ અઝામ ( નવાધ સ્થાપનાર) ૬ અથવા ૯ છે. મળમૃત્ર વિગેરે કુરાનના વાંચનમાંના પાક છે તેથી તેના વાંચનારા પવિત્ર થઇ સારા વિચારપૂર્વક શુદ્ધ જગામાં એસી, ઉચ્ચે સ્વરે પણ બીજાને અડચણ થાય તે ધીમે સ્વરે ત્રણથી વધારે દિવસ ચાલે એવી રીતે કુરાનનું વાંચન કરે છે.
ખુદાએ એન્નાહી કિતાએ ૧૨૪ માકલી છે ( મૂળ પાનુ−૩ ટીપણી) યહિંદ પયંગરને મારવા તૈયાર થયેલા તે. અને ખ્રીસ્તિએ ઇસાને ખુદા માની આડે રસ્તે ચડેલા તે. ( ટીપણી ) મુસલમાની ક્િરકના મતભેદ અનેક છે તે આયાની સંખ્યામાં પણ એછી વધુમાને છે. કાર॰ આર॰ પ્રેફેસર શેખ મહમ્મદ એસહાની ધીમુસતફાઇ પ્રી કે મુંબઇનો મુદ્રિત હિજરી ૧૩૧૮ ની મહેારવાલી નકલ અને પ્રસ્તાવના પરથી.

Page #8

૧૫૪
:
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અલીસે ( નિરાશ થયેલાં) તે બંનેને લલચાવ્યાં (એલીસ ચેકીની સખ્તાઈથી અંદર પેસી શક્યો નહીં. જેથી અંદર જવા ઘણું જાનવરોની મદદ માગી. અંતે એક સાપે મેરની પીઠ ઉપર ચડી પોતાના દાંતમાં અવ્વીસને પકડી બે હિતમાં દાખલ કરવાનું માથે લીધું.) પછી અલીસે તે બનેને જેમાં તેઓ હતાં તેમાંથી બહાર કાઢ્યાં + + ૩૬ એમ કહ્યું કે તમે સઘળા ( હઝરત આદમ હાવાં રસા૫ સેતાન વિગેરે) ત્યાંથી નીચે ઉતરો ( અહીં કહેવાય છે કે બે હસ્તથી નીચે ઉતરતાં આદમ સરદીબ ( સિંહલદ્વિપ ) માં અને હાવાં અરબસ્તાનમાં નીચે ઉતર્યા હતાં–જે બંનેન બસે વર્ષ વિયેગ રહ્યા પછી જેબરાઈલના પ્રયત્નથી મકકા પાસે ભેગા થયા હતાં) પછી + + ૩૮ હે એસટાઈલ ( હઝરત અકુબની ઓલાદ અને હઝરત મુસાને જન્મ વંશ) ના છોકરાંઓ ! તમારી પર મેકલેલ મારી બક્ષીસ સંભારો. મારી સાથે કરાર પૂરો કરો. હું તમારી સાથે કરાર પૂરો કરીશ અને મારોજ ડર રાખો. ૪૦ અને તમે મારી આયાત જુજ કીંમતે ખરીદે નહીં. ઈમાન લાવો. ૪૧ અને યાદ કરે કે જ્યારે તમને ફેર
નના માણસોથી બચાવ્યા (ફેર ઍનને એક સ્વપ્નથી જણાયેલ છે કે એ સરાઈલના વંશમાં એક એવો જન્મશે કે જેથી મારું સર્વસ્વ નષ્ટ થશે. જેથી તેણે એસરાઈલ વંશના દરેક જન્મતા છોકરાને મારવા હુકમ કર્યો. એકંદરે ૭૦૦૦૦ મરાયા પછી કેટલાકની આજીજીથી એક વર્ષના અંતરે જમેલાને મારી નાખવા હૂકમ કર્યો. આ બાલકને જીવતાં રાખવાના વર્ષમાં હઝરત હારૂન જમ્યા અને મારવાના વર્ષમાં હઝરત મૂસા જનમ્યા. પણ તેની માતાએ મુસા બાલકને પેટીમાં મૂકી નદીમાં વહેતો કર્યો, જે પેટી તરતી તરતી ફેનના મહેલ પાસેજ આવી અને તેની જ સ્ત્રીએ આ બાલકને દત્તક લીધો. આ રીતે શત્રુસંઘમાં તેને રક્ષણ મળ્યું. વિશેષ માટે જુઓ (સુરા-૭–૧૦-૧૬ ) જે તમને હેરાન કરતા દીકરીઓને જીવતી રાખી છેકરાઓને મારી નાખતાં. આમ પસ્વરદેગાર તરફથી તમારે માટે મોટી અજમાયશ હતી. ૪૯
પછી તમે આ ફરી ગયા. પછી જે ખુદાની દયા-મહેરબાની તમારી ઉપર ન હોત તે તમે ખચિત નુકસાન પમનારામાં હોત ૬૪ અને ખરેખર તમે તેઓને જાગ્યા છે કે જેઓએ તમારામાં શનિવારના દિવસે હેકમનું એલંઘન કર્યું. (શનિવારે સખ્યવારે યહુદીઓને શિકારની સખ્ત મના છતાં હઝરત દાહુદના રાજ્યમાં રાતા સમુદ્ર પરના ઐલાના ગામના યહુદીઓ માછલીને નહેરમાં લાવી પાળથી રોકતા અને, રવિવારે મારી નાખતા. પરંતુ આ આયાથી એવું કથન નીકળે છે કે-માછલા શનિવારે-ફરતા પણ રવિવારે ક્યાંઈ ગુમ થઈ જતાં) પછી એમ તેઓને કહ્યું કે તમો તુરત વાંદરા થાઓ. ૬૫. ૪ x અને તેમજ

Page #9

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૧૫૫
બાબુલમાં બે ફિરસ્તા હારૂત અને મારૂતને (આ બે ફિરસ્તા હતા કેઈ કહે છે કે-તેઓ જાદુ કરતા હતા. કેટલાક માને છે કે હજરત આદમના વંશજો પાપ કરતા હતા. તેથી ખુદાએ બે ફિરસ્તાને મનુષ્યના વિકારે આપી મનુષ્યના ન્યાય કરવા મોકલ્યા. તેઓએ પૃથ્વીમાં સ્વફરજ બજાવી પણ અંતે ઝહરા નામે રૂપવતી સ્ત્રીના પ્યારમાં પડી અકૃત્યમાં દોરાયા. પછી તે સ્ત્રી શુકને તારે બની ગઈ અને બને ફિરસ્તાને તેની માગણી પ્રમાણે કયામતના દિવસ સુધી બાબુલના કુવામાં રહેવાની શિક્ષા થઈ. કેટલાક તફસીર લખનારાઓ પાક રસ્તાને માટે આમ બનવું અસંભવિત માને છે) નીચે મોકલવામાં આવ્યા હતા x + ૧૦૨
અને તેમના પયગંબરે તેમને કહ્યું છે ખરેખર તેમના રાજ્યની નિશાની એજ છે કે તાબુત તમારી પાસે આવશે (અહીં એવું બન્યુ છે કે પેગંબરે ખુદાન કથનથી તાબુતને પાદશાહ તરીકે મુકરર કર્યાનું એસરાઈલના લેકોને જણાવ્યું હતું. તેની નિશાની તરીકે આ તાબુત હતી. આ તાબૂતમાં સઘળા પયગંબરાની છબીઓ હતી. તે સ્વર્ગમાંથી નીચે હઝરત આદમને મેકલવામાં આવેલ, જે છેવટે હઝરત મુસાને મળી હતી. એસરાઈલના વંશજો તેને બહુ આધાર રાખતા. તેનાથી યુદ્ધમાં જય પામતા જે આખરે અમાલકી કોમ પાસે ગયેલ. જ્યાંથી લાવી ફિરસ્તાએ તાબુતના પગમાં મૂકી હતી. આ પેટી હતી.) તેમાં તમારા પરવર દેગાર તરફથી સકીના(શાંતિ અથવા એક જાતનું પક્ષી ) છે x x ૨૪૮ + + + અમે સ્પષ્ટમાં અજેઝા (ચમત્કારો) આપ્યા અને પવિત્ર આત્મા
ફસ્તાથી) તેને શકિત આપી x xજે ખુદાએ ઈચ્છયું હત » તેઓમાં મદદ પડયે ન હોત + + + ૨૫૩
+ તેની કોરસી (આસનમાં)માં આકાશ અને પૃથ્વીને સમાવેશ થાય છે. તે બનેનું રક્ષણ કરવામાં તેને થાક લાગતું નથી + ૨૫૫. ધર્મમાં કાંઈ દબાણ કરતો નથી. ખરેખર સત્યપંથ અસત્યપંથમાંથી જાહેર કરવામાં આવ્યું છે. પછી જે તાબુત (સેતાન મૂર્તિ જાદુગર વિગેરે ને માનતું નથી અને ખુદાની ઉપર ઈમાન લાવે છે તે ખરેખર મજબુત હાથાને વળગી રહ્યો છે + + + ૨૫૬
દાન દઈ દુઃખ આપવા કરતાં માયુલ શબ્દ અને ક્ષમા વધારે સારા છે, જેમ લીસા પત્થરની ધૂળ ફેરાથી ઉડી જાય છે તેમ બેટા દાનનું ફળ ખુદાના ઈન્સાફ માં ટકી શકતું નથી + + ૨૬૪
ખુદાએ વેપારને હલાલ ને વ્યાજને હરામ કર્યું છે + + ૨૭૫
C ઈસ્માઈલ લાલાજી નુરાજી લખે છે કે મૂળ આધારભૂત તત્વ ધર્મ છે તેની ઉપર અનુક્રમે જુ, નીર, શેષનાગ અને ધડધરી છે ત્યારપછી) આ ધમાડાધોરીના શૃંગ (શીંગડા) ઉપર રાઈ અને રાઈ ઉપર સૃષ્ટિ છે ( ગુજરાતી ૪૪–૧૮)

Page #10

૧૫૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
D પ્રાચીન ગ્રીકેા અસા પાપના ભારવડે શેષનાગના ક ંપનથી, દેવાના ક્રોધથી અગ્નિથી કે જળથી પૃથ્વીના નાશ ધારતા હતા. ( ભા. જ્ગ્યા. ચ. )
E એશિયાને દક્ષિણ યૂરોપમાં પ્રચલિત ચાર હજાર વર્ષ પહેલાના એશીયા માઇનરના........લેાકેાના મોટા સિદ્ધાંતમાં ચંદ્ર, તારા, ભૂકંપ અને પ્રચ’ડ અનિ જવાલાથી પૃથ્વીના નાશ કહેલ છે.
Fટટ્યુટન્સના રહેવાશીઓ પૃથ્વી સમુદ્રમાં ગરક થશે એમ માનતા હતા. G અમેરીન્ડસે અગ્નિથી પૃથ્વીના નાશ માનતા હતા. ( ભા. જ્યા. ચ'. ૬૧)
* લેા કેવીન માને છે કે ભૂમિ પ્રથમ અગારા જેવી હતી તે પર પ્રાણીની ઉત્પત્તિને ત્રણ કરાડ વર્ષ થવાં જોઈએ ( નારાયણ પ્રા. ॰ )
* હાનીર કહે છે કે-ઇજીપ્તમાં ૧૩૦૦૦ વર્ષ પહેલાં વસ્તી હતી. તેપણુ કહે છે કે વસ્તી થયાને અન તયુગેા થઇ ગયા છે ( પ્રા૦ ૪૦ ૨૩૫ ).
H પયગમ્બર મુસાના જેનેસીસના આધારે જગત્કૃત્યનાં ઘણાં વર્ષ
મનાય છે.
I બ્રાઉનના દરવિશીષ નામે પુસ્તક પ્રમાણે મુસલમાને પણ અનાદિ વિશ્વ માને છે ( પ્રા. ધ. ૨૨.)
J પારસીના કથન પ્રમાણે સૃષ્ટિકાર અહુરમદના માસદ થુસા છે (મૃ.૨૮) Kજરથેાસ્તિ દિસ્તારના જણાવ્યા પ્રમાણે ઉત્પત્તિ સમય ગણુના માટે આપણી પાસે શબ્દ નથી ( પ્રા. ધ. ૧ થી ૩૧ ) દેયુશે ( પારસી ) માસ સૃષિકાર અહુરમજદના છે ( મૃગ–૨૮ )
L ચેલ્ડીયન્સના ઇતિહાસ પ્રમાણે જગતનુ સ્માદિ કયારે હતુ તે કહેવુ મુશ્કેલ છે.
M આફ્રિકાસાં વસતી જંગલી જાતિમાં એક એવી વાત ચાલે છે કે, ‘ચંદ્ર અને દેડકાં વચ્ચે વાદવિવાદ ઉત્પન્ન થતાં જગત મનાવવાની ક્રિયા પૂર્ણ થઇ ગઈ, અને તે બન્નેના વિરોધના ફળરૂપે બનાવેલુ જગત સર્વાંગસંપૂર્ણ થઈ શકયુ નહીં. વિવાદ થયે ચંદ્ર અને દેડકા વચ્ચે, પર ંતુ તેનુ ફળ ભેગવવુ પડયુ માણુસેાને આધિ-વ્યાાધ, જરા, મરણ વિગેરેએ આવી જગત ઉપર પેાતાના પ્રભાવ વિસ્તાર્યો. ચન્દ્ર અને દેડકાને સ્થાને વિદ્વાના સ્વીકારી શકે એવા સૃષ્ટિતત્વના બે શઢ્ઢા ઈશ્વર અને શયતાન છે. જેના વાદવિવાદનુ ફળ દુર્ભાગી મનુષ્યાને મળ્યુ (ચિત્ર)
(ચાલુ)
—©

Page #11

ઉપદેશક પદ અને સ્વાધ્યાય.
ઉપદેશક પદ.
==
( રાગ ) ત્રાટક.
આાત્મતણું નહી માનવી તે ખર અલ્પ સમયના
સુખ પરે,
જનમી જગમાં જનની ઉત્તરે, નિજ રહી સ્વા મહીં મશગુલ ક્, ષિક ધરે ચિત વિષયમાં નિત્ય સ્મરે, જે જેમ દીપકમાંહી પતંગ પડે, ધિક માનવી તે ખર માફ્ક છે. વરી વિદ્યા અને ધન મેળવ્યુ તે, નહિં દાન દીધું રહી જાળવ્યુ તે, કરો કૃત્ય કુડાં અપવાદ ધરે, ધિક માનવી તે ખર માફ્ક છે. નિજ ધર્મ તણે! નહીં ગકરે, મહાવીર તણું નહિં નામ સ્મરે, નહિ સદ્ગુરૂ સોંગમાં આવે અરે, ધિક માનવી તે ખર માફ્ક છે, કીધી ભક્તિ નહિ માત તાત તણી, નહિ આજ્ઞા ઉઠાવી જે પૂજ્ય ગણી; નહિ શ યા ઉરમાંહી ધરે, ધિક માનવી તે ખર માફ્ક છે. કરી ભક્તિ સુભાવે સુજ્ઞાની તમે, મળ્યા જન્મનુ સાથ ક સાધી અને; મા નાથ નિરંજન એકજ એ, હરો જન્મ મરણુ ભય દૂર ટળે. હરગેાવનદાસ નાગરદાસ માજની, રાધનપુર.
“ સ્વાધ્યાય,
""
૧૫૭
શ્રેય કરે,
માફ્ક છે.
જૈન~માગમ સ્વાધ્યાયને માટે ભાર દઇને જણાવે છે કે, “ સ્વાધ્યાય એ મનુષ્ય-આત્માની ધાર્મિક વૃત્તિના ઉચ્ચ વિષય છે. સ્વાધ્યાયની પ્રવૃત્તિથી મનેા વૃત્તિની નિર્મીલતા વધતી જાય છે, એટલુ જ નહીં પણ પરંપરાએ મન: સમા ધિના લાભ પૂર્ણ રીતે પ્રકાશી નીકળે છે.” જ્ઞાનસાર ગ્રંથમાં પૂર્ણતાઅષ્ટકમાં જે પૂર્ણાન દના સ્વભાવ વર્ણન કરવામાં આવ્યા છે તે સ્વાધ્યાયથી પ્રાપ્ત થાય છે. સ્વાધ્યાયના નિત્યાભ્યાસ મનુષ્યને ઉત્તરાત્તર જ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરી પરબ્રહ્મમાં મગ્ન બનાવી દે છે. વૃત્તિનું સ્વરૂપ, વૃત્તિના પ્રકાર, અને વૃત્તિ શમનના વિધિ સ્વાધ્યાયથી જ જણાઈ આવે છે. સ્વાધ્યાયના માર્ગના પથિક અનેલે। ભવ્યાત્મા પેાતાના ચિત્તના અને ચિત્તની વૃત્તિના વિચાર કરી જોઇ સમજી શકે છે કે, કેવા ગુણનું પ્રાધાન્ય વૃત્તિમાં થઇ રહ્યું છે. એ સમજ્યા પછી તે વૃત્તિને ઉચ્ચગુણવતી કરવા અને અંતે વૃત્તિના નિરોધ સાધવા તત્પર થઇ શકે છે. શ્રીમદ્ યશેાવિજયજી ઉપાધ્યાયજીએ જ્ઞાનાષ્ટકમાં દર્શાવ્યું છે કે, “ જ્ઞાન નિજભાવના લાભના સંસ્કારનુ

Page #12

૧૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કારણુ છે અર્થાત્ તે અનંત જ્ઞાન, દર્શન આનંદમય-આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિના સંસ્કા રનુ કારણ છે ” એ જ્ઞાન સ્વાધ્યાયમાં જ રહેલુ છે. એવા સ્વાધ્યાય કરનારા મનુષ્ય પેતાના જીવનને શાંત; અકિલ, અને સ ંતાષમય કરી પરિણામે કલ્યાણુ મય બનાવે છે. જો કે આવેા મહાન્ લાભ સ્વાધ્યાયના સૂક્ષ્મ રૂપમાં રહ્યો છે, તથાપિ તેના સ્થૂલ રૂપમાં પણ કેટલેએક ઉચ્ચ લાભ રહેલે છે. એક મહાત્મા લખે છે કે “કદિ મનુષ્ય સ્થૂલરૂપે પણ ઉચ્ચ પ્રકારના સ્વાધ્યાય કરે તે તે પેાતાની વૃત્તિઓના વિચાર કરી તેમને સમાવવાના અને સમાવી ન શકાય તે તેમને ઉચ્ચતર માર્ગે વાળવાના પ્રયત્ન કરી શકે છે. ”
સ્વાધ્યાયના આંતર ગુણાને માટે જૈન સૂરિવરાએ મહાન ઉચ્ચમત દર્શાવ્યે છે. મનુષ્યના આત્માની જે ઉચ્ચ ભાવનાએ છે તેમની જાગૃતિનુ કારણ સ્વાધ્યાયજ છે. ઉચ્ચ ભાવનાઓની જાગૃતિ કરવી એ સ્વાધ્યાયના આંતર ગુણુ છે. સ વિરતિ ધર્મને નહીં પામેલા ભવ્યના પણ સ્વાધ્યાયના સેવનથી ઉચ્ચ માર્ગાનુસારી બને છે. આહાર, વિહાર, વિચાર અને સંસ તેમાં જે જે પદાર્થોનું તે સેવન કરે છે, જે જે ભાવનાને આશ્રય કરે છે, જે જે વિચારાદિ વાંચે છે તથા શ્રવણ કરે છે, તે સ થી તેની વૃત્તિએમાં અધિક-ભાત્મ ગુણનું આરાધન કરનારા સ ંસ્કાર અંધાય છે અને તે સંસ્કારા અનુકૂલતા મળતાં પ્રગટ થઇ કાર્ય રૂપે જેમ જેમ પરિ ણામ પામે છે; તેમ તેમ તેના આચારા ઉચ્ચ થયા જ કરે છે. તેથી સ્વાધ્યાયના અભ્યાસીએ એવી ભાવનાએ બાંધવી કે, જેથી પોતાના મત:કરણને ઉત્તમ સસ્કારી પ્રાપ્ત થાય.
સ્વાધ્યાયને અભ્યાસ વધારવાથી પ્રત્યેક જૈન વ્યક્તિ સંસારી ભાવમાં વ માન હેાય તેપણુ અનુક્રમે ઉચ્ચ કોટીમાં આવી શકે છે. કિંઢે કેાઈ સોંગને લઈને તેનામાં અમુક જાતની કુટેવ પડી ગઇ હોય તે પણ તેનાથી તે મુક્ત થઇ શકે છે. કારણ કે તેનામાં એવુ મનેાખળ વધે છે કે જેથી તે પ્રક્રિયાના વેગને રોકી શકે છે. સ્વાધ્યાય એક જાતના ચેાગ છે. તે ચેાગને લઇને ચિત્ત વૃતિના નિરાધ પણ થઈ શકે છે. શુદ્ધ હૃદયથી કરેલા સ્વાધ્યાય વૃત્તિએને ઉચ્ચાનુગામી કરે છે, ઉચ્ચ સંસ્કાર આપે છે, અને દેવી જીવન ગાળી શકાય તેવો પારમાર્થિક શક્તિ પ્રાપ્ત કરાવે છે. ”
જ્યારે હૃદય ઉપર સ્વાધ્યાયના વિચારનેા પ્રકાશ પડે છે, ત્યારે તે હૃદયમ રહેલા મિલન ભાવે સ્વતઃ દૂર થઇ જાય છે. હૃદયના મલિન ભાવેા દૂર થવાથ સ્વાધ્યાયના અભ્યાસીને જે સ કેચ, ભય, ક્ષણિકતા, અને નશ્વરતા વગેરે અનિત્ય -- અશા છે, તેના વિવેક સ્ફુરી આવે છે અને તેથી નિવેદ અથવા સંવેગ વૃત્તિ જાગ્રત થાય છે. જ્યારે નિવેદ વૃત્તિની જાગૃતિ થઇ એટલે અંત:કરણ શાંતિને સ્વાદ અનુભવવા તત્પર બને છે. તેવુ શાંત અંત:કરણ પછી પ્રવૃત્તિના વેગમાં પડવાં

Page #13

સ્વાધ્યાય.
૧૫૯
ઇચ્છતું નથી, તેને લઈને ઈંદ્રિયા શમને વિરાધી એવા માર્ગમાં જલતી નથી, આથી જિતેન્દ્રિયપણાના મહાન ગુણુ વૃદ્ધિ પામતા તે સ્વાધ્યાયી પુરૂષના શાંત હૃદયમાં લેાકથી પરલેાક પ તના ભેગના ત્યાગ કરવાની ઊત્કૃષ્ટ ઇચ્છા સ્વતઃ પ્રગટે છે. સ્વાધ્યાય રૂપ અમૃતમાં મગ્ન રહેનારા ધર્મવીર પે!તાના આત્મીય ને સારી રીતે ફારની પેાતાના આત્માના વિજય કરે છે. સર્વ પ્રકારની ઘટના અને સંસારનું નિદાન તેના જાણવામાં આવે છે. પુણ્ય, પાપ, રાગ, દ્વેષ, લાભ, હાનિ, ધમ અને અધમ એ સર્વના વિસ્તાર શાથી થાય છે ? એ કારણુ તેની સૂક્ષ્મ બુદ્ધિની આગળ તરી વળે છે. જે કર્મો પ્રાણીઓને પાતાની જાળમાં ગુંચવી વિનાશને માર્ગે –અધ્યેયને માગે તાણી જાય છે, તે કર્માને તે સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી જોઇ શકે છે. આથી તેનામાં ગૃહ, કુટુંબ, પરિવાર વગેરે સર્વ સાંસારિક ભાવા તરફ ઊપેક્ષા ઊદ્ભવે છે. તેવા સ્વાધ્યાયી વીર ખરેખરેા ધીર બને છે. ઊત્તરાત્તર સ્વાધ્યાય ગુણને વધારનારા જૈન-અધિકારી સ્ફટિક મણુિના જેવા નિર્મલ આત્મસ્વરૂપને આલખે છે. જગતને અધ કરનાર મમત્વ રૂપ મે!હુમત્રને તે જાણી શકે છે, સ્થિરતાની સિદ્ધિ મેળવવા માટે તે સદા ઉત્સુક રહે છે, તેની મનેાવૃત્તિ પાગલિક કથાથી અતિ દૂર રહે છે, જ્ઞાનામૃતના પરમ-આસ્વાદના આનંદમાં મગ્ન થયેલું તેનું હૃદય આ જગતના સર્વ ભાવ તરફ ઉપેક્ષાવાળું થઈ જાય છે.
જ્યારે દિવ્ય આત્માની અ ંદર સ્વાધ્યાયરૂપ સાગરના મેજાએ ઉછળે છે, ત્યારે તે સ્વાધ્યાયી હૃદય પરમાન ંદમાં ભળી જઇ નિવે દ પ્રાપ્ત કરે છે. તે નિવે દી સંસારમાં મનુષ્યના મનરૂપી ચત્રમાં જે જે કમાનો ઉપર વૃત્તિએ ફુલે છે, તે સવ વૃત્તિએ ઉપશમ પામી જાય છે. અને હૃદય શાંતિના મહાસાગરમાં મગ્ન થઇ આત્મસ્વરૂપમાંજ રમણુ કરે છે. એજ સ્વાધ્યાયની પરાકાષ્ટા છે. આવા સ્વાધ્યાયને માટે પ્રત્યેક જૈન વ્યક્તિએ સર્વદા પ્રયત્ન કરવા જોઇએ. સ્વાધ્યાય વિના આત્મ વીના ઉલ્લાસ થતા નથી. આત્મશક્તિના અકુરા કે જે મનુષ્યને સુખમય જીવન પ્રગટાવી શકે છે, તે અ કુરા સ્વાધ્યાય રૂપી શુદ્ધ જલના સિ ંચનથી ખાહેર પ્રગટી નીકળે છે. અને પછી અનુક્રમે પલ્લવિત થઇ જીવનના ઉદ્દેશને સલ કરનારા મધુરલૈા આપે છે.
આ સંસાર કે જે અનેક ઉપાધિએનુ સ્થળ છે, વિવિધ વિષયેાના વિકા રાની ક્રીડા ભૂમિ છે, અને અખંડ સુખ દુ:ખના તરંગાના મહાસાગર છે, તેમાંથી અચવાને માટે ભગવાન તીર્થંકરાએ જે સાધને પ્રરૂપ્યા છે, તે સાધનામાં સ્વાધ્યાયનું સાધન પણ એક અદ્વિતીય માનેલુ છે. નિલે ૫, અખાધ, આન ંદમય, સ સમાન આત્મભાવ પ્રગટાવવાના ઉપાયે સ્વાધ્યાયને આધીન છે. એટલુંજ નહીં પશુ કાવતરાં, કપટ, દુદ્ધિ-માડુ એ બધાથી છુટી કેવળ પરમા મા માં

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રવૃત્ત થઈ નિરંતર આનંદમાં જીવિત ગાળવાને પરમ સતેષ સ્વાધ્યાયનું સતત સેવન કરવાથી પ્રાપ્ત થાય છે.
જૈન મહર્ષિઓએ કેટલેક પ્રસંગે સ્વાધ્યાય ધ્યાનનું ઘણું માહાસ્ય દર્શાવેલું છે. સવાધ્યાય વિના મનુષ્યનાં હદય અને તેની વૃત્તિઓ સંસ્કારિત થતી નથી. સ્વાધ્યાયથી, શૂન્ય એવા હદયમાં સંસારની વાસનાઓ વધી જાય છે, અને તેથી બાળ વિશ્વમાં રસ અને સુખ શોધવાની પ્રવૃત્તિ થાય છે, જે પ્રવૃતિ ચિત્તને વિશેપની પરંપરા ચઢાવે છે, અને ભય, ક્રોધ, લોભ, મોહ અને કાયિક વિકાસ ઉપર લક્ષ કરવાને અભ્યાસ વધારે વધે છે. તેથી સ્વાધ્યાય એ સર્વદા આદરણીય અને આચરણીય છે. તેમાં પણ જેઓ આધુનિક પાશ્ચાત્ય કેળવણીથી આ વિશ્વના બાદ સ્વરૂપ ઉપર મોહિત થઈ રહેલા છે, તેમને તે આ વિષય બહુ મનન કરવા ચેય છે.
વાધ્યાયના પરમ માહાઓને દર્શાવનારૂં નીચેનું પર્વ સદા સ્મરણમાં રાખવા યોગ્ય છે.
स्वाध्याय नावमारुढाः ध्यानपाथेय संयुताः
संतरंति सुखेनैव दुस्तरं भववारिधिम् ॥ १ ॥ વાનરૂપી માતાને લઈ સ્વાધ્યાયરૂપી નાવમાં બેઠેલા પુરૂષો આ દુસ્તર એવા સંસારરૂપ સમુદ્રને સુખે તરી જાય છે. ૧ --- -
- ગાઈધ્ય જીવન
વિઠલદાસ. મૂ. શાહ
(તાક પૃટ ૧૪૨ થી શરૂ) વીર વર શિવાજીની માતા જીજાબાઈ પણ આધુનિક વીર અને આર્દશ માતાઓમાં અગ્રગણય ગણાય છે. પ્રારંભિક જીવનથી લઈને શિવાજીના રાજ્ય પ્રાપ્ત કરવા સુધીની સધળી ઘટનાઓ પર વિચાર કરવાથી માલુમ પડે છે કે શિવાજીના
વરાજ્ય-સ્થાપનમાં ઘણું જ મોટું કાર્ય તેની માતાએ કર્યું હતું. જીજાબાઈને પિતા ાદવરાય અહમદનગરની નિઝામશાહીને એક માનવંતા સરદાર હતા. તેમને નિઝામશાહી તરફથી ઘણાજ પૈસા તેમજ મેટી જાગીર મળી હતી. શાહી દરબા૨માં તેનું ઘણું ચાલતું હતું. તાત્પર્ય એ છે કે તેમના વૈભવ તથા માન તે ઘણાં વધારે હતાં, પરંતુ એ સઘળું મુસલમાનોનાજ પ્રસાદનું ફળ હતું. તે સમયે

Page #15

ગાદું જીવન માલેજ નામનો એક સજજન પોતાના ભાઈની સાથે આવી તેમને ત્યાંજ શો. એ હતું તે બહુ દરિદ્ર, પરંતુ ઉચ્ચ કુળને, સુશીલ અને સારે ધે હતું. ત્યાં આગળ તેને શરૂઆતમાં તે સામાન્ય નેકરી મળી પરંતુ પાછળથી પોતાના ગુણેને લઈને અને જાદવરાયની મહેરબાનીથી શાહી લશ્કરમાં તેને એક સારી જગ્યા મળી ગઈ પરંતુ તે સમયે પણ તે જાદવરાયને પહેલા જેમજ ગતે હતે. તેને એક પુત્ર ન હતો, તેટલા માટે તેણે એક માનતા માની ત્યાર પછી તેને બે પુત્ર થયા જેમાંના એકનું નામ શાહ તથા બીજાનું નામ શરીફજી રાખવામાં આવ્યું. જયારે તેઓ ચારપાંચ વર્ષના થયા ત્યારે જાદવરાયને ત્યાં તેની ત્રણ વર્ષની પુત્રી જીજાની સાથે રમવા માટે જતા આવતા હતા. એક દિવસે એક ઉત્સવ સમયે જાદવરાયને ત્યાં ઘણું લેકે આવ્યા હતા. તે સમયે શાહજી અને જીજાને ભેગાં રમતાં જોઈને સહુની સમક્ષ જાદવરાયથી બોલી જવાયું કે “ વાહ, કેવી સારી જેડી છે ? ” સર્વ લોકોએ કહ્યું કે “ હા, હા, શું વાત છે ?” તે ઉપરથી માલે. જીએ સર્વ લેને કહ્યું કે આપ સા સાક્ષી રહેજે, જાદવરાયજી આજથી અમારા સંબંધી થયા છે. બીજે દિવસે જ્યારે જાદવરાવે માલજીને ત્યાં ભેજનનું નિમં. ત્રણ મોકલ્યું ત્યારે તેણે કહી દીધું કે હવે તે અમે અમારા પુત્રના વિવાહ સમયે. જ તમારે ત્યાં ભેજન કરશું. તે જવાબથી જાદવરાય તેમજ તેની સ્ત્રી અત્યંત નારાજ થયા. કયાં જાદવરાય એક મહાન સરદાર અને કયાં માલાજી તેની નીચે એક સામાન્ય નોકર ? તરત જ જાદવરાયે તેને નોકરીમાંથી રદ કર્યો. લાચાર બનીને માલજી પોતાને ઘરે ચાલ્યા ગયે અને ત્યાં જઈને વહેલાંની માફક ખેતી કરવા લાગ્યું.
માલજીએ જાદવરાવની સમક્ષ પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે “જે હું છાને શાહ જીની વહુ ન બનાવું તે મારું નામ માલેજ નહિ. હું વિરવર હમ્મીર અને પ્રતાપને વંશજ છું. તમને મારી કુલીનતા સારી રીતે બતાવી આપીશ” જાદવરાય માલજીને દરિદ્ર સમજતું હતું તેથી તેની સાથે પિતાની કન્યાને વિવાહ કરવાનું ઠીક લાગતું ન હતું. એ સમયે પરમેશ્વરે માલોજીને સહાય કરી અને તેને જમી. નમાં દાટેલું ઘાસું દ્રવ્ય મળી ગયું. તે દ્રવ્ય વડે તે ત્રણ હજાર ઘોડેસ્વાર નેકર રાગ્યા અને દાન-પુણય કરીને સારી ખ્યાતિ મેળવી. તે પછી લતાબાદ જઈને તેણે ગમે તેમ કરીને બાદશાહને કાને પોતાની ફરિયાદ પહોંચાડી. એ સમયે મોગલોનાં આક્રમણથી દક્ષિણના ઘણાંખરાં રાજ્ય હર્બલ બની ગયાં હતાં. એટલા માટે બાદશાહે માલે છે અને તેના ભાઈને પિતાની પાસે રાખીને માલજીને રાજાની ઉપાધિ આપી અને શિવનેરી તથા ચાકનના કિા તથા તેની આસપાસને પ્રદેશ જાગીર તરીકે આપી દીધા. આ ઘટના સને ૧૬૦૪ ના માર્ચ માસની છે.”
હવે જાદવરાવ પિતાની કન્યાને વિવાહ શાહજીની સાથે ઇન્કાર ન કરી શક અને બાદશાહની સમક્ષ બને વિવાહ કરી દીધો. ભારે બાદશાહે તેના

Page #16

૧૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સુચાગ્ય પુત્ર શાહજીને તેનેા ઇલ્કાબ આપ્યા. અનેક પ્રસ ંગે શાહુજીએ પેાતાની યેાગ્યતાના અને શૂરતાને સારા પરિચય આપ્યા હતે. ૧૯૬૦ માં જહાંગીરે પોતાના પુત્ર શાહજહાનને મોટા લશ્કર સહિત દક્ષિણનાં રાજ્યે ઉપર આક્રમણુ કરવા માટે મેકચેા. એ સમયે શાહુજીએ મલિકબરની વતી મેગલાની સાથે ઘણીજ વીરતા પૂર્વક યુદ્ધ કરીને તેને પરાસ્ત કર્યા. તે સમયે મેગલાએ જાદવરાવને ઘણું જ દ્રવ્ય આપીને પોતાના પક્ષમાં મેળવી લીધેા. શાહુજીને પણ તેઓએ પેાતાના પક્ષમાં લેવા ઇચ્છયું, પણ તે તેએની લાલચમાં સપડાયા નહિ. પરંતુ એ સમય સુધી લિકબરના પક્ષ ઘણુંાજ નિર્બળ થઈ ગયા હતા, એટલા માટે તેને મેગલેાની સાથે સીધ કરવું પડી,
૧૬૨૭ માં મલિક અંબરને શરીરાંત થઇ ગયા અને નઝામશાહીમાં કેવળ શાહુજી જ રહ્યો. અને નીઝામશાહની સાથે માડુલીના કિલ્લામાં હતા. તે વખતે શાહજહાન તરફથી જાદવરાવે તે કિલ્લા પર આક્રમણ કર્યું. શાહજીએ છ માસ સુધી તે ધીરજથી લડ્યા કર્યું. પરંતુ લાચાર બનીને છેવટે એક દિવસે શાહજી શત્રુએને મારતા મારતા કિલ્લામાંથી ચાલી નીકળ્યા. તે સમયે જીજાબાઇ પણ તેની સાથે જ હતી અને ચાર વર્ષની ઉંમરનેા પુત્ર સ ંભાજી પણ સાથે જ હતા. તે સિવાય તે વખતે જીજામાઈને સાત માસના ગર્ભ હતા. જાદવરાવ તેઓની પાછળ પડ્યો. સગર્ભાવસ્થામાં જીજાબાઈને ઘેાડેસ્વાર થઈ દોડવામાં અત્યંત કષ્ટ થતુ હતું, એટલા માટે શાહુજીએ તેને શીવનેરીના કિલ્લામાં પેાતાના મિત્ર શ્રી નિવાસરાવની પાસે મૂકી દીધી અને પેાતે આગળ ચાલતા થયા. પાછળથી જાદવરાવ કિલ્લામાં જઈને પેાતાની પુત્રી જીજાબાઈને મળ્યા. તેણે જીજાને પેાતાની સાથે લેવાનું ઇચ્છયું, પરંતુ એ દેવીએ પેાતાના પતિ સાથે વૈર કરનાર પિતાને ઘરે જવાની ના પાડી. ત્યાં રહેવાથી જીજાબાઇ ઉપર અનેક પ્રકારની આપત્તિઓ પડવાના સંભવ હતા; પરંતુ તેણે પિતાને ઘરે જવાને સ્વીકાર કર્યાં નહિ. એટલુ જ નહિં પરંતુ તે ૨ વાર કદિ પણ પેાતાના પિતાને ઘરે ગઇ જ નહિ.
જાદવરાવે ફરી નિઝામશાહનાં પક્ષમાં ભળવા ઇન્ગ્યુ, તેને દોલતા બાદના કિલ્લામાં મેલાવી તેને અને તેના પુત્રને મારી નાંખ્યા. જ્યારે નિઝામશાહે પાતે શાહજીને પાતાની પાસે ખાલાવવાનું ઇચ્છયુ ત્યારે પેાતાના શ્વશુરની સ્થિતિનું સ્મરણ કરીને તેણે તેની પાસે જવાનું સ્વીકાર્યું નહિ અને મેગલાના પક્ષ ગ્રહણ કર્યા, પરંતુ જ્યારે ૧૬૩૩ માં નિઝામશાહીનેા અંત આવી ગયા. ત્યારે શાહજી સ્વતંત્ર થઇ ગયા અને મેગલેા પર જ હુમલેા કરવા લાગ્યા. તેનું દમન કરવાના હેતુથી મહેાખતમાંએ જામાઇને પેાતાની પાસે પકડી મગાવી, તે સમયે તેની ગાંદમાં નવજાત શિવાજી પણ હતા. આ રીતે શિવાજીએ પહેલવહેલાં જ પેાતાની માતાની સાથે મેાગલાની કેદ ભાગવી. મેગવાની સાથે

Page #17

ગાસ્થ્ય જીવન
૧૬૩
એના વેરના સ્મારભ અહિંથી જ થાય છે. આ વખતે શાંભાજી શાહુજીની સાથે હતા.
બીજી બાજુએ શાહુજીએ નિઝામશાહીના કુટુંખના દશ વરસના એક છોકરાને ગાદીપર બેસાડીને ફરી વખત બાદશાહી સ્થાપવાના પ્રયત્ન કર્યો. એ વખત મેગલાની વિશાળ સેનાએ એના ઉપર આક્રમણ કર્યું, પર ંતુ બન્ને વખત તેણે ઘણી જ વીરતાપૂર્વક તેને પરાસ્ત કર્યા. અંતે શાહજહાન પાતે એક મેટું લશ્કર લઇને દક્ષિણમાં ગયા. શાહુજીએ તે લશ્કરની પણ ઘણી દુદશો કરી. ત્યારે લાચાર બનીને શાહજહાને તેના સહાયક ખીજાપુરના આદિલશાહને પેાતાના પક્ષમાં લઇ લીધે. એ રીતે ૧૬૩૭ ની સાલમાં નિઝામશાહીને સદાને માટે અંત આવી ગયેા. આદિલશાહુ અને શાહુજહાનનો વચ્ચે સન્ધિ થઇ અને શાહજી ખીજાપુરમાં આદિલશાહના દરબારમાં રહેવા લાગ્યા. ખીજાપુર દરબારમાં એનુ સન્માન પણ અહુ થયું.
જે વખતે જીજાબાઇ શીવનેરીના કિલ્લામાં હતી તે વખતે ૧૬૨૭ ના એપ્રીલ માસની ૧૦ મી તારીખે શિવાજીના જન્મ થયા હતા. એ ઉપરાંત ત્રણવર્ષ સુધી તે ત્યાંજ રહી, પરંતુ એ ત્રણે વર્ષ પણ ઘણી જ મુશ્કેલીથી વીત્યાં. એ પછી સાત વર્ષ સુધી તેને બીજી પણ અનેક મુશ્કેલીઓ સહન કરવી પડી. કાઇ વખત આ કિલ્લામાં તા કાઇ વખત તે કિલ્લામાં એમ તેને એક જગ્યાથી બીજી જગ્યાએ ભાગવું પડતુ હતુ. અનેક જાતની વિપત્તિએ સહન કરતાં કરતાં એણુ દશ વર્ષ વીતાવ્યા, પરંતુ તે પોતાના પિતાને ત્યાં કદિ પણ નજ ગઇ. એ વિપત્તિ કાળમાં પશુ તે શિવાજીના શિક્ષણ વિગેરે ઉપર પુરેપુરૂ ધ્યાન રાખતી હતી. તેણે પેાતાના પુત્રને તે વિષમ અવસ્થામાં વાંચવા લખવાનું, ઘેાડાપર બેસવાનું, તીર તથા બન્દુક ચલાવવાનુ વિગેરે સઘળી આવશ્યક બાબાનુ ઘણું જ શિક્ષણ આપ્યું હતું. શિવાજી મહારાજને બધુ શિક્ષણ પોતાની માતા તરફથી જ મળ્યુ હતુ એ વાતમાં જરાપણુ સન્દેહ નથી.
૧૬૩૭ની સાલમાં શાહજી પેાતાની સાથે પેાતાના સ્ત્રી-પુત્રને મીજાપુર લઇ ગયા અને ત્યાંથી તે બન્નેને પેાતાના વિશ્વસનીય સેવક દાદાજી કોંડદેવની સાથે પૂને માકલી દીધા. ત્યાં પણ છજામાઈએ પેાતે હૈંમેશાં શિવાજીને અનેક જાતની ઉપયેાગી ખાખતાનું શિક્ષણ આપવાનું ચાલુ રાખ્યુ હતુ, જેને લઇને તેના ગુણ્ણાને સારા વિકાસ થયા. તેર ચૈા વર્ષની અવસ્થા સુધીમાં તા કેવળ માતાની કૃપાથી જ તેનામાં સમસ્ત ક્ષત્રિયેાચિત ગુણે પૂ રૂપે આવી ગયા. તેને શારીરિક, નૈતિક તેમજ ધાર્મિક ત્રણેનુ અત્યંત ઉચ્ચ કોટિનું શિક્ષણ મળ્યું. આવા શિક્ષણનું પરિણામ એવુ સરસ આવ્યું કે શિવા

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, જીમાં કઈ પણ પ્રકારને દુર્ગુણ, દુર્વિચાર અથવા દુવ્યસન પ્રવેશી શકયાં નહિ. દાદાજી કેડદેવ સાધારણ રીતે સારો રાજનીતિજ્ઞ પણ હતો જેને લઈને શીવાજીને રાજકીય બાબતેનું પણ ઘણું સારું જ્ઞાન થયું. પરંતુ દાદાજી જૂની ઢબને માણસ હતો. તેની ઉચ્ચાકાંક્ષા સરદારીથી આગળ જઈ શકતી નહોતી. શિવાજીનાં હૃદયમાં સ્વતંત્રતા અને સ્વરાજ્ય સ્થાપનને વિચાર તેની માતાએજ ઉપન્ન અને દૃઢ કર્યો હતો. શાહજી પણ સ્વતંત્રતા અને સ્વરાજ્યને પક્ષપાતી હતો, પરંતુ અનેક કારણોને લઈને તે પ્રકટપણે તેને માટે પ્રયત્ન કરી શકતો નહોતે. શિવાજી એ બાલ્યાવસ્થાથી અનેક પ્રકારની મુશ્કેલી ભેગવી હતી. અને તે સમયે જીજાબાઈએ અતિ ઉચ્ચ કોટિના પૈર્ય તેમજ મનોનિગ્રહને પરિચય કરાવ્યો હતે. તે ઉપરાંત જ્યારે જીજાબાઈએ જોયું કે દશ વર્ષ સુધી અનેક પ્રકારના પરિશ્રમ કરવા છતાં અને મુશ્કેલીઓ સહન કરવા છતાં પણ શાહજીને વીજાપુર દરબારની નોકરી કરવી પડે છે ત્યારે તેને બરાબર સમજાયું કે સ્વતંત્રતા વગર સઘળું પરાક્રમ ફેકટ છે. શિવાજી ઉપર એ સર્વ વાતે અને વિચારોને ઘણેજ વિલક્ષણ પ્રભાવ પડ્યો અને તેણે સ્વરાજ્ય તથા સ્વતંત્રતા સ્થાપવા માટે ઉદ્યોગ આરંભી દીધો. પરિસ્થિતિ, સંજોગ વિગેરે જેઈને શાહજીએ અનેક વખત જીજાબાઇ તથા શિવાજીને સમજાવ્યા કર્યું, પરંતુ તેઓએ સ્વરાજ્ય માટે પ્રયત્ન તળે નહિ. ૧૬૪૪ થી ૧૯૭૪ સુધી શિવાજીએ સ્વરાજ્ય સ્થાપનને અર્થે જે જે કષ્ટસાધ્ય કાર્યો કર્યા છે તેના સવિસ્તર વર્ણનથી ઈતિહાસના પાનાં ભર્યા છે. એ સર્વ કાર્યોમાં તેને હમેશાં પિતાની માતા તરફથી જ સંમતિ અને સહાયતા મળતી રહેતી હતી. જીજાબાઈજ તેને ઉત્સાહિત કરતી અને કર્તવ્ય દિશા સૂચવતી એ વિચારશીલ અને સમજુ માતાએ પોતાના પુત્રની કર્તવ્યનિષ્ટા જોઈને તેના નશ્વર શરીરને સ્વાભાવિક મોહ તજી દીધો અને કેવળ તેની કીર્તિ તથા દેશના કલ્યાણ ઉપર જ ધ્યાન રાખ્યું. વીજાપુર વાળાએ શિવાજીને પ્રયત્ન રોકવા માટે શાહજી પાસે તેના ઉપર એક પત્ર લખાવ્યો હતો. તે પત્રના જવાબમાં શિવાજીએ લખ્યું હતું કે “જે માર્ગ લીધે છે તે હવે છેડી શકાય તેમ નથી. આગળ ઉપર તે પ્રભુ જે કરે તે ખરૂં.” જે જીજાબાઈ દેશના કલ્યાણ અથે પોતાના અનેક સ્વાર્થને ત્યાગ કરવા તૈયાર ન હોત તે એ વાત સ્પષ્ટ છે કે શિવાજી કદિપણ આ ઉત્તર લખી શકે ન હેત. એવી અવસ્થામાં જ્યારે તે માતા પુત્રના કાર્યોને લઈને શાહજીને બીજાપુરમાં અનેક જાતનાં કષ્ટ ભેગવવાં પડતાં હતા, ઉકત જવાબ બતાવી આપે છે કે તે લેકે દેશસેવાને જ પોતાને મુખ્યધર્મ સમજતા હતા. જીજાબાઇની પતિનિષ્ઠામાં પણ કશા સંદેહને અવકાશ નથી, કેમકે તે પિતાના પતિની પાછળ પડનાર પિતાને ઘરે કદિ પણ નથી ગઈ. શિવાજીની પિતૃભકિતમાં પણ સંદેહને અવકાશ નથી, કેમકે અનેક ઉપાયે યેજીને અને ભારે

Page #19

વિક્રમરાજાની પરોપકાર વૃત્તિ.
૧૬૫ મુશ્કેલીઓ સહન કરીને પાછળથી તેણે પિતાના પિતાને પણ બીજાપુરના કબજામાંથી છોડાવ્યા હતા, તે ઉપરાંત શિવાજીએ અનેકવાર શાહજીને કહ્યું હતું કે “હું જે કાંઈ કરી શકું છું તે આપના પ્રસાદને જ પરિપાક છે હું તો આપની આધીનતામાં પીને જ મારાં કર્તવ્યનું પાલન કરીશ.” પિતાના પિતાજીના મૃત્યુ વખતે તેને અત્યંત દુ:ખ થયું હતું અને એ વખતે જીજાબાઈ સતી થવા પણ તૈયાર થઈ હતી. આ સર્વ વાતોથી જીજાબાઈની પતિભકિત અને શિવાજીની પિતૃભકિત સ્પષ્ટ સિદ્ધ થાય છે. પરંતુ ઉકત ઉત્તર ઉપરથી એટલું પણ સૂચિત થાય છે કે તે સાથે સ્વદેશહિતની ભાવના બનેનાં હૃદયમાં બહુજ જોશથી જાગૃત થઈ હતી. માતાની સહાયતા અને સંમતિથી શિવાજીએ છેવટે સ્વરાજ્ય સ્થાપન કર્યું અને ૧૯૮૪માં સેળમી જુનને દિવસે મહાન સમારોહ પૂર્વક તેને રાજ્યાભિષેક પણ કરવામાં આવ્યો. જીજાબાઈને જીવન-ન્મનોરથ પૂર્ણ થયે એ સાથેજ તેના શરીરને અંત આવ્યો. શિવાજી તથા જીજાબાઈમાં જીવનની ઘટનાએ ઉપથ્થો આપણને એટલું ભાન થઈ શકે એમ છે છે કે પ્રતિકૂળ સ્થિતિને અનુકુળ બનાવવામાં તેમજ પિતાનો ઉદ્દેશ સિદ્ધ કરવામાં કેટલાં સાહસ, ઉદ્યોગ, નિશ્ચય અને સ્વાર્થ ભેગની આવશ્યકતા રહેલી છે. સઘળા પ્રચંડ ઉદ્યોગનાં જન્મથી માંડીને કાર્યસિદ્ધિના સમય સુધી શવાજીને સર્વ શિક્ષણ સહાયતા, સંમતિ અને અને ઉત્તેજના પિતાની માતા જીજાબાઈ તરફથી જ મળ્યાં હતાં. તેના હદયમાં સ્વધર્મ, સ્વદેશ અને સ્વરાજ્ય સંબંધી આવું અભિમાન અને આટલા ઉચ્ચ વિચારે તેની માતાએ જ ઉત્પન્ન કર્યા હતા.
(ચાલુ).
વિક્રમરાજાની પરેપકાર વૃત્તિ.
મહાન વિકમ રાજા ભારતવર્ષમાં પ્રખ્યાત થઈ ગયેલા છે. તેમના અનેક ચરિત્રે સમર્થ કવિઓએ પોતાની પ્રતિભાશક્તિથી વર્ણવેલા છે. ભારતવાસી આર્યરાજાઓમાં અવૉચીન કાલના એ રાજાએ જે કીર્તિ મેળવી છે, તે શરદઋતુની પૂર્ણિમાની ચંદ્રિકાની જેમ પ્રકાશિત થઈ અદ્યાપિ સ્થિર રહેલી છે. સમર્થ વિકમ રાજાએ પોતાના જીવનમાં અનેક ગુણ મેળવ્યા હતા. અને તે ગુણેથી તે મહારાજા આખા ભારતવર્ષમાં પ્રખ્યાતિ પામી ગયો છે અને તે વિકમાર્કના નામથી જગજાહેર થયું છે. ભારતની આબાલ વૃદ્ધ સર્વ ધર્મની પ્રજા તે મહારાજના ચરિત્રોની અનેક વાતો કરે છે અને પ્રાત:કાલમાં પ્રભુના નામ પછી તેના પવિત્ર નામનું સ્મરણ કરે છે.
નરપતિ શિરોમણિ વિક્રમરામાં બીજા ઘણાં ઉતમ ગુણે હતા, પણ તે સ

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ર્વિથી પરોપકારવૃત્તિને મહાન ગુણ તેનામાં વિશેષ પ્રકાશિત હતો. એ ઉત્તમ ગુણના સુવાસથી તે વિશેષ લોકપ્રિય થયું હતું. તે મહારાજાના પરોપકાર વૃત્તિના ગુણને માટે મહોપાધ્યાય શ્રી જિનમંડન ગણીએ એક લેખ લખેલે છે, અને તેમાં તેના એ મહાન ગુણનું એવું ઉત્તમ સ્વરૂપ બતાવ્યું છે કે, જે પ્રસિદ્ધ કરવા યોગ્ય હોવાથી અહીં આપવું ચગ્ય ધારીએ છીએ.
“વિક્રમરાજા એક વખતે એકાકી અશ્વ ઉપર બેસી ફરવા ગયા હતા. કેટલીક વાર ફર્યા પછી તે મહારાજા પોતાની રાજધાની તરફ પાછો ફર્યો. નગરના સીમાડામાં આવતાં એક દરિદ્રી પુરૂષને દાણ વિણતા જોયે. તે પુરૂષ શરીરે દુર્બલ હતા, તેના શરીર ઉપર ફાટલ અટલ વસ્ત્રો ધરેલાં હતાં. તેને જોઈ પરોપકારી રાજાના મનમાં દયા ઉત્પન્ન થઈ આવી તે પણ તેણે વિચાર્યું કે, આ પુરૂષ કે પોતાનું ભરણપોષણ કરવામાં અસમર્થ લાગે છે. તેને ઉદેશી રાજા નીચે પ્રમાણે ગાથાબો
“निय उयर पूरणे विहु असमथ्था किमिह तेहिं जाएहि । જે પુરૂષો પોતાનું પેટ ભરવાને અસમર્થ છે, તેઓ આ જગતમાં જગ્યા શા કામના ? આ અર્ધ ગાથા સાંભળી તે દરિદ્રી પુરૂષ તેના ઉત્તરાદ્ધ રૂપે નીચેની અર્ધ ગાથા છે.
" सु समथ्था विहु न परोक्यारिणो तेहिं विन किंपि" ॥ १ ॥
જે પુરૂષે પોતે તે સારી રીતે સમર્થ હોય તે છતાં પરોપકારી ન હોય તે પણ શા કામના?” ૧
આ ઉત્તર સાંભળતાં જ મહારાજા ખુશી થઈ ગયો અને તેણે તે દરિદ્રીને લાવી પોતાની સાથે લીધું અને તેને બે કરોડ સુવર્ણ અને સે હાથી અર્પણ કર્યો અને તે દરિદ્રીના દારિદ્રયને મૂલમાંથી છેદી નાંખ્યું.
ત્યારથી મહારાજાએ નિશ્ચય કર્યો કે, પરોપકાર વૃત્તિના જે કોઈ મહાન ગુણ નથી. આ દરિદ્વીએ મને ખરેખર બોધ આપે છે. આ ઉત્તમ બોધ હું મારા હદયમાં યાવજજીવિત ધારણ કરીશ અને મારા રાજ અને જીવનને પરોપકાર વૃત્તિથી સફળ કરીશ.
એક વખતે વિકમરાજા વનમાં ફરવા ગયા હતા, ત્યાં કોઈ વિદ્વાન તે સ્થળે ફરતા એક મૃગને જોઈ નીચે પ્રમાણે લેક બેલે—
" येषां न विद्या न तपो न दान न चापि शीलं न परोपकारः। ते मृत्युलोके भुवि भारभुता मनुष्यरूपेण मृगाश्चरन्ति ।। १ ॥"

Page #21

વિક્રમરાજાની પાપકાર વૃત્તિ.
જે પુરૂષામાં વિદ્યા, તપ, દાન, શીલ અને પાપકાર નથી, મનુષ્ય લેાકમાં પૃથ્વીને ભારરૂપ થઇ મનુષ્યરૂપે મૃગલા થઇ ફ્ે
૧૬૭
તે પુરૂષા આ
છે.
..
આ લેાક સાંભળતાં જ તે મૃ કે જે પૂર્વના કોઇ ઉત્તમ જીવ હતા, તે મનુષ્યવાણીથી તેના ઉત્તરરૂપે નીચેના શ્ર્લોક એસ્થે
" स्वरे शीर्ष जने मांसं त्वचं च ब्रह्मचारिषु । भृंगं योगीश्वरे दद्यान्मृगः स्त्रीषु स्वलोचने ॥ १ ॥
""
મૃગ કહે છે... અમે 'સ્વર સાંભળવામાં મસ્તક આપીએ છીએ; માંસાહારી લેાકેાને અમારૂં માંસ આપીએ છીએ, બ્રહ્મચારીઓને ત્વચા (મૃગચમ) આપીએ છીએ, ચેાગીએને શી ગડું આપીએ છીએ અને સ્ત્રીઓને અમારા લેાચન આપીએ છીએ, જે ઉપરથી સ્રીએ મૃગાક્ષી અને મૃગલેચના કહેવાય છે ”
આ ઉપરથી મૃગે સૂચવ્યું કે, અમે પૂર્ણ રીતે પરોપકારી છીએ જેથી નિરૂ પકારી મનુષ્યને અમારી મૃગની ઉપમા શામાટે આપે છે ? અમારૂ સર્વ શરીર પરાપકારમાં જ અપણુ થાય છે.
મૃગને ઉત્તર સાંભળી પેલા વિદ્વાન પ્રસન્ન થઈ મૃગની ક્ષમા માગીને ચાલ્યા ગયા.
રાજા વિક્રમ આ દેખાવ જોઇ ગયા અને તે પેાતાના પાપકારની વૃત્તિમાં વિશેષ દૃઢ થઇ ગયેા. તે પછી મહારાજા ઉપકાર ગુણુની ભાવના ભાવતા આગળ ચાલ્યેા. ત્યાં એક જલથી પૂર્ણ ભરેલી નદી જોવામાં આવી તે નદીના તીર ઉપર તે ઉભા રહ્યો, તેવામાં કેાઇ બ્રાહ્મણને નદીના પૂરમાં તણાઇ જતા જોયે, તેને જોતાંજ પાપકારમાં હિંસક એવા રાજા શા થી અંદર પડી તે બ્રાહ્મણને બહાર કાઢો. બ્રાહ્મણુ રાજાના તે ઉપકારના આભાર માની સુખે ચાલ્યા ગયા અને પછી રાજા વિક્રમ પેાતાની રાજધાનીમાં આવ્યેા હતેા.
મહારાજા વિક્રમે જેને જીવતદાનના મહાન ઉપકાર કરે છે. એવા તે બ્રાહ્મણનાં હૃદયમાં તે ઉપકારના બદલે વાળવાની ઇચ્છા થઈ અને આથી તેણે શ્રીગિરિપર્વત ઉપર જઇ કોઇ દેવતાની આરાધના કરવા માંડી. દેવતાએ પ્રસન્ન થઇને તે બ્રાહ્મણને કલ્પલતા જેવી કૃચિત્રવલ્લી આપી. ઉપકારને બદલે વાળવાની ઇચ્છા રાખનારા બ્રાહ્મણે તે વલો વિક્રમરાજાને અર્પણ કરી, એક વખતે રાજા તે ચિત્રવલ્લી લઇ ફરવા નીકળ્યે તેવામાં એક દરિદ્રી પુરૂષ તેવામાં આવ્યો; એટલે ઉપકારી વિક્રમને વિચાર થયો કે, “મારે પૂર્વના પુણ્યથી રાજ્યની મહાન સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થઇ છે, તેા મારે ચિત્રવલ્લી શા કામની છે માટે આ વી ૧ પાધિએ મધુર સ્વરનાં વા... વગાડી મૃગને આપી પછી તેના શિફાર કરે છે.

Page #22

૧૬૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જો આ રિદ્રી બ્રાહ્મણને આપી હાય તા તેનું દુ:ખ દૂર થઇ જશે” આવેા વિચાર કરી રાજાએ તે દરદ્રી પુરૂષને ચિત્રવલ્લી આપી દીધી. દરિદ્રી પુરૂષ તે કૃષ્ણચિત્રવલ્લીને ઓળખી ઘણા પ્રસન્ન થઈ ગયા અને તેજ વખતે નીચે પ્રમાણે શ્લાક ખેલ્યું—
" यो दुर्लभां कृष्णचित्रवल्लीं, ददौ दरिद्राय दयार्द्रचित्तः । कस्तेन तुल्यो भुवि विक्रमार्क, त्वयापरः स्यात्प्रवपरोपकारे ||१|| '
“ હું વિક્રમા રાજા, જે તમેક્રયાથી ચિત્તને આદ્ર કરી દુલ ભ એવી કૃષ્ણ ચિત્રકવલ્લી મારા જેવા દરદ્રીને આપી દીધી, તેથી આ પૃથ્વીમાં પરોપકાર કર વાને વિષે તારા જેવા ખીજો કાણુ છે ? ૧
આ àાક સાંભળી હૃદયમાં પ્રસન્ન થતા તે પેાતાની રાજધાનીમાં માન્યેા. પાછળથી તેના મંત્રીએના જાણવામાં આળ્યું કે રાજા વિક્રમે દુર્લભ એવી ચિત્ર વલ્લી કાઇ દરદ્રી પુરૂષને આપી દીધી છે. આથી તે મંત્રીએ મહારાજને કહેવા આવ્યા કે, રાજેંદ્ર, આપે ચિત્રવલ્લી જેવી દુર્લભ વસ્તુ એક દરિદ્રી ને આપી દીધી, તે ભૂલ કરી છે. એવી ઉત્તમ વસ્તુ એક સાધારણ માણસને આપી દેવી, ત ઘટિત કહેવાય નહીં. ''
મત્રિઓનાં આવાં વચન સાંભળો મહારાજા વિક્રમે ગંભીરતાથી જણાવ્યુ, “ મંત્રી, તમારાં મા વચના સાંભળી મને ખેદ અને સ્માશ્ચય થાય છે. તમે વિદ્વાન થઇને મુખમાંથી આવા શબ્દો ઉચ્ચારા, એ તમારો વિદ્વત્તાને કલકિત કરે છે. ધર્મ અને નીતિના શાસ્ત્રોમાં ઉપકાર વૃત્તિ એ મેટામાં મેટા ગુણું છે. પરાપ કાર વૃત્તિના જેવા બીતે ગુણુ ચડીમાતા નથી. મે મારા હૃદય સાથે નિશ્ચય કર્યો છે કે રાજ્ય જાય, વૈભવ જાય, અને પ્રાણ જાય તે પણ પરોપકાર કરવા, પરાપ કારની આગળ .રાજ્ય, વૈભવ કે પ્રાણ કાંઇપણ હિઁસાબમાં નથો. સાહિત્યમાં ઉપકાર ધર્મને માટે જે મારા જાણવામાં આવ્યું છે, તે મારા હૃદયની સાથે સંલગ્ન થઇ ગયુ છે, પરોપકારને માટે કદિ મસ્તક આપવું પડે તે પણ કુરબાન છે, તે પછી કૃષ્ણચિત્રવલ્લી શી વસ્તુ છે ? પરેપકાર કરવામાં જ્યારે શરીરની દરકાર કરવાની નથી તે। પછી દુ:ખી જનને બીજા પદાર્થો આપવા, એમાં કાંઇ વિશેષ નથી. પરોપકારને માટે મે રિદ્રી અને દુ:ખી જનને જે કુચિત્રવલ્લી આપી છે, તેમાંથી મને પુણ્યના પરમ લાભ પ્રાપ્ત થશે . અને તે દુ:ખીના હૃદયની આશી ષથી મને મારા જીવનમાં કલ્યાણની પર ંપરા થયા કરશે. મત્રિએ, મા જગતમાં કેટલાએક અચેતન પદાર્થો દુ:ખ ભેગવી પરોપકાર કરે છે, તે પછી સચેતનની શી વાત કરવી ? સચેતન પ્રાણીઓએ તે પરોપકાર કરવા જોઇએ. તે ઉપર એક વિદ્વાન પુરૂષે મને મૃત્તિકાને દાખલે આપ્યા છે, તે તમારે સાવધાન થઈને સાંભળવા જેવા છે. જેમકે,

Page #23

વિક્રમરાજાની પરોપકાર વૃત્તિ.
૧૬૯
स्थानभ्रंश खराधिरोपणशिर श्चिक्खिल्लसंधारणशुप्य त्पांशु निवेश पाद हनन क्लेश भ्रमाद्याः क्रियाः । धात्रा यद्यपि चक्रिरे मृदि तथाप्युर्वी भवत्वादिपं
पात्रीभूय परोपकार कतिभूर्युक्तं कुलीने ह्यदः ॥ १ ॥ “મૃત્તિકાને પ્રથમ તેના સ્થાનમાંથી બ્રણ કરે છે. પછી તેને ખર (ગધેડા) ઉપર ચડાવે છે, પછી માથે કચરે કરી ચીકણી બનાવે છે, પછી સૂકવી ધુળની સાથે મેળવી પગના ઘાથી તેને હણે છે અને પછી ચાકડે ચડાવી ભમાવે છે, ઈત્યાદિ ક્રિયાઓ પ્રજાપતિ (કુંભાર ) તરફથી કરવામાં આવે છે, તે પણ તે ઉવમેટી પૃથ્વીમાંથી પેદા થયેલ છે, તેથી પાત્ર રૂપ બની પોપકારની કૃતિ બને છે, તેથી કુલીન (કુલવાન અને કુ-પૃથ્વીમાં લીન ) એવી મૃત્તિકાને એ વાત ઘટે છે. ? ”
મંત્રિઓ. એ અચેતન એવી મૃત્તિકાને કેટલો ધન્યવાદ ઘટે છે? તેણે પરોપકાર કરવાને માટે કેવાં દુ:ખ સહન કર્યા છે તેવી જ રીતે એક કપાસનો દાખલો છે. એક વિદ્વાન કવિએ મને તે વિષેનો નીચેનો લક કહેલો છે.
" धूलिक्षेपनखक्षतातुलतुलारोहावरोहस्फुरलोहोघट्टनपिंजनादिविविधक्लेशान् सहित्वान्वहम् जज्ञे यः परगुह्य गुप्ति कृदिह श्रित्वा गुणोल्लासितां
कासः स परोपकार रसिकेप्वाद्यः कथं नो भवेत् " ॥२॥
કપાસને પ્રથમ ધુળમાં નાંખી ઉગાડી તે તૈયાર થયા પછી તેની પર નખક્ષત થાય છે. પછી તેને મેટા તેલ ઉપર ચડાવી અને ઉતારી લોહ સાથે તેનું ઉદ્ઘટન કરવામાં આવે છે. પછી પીજણ વગેરેથી જાત જાતના કલેશે કરી તેનું વસ્ત્ર બનાવવામાં આવે છે, એવાં એવાં દુખો તે સહન કરે છે, છતાં તે ગુણને વિલાસ ધારણ કરી વસ્ત્ર બની બીજાના ગુહ્ય ભાગને ગોપન કરનારે થાય છે. આથી તે કપાસ પરોપકારમાં રસિક એવાં પુરૂમાં પ્રથમ દરજજે ગણવા ચોગ્ય કેમ ન થાય ? ૨
- સચિવો વિચાર કરે, કપાસ જે અચેતન પદાર્થ પણ આ પરોપકાર કરે છે, તો પછી આપણુ સચેતન મનુષ્યોએ પાપકાર કેમ ન કરવો જોઈએ ? એક વિદ્વાન ગુરૂએ મને એક ગાથા સંભળાવી છે. જે હું સદાકાળ હૃદયમાં ધારણ કરી પરોપકાર વૃત્તિના મહાવ્રતને ધારણ કરું છું. તે ગાથા નીચે પ્રમાણે છે.
___“ सव्वधम्माण परमो परोवयारो जिणेहिं पन्नसो। सयल सुरासुर लच्छी सिवसुहदाणि क कप्पतरू ॥२॥

Page #24

૧૭૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. “સર્વ સુર અસુરોની લમીને અને મોક્ષ સુખને આપવામાં એક કલ્પવૃક્ષ જે પરોપકાર સર્વ ધર્મોમાં ઉત્તમ છે. એમ જિન ભગવંતે કહેલ છે.
પરોપકાર વૃત્તિમાં પ્રમાણ રૂપ એવી આ ગાથા મેં મારા આત્માને ઉદ્ધાર કરવામાં મહામંત્ર રૂપ માનેલી છે, અને તેથી હું યાજજીવિત એ વૃત્તિ ધારણ કરવાને નિશ્ચયવાન થયો છું.
મહારાજા વિક્રમના આ વચને સાંભળી અને પરોપકાર વૃત્તિમાં તેની દઢતા જાણી તે મંત્રિઓ અતિશય પ્રસન્ન થયા. અને તેમણે પોતાના સ્વામી–મહારાજને હૃદયથી અનુમોદન આપ્યું હતું. નરપતિ રત્ન વિક્રમાકે ત્યારથી માવજીવિત પરોપકાર વૃત્તિને ધારણ કરી રહ્યો હતો અને તેથી તે અનંત પુણ્યનું ભાજન બની ઉભય લોકનું સાર્થક કરવા લાગ્યો. આ દષ્ટાંતથી દરેક મનુષ્યએ પોતાના તન મન ધન પ્રાણ વગેરેથી દુઃખી જનો માટે પરોપકાર કરે ઘટે.
વર્તમાન સમાચાર.
શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ—પાલીતાણું. શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ સંસ્થાની જનરલ સભા તા. ૧૩-૧૨-૨૫ ના રોજે શેઠ જીવણચંદ ધરમચંદ ઝવેરીના પ્રમુખપણ નીચે મુંબઈમાં મળી હતી. જે વખતે નીચે મુજબ કામકાજ થયું હતું.
(૧) ગયા વખતની મીનીટ વાંચ્યા બાદ સં. ૧૯૭૯ તથા ૧૯૮૦ ને રીપોર્ટ તથા હિસાબ વાંચવામાં આવ્યો અને તે પ્રમુખ સાહેબના ભાષણ સાથે પસાર થયો હતો.
(૨) સ્વર્ગસ્થ આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી કે જેઓ આ સંસ્થાના પુનરોદ્ધારક હતા, તેઓના ખેદજનક સ્વર્ગવાસની નોંધ લેવાઈ હતી.
(૩) સંવત ૧૯૮૨ ની સાલ માટેની મેનેજીંગ કમીટી અને દારોની ચુંટણી કરવામાં આવી હતી.
(૪) સં. ૧૯૮૧ તથા ૮૨ ની સાલ માટે હિસાબ તપાસનાર બે ઓડીટરોની નીમણુક કરવામાં આવી હતી.
(૫) સંસ્થાના ધારા-ધોરણો કમીટીએ સુધારેલા તે તથા વિદ્યાર્થીઓને દાખલ થવાના નિયમો અને ભરવાનું ફોર્મ સુધાર્યું, તે તથા શેઠ સારાભાઈ મગનભાઈ મોદી લેન ફંડનું ફોરમ અને કરારપત્ર પાસ કરવામાં આવ્યું. ઓનરરી મેમ્બરોના નામ રજુ થયાં તે મંજુર કરવામાં આવ્યા હતાં. પ્રમુખશ્રીનું તે વખતનું ભારણ મન ીિય હોવાથી નીચે પ્રમાણે આપવામાં આવે છે.

Page #25

વર્તમાન સમાચાર.
૧૭
શ્રી યશવજયજી જૈન ગુરૂકલ-પાલીતાણા તા. ૧૩-૧૨-૨૫ના રોજ મળલ જનરલ સભાના પ્રમુખસાહેબશેઠ જીવણચંદ ધરમચંદ ઝવેરીએ રીપોર્ટ તથા
હિસાબ પસાર કરવાની મૂકેલી દરખાસ્ત વખતનું ભાષણ. સુણ બંધુઓ,
શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુલની આજની વાર્ષિક સભાના પ્રસંગે તેના પ્રમુખ તરીકે સંસ્થાની જરૂરીઆત, તેની કાર્યવાહી તથા તેથી સમાજને થતા ફાયદાઓ વિગેરે અંગે વિવેચન કરી સમાજનું તે તરફ લક્ષ ખેંચવાનો આજે મહને જે સમય પ્રાપ્ત થયેલ છે તે માટે મહને આનંદ થાય છે.
આ સંસ્થાનો વહીવટ ગુરુકુળને નામે ચાલ્યાને આ સં. ૧૯૮૨ નું વર્ષ તે નવમું વર્ષ છે. દરમ્યાન તેણે શું કર્યું છે તે વખતે વખતના રિપોર્ટથી જાણી શકાય છે, માટે તે વિષે હું આપનો વખત લેતા નથી.
સંવત ૧૯૭૩ ની સાલમાં આ સંસ્થાનો પુનરોદ્ધાર કરવા તથા તેનો વહીવટ હાથમાં લેવા મારા પરમ પૂજ્ય ગુરૂશ્રીની પ્રેરણા થઈ અને તે વખતની મારી શક્તિની અનુકૂળતા જણાતાં, બીજા આત્મબંધુઓની સમ્મતિની સાથે આ સંસ્થાનું કામ હાથમાં લેવામાં આવ્યું અને ઘણું મુશીબતો વેઠીને તમારી કમીટીએ તેને આટલી ટૂંક મુદતમાં ન અપાય તેવું રૂપ આપ્યું છે તેમ કહેવામાં આત્મલાઘા થતી જણાય તો મને માફ કરશે અને તેના સત્યવિષે ઊંડા ઉતરી તપાસ કરશે.
જે ગુરૂશ્રીના નિઃસ્વાર્થ અને સમયને અનુકુળ ઉપદેશ વડે આ સંસ્થા આ હદે પહોંચી છે, તેઓશ્રીનો–આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સુરીવરનો–સ્વર્ગવાસ ગત વર્ષમાં થયાનું આપને વિદિતજ છે, આજની જનરલ સજા તેઓના ખેદજનક સ્વર્ગવાસની નોંધ લે છે અને દિલગીરી સાથે જણાવવા રજા લે છે કે આપણે આ સંસ્થાનું કાર્ય હાથ ધર્યા બાદ સંસ્થાના મૂળ સ્થાપક અને સહાયકની જોડી એટલે શ્રીમદ્દ ચારિત્રવિજયજી (કડી) અને આચાર્યશ્રી શ્રીમદ્ વિજયધર્મસૂરિના સ્વર્ગવાસથી પડેલી ખોટ પુરાણું નથી, ત્યાં હમને અપૂર્વ બળ પ્રેરતા આ અદ્દભુત યોગીવર પણ હમોને કર્મયોગી બની કર્તવ્યની દિશા-છતી શકિતએ ન છેડવાનો બોધ આપતા હતા, તેઓ આપણી વચ્ચેથી સ્વર્ગમાં સીધાવ્યા છે, હમોને શ્રદ્ધા છે કે તેઓ સર્વેના આત્માઓ આપણી કમીટીની શુદ્ધ બુદ્ધિ અને નિસ્વાર્થ સેવા તરફ જોઈ રહ્યા છે અને આશીર્વાદ આપી રહ્યા છે. જેથી નહિ જેવા ફંડ છતાં આજે ૧૮૩ વિદ્યાથીઓ શ્રી સંઘની સહાયથી આપણે નિભાવી રહ્યા છીએ. જે વ્યાપાર સંબધી આપણું સમુદાયમાં શિથિલતા ન આવી હોત તો વગરમાણે આ સંસ્થા બે ત્રણ લાખનું ફંડ કરી શકી હોત અને ૧૫૦ થી વધુ વિદ્યાથી નિભાવવાની કમીટીની મનોભાવના પૂરી પડી હોત. હાલના મકાનો અને તેના અંગેની બીજી ગોઠવણે અને ખર્ચ તે ભાવના ઉપર થયેલ છે. - સ્વર્ગવાસી ત્રણે મુનિરાજોના શિષ્યો પિકી જેઓ ગુરૂકુળ તરફ પ્રેમ દષ્ટિથી જોઈ આર્થિક મદદ કરાવવા તૈયાર થયા છે, તેઓ અને જેઓ નથી થયા તેઓ તરફ નમ્ર ભાવે વિનંતિ છે કે પોતાના વિહાર અને ચાતુર્માસ દરમિયાન એક ચોક્કસ રત રૂપે-ગમે તે ભેગે વાર્ષિક અમુક રૂપિયાની સહાય કરાવવાની પિતાની શકિતનો દુપયોગ કરશે.
તમારી કમીટીના કેટલા કાર્યવાહકે એવી શ્રદ્ધા ધરાવે છે કે કામ સારૂ કરીશું તો દ્રવ્ય

Page #26

૧૭૨
શ્ર આત્માનંદ પ્રકાશ.
આવી મળશે; કારણ આપણી કમ દાન કરવામાં કઈ રીતે પાછળ પડી નથી. માત્ર દાનનો સદ્દઉપયોગ થવો જોઈએ અને તે શ્રદ્ધા વડે જૈન સમાજની થોડી નિયમિત અને બાકી છુટી છવાઈ મદદથી આ સંસ્થા ટકી છે, બલ્ક આગળ વધી છે. સદ્દબુદ્ધિ અને શ્રદ્ધાવડે કરાતું કામ સદા આદરણીય બને છે ને બનશેજ.
જેન કેમની દ્રવ્ય સ્થિતિ સદા જેવી ને તેવી ઉત્તમ જ રહેશે અને ઇચ્છા કરતાં વધુ દ્રવ્ય માગ્યા વિના થોડા વર્ષોના કામ પછી જરૂર મળશે તેવી શ્રદ્ધાને લઈ હમેએ આઠ વર્ષમાં મુંબઈ જેવા શહેરમાં એક પણ જાહેર સભા ભરીને અથવા ગૃહસ્થને શરમાવીને દબાણથી દ્રવ્ય મેળવવા પ્રયત્ન નથી કર્યો; હવે તે કંઈ પ્રયત્ન કેટલાક સંજોગોને લઈ કરવાની જરૂર જણાય છે; પણ આપણું દાન વિષે તેવો વખત લાવવાની હમને ફરજ ન પડે તેમ ઈચ્છીશું; કેમકે પ્રેમપૂર્વક મળતી એક હજારની રકમ લક્ષ રૂપિયા બરાબર બરકત આપે છે.
બીજી કોઈ પણ સંસ્થા કરતાં ધાર્મિક સંસ્કારો ક્રિયા વિધિ સાથે આ સંસ્થામાં અધિક છે. કારણ તેના વિના આત્માને સન્માર્ગે લઈ જનાર બીજી કોઈ ચીજ નથી. હાલમાં સો ઉપર વિદ્યાર્થીની સંખ્યા થવાથી દરરોજ કાયમ ત્રણ વિદ્યાર્થીઓ આયંબિલ કરે છે. આ તપનો પ્રભાવ અપૂર્વ હોવાથી આપણે જ્યારથી કામ હાથ લીધું છે ત્યારથી તે નિયમ અખંડિતપણે ચાલુ છે અને તેના પ્રભાવે, અથવા કોઈ સદ્દભાવવાળા પુરૂષના પુજે, આપણી કમીટીને દ્રવ્ય મેળવવાનો નો પ્રયત્ન છતાં ૧૦૩ વિદ્યાર્થી પોષાય છે અને તમારી કમીટીએ ગયા વર્ષમાં ૧૦૮ વિદ્યાર્થી રાખવાની હદ રાખી છે તે જે વધારશે તો નવી આવેલી અરજીઓ જોતાં થોડા વખતમાં ૧૨ પ વિદ્યાર્થીઓ થઈ જશે.
વાર્ષિક મેમ્બર તથા લાઇફ મેમ્બર અને પેટ્રને માટે તમારી કમીટીએ ધારા ધોરણમાં સુધારા કર્યા છે જે આજે તમારી સન્મુખ રજુ થનાર છે અને તે પાસ થતાં આશા રાખું છું કે આ વર્ષમાં આપણે સભાસદોને સારે વધારો થએલે જોઈશું.
મકાન અંગે એક બે ગૃહસ્થા તરફથીજ મોટી રકમ મળવાની તમારી કમીટીની હિલચાલ ચાલુ હતી, પણ તે પાર પડી નહિ. થોડી પરચુરણ મદદ મળી તે જતાં મકાન ખાતે રૂપિઆ પાંત્રીસ હજાર ઉપર લેણા રહેશે તે માટે કમીટીનો પ્રયાસ છે કે સિદ્ધાચળની પવિત્ર ભૂમિમાં તે મકાને જોડે પિતાનાં નામ જોડવાની શરતે જોઇતી રકમ મળે.
આશા છે કે પ્રાર્થના મંદિર માટે જેમ રૂા. ૮૦૦૦) ની રકમ શેઠ નરોતમદાસ જેઠાભાઈએ આપી શેઠ રામચંદભાઈનું નામ ત્યાં અમર કર્યું, તેમ કઈ એક બે ગૃહસ્થ પોતાની ઉદારતાને લાભ આપણને આપી પિતાનાં નામ અમર કરશે.
મુંબઈમાં કેટલાક સ્થળે ગુરૂકુળને મદદ માટે કેળવણી ફંડની પેટીઓ મૂકવામાં આવી છે, તેમાંથી રકમ સારી નીકળતી, પણ ઝવેરી બજારના મંદ વ્યાપારે તેમાં ઘટાડે કર્યો છે. વળી કેટલાક ઠેકાણે તે પેટીઓને બદલે બીજી પિટીઓ દાખલ કરવાની હકીકત સંભળાય છે, પણ હમારી તેવા ગૃહસ્થાને નમ્ર વિનંતિ છે કે ટીપે ટીપે સરોવર ભરાય તેવા ન્યાયે આ પેટીઓને આદર ભાવે જોઈ જેમ બને તેમ તેમાં વધારે રકમ નીકળે તેમ કરશે. જેઓને ત્યાં દર વરસે પચીશ રૂપીઆ પણ પેટી મારફતે ગુરૂકુળને મદદ કરી શકાય તેઓએ એક કાર્ડ લખી તે પેટી મંગાવી લેવી. દેવદશન ખાલી હાથે ન શોભે તેમ સાધમ ભાઈને મદદ માટે રોજનો એક પૈસે પણ ખરચ તેવી ભાવના ભાવી પિતાનાજ ઘરના અને માળાના બંધુઓ પાસે તેવી નાની

Page #27

વર્તમાન સમાચાર.
૧૭૩
રકમ પણ આપણી પેટીઓમાં રોજ નખાવે તો મહિને પાંચ દશ રૂપિઆ જરૂર નીકળે. છેવટે દરવરસે ઓછામાં ઓછા રૂા. ૨૫) તથા એકી સાથે રૂ. ૨૫૧) ની મદદથી સભાસદ થઈ શકાય છે તે તરફ તથા તમારી કમીટીએ પિતાના હાથ પહોળા કરવા માટે જેઓ અમુક રીતે મદદ કરાવે તેમને પણ સભાસદ ગણવાનો હક્ક આપી છે તે તરફ સ્વયંસેવકોનું ધ્યાન ખેંચીશું.
થોડા વખતથી એક પ્રશ્ન ચર્ચાય છે તે માટે કંઈ કહું તો આ પ્રસંગે યોગ્ય જણાશે અને તે એ છે કે “એકજ પ્રકારનું કામ કરતી બે સંસ્થા છે તે કરતાં જોડાણથી કામ થાય તે ડીક આ માટે આપણી કમીટી ઉપર પત્ર આવવાથી કમીટીએ તે તરફ પસંદગી બતાવી હતી. સમાજની સ્થિતિ જે મોટા શહેરોમાં બીજાં વધુ ગુરૂકુળાની જરૂર છે, પણ એકજ સ્થાનમાં બે સંસ્થા હોવાથી કેટલાકને બોલવાનું થાય છે. બન્ને સંસ્થા વચ્ચે સહકાર પૂરો છે છતાં સેવા ભાવે કામ કરનાર પુરૂષોની અછત જોતાં અને બીજા કેટલાક લાભ જોતાં બન્નેના ઉમંગી કાર્યવાહકો સાથે મળી કામ કરે તો હાલ જે લાભ અપાય છે તે કરતાં વધારે અપાય તેમ મારું માનવું છે.
આ અંગે કોઈ સંમત ન થતું હોય તેથી તેમનો વિરોધ નથી, પણ પ્રમાણિક મતભેદ હોઈ શકે, અને તે માટે ઈચ્છવા યે.ગ્ય છે કે જરૂર લાગે બન્ને સંસ્થાના અધિકારીઓ ભેગા મળી ઉહાપોહ કરે ને બની શકે તેટલો સહકાર વધારે.
આજ સુધી જે પૂજ્ય મુનિમહારાજાએ તથા ગૃહસ્થોએ આ સંસ્થા તરફ ઉદાર ભવે જોઈતી મદદ કરાવી છે અને કરી છે તેનો તથા આ પણી કમીટી જે કાંઈ કાર્ય કરી રહી છે તેમાં સ્થાનિક કમીટી અને ખાસ કરી તે કમીટીના અધિકારીઓનો હિસ્સો મોટો છે માટે તેઓને તથા પાલીતાણાના નામદાર ઠાકોર સાહેબ તથા મહેરબાન દિવાન સાહેબ અને અન્ય અધિકારીઓનો સદ્દભાવ અપૂર્વ હેઈ વખતોવખત અમૂલ્ય સૂચનાઓ સાથે મેળાવડાઓમાં ભાગ લઈ ગુરૂકુળ તરફ જે સહાનુભૂતિ દર્શાવે છે તે માટે તેઓનો આભાર પ્રર્શિત કરૂં છું.
છેવટે આપની સમક્ષ સંસ્થાની કાર્યવાહક કમીટી તરફથી તેના કામકાજનો સંવત ૧૯૭૯-૮૦ નો જે રિપોર્ટ ઓનરરી સેક્રેટરીએ રજુ કર્યો છે તે મંજુર રાખવા હું દરખાસ્ત કરું છું અને મને આશા છે કે આપ તે સર્વાનુમતે પસાર કરશે.
જૈનપુરી અમદાવાદમાં હિંદુસ્તાનના સમગ્ર જૈન સંઘનું સંમેલન,
આપણું પવિત્ર તીર્થ શ્રી શત્રુંજયને મહાન પ્રશ્ન-હક, રક્ષણ, પવિત્રતા અને સ્વતંત્રતાને અંગે કેટલાક પ્રતિકૂલ સંયોગો-ઉભા થયેલ હોવાથી આખી જૈન સમાજનું ભારે ધ્યાન ખેંચી રહેલ છે, તેમજ તે સાથે શ્રી સમેતશિખરજી, રાજગ્રહી, અને તારંગાઇ વિગેરે તીર્થોને પણ તેવા જ કેટલાક પ્રસંગે ઉપસ્થિત થયેલ હોવાથી તેના સંરક્ષણાર્થે અમદાવાદથી શેઠ શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની સકળ હિંદના શ્રી સંઘનું પ્રતિનિધિપણું ધરાવતી તીર્થ રક્ષણ આ પેઢીના તરફથી આમંત્રણ થતાં ત્યાંની પેઢીના સમગ્ર પ્રતિનિધિ મહાશયો અને બીજા શહેર અને ગામના પ્રતિનિધિઓ તથા બીજા કેટલાક આમંત્રણ કરવામાં આવેલા અન્ય બંધુઓન એકત્ર સંમેલન શેઠ હઠીભાઇના બંગલે તા. ૨-૩-૪ પોષ વદી ૩-૪-૫ શનિ, રવિ, સોમવારના રાજ શેઠશ્રી કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ દલપતભાઈના પ્રમુખ પણ નાચે મળ્યું હતું. આ અણુના પ્રસંગે

Page #28

૧૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગમે તેવા મતભેદ હશે તેને ભૂલી જઈ અ શાસન હિતના કાર્યમાં આખો સકલ સંઘ પિતાનાં તન, મન, ઘન-સર્વસ્વ અર્પણ કરવા એક પગે તૈયાર થયેલ આ સંમેલનમાં જોવામાં આવેલ હતા. આજે શ્રી શત્રુંજય તીર્થ પ્રત્યે પોતાની અપૂર્વ ભકિત, શ્રદ્ધા કેવાં અડગ રીતે ટકેલાં છે તે આ સંમેલનમાં બતાવી આપ્યું છે તે આ સંમેલનમાં થયેલ કાર્યો ઉપરથી પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. પ્રમુખશ્રીના ભાષણને ઉગારે એવા હતા કે આવેલા બંધુઓ ઉપર સારી અસર થઈ હતી અને તેઓશ્રીના જણાવ્યા પ્રમાણે દરેક ઠરાવ શાંતિથી લાગથી અને સર્વાનુમતે પસાર થયેલા હતાં. આવી એક સંપીજ હમેંશા ગમે તેવા પ્રતિફલ સંયોગે કે આડખીલેને હઠાવી શકે છે તેટલું જ નહીં પરંતુ પિતાના હક, સ્વતંત્રતા અને તીર્થનું રક્ષણ-સામી બાજુ પાસેથી ન્યાયપૂર્વક મેળવી શકે છે અને આ સંમેલનમાં જોવાયેલી એક સંપી ભવિષ્યમાં પવિત્ર તીર્થના હક, સ્વતંત્રતા અને પવિત્રતાનું રક્ષણ કરી જ શકશે તે ચોકસ છે. ત્રણ દિવસ સુધી ચાલેલા કામકાજમાં શ્રી શત્રુંજયને આગલે ઇતિહાસ, લડત, ચાલુ વહીવટ વગેરે માટે અનેક ચર્ચા, ટીકા અને વિવેચન થયાં. પ્રથમ શ્રી શત્રુંજય તીર્થના અંગે વિચાર કરતાં જૂદી જૂદી રીતે કામ લેવા માટે બે દિવસ ચર્ચા થતાં સંપૂર્ણ એક સંપી, એક દીલી અને અંતઃકરણની ઉગ્ય ભાવના અને ઉભરાતી લાગણીઓ સાથે આઠ ફરાવો પસાર કરવામાં આવ્યા, ત્રીજે દિવસે અન્ય તીર્થો શ્રી સમેત શિખરજી વગેરે માટે પણ સવાલો ચચાર્યા. જોકે આ સંમેલનમાં ચાલેલ તમામ કાર્યને હેવાલ વર્તમાનપત્રના અધિપતિઓને બહાર ન પાડવા માટે કરેલ સૂચના પણ યોગ્ય સ્થાને હતા. એટલે તમામ હકિકત આપી શકાય નહીં, વળી બીજી પણ એક હકીક્ત અમારે સખેદ જણાવવી પડે છે કે, મુંબઈ અને બીજા શહેરમાંના પ્રતિનિધિ બંધુઓ સિવાય આ કાર્યમાં વિચાર આપી શકે, તન મન ધનથી યથાયોગ્ય મદદ કરી શકે માટે અન્ય બંધુઓને જેમ બહોળા પ્રમાણમાં આમંત્રણ કરવામાં આવ્યું તેમ અમારા ભાવનગર શહેરમાં જેન કામની મોટી સંખ્યા હોવા છતાં, બીજા અનેક આગેવાનો, વિચારકે, કાયદાનું જ્ઞાન ધરાવનારા, શ્રી શત્રુંજ્ય તીર્થના કાર્યમાં રસ લેનારા ( તેમજ શ્રી શત્રુંજય તીર્થ ભાવનગરની નજીક છતાં ભૂતકાળમાં પણ આ તીર્થ માટે સેવા આપતા અને અત્યારે પણ આપે તેવા છે છતાં ) શેઠ શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના શ્રીયુત કાર્યવાહકોએ ત્રણ પ્રતિનિધિઓ અને એક જૂના પ્રતિનિધિ પંચત્વ પામ્યા છે તેમના પુત્ર સિવાય) ચાર હજારની જેન વસ્તીવાળા શહેરમાંથી ઉપરની સ્થિતિ છતાં બીજા ગૃહસ્થ કે વિચારકને કેમ આમંત્રણ નહીં કર્યું હોય તે સમજી શકાતું નથી. ગમે તેમણે તે ભૂલ કરેલી હોય તો તે દિલગીર થવા જેવું છે. શાસનના કોઈપણ સમગ્ર પ્રસંગોએ આ શહેર માટે આવી ભૂલ ન થવા નમ્ર સૂચના શેઠશ્રી આણંદજી કલ્યાજીની કમીટીના મેહેરબાન મુખ્ય કાર્યવાહકોને કરીયે છીયે.
ત્રણ દિવસ સુધી શાંતિપૂર્વક, પ્રેમપૂર્વક, સર્વાનુમતે કામ ચાલ્યું હતું. છેવટે શ્રી શત્રુંજય તીર્થના સંબંધમાં વખતો વખત યોગ રીતે પગલાં લેવા માટે અને ખાસ કરીને શેઠશ્રી આણંદજી કલ્યાણુજીને મદદ કરવા માટે ૧ શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈ, ૨ શેઠ કીકાભાઈ પ્રેમચંદ ૩ શેઠ શાંતિદાસ આસકરણ અને શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના કાર્યવાહક પ્રતિનિધિઓમાંથી ચાર મળી કુલ સાતની એક કમિટી નિમવામાં આવેલ છે જેમને સકલ સંઘે સંપૂર્ણ સત્તા આ માટે આપેલ છે જે યોગ્ય થયેલ છે. અને તે કમિટી જે જે નિર્ણો જાહેર કરે તે હિંદના સકલ

Page #29

વર્તમાન સમાચાર.
૧૭૫ સંઘની આણ સમજી ગચ્છ, પક્ષ, પ્રાંત કે કોઈપણ મતભેદ વિના એકદીલીથી એકમતે અમલ કરવા કરાવવામાં આવ્યું. હિંદના આ સંમેલનમાં આ સંબંધી ઠરાવો વિષે હકીકતો બીજ પિપરમાં આવી ગયેલ છે, જેથી તે આપવાની આવશ્યક્તા નથી.
૩ શ્રી તળાજા તીર્થ યાત્રા કરવા જનાર માટે થયેલી સગવડ,
આ તીર્થે યાત્રા કરવા જનાર માટે હાલમાં રેવે ખુલ્લી થવાથી સારી સગવડ થઇ છે. આ રેલ્વે ભાવનગર રાજ્ય એજન્ટ ટુ ધી ગવરનલ જનરલ મે. વોટસન સાહેબના હાથથી ગઈ પોષ વદી ૬ ના રોજ બોલાવી છે. ભાવનગરથી તળાજા બત્રીશ માઇલ છે. રેવે થયાં છતાં તળાજાનું સ્ટેશન તળાજા ગામમાં આવતાં શુમારે ત્રણ માઈલ દૂર રહે છે. જેથી તેટલી અગવડતા પણ દૂર કરવા ભાવનગર રાજ્યને અરજ કરવાની આપણે જરૂર છે. રેલવે ભાડુ ભાવનગરથી નીચલા કલામ બાર આના અને ઉપલો કલાસ દોઢ રૂપેચો. ભાવનગરથી સવારના ૯ કલાકે જાય છે. સાંજે પોણા છ કલાકે ભાવનગર આવે છે.
૪ શહેર કરાંચીમાં જેન પ્રોફેસર કે. કે. શાહના અદ્ભુત
શરીરબળના પ્રયોગે. તા. ૯-૧-૨૬ ના રોજ પ્રેફ. કે. કે. શાહે કરાંચીમાં પલ થીએટરમાં પ્રથમ છાતી ઉપર ૨૦૦૦ રતલનો પથર મૂકાવી બીજે તે ઉપર મૂકી હડાવતી ભગાવ્યો હતો, બીજે - દશ-પંદર માણુમાં બેઠેલ એવી મેટરનું એક પૈડું પસાર કરાવ્યું હતું વગેરે અનેક ચમત્કારિક પ્રયોગો કરી બતાવ્યા હતા. પ્ર. કે. કે. શાહ થોડા વખતમાં અમેરિકામાં જનાર છે. પ્રો. કે. કે. શાહ પાટણના રહીશ છે તેમને નાનપણથી કસરત ઉપર શેખ હતો જેથી આજ ત્રીશ વર્ષે શરીરબળના આશ્ચર્યચક્તિ કરે તેવા પ્રયોગ કરી શકે છે. કેટલાંક વર્ષ પહેલાં તેમણે સરકસ કાઢયું હતું પરંતુ હાલમાં બંધ કરેલ છે. તેમના બાર વર્ષ પહેલાં લગ્ન થયાં હતાં ત્યારથી આ કાર્ય છોડી દીધું હતું. પરંતુ સાત વર્ષ પછી સને ૧૯૨૩ માં પોતાનું અંગબળનું આ કાર્ય આગળ વધારવા પિતાની સ્ત્રી સાથે સંકેત કરી બ્રહ્મચર્યવ્રત સર્વથા લીધું અને અંગબળની ખીલવટ શરૂ કરી છે. પોતે જેન હોવાથી ભક્યાભઢ્યના વિવેકવાળા અને કઠણ નિયમોનું પાલન કરનારા છે. જેનામે પ્રોફે. કે. કે. શાહ માટે મમરૂર થવા જેવું છે. જેમાં બાળકોને આવી શારીરિક કેળવણી આપવાની જરૂર છે તોજ તે બાળકે ભવિષ્યમાં ધર્મનું, પ્રજાનું, દેશનું રક્ષણ કરી શકે. બ્રહ્મચર્યનું પાલન એ વ્યવહાર અને ધર્મનું રક્ષણ કરવા સાથે મેક્ષ આપનાર એટલા માટે જ કહેલ છે. પ્રોફે. કે. કે. શાહને પરમાત્મા ઉત્તરોત્તર વધારે શક્તિ અને વિજય આપે અને જેનસમાજને માટે તે ઉપયોગી થઈ પડે એમ પ્રાર્થના કરીયે છીયે.

Page #30

૧૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
w
w
-- - -
સ્વીકાર અને સમાચના.
શ્રી અનુકંપા કુંડ ખાતાનો સં. ૧૯૮૧ ના વર્ષને રીપિટ અમોને મળ્યો છે. આ ખાતું કસાઈને ત્યાં જતા છો છોડાવી દયાનું કામ સારું કરે છે આ ખાતું મુંબઈમાં છે. તેના સેક્રેટરી ડાહ્યાભાઈ હાલચંદ છે આ વર્ષમાં રૂ ૧૮૫૭-૯-૮ આ ખાતે મુંબઈ અને બહાર ગામથી આવેલા છે. ૭૧૮૨ નાના મોટા છો રૂા ૧૦૯૯૨-૭-૦ આ વર્ષમાં છોડાવ્યા છે. જે વાંચી આનંદ સાથે સંતોષ થાય છે. રૂ૭૦૭૦-૧૨–૨ જુદાજુદા ગામે ધાસ રોટલા જુવાર પાણુના અવેડા, અનાજ, કપડા, પાણીના પરબ વગેરેમાં ખરચી પુણ્યબંધ કરેલ છે. એક દર રીતે આ ખાતાના કાર્યવાહકે તાત્કાલીક ઉપયોગ પૈસા આપનારને કરે છે તે યે ગ્ય છે. અમે તે ખાતાની આબાદી ઈરછીયે છીયે.
કુરિવાજ દર્પણ – સ્થંભતીર્થ જેને મંડળ તથા ચૈત્ય વ્યવસ્થાપક કમીટીને સં. ૧૯૭૯ થી સં. ૧૯૮૧ સુધીને રીપોર્ટ–
આ ત્રણ વર્ષના રીપોર્ટ વાંચતાં તેના કાર્યવાહકોએ (મંડલે) શ્રી સ્તંભતીર્થ ચૈત્ય વ્યવસ્થા ઠીક કરેલી છે આ મંડલે ૪૧ સભાઓ મેળવી પંદર પત્રિકાઓ છપાવી પિતાનો ઉદ્દેશ કેટલેક અંશે પાર પાડે છે. આ ખાતાનો હિસાબ આ રીપોર્ટમાં પાછળ આપેલો છે તે પિતાનો વહીવટ ચેખવટવાળે છે તેમ બતાવે છે. પ્રથમ મોહનલાલ દીપચંદચોકસીના કુરીવાજ માટે લેખ આવેલો છે જે વાંચવા જેવો છે અમે આ ખાતાની અભિવૃદ્ધિ છીયે છીયે. મુનિરાજ શ્રી મોહનલાલજી જૈન સેન્ટ્રલ લાયબેરી તથા સંસ્કૃત પાઠશાળા.
સને ૧૯૨૨-૨૩-૨૪ તેમ ચોદ અને પંદરમા વર્ષનો રીપોર્ટ મળે છે આ લાઈબ્રેરીને જન્મ ખરી જરૂરીયાત વખતે થયેલ છે. વ્યવસ્થા પણ સારી ચાલે છે. પુસ્તકા કુલ ૯૪૩૮ અત્યાર સુધીમાં નંબરે ચડયા છે. આ પુસ્તકાલયનો લાભ જૈન સાથે અન્ય કામ પણ સારા પ્રમાણમાં લે છે. કુંડ સારૂ છે. સંસ્કૃત પાઠશાળાની પ્રગતિ થવાની જરૂર છે. આ વખતે પણ અમે ફરી સૂચના કરીયે છીયે કે તેમને પોતાના સ્વતંત્ર જાહેર રસ્તા ઉપર મકાનની જરૂર છે. હિસાબ વિસ્તારથી આપેલ વિશ્વાસપાત્ર છે. અમો તે સંસ્થાની ઉન્નતિ ઈછીયે છીયે.
શ્રી ભારતીય જૈન સ્વયંસેવક પરિષ૬. આ સંસ્થાની પ્રશ્નાવલીનાં ફોર્મ મળ્યાં છે. આવી સંસ્થાઓની જેમ કામને જરૂર છે પરંતુ વૈર્યતા, સંપ, સેવાભાવ અને લાગણીની સાથે જ જરૂર છે. જે તે કાયમ ટકી રહે તે કોમના ઉદય માટે સારું કાર્ય કરી શકે !

Page #31

માનવતા ગ્રાહકોને નમ્ર સૂચના. ચાલતા આત્માનંદ પ્રકાશ પુસ્તક ૨૩ મા તથા હવે પછીના પુરતક ૨૪ મા બને વર્ષની ચાલુ નિયમ પ્રમાણે બે વર્ષની ભેટ બુક છપાય છે. પ્રથમ લવાજમ બે વર્ષનું મે કલી આપવાથી વી. પી. ના પૈસાને ગ્રાહકને બચાવ થાય છે. જેથી લવાજમ માલી આપવા સૂચના છે.
જાહેર ખબર. આ કથાનક ગ્રંથના પ્રથમ ભાગ ખરીદનાર બધુ એ સત્વર બીજો ભાગ મગાવી લેવા. તે સિવાય આ ચરિત્ર અપૂણ રહેશે. પ્રથમ ભાગ કરતાં બીજા ભાગની નકલે વિશેષ રહેતાં આ જાહેર ખબર આપવાની જરૂર પડી છે.
શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ભાષાંતર).
ભાગ ૧ લે તથા ભાગ ૨ જો, (અનુવાદક:-આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી.) ને પ્રભુના કલ્યાણકા અને દેવોએ તે વખતે કરેલ અપૂર્વ ભક્તિનું વિસ્તાર પૂર્વ કે વર્ણન શ્રીસુપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભથ્થુછવાને આપેલ ઉપદેશા, અનેક કથાઓ, શ્રાવક જનતાને પાળવા લાયક વ્રતો અને તેના અતિચારા વિગેરેનું વર્ણન ઘણુ જ વિશાળ રીતે આપેલ છે. આ કથાના ગ્રંથમાં બુદ્ધિનો મહિમા-સ્વભાવનું વિવેચન, અભૂત તત્ત્વવાદનું વર્ણન, લૌકિક આચાર, વ્યવહાર, સામાજીક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ધાર્મિક પ્રભાવ તથા નૈતિક જીવન વગેરે તત્વનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એકંદર આ ગ્રંથ માનવજીવનના માર્ગદર્શક, જૈન દર્શનના આચારવિચારનું ભાન કરાવનાર એક પ્રબળ સાધનરૂપ છે. = ઉંચા રેશમી કપડાના પાકા બાઈન્ડીંગના એક હજાર પાનાના આ બે ગ્રંથની કિ‘મત રૂા. ૪-૮-૦ પાસ્ટ ખચ જુદા.
જલદી સંગાવા ! માત્ર જૂજ નકલ સીલીકે છે. જલદી મંગાવો !
| શ્રી નેમિનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર. શ્રી નેમિનાથ ભગવાન તથા સતી રાજેમતીનું નવ ભવનું અપૂર્વ ચરિત્ર, સાથે જૈન મહાભારત-પાંડવ ) નું વર્ણન, અતુલ પુણ્યવાન શ્રી વસુદેવ રાજાના અદ્ભુત વૈભવની વિસ્તાર‘પૂર્વક કયા, રાજ પુરૂષ નળરાજા અને મહાસતી દમયંતીનું અફેબ્રુત જીવનવૃત્તાંત, તે સિવાય પ્રભુના પાંચ કહ્યો કા, પરિવાર વર્ણન અને બીજી અનેક પુણ્યશાળી જતાના ચરિત્રથી ભરપુર સુંદર ટાઈપ, સૂણે ભિત બાઈ T થી અલંકૃત કરેલ આ ગ્રંથ છે. વાંચતાં આહાદ ઉત્પન્ન થાય છે. કિંમત રૂ. -૦-૦ પાસ્ટેજ જુદુ.
-- છે કે

Page #32
KISELILETSKE નૈતિક ચેતનાશકિત. " સમાજના ઉદય માત્ર તેનાં નીતિ સૂત્રો સુધારવા અથવા ઉન્નત થવા ઉપર જ આ- (). ધાર રાખતા નથી; નૈતિક ચેતના શકિત જાગૃત થવા ઉપર પણ રહે છે, જ્યારે આ ચેતના શક્તિ જાગૃત કરવાનું કામ હાટા પ્રમાણ માં થયું હોય છે, ત્યારે તે કોઈ વિરલ વિશિ- ) છતા ધરાવનારા ગુરૂઓ મારફતે જ મોટે ભાગે થયું છે. તેઓ આચાર સત્ર સુધારવા તરફ છે જેતા નથી, પણ માણુરા જે સિદ્ધાંત સ્વીકારતા હોય તેને અનુરૂપ આ યાર રાખવાની તીવ્ર (0) ઉત્કંઠા મનુષ્યમાં જાગૃત કરવાની કલા તેમને લાધેલી હોય છે. આ અવ્યભિચારના આ ઉ- . સંત ગુણ—પુછી એને સદાચારને, પવિત્રતાનો યા ધર્મને અનુરાગ કહો, કે ચાહે તે કહા– N જ્યાં જોવામાં આવે છે ત્યાં નૈસર્ગિક જ જણાય છે, દાખલા દલીલથી ઉત્પન્ન થયેલ નથી VO હતા. તે વૃત્તિજન્ય, સહાનુભૂતજન્ય, સંસગે જન્યું, અને અભિલાષજન્ય હોય છે. એ થી 5) કત બુ બુદ્ધિના પ્રકારમાં કશી વધઘટ થતી નથી, પણ તેનાં પરિમાણમાં સતત વધઘટ થયાં (1) જે કરે છે. ભિન્નભિન્ન સમાજોમાં, અથવા એકજ સમાજમાં ભિન્નભિન્ન સમયે નૈતિક ચેતના આ તનું પરિમાણ અવિ ભિન્ન ભિન્ન હોય છે. એક સમાજની નતિક અવતતિન’ તાત્કાલિક છે કારણ, તેની નૈતિક ચેતના શકિતની અવનતિ છે, નૈતિક સ દસ વિવેકના ધ્વસ છે, તેના નીતિના સિદ્ધાંતની અવતિ નથી. ગ્રીક લ કા દુરાચારી અને દુર્બલ થયા તે નીતિશાસ્ત્રની જ યૂનતાને લાધે નહિ, પણ નીતિનિયમાના સત્ય અને પ્ર ભાવના પ્રત્યક્ષ ભાનવ ળા જતાની 10 વધ્યા ઘટી જવાને લીધે. મુસલમાના પૂર્વ માં અન સ્પેઈનમાં ખ્રિતઓ સામે ફતેહમદ થયા (0) ત તે વેળાના બધા સ દેગામાંથી નૈતિક સ્થિતિ ઘડીભર અલગ કરીને આપણે જો શુ તા- 1) તેમનું કર્તવ્યશાસ્ત્ર વધારે ઉન્નત અથવા વધારે બે પક હતું તેથી નહિ, પણ કર્તવ્ય યા ધર્મ માટે તેમનો આદર વધારે અવિશ્રાંત અને પ્રખર હતા તેથી.' - સમાજમાં આ નૈતિક ચેતના શકિતના અમૂહર્ષ તત્વને બને તેટલું સ્વતંત્ર, જાગ્રતા અને જીવંત રાખવાનું ગભીર મહત્વ, સ્વાત ટુ વિરૂદ્ધ બળાત્કારને પ્રાધાન્ય આપનારા વિચારક્રા, સમાજના એક છવક મંત્ર તરીકે સ્વીકારતા નથી જે સમાજમાં કાછ મત અને વ્યવહાર રીતિની વિરૂદ્ધ બળાત્કારનાં પગલાં લેવામાં આવે તે દરેક પગલાંથી તે સમજની નૈતિક ચેતનાશકિત ઓછી થવાનો સંભવ છે. અલબત જ્યારે કોઈ વ્યવહાર રીતિ ખીજાના કાયદેસર કુકની આડે આવતી હોય એટલે કે જયારે તેની અસર તેના કર્તા માત્ર ઉપરજ ના થતી હોય પણ પારકા ઉપર પણ ચતી હોય, ત્યારે તેમ કરવામાં તેમની પ્રામાણિકતા ગમે તેટલી તિવ્ર કેમ ન હોય તાપણુ તેમના ઉપર બળાત્કાર વાપરવાની જરૂર પડે છે. આવા પ્રસંગમાં તેની સ્વત ત્રતા એછી કરવાથી જે અનિષ્ટ થાય છે તે, જગતને ભાગે પોતાની સુખ સગવડના ખ્યાલોને અમલમાં મૂકનારાઓના સ્ટા દોર મૂકવાથી થતા અનિષ્ટથી બહુ ઓછું છે. પણ જ્યારે આવા ખ્યાલનો ઉપર કહ્યા પ્રમાણે અન્યની સ્વતંત્રતાને અબાધ રાખીને અમલ થઈ શકે એમ હોય તો તેનો અમલ થતા બળાત્કારે અટકાવવા એ સમજ જે નૈતિક ચેતનાશકિત ઉપર અવલ બેલે છે તેના પ્રભાવ અને પરિમાણુને સ્પષ્ટ રીતે દુર્બલ કરવા જ બરાબર છે.. - લાહ માલ, KEXXXXXXXKILLXXWXRU 2 For Private And Personal Use Only