Atmanand Prakash Pustak 020 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531237/1

Page #1

QUA
भPAN.
Odin.mom.
n oon.-.. ॥ वदे वीरम् ॥
॥ परोपकारः सम्यक् क्रियमाणो धीरतामभिवर्धयति, दीनतामपकर्षति, उदचित्ततां विते, आत्मम्भरितां मोचयति, चेतोवैमल्यं वितनुते, प्रभुत्वमाविर्भावयति; ततोऽसौ प्रादुर्भूतवीर्योल्लासः प्रणष्टरजोमोहः परोपकारकरणपरः पुरुषो जन्मान्तरेऽप्युत्तरोत्तरक
मेण चारुतरं सन्मार्गविशेषमासादयति ॥ पुस्तक २० ] वीर संवत् २४४९ अपाड अात्म संवत् २७. [ अंक १२ मो.
for wrwww www
॥ आत्म स्वरुप अवलोकवा-यंत्र. ॥
* * * * * FRXXXSSXEEXXSEXXESXESXEXER
( Golt. ) જડ વાદના આએ જમાને ખીલવી જડ વસ્તુઓ, ખેંચાય ફોટા તાર ટેલીફેન કેમેરા જુએ આ યંત્ર માનવદેહ આતમરૂપને અવલકવા, કર કમ ગાભ્યાસથી તદ વિદ્ય નિષ્કર્મ થવા.
વેલચંદ ધનજી.
-~
--

Page #2

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સહૃદય સજાને પ્રેરક વચન.
પાંચ મહાવ્રતોના મેરૂસમાં ભારને ઉપાડી તેને કાયમને માટે નિર્વાહ કરવા અરિહંતાદિક પંચ સાક્ષીએ દઢ પ્રતિજ્ઞા કરનારા અથવા કરવા ઈચ્છતા ઉત્તમ સાધુ, સાવી, શ્રાવક ને શ્રાવિકાઓએ અહિંસા, સંયમ ને તપ લક્ષણ ધર્મનું રહસ્ય બહુ સારી રીતે સફગુરૂ સમીપે અવધારી ઉલ્લસિત ભાવે તેને આચરણમાં મૂકવા પ્રમાદ રહિત બનવું જોઈએ. જેમના ઘટમાં સમ્યગજ્ઞાનની જ્યોતિ જામી જ હોય અને ખરો વેરાગ્ય પ્રગટ્યો હોય તેમાંથી સ્વપર હિતની રક્ષા ને વૃદ્ધિ થવી સંભવે. જેનાથી મેહ અંધતા પ્રસરે-મેહ વિકળતા જાગે એવી દુષ્ટ પ્રવૃત્તિથી તે તેઓ વેગળા જ રહેવા ઈછે. તેવી કુપ્રવૃત્તિ તે તેમને ઝેર સમી વિષયીઅકારી જ લાગે. તેમને તો નિરંતર જ્ઞાનાદિક આત્મ ગુણને વિકાસ કરવાનું જ ગમે. તે જે રીતે સધાય અને માર્ગમાં નડતા અંતરાય કર્મ દૂર થાય તે સફળ પ્રયત્ન જ તે મહાનુભાવે આદરે. તેમને ધર્મ-કર્મની રક્ષા માટે જ દેહની રક્ષા કરવાનું પસંદ હોય અને તે પણ નિર્દોષ ખાન-પાન (આહાર પાણી ) તથા સંયમોપયોગી ઉપગરણે (વસ્ત્ર પાત્રાદિક) વડે જ. વસ્તુ સ્થિતિ આવી હોવાથી અને લોકાપવાદનું તથા ધર્મ હાનિને સંભવ હોવાથી ખરા ભાવિક આત્માઓ એથી અન્યથા આચરણ પ્રાણાન્ત પણ કરવાનું પસંદ નજ કરે. પ્રશમરતિ ગ્રંથમાં એવું સ્પષ્ટ ફરમાન છે. અને એ ગ્રંથ મહાનુભાવ પૂર્વધર ઉમાસ્વાતિ વાચકને બનાવેલું છે, તેથી સહુ સજજનેને આદરણીય છે. જે જે આચરણથી લોક નિંદા થવા ઉપરાન્ત ધર્મ હાનિ થવા પામે છે તે આચરણને આત્માથી જનોએ સાવધાન પણે તજી દેવું ઘટે. એવી અનેક વાતો હોઈ શકે પણ વર્તમાનમાં વિશેષ ચર્ચાતી વાતામાંથી આપણને સહુને ઉપયોગી થઈ શકે એવી થેડીક વાતે મધ્યસ્થપણે વિચારી તેમાંથી સાર આદરવા પ્રયત્ન કરીયે એ ખાસ ઈચ્છવા જોગ છે.
તરફ શુદ્ધ સ્વદેશી વસ્ત્રાદિક ધારણ કરવાની ચળવળ ચાલી રહી છે અને તેવાં વસ્ત્ર જોઈએ તેટલા પ્રમાણમાં તેમજ જોઈએ તેવાં લગભગ અનેક સ્થળે મળી શકે છે. સાધુ સાધ્વીઓને તેવાં નિર્દોષ વસ્ત્ર પરિધાનથી સ્વસંયમ ધર્મની રક્ષા સહેજે થઈ શકે અને અહિંસા ધર્મનું રહસ્ય યથાર્થ સમજનારા ગૃહસ્થજનોને પણ તે ભારે ઉપકારક જણાયેલ છે. તે પછી સ્વદેશી કે વિદેશી મીલેમાં બનેલા ચરબી ખરડ્યા દુષિત વસ્ત્રો ઉપરનો મેહ જે કઈ રડ્યા ખડયાને રહ્યો હોય તે તજવો ઘટે. સારી ને સાચી વાત કોને ન ગમે? મોટામોટા લક્ષાધિપતિએ પણ સંકેચ રહિત ખાદી વાપરતા થયા ત્યારે સંયમ ધારી

Page #3

જીવનનું વિશ્રામ સ્થાન. સાધુ સાધ્વીઓને તે વાપરવા સંકેચ કે શરમ કેમ હોય? ઉલટા વિદેશી વસ્ત્રને વગર જરૂરને ખપ કર્યા કરવાથી લોકમાં નિંદા ને તિરસ્કાર થાય છે તે સમજવું ઘટે છે. તેમણે તે સાદાઈ જ આદરવી ઘટે. ચા બીડી વિગેરે હાનિકારક કુટેવને સહુએ તત્કાળ તજી દેવી ઘટે. જે જે વસ્તુઓથી પરિણામે તન મન કે ધનની નાહક ખુવારી થતી હોય તે ચડસ તરત ઘટે. પ્રભુ–દેવ ગુરૂની ભક્તિ અર્થે પણ શુદ્ધ પવિત્ર વસ્તુજ વાપરવી ઘટે. નિમંત્રણ કે પ્રાર્થના પણ તેવીજ કરવી ઘટે. દેષભરી મલીન વસ્તુ લેતાં ને દેતાં સહુએ શરમાવું જ જોઈએ. દેશકાળને ઓળખી જેમ અહિંસા અને સંયમ ધર્મની રક્ષાને પુષ્ટિ થાય તેમ લક્ષપૂર્વક પ્રવર્તવું ઘટે. ઈતિશમૂ.
* લે. મુનિરાજ શ્રીકપૂરવિજયજી.
–– –– “જીવનનું વિશ્રામસ્થાન.”
સામાયિક આદિ ધાર્મિક ક્રિયા માટે આપણે કોઈ ધર્મસ્થાનમાં એકત્ર થયા હેઈએ તે વખતે કઈ સાધુ પુરૂષ આવી આપણને પ્રશ્ન કરે કે “ભાઈ ! તમારા જી. વનનું વિશ્રામસ્થાન કયું છે ? તમારા જીવનરૂપી ઇમારતનો પાયે કર્યો છે? તમે આ જગતમાં શેના ઉપર ઉભા છે?” તે તેનો ઉત્તર આપણે શું આપીશું? આ પણ માંહેના કેટલાકને આ પ્રશ્ન વિચિત્ર લાગે, કેટલાક વિચારમાં પડી જાય, કેટલા કને ઉત્તર આપવો મુશ્કેલ થઈ પડે, અને ઘણુ ખરા પ્રશ્ન કરનારને અજ્ઞાન ઉપર હસવા લાગી જાય. ઘણક તે એજ ઉત્તર આપે કે “જીવનનું વિશ્રામ સ્થાન કર્યું તે વાત તે દીવા જેવી ઉઘાડી છે, આપણે બધા જગતમાં હરીએ ફરીએ છીએ, તેના ઉપર વિશ્રામ લઈએ છીએ, અને આપણી પ્રકૃતિને અનુસરતું કામકાજ કરીએ છીએ.” બજાડા બંધુઓ એવો વિચાર કરી શકશે કે આપણે આ જગતમાં શામાટે આવ્યા છીએ, કયા અચળ અવલંબન, અને ધ્રુવ વિશ્રામસ્થાન ઉપર આ પણું જીવન રહેલું છે. ઘણાને તે આ પ્રશ્ન માટે મુદલ અવકાશ જ નથી. તેઓ જન્મે છે, વધે છે, ખાય છે, બને તેટલું કામકાજ અને દેવાદેડી કરે છે, માંદા પડે છે અને આખરે મોત આવે ત્યારે ભયથી કાંપતા કાંપતા મરી જાય છે. તેઓ પિતાની પ્રકૃતિથી દેરાઈને કામમાં જોડાએલા રહે છે. પરંતુ તે શા માટે કરે છે, શેના આશ્રય પૂર્વક કરે છે તેની તેમને કશી ગમ હેતી નથી.
આ પણ માહેના ઘરાખરાની દશા નિમિત્તાધીન હોય છે. જેવા જેવા પ્રકા રના નિમિત્તા, સંજોગે, પરિષ્ટનો અને પારિપાશ્વિક ઘટનાઓ હોય તેવા તેવા આપણે બની જઈએ છીએ. ચોમાસામાં નદીના પુરમાં અનેક જાત ની ક્ષક વનપ.

Page #4

રેલર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તિઓ, લાકડાના કટકા, ઝરડા ઝાંખરા અને બાળના સમૂહ તણાતા આપણે
ભાળીએ છીએ. તેઓ કયાંથી આવ્યા, કયાં જશે, શામાટે તણાય છે, જળ-પ્રવાહમાં • તેમની મુસાફરીને શું ઉદ્દેશ છે, તે કઈ કહી શકતું નથી. પાણીના તાણ સાથે તેઓ તેમના મૂળ સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થઈ તણાયા છે, અને પુર ઉતરી ગયે ગમે ત્યાં છૂટા થઈ પડી રહેશે. નદીના પુર સિવાય તેના જવા આવવાનું કશું કારણ જડતું નથી. આપણા માટેના અનેકનું જીવન આવા જ પ્રકારનું છે. જે વખતે જે ચર્ચા ઉઠે તેમાં આપણે ભળીએ છીએ, જે કાળે જે હવા વાય તેની સાથે ઉડીએ છીએ. જે કાળે જે જે પ્રકારની પ્રવૃત્તિ અગર કયેજન આવી પડે તે કાળે તેવા રૂપ ધારણ કરીએ છીએ ગઈ કાલે અસહકારની હવા હતી તેથી તે જુ બેશમાં ભળતા હતા. આજે એ ઉભરો થડે પડે છે તેથી ફરીથી વફાદારીના પુરમાં તણાઈએ છીએ. કાલે ખાદીની ચળવળ જેલમાં હતી તેથી વિલાયતી કપડાં પ્રત્યે દ્વેષ હતું, આજ એ હિલચાલ નરમ છે, તેથી પાછા પૂર્વે હતા તેવા બની જઈએ છીયે, થોડા દિવસ અગાઉ પર્યુષણ ચાલતા હતા તેથી આપણા જીવનમાં ધર્મ–ભાવની ભરતી ઉછળી ચાલી હતી. હવે તે વીતી ગયા છે તેથી ફરીથી આપણે આપણું પ્રાકૃત-જીવન સંભાળી લીધું છે, અને જુની ઘરેડમાં, તેના તે જુના રાગ સહિત પાછા ફર્યા છીએ. - આ પણ અંતરમાં, જીવનનો લક્ષ્ય સ્થિર રાખવા જેવી કશી સામગ્રી હતી નથી, જીવનની ગતિનું નિયામક કશું તત્વ હેતું નથી. શા માટે જન્મ લીધે, તે પ્રશ્નના ઉત્તરમાં એજ કહેવાનું હોય છે કે “મેં કાંઈ જાણ બુઝીને સમજણપૂર્વક આ જન્મ લીધે નથી અગર મને રહી એકલતામાં આ જગતની કન્ફળ પ્રદાત્રી શક્તિએ મારો અભિપ્રાય પણ પૂછો નથી; અને હવે જ્યારે જમ્યા છીએ તે પછી જીવ્યા વિના છૂટકે નથી, અને જીવવાની વાત તો નકકી છે તો પછી જીવન નિભાવવા હરીએ ફરીએ છીએ, કમાઈએ છીએ, પરણીએ છીએ, પુત્ર કન્યા થાય તેમના લગ્ન કરીએ છીએ, તેમનું પાલન કરીએ છીએ, કેમકે એ એકે કર્યા વિના ચાલે તેમ નથી.” શામાટે આ બધું થાય છે, તે સર્વને આંતરિક મર્મ, ગુઢ સંકેત શું છે તેને વિચાર કઈ ભાગ્યેજ કરે છે.
આપણું જીવનનો મૂળ આધાર ક્યાં છે તે વિચારવાનું, આપણી ધર્મ–સા. ધના માટે મુખ્ય પ્રયોજન છે. આપણે એક સાધારણ મકાન બાંધવાનું હોય છે ત્યારે તેને પાયા મજબૂત કરવા માટે આપણે ભારે ચિંતા રાખીએ છીએ. પરંતુ આપણું જીવનરૂપી ઈમારતના પાયા સંબંધી આપણે કશી પરવા રાખતા નથી, તેમજ આપણાં ચારિકનો આધાર કેની ભૂમિ ઉપર છે તેને પણ વિચાર કરતા નથી. જેઓ મકાન બાંધે છે તેઓ પ્રથમ મકાનનો પાયે પાકી અને સખત જમીન ઉપર છે કે નહીં, તેની ચીવટ રાખે છે. જ્યાં સુધી તેવી કઠણ ભૂમિ આવે નહી ત્યાં સુધી જમીનને ઉંડી ઉંડી ખોદે છે. આ પ્રમાણે પાયે તૈયાર કરાવનાર એક માણ

Page #5

ܕܕ
વનનું વિશ્રામ સ્થાન,
૧૯૩
સ્રને કોઇ અણુસમજીએ પ્રશ્ન કર્યો કે “ ભાઇ, મે સાંભળ્યું છે કે તમારે મકાન કરવું છે, અને તમે તે આ શ્વેતાં જમીનને ઉલટી ખેાદાવીને કુવા જેવુ' કરતા જણાવ છે ! “ તેણે ઉત્તર આપ્યા ” ભાઇ, મકાનની દીવાલા મજબૂત અને સ્થિર રહે તે માટે પ્રથમ પાયે ખાદાવવા જોઇએ, અને પાયાના ચણતર માટે, જ્યાંસુધી પાકી કઠણ પથ્થર જેવી અચળ જમીન ન આવે ત્યાંસુધી આ પ્રમાણે ઉંડુ ઉંડુ ખાનવુ પડશે. જો તેમ ન કરૂં તે! દીવાલ ફાટી જાય, મકાન તુટી પડે, અને મારી બધી મહે. નત નિષ્ફળ જાય.
જેમ ઇમારત સ બધે છે તેજ પ્રમાણે મનુષ્યનાં ચારિત્ર્ય સંબંધે પશુ સમ જવાનું છે. જો માનવ-જીવનની ઇમારત કાચી માટી ઉપર ચણવામાં આવે તે તે ચારિત્ર્ય થાડાજ વખતમાં તુટી પડે છે, અને બધુજ ધૂળ મળી જાય છે. આમ હેાવાથી આપણે આપણા ચારિત્ર્યરૂપી ઇમારતના પાયે સખ્ત જમીન ઉપર સ્થાપવા જોઈએ. આપણાં આંતિરક જીવનનુ વિશ્રામસ્થાન એવુ હાવુ જોઇએ કેતે કેઈ કાળે વળુશી શકે નહી, અને તેના ઉપરનું તમામ ચણતર નિર તરને માટે જેમનુ તેમ કાયમ રહે.
<<
પરંતુ પ્રશ્ન એ થવા યેાગ્ય છે કે જેમ ઇમારતના સબધે પાયે ગાળવાના છે, અને પાયા ઉપર ઈમારતનુ વિશ્રામ-સ્થાન થવાનુ છે, તેમ માનવ-ચારિત્ર સંબંધે પાયેા ગાળવાનુ કેવી રીતે લાગુ પડે ? માનવ–ચારિત્ર એ કાંઇ માટી કે પથ્થર જેવી બાહ્ય વસ્તુ નથી કે જેમાં કાંદાળી પાવડાની મદદથી ખાદી શકાય ? ઉત્તરમાં એટલુંજ કહેવાનુ કે “ ચારિત્ર્યના પાચે ” અગર ‘ જીવનનું વિશ્રામ-સ્થાન ” એ માત્ર વાણીના વિલાસ અગર શાબ્દિક અલ કાર નથી, પરંતુ તેના ભિતરમાં એક ઉંડા અર્થ છે. આપણા નિત્યના કામ, અને અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓની પછવાડે રહીને જે ભાવના અગર વસ્તુ આપણી પ્રવૃત્તિના લક્ષ્યને તેમજ આપણી ગતિને નિયમિત કરે છે, તે ભાવના અગર વસ્તુ આપણા જીવનનું વિશ્રામ-સ્થાન અગર ચારિત્ર્યના પાયા છે, જે ભાવના ઉપર, આપણે સંકટના સમયે અને આંટીઘુંટીના પ્રસ ગેાએ મુખ્યપણે શ્રદ્ધા રાખીએ, જેના તરફ આપણું મુખ્ય લક્ષ્ય હાય, જેની પ્રાપ્તિ, સંરક્ષણ, અને સ ંબ ંધથી આપણને હર્ષા થાય, અને જેના વિનાશથી આપણું હુતાશ થઇ જઇએ તે ભાવના અગર વસ્તુ આપણા ચારિત્રની વિશ્રામભૂમિ છે.
આપણાં પેાતાનાં ચારિત્ર્યના પાયા કેવી ભૂમિ ઉપર છે અગર આપણા જીવનનું મુખ્ય અવલંબન કઇ ભાવના ઉપર છે તે આપણે તપાસવુ જોઇએ, આપણાં જીવનની ઇમારત કાચી માટી ઉપર ચણાએલી છે કે અચળ ભૂમિ ઉપર તેની દીવાલા ઉભી છે તે આપણે નક્કી કરવુોઈએ, આ નિર્ણય કરવા માટે એકાદ એ ઉદાહરણાથી આ મુદ્દાને સ્પષ્ટ કરીશું.
આ લેખકના બાલ્યાવસ્થાના એક મિત્ર હતા, તે ઘણી ગરીબ અવસ્થામાં

Page #6

૨૯૪
- શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઉછર્યો હતે. તેના માબાપે બહુ કઠે તેને ઊછેરી માટે કર્યો. ઈશ્વરકૃપાથી તેણે સારી રીતે અભ્યાસ કર્યો, અને સારા પગારની સરકારી નોકરી મેળવી શકો. ઘણે ઉદ્યોગી અને અખંડ કામ કરનાર હેઈને છેડા વખતમાં ત્રણસે ચારસેના પગાર સુધી ચડયે. જેણે કઈ દહાડે લક્ષ્મીને પ્રસાદ અનુભળે હેતે નથી તેના ઉપર લક્ષ્મીની કૃપા થાય છે ત્યારે તે પૈસાને બહુ લાભથી બાથ ભીડીને વળગી પડે છે. બહુ કરકસરથી તેણે પાંચ દશ હજાર રૂપીઆ ભેગા કર્યા, હરકેઈ પ્રયત્નથી એક પેસે કેમ બચાવ એજ તેનું મુખ્ય લક્ષ્ય હતું. ગમે તેવી આપત્તિ વિપ ત્તિના સમયે પણ પૈસાનું રક્ષણ કેમ કરવું અને તેમાં કેમ વધારો થાય એજ વિ. ચારથી તેનું મગજ ભરાએલું રહેતું. પૈસાનું વ્યાજ કેવી રીતે વધારેમાં વધારે ઉપજે તેવી સલાહ આપનારાઓની સાથે તેને પરિચય વધવા માંડશે. પૂર્વના જુના મિત્રોથી છૂટે થઈ ગયો. પૈસાદાર, દલાલ, સટેરીઆઓ, વ્યાજખેરે વિગેરે સાથે હંમેશને પરિચય વધવા લાગ્યા. એક દીવસે એક શેરના દલાલે સલાહ આપી કે અમુક જગ્યાએ સેનાની ખાણ નીકળવાની વકી છે, પ્રોસપેકટસ ઉપરથી જેતાં શેરના ભાવ થોડા જ વખતમાં સે બગણા થઈ જશે અને અત્યારે શેર લેનારનો બેડો પાર થાય તેમ છે. આ લેબી ભાઈના મોઢામાં, આ લાભજનક વાત સાંભળી પાણી છુટયું. તેણે પોતાની સઘળી મુડી શેરમાં રોકી. હંમેશા એ કંપનીના સંબંધમાં ચિંતા રાખે, ક્યારે તેનું નીકળે અને તે ન્યાલ થઈ જાય. તે ખ્યાલમાં રાત દીવસ રહ્યા કરે. બે વરસ પછી રિપોર્ટ બહાર પડે કે તે ખાણુમાં એનું મુદલ નીકળ્યું નહીં, કંપનીના લાખો રૂપીઆ નકામા વેડફાઈ ગયા, આખરે તે ફડચામાં ગઈ. અને શેરહોલ્ડરોને એક પાઈ પણ હાથ લાગે તેમ રહ્યું નહીં. શેરના કાગળ, જેની કીંમત તે લાખ રૂપીઆ કપતે તેની કીંમત પસ્તીના ભાવે બદલાઈ ગઈ. આથી તેને એટલે બધે આઘાત થયે કે તે વધુ વખત જીવી શકે નહી. તેની તબીયત એકદમ બગડી ગઈ, તેનું હૃદય તુટી ગયું અને થોડા સમયમાં તે આ લેક છેડી ગયે. જે તેણે ધાર્યું હતું તે તે પોતાના પગારમાંથી ફરીથી પિસા બચાવી શકત. અને ફરીથી મૂળ સ્થિતિ મેળવી શકત. પણ તેના પગ જ ભાગી ગયા. તેના જીવનની ઈમારત એકદમ તુટી પડી અને ચાલીશ વર્ષની યુવાવસ્થામાં તે આ વિશ્વમાંથી અંતર્ધાન થઈ ગયે. આમ થવાનું કારણ શું? એજ કે તેના જીવનનું વિશ્રામ સ્થાન પૈસો હતે. પૈસો ગુમ થતાં તેનું જીવન પણ ગુમ થઈ ગયું
એક બીજું ઉદાહરણ લઈએ. એક ગૃહસ્થ પિતાની બુદ્ધિ, ધન, અને ગુણે વડે રાજ્ય દરબારમાં ઘણી ઉંચી પ્રતિષ્ઠા મેળવી હતી. સરકારી અમલદારે તેની સલાહ પ્રમાણે કામ કરતા, અંગ્રેજ અધિકારીઓને તેનામાં ભારે વિશ્વાસ હતે. ધાધારણ મનુષ્યને તે પિતાની લાગવગથી ઘણી મદદ આપી શકતે. કેટલાકને

Page #7

જીવનનું વિશ્રામસ્થાન.
નોકરી અપાવી, કેટલાકને રાજયમાંથી બીજા પ્રકારને લાભ અપાવી, કેટલાકને રાજ્ય સાથે વેપાર રોજગાર કરાવી, સહુને પોતાના ઉપકારમાં લઈ શક હતો. ઘણા માણસે કાંઈને કાંઈ આશાથી તેની પછવાડે ફરતા. આવી પ્રતિષ્ઠા અને રા
જ્યનું સન્માન ભાગ્યેજ આ જમાનામાં કોઈ મેળવી શકે. એક દિવસ ગમે તે કારણથી એકાએક તેને દરબારમાં આવવાની બંધી થઈ રાજાએ તેની સલામ લેવી બંધ કરી, અને એકાએક તેના ઉપર ભારે અકૃપા થઈ ગઈ. આ ભાઈ ઉપર આથી સખ્ત આઘાત થયા. તેણે ઘરે આવીને ખાટલો ઢાળ્યા, તે પછી લગભગ છએક માસ જી હશે. પણ તે કઈ દીવસ ઘર છોડીને બહાર ગયે નહિ. કેઈને મળતું નહીં. દરેક પ્રકારનો આમોદ પ્રમોદ અને આનંદ ઉલ્લાસને તેણે ત્યાગ કર્યો. તેનું જીવન એકાએક છિન્નભિન્ન થઈ ગયું. તે આ જગત છોડી ચાલ્યા ગયે. આમ થવાનું કારણ શું? એજ કે તેના જીવનરૂપી ઈમારતને પાયે માન, આબરૂ, પ્રતિષ્ઠા અને ખ્યાતિ ઉપર ચણાએલો હતો. પ્રતિષ્ઠાને લેપ થતાં તેના જીવનની ઈમારત તુટી પડી.
આ પ્રમાણે આપણે માનવ-ચરિત્રના મૂળમાં તપાસ કરીશું તે જણાશે કે કેટલાકનાં જીવનનું વિશ્રામસ્થાન દ્રવ્ય ઉપર, કેટલાકનું સન્માન ઉપર, કેટલાકનું અધિકાર ઉપર, કેટલાકનું પ્રભુત્વ ઉપર, કેટલાકનું ઇતર સ્ત્રી પુરૂષના પ્રેમ ઉપર અને બાકીના કેટલાકનું વિવિધ વસ્તુઓ અને ભાવનાઓ ઉપર હોય છે. મહાપુરૂ
એ આવા મનુષ્યને બાળ- ગણેલા છે. તેમને બાળક કહેવાનું કારણ એટલું જ જણાય છે કે બાળકે જેમ બહારના ક્ષણિક સુંદર ભાસતા વિષથી આકર્ષાઈ તેનું અનુકરણ કરે છે, તેમ આવા મનુષ્ય પણ પિતાનાં જીવનનું અવલંબન મેહક અસ્થિર વસ્તુ ઉપર રાખે છે.
પ્રિય વાચક! તમે શું એમ માને છે કે હરકેઈ પ્રકારે આ જગતમાં પાંચ પીશ વર્ષ જીવીને ખાવું, પીવું, પહેરવું, ઓઢવું, મોજમજા ભેગવવી અને મૃત્યુ આવે ત્યારે દીન ભાવે અસહાય થઈ તરફડીયા મારતા મરી જવું એનું નામ જીવન છે? હાથ પગ હલાવ્યા, જીભ, કાન, નાક દ્વારા સ્વાદ લીધે, સાંભળ્યું કે સુંઠું એનું નામ જીવન છે? અગર લાંબું જીવન સુખપૂર્વક વ્યતીત ન કર્યું એનું નામ જીવ્યા ગણી શકાય ? એવું દીર્ધ જીવન તે રજવાડાના હાથીએ પણ અમન ચમનથી ભેગવે છે. માણસ શું ખાય છે, શું પીએ છે, શું પહેરે છે, કેવા ઘરમાં રહે છે, તેની સ્ત્રીના દેહ ઉપર કેવી જાતના કેટલાં ઘરેણું છે, તેની પાસે કેટલી મુડી છે, ઓણસાલ કેટલું કમાણે, કેટલી રકમ બેન્કમાં જમા છે, અગર શેરના કાગળમાં રોકાએલી છે, તે બધી તેનાં જીવનની ક્ષુદ્ર, અકિંચિકર ઘટનાઓ છે. જે માણસે પિતાનાં જીવનની ઈમારતના પાયા તરીકે આવી વસ્તુઓને સ્વીકારે છે તેનું જીવન રેતી ઉપર પાયા તરીકે ચણાએલું છે; તેનાં જીવનની પ્રત્યેક ઘટના તુચ્છ,
નિવ,

Page #8

શ્રી આત્મબંધ પ્રકારો સત્વ-શૂન્ય, અને નિ:સાર હોય છે. તેની વાત, તેની પ્રવૃત્તિ, તેની દિનચર્યા, એ બધું નિર્માલ્ય, અને કંટાળો ઉપજાવનાર હોય છે. તે અસ્થાયી વિષયો ઉપર પિતાનાં જીવનને મહાલય ઉઠાવે છે. એ ચરિત્રમાં લેશ પણ મહિમા હેત નથી. જ્ઞાનીની દષ્ટિએ તે બાળક છે.
પરંતુ તમે ચોતરફથી કેવા પ્રકારનું જ્ઞાન મેળવી રહ્યા છે? તમારા નિત્યનાં જીવનને અંગે આવતા સુખ દુઃખના આઘાતથી તમારા કમર આત્માનું ચારિત્ર્ય કેવા પ્રકારનું ઘડાતું આવે છે ? તમારી સગવડ, શક્તિ, અને સાધનથી તમે પ્રાપ્ત કર્તવ્ય કાર્ય બજાવે છે કે નહી ? સત્ય, પ્રેમ, ન્યાય, દયા, પરોપકાર, સ્વાર્પણ, પવિત્રતા આદિ ઉચ્ચ આદર્શોને તમારા ચારિત્ર્યના સ્થાયી વિભાગ તરીકે ગ્રહી શક્યા છે કે કેમ? સંસારના ક્ષણ નવી વિષમાંથી મનને વાળી લઈ, તેને પરમાત્માના અમર સત્યના સંશોધનમાં રોકી શક્યા છે કે કેમ? એ તમારા જીવનની સારપૂર્ણ, મહત્વપૂર્ણ, અને અત્યાવશ્યક ઘટનાઓ છે. જે મનુષ્યોને આદર્શ, દિવ્ય જીવન પ્રાપ્ત કરવાને, કર્મોના આવરણથી અભિભૂત થયેલા આત્મામાં પરમા.
ત્મીય સત્યને પ્રકાશ કરવાને, અને જીવનમાં ઈશ્વરને સાક્ષાત્કાર સિદ્ધ કરવાનું છે, તેની સમસ્ત ક્રિયા, સમસ્ત પ્રવૃત્તિ, સમસ્ત દિનચર્યા, આચાર, વિચાર આદિ સર્વ મમ–યુક્ત, ઉન્નત ભાવથી પ્રેરાયેલ અને દિવ્યતાના આભાસવાળા હોય છે. એટલે અંશે આ આદર્શ સિદ્ધ થાય છે તેટલેજ અંશે આપણું જીવન ચરિતાર્થ અને ફળવાન છે, તેટલે અંશે આપણા જીવનનો પાયે અમર ભૂમિ ઉપર ચણાયેલ છે.
મહેલ ચણવા ઈચ્છનારને આપણે જેમ સલાહ આપીએ છીએ કે “ભાઈ, પાયે ખૂબ ઉંડે ખેદ, પાયે ઉંડા દવામાં પ્રમાદ કરશે નહી, જ્યાં સુધી પથ્થર જેવી કઠણ જમીન ન આવે ત્યાં સુધી પાયે ખેદયાજ કરજે, અને એવી ભૂમિ આવે ત્યાંથી ચણતર શરૂ કરજે, ” તેવીજ રીતે ઉચ્ચ ચારિરૂપી ઈમારત ચણવા ઈચ્છનારને આપણે કહેવું ઘટે કે “ભાઈ, તારા હૃદય પ્રદેશમાં ઉડે ઉતર, ખૂબ ભિતરમાં ખેદ, હજુ ઉંડુ ખેદ, અને બેદતાં ખોદતાં જ્યાં ઈશ્વરની, અમર સત્યરૂપી અચળભૂમિ પ્રાપ્ત થાય ત્યાંથી તારા જીવનની ઈમારત ચણવી શરૂ કરજે.
માનવ-જીવન પરત્વે ખોદવાનો અર્થ એ થાય છે કે અંતરમાં ઉંડુ ઉતરવું, પિચી માટી રૂપી અસાર ક્ષણિક વિષય ઉપર જીવનની ઈમારત ન ચણતાં આત્માના ભિતરમાં ઉંડું જવું, અને આત્મામાં જે પરમાત્મ તત્વ રહેલું છે, તે રૂપી વજભૂમિ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તેના ઉપર આપણું જીવનની પ્રતિષ્ઠા કરવી, તેમાં આત્માની સ્થિતિ થવી, અને તે આધાર ઉપર આપણું ચારિત્ર્યની રચના કરવી એ રૂપી જીવનની ઈમારત છે.
સુંદર, શિતળ, શાંતિપ્રદ જળ આપણા પિતાના પગ તળેજ છે, આપણે માત્ર

Page #9

જીવનનું વિશ્રામસ્થાન,
૨૯૭
તે દવાનું અને પાણીને બહાર કાઢવાનું છે. સાધનવડે તેમ કરીને આપણે આપણી સંસાર દુઃખની તૃષા નિવારી શકીએ તેમ છીએ, તપ, સંયમ, શીલ આદિ સાધનરૂપી કોદાળી હાથમાં લઈ આપણે પ્રતિજ્ઞા કરવી જોઈએ કે “હું મારા આત્માના અત્યંતર પ્રદેશમાંથી અમરત્વ આપનારી સુધાનું ઝરણું ખેદીશ.” ભાવ રોગથી મુક્તિ આપનારું વિમળ તત્વ આપણું પોતાની જ પાસે છે; સાધનની સહાયથી તે સત્ય સ્વરૂપ આપણા અંતરમાં પ્રગટી શકે તેમ છે. માત્ર જરૂર એટલી જ છે કે આપણું જીવનનું આશ્રય સ્થાન, આપણે અસાર ક્ષણ જીવી વસ્તુઓ ઉપર રાખીને, સંતોષ ન માનવું જોઈએ. આ દેશના મહા પુરૂષે ઈશ્વરની શોધમાં અંત૨માં ઉતરીને પગલે પગલે એમ કહેતા ગયા છે કે નેતિ નેતિ,” “એ નહી, એ નહી.” એને મર્મ એવો છે કે તેમણે અંતરમાં ઉતરતા ઉતરતા જે જે વિષએને, જે જે ભાવનાઓને અનુભવ કર્યો તેને અસાર ગણી “એ નહી, એ નહી, હું જેની શોધમાં છે, જેના ઉપર હું મારા જીવનની પ્રતિષ્ઠા કરવા માગું છું તે તત્વ 'એ નહી” એમ કહી તેનું વજન કર્યું હતું. જે કાંઈ અનિત્ય, જે કાંઈ ક્ષણિક, અસાર, ચલાયમાન જોવામાં આવ્યું તેને ત્યાગ કરી તેઓ ઉંડાને ઉંડા ઉતરતા હતા, અને જ્યાં અમર સત્યની અચળ ભૂમિ જોઈ ત્યાં તેમણે પોતાનાં જીવનની પ્રતિષ્ઠા કરી તેના ઉપર તેમનાં જીવનની ઇમારત ઉઠાવેલી. આપણે પણ આપણું જીવનમાં ઉંડા ઉતરી, શાસ્ત્રોપદિષ્ટ આંતરિક સાધન વડે અસાર માટીરૂપી વિષને ખેતી કાઢી ફેંકી દઈ, આખરના અમર સત્ય ઉપર વિરમવું જોઈએ અને તે પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી અન્યથી સંતોષ માન ન જોઈએ.
આત્માની ઉન્નતિ માટેના સાધનની ખનન સાથે તુલના કરવામાં એક બીજે ઉદેશ એ છે કે જેમ પાયે ખેદવામાં એક જ સ્થાને ઉંડા ઉતરવાનું છે તેમ આ ભાના સંબંધે પણ બહારના પ્રદેશ ઉપર દેડા દેડી ન કરી મૂકતાં અંતરમાં ઉંડા ઉતરવું જોઈએ. સાધનાનું પ્રધાન કાર્ય જ એ છે કે અંતરમાં પ્રવેશ કરે. અત્યારે આપણે બહારના પ્રદેશમાં એ પરમ સત્યની શોધ કરીએ છીએ. પણ તે પરમ
ત્યની પ્રાપ્તિ બહારના પ્રદેશમાંથી થવા ગ્ય નથી. આત્મદ્રષ્ટિરૂપી કોદાળીની મદદથી ઉંડાણમાંથી અધિક ઉંડાણમાં ઉતરવાને પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. ગુરૂ, શાસ્ત્ર, સાધુઓ, મુનિરાજે, ઉપદેશક વિગેરે પાસેથી જે કાંઈ સાંભળ્યું હોય, વાંચ્યું હોય, તેનું મનન કરી, નિદિધ્યાસન કરી તે સત્યને આત્માના અંતતમ પ્રદેશ સાથે એકએક કરવું જોઈએ. આનું નામ આ પલબ્ધિ અગર ઈશ્વર–સાધના ગણી શકાય. - કર્મથી લેપાએલા આપણુ આત્માના મૂળ પ્રદેશમાં, મૂળ સ્વરૂપમાં પરમાત્મતાધિ અનન્ય ભાવે, એવયેગે જોડાએલું છે. એ પરમાત્મ તત્વજ આપણા જીવનનું જીવન, આત્માને આત્મા, અગર આપણું સાચું, છેવટનું સવરૂપ છે. તે તત્વ ભૂત માત્રમાં પ્રચ્છન્ન રૂપે, નિગૂઢ ભાવે વિરાજમાન છે, એ તત્વ આપણું જીવનમાં જેમ જેમ

Page #10

૨૯૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રકાશ પામતું જાય છે તેમ તેમ આપણું જીવન ઉચ્ચતર થતું જાય છે, અને
જ્યારે પૂર્ણશે પ્રકટે છે ત્યારે તે આત્મા મટી પરમાત્મા થાય છે. શાસ્ત્ર માત્રને મૂળથી કથિતાશય આટલાજ છે. આ પરમ તત્વ જે આપણા આત્માના નિગૂઢ~શમાં રહેલું તેના તરફ દષ્ટિ રાખી તેની શોધમાં ઉંડા ઉતરવું, અને તે પ્રાપ્ત થાય, અગર અનુભવવામાં આવે ત્યારે તેના ઉપર આપણાં જીવનનું સાચું અવલંબન, સ્વીકારી, તેને આશ્રય ગ્રહણ કરી, સર્વ પ્રધાનરૂપે તેની કુપા ઉપર નિર્ભર રહી, સર્વ પ્રધાનરૂપે તે પરમ તત્વની આજ્ઞાને શિરોધાર્ય ગણું, તેને અનુસરવું. એનું નામ ઈશ્વર-પ્રતિષ્ઠા ગણી શકાય, અર્થાત્ આપણાં જીવનનું અચળ આશ્રય સ્થાન મેળવ્યું ગણાય. જે આપણે આપણા જીવનની ઈમારત એ તત્વની અમર, અચળ, ભૂમિ ઉપરથી ચણીએ તોજ તે ઈમારત અમર થઈ શકે, અને આપણું જીવનનાં મૂળમાં ઈશ્વર-ભાવની મહત્તા કાયમ રહી શકે. | વહેવાર તેમજ ધર્મના નામે થતાં આપણું ઘણા ખરા કામોની પ્રતિષ્ઠા ઇશ્વર ઉપર હોતી નથી. ઘણીવાર ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ કાર્યો પણ ક્ષુદ્ર ભાવથી પ્રેરાઈને થાય છે, અગર ક્ષણિક ઉત્તેજનાના જેસમાં થાય છે. ધર્મના નામે થતાં ખરડાઓમાં આપણે ફાળો આપીએ તેમાં આપણી પ્રેરક ભાવના સોએ નવાણું ટકા એક પ્રકા રનું વ્યવહારિક બંધન દેખાય છે. અનેક વાર સામાની શરમથી, વાંકું ન બોલાય તેથી આપણે ખરડામાં મંડાવીએ છીએ, અથવા એવા બીજા આગંતુક હેતુથી આપીએ છીએ. આપણા અંતરમાં વસી રહેલા પરમ તત્વ પ્રત્યેની પ્રીતિથી પ્રેરાઈને, અથવા જે કાર્યમાં ફાળો આપીએ છીએ તે કાર્ય પ્રત્યેની આંતરિક પ્રીતિથી પ્રેરાઈ આપણે ભાગ્યેજ આપીએ છીએ. આવા કાર્યોની પ્રતિષ્ઠા ઈશ્વર-પ્રીતિની અચળ ભૂમિ ઉપર હોતી નથી, પરંતુ એક ક્ષુદ્ર વસ્તુ ઉપર હોય છે. આપણે તન મન અને ધનનું સ્વાર્પણ કરીએ તે સમયે જે ઇશ્વર-પ્રીતિની પ્રેરણાથી દોરાઈને તેમ કરવું જોઈએ તે પ્રીતિ રૂપી નિર્મળ વાયુ આપણું અંતરમાં હેત નથી. અમુકની હરીફાઈરૂપે, આબરૂ વધવાના ઉદ્દેશથી, ધર્મમાં વપરાતી લક્ષ્મી હજાર ગુણ ગણી) વધીને પાછી આવશે એવા આશા યુકત ભાવથી અને એવા સેંકડો ક્ષુદ્ર હેતુથી પ્રેરાઈને આપણી દાનવૃત્તિ કામ કરતી હોય છે, ઈશ્વર અને ધર્મ ઉપર પ્રતિષ્ઠા પામીને આપણું કાર્યો થતા નથી અને તેથી આપણું જીવનની ઉગ્રતા અને વિકાસ થતો અટકે છે. આપણા ઉચ્ચ, ધાર્મિક અને પારમાર્થિક ગણાતા કાર્યોમાં બધા લકીક, ક્ષર્ષિક અને તુચ્છ આશય હોય છે. જે આપણાં કાયોની પ્રતિષ્ઠા ધર્મ ઉપર અને આપણા અંતરમાં વિરાજી રહેલા પરમ-પુરૂષ, ધર્માવહ પુરૂષ ઉપર હોય તે, આપણે આપણુ બધાં કાર્યો દ્વારા પ્રધાન રૂપે તે પરમ તત્વનુંજ અન્વેષણ કરીએ, તેના ઉપરજ આપણે નિર્ભર રહીએ, તેના દ્વારાજ અને તેનાજ આદેશ વડે પ્રેરાઈને સર્વ, અવસ્થાઓમાં આપણું સમરત પ્રવૃત્તિઓને નિયમિત કરીએ. ટૂંકમાં, આપણા તમામ કાની પ્રતિષ્ઠા અગર ચણતર તેના ઉપરજ કરીએ.

Page #11

જીવનનું વિશ્રામસ્થાન. આવી ઉચ્ચ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે આપણે સર્વ એ પ્રથમ આપણા અતરનું વાતાવરણ બદલી નાખવું જોઈએ. આપણે આપણું પોતાનું અભિમાન, હતા કાઢી નાખી, સત્ય, ધર્મ, ઈશ્વર, ન્યાય, આદિ દિવ્ય ભાવનાઓ પ્રત્યે દષ્ટિ રાખવી જોઈએ. પિતાને વ્યક્તિ તરીકે જ્ય, પરાજય, ખ્યાતિ, સત્તા, અહંતા, લાભ, નુકસાન એવી એવી ગણના કાઢી નાખી સર્વોત:કરણે સત્ય, ન્યાય અને ધર્મને જય ઈરછ જોઈએ, તેનું જ અનુસરણ કરવું જોઈએ, અને તેના એક યંત્રરૂપે આપણી ગણના કરવી જોઈએ. આવા ઉચ્ચ અંત:કરણમાં ઈશ્વર પ્રીતિ જાગૃત થાય છે. આપણું જીવનમાં જ્યારે આ પ્રકારનું એકજ ધ્યાન, એક જ ચિંતા, એકજ ભાવ પ્રધાનપણે કાર્ય કરે છે ત્યારે સમસ્ત જીવન બદલાઈ જાય છે, આપણાં તમામ કાર્યો તે ઉચ્ચ ઈશ્વરી ભાવનડે અનુરંજીત અને અનુપ્રાણિત થાય છે. તેના પ્રત્યેક આચરણમાં એજ નિર્મળ ભાવ પ્રતિબિંબિત થાય છે. એટલું જ નહિ પણ તેની ભાસપાસના વાતાવરણમાં તેને પ્રભાવ પડે છે, અને તેને પવિત્ર વાયુ આસપાસ સર્વનાં જીવનમાં ઉચ્ચતા પ્રેરે છે.
જીવનની આ ઉચ્ચ અવસ્થા પ્રાપ્ત કરવી એનું નામ મનુષત્વ. આ પ્રકારનું થી મનુષ્યત્વ મેળવવું એ અર્થે જ આપણું આ જીવન છે. આપણાં શુદ્ર સુખ તો બે, જયપરાજય, સંપત્તિ, વિપત્તિ, સંગ વિયોગ આદિ ઐહિક ભાવોની તુલના ઓ હચ માં ક્યાંય સાથે કરતાં તે એહિક ભાવે તદન મુદ્ર અને અકિંચિત્કર ભાસે છે. મનુષ્ય જેને મુખ્યભાવે શોધે છે અને ચાહે છે તે વસ્તુ તેના જ્ઞાન, ધ્યાન અને ચિંતામાં પ્રવેશ કરે છે. તેના સમસ્ત કાર્યો તેના વડે અનુરંજીત થાય છે. જે મનુબેનું મન લકિક, ક્ષણિક વિષયમાં છે તે મનુષ્ય વિષયી ગણાય. આ વિષયે તેના જ્ઞાન, ધ્યાન અને ચિંતામાં પ્રવેશ કરી તેના આખા જીવનને વિષયી બનાવી દે છે, તે વિષયે વડે જ પ્રેરાઈને તમામ કામ કરે છે, અને તેના વડે જ તે નિયમિત અને શાસિત થાય છે. પરંતુ જે ઉચ્ચ ભાવ–સંપન્ન મનુષ્ય ધર્મને, ઈશ્વરને, અનેં ન્યાયને મુખ્યરૂપે શોધે છે, અને ચાહે છે તે મનુષ્ય ખરા અર્થમાં “ધાર્મિક” છે. ધર્મ વસ્તુ તેના જ્ઞાનમાં, ધ્યાનમાં, ચિંતામાં પ્રવેશ પામે છે, અને તેની સમસ્ત પ્રવૃત્તિઓને અનુરંજીત કરે છે. તે મનુષ્ય ધર્મવડેજ નિયમિત અને શાસિત થાય છે. આવા મનુષ્યનાં જીવનની પ્રતિષ્ઠા ધર્મ ઉપર, ઈશ્વર ઉપર થયેલી ગણાય.
ધર્મ અને ઈશ્વરને આપણું જીવનના મૂળ આશ્રય તરીકે, વિશ્રામ તરીકે, પાયા રૂપે ગણી તેને ઉપર આપણું સર્વ ભાવે અવલંબન હોવું જોઈએ. બીજી એકે ભૂમિ સ્થાયી, ધ્રુવ અને અચળ નથી. કાનુરાગ બે દીવસ રહી લોપ થઈ જશે, તેના ઉપર આધાર રાખી આપણી પ્રવૃત્તિ યોજવી એ વિષયાનુરાગનું લક્ષણ છે, ધાર્મિકતાનું નહી. લોકોની વાહવાહ આજે હશે, કાલે નહી હેાયવર્ષના પ્રથમના છ માસ હશે, પાછલા છ માસ તે નહિં હોય; તે તે મેઘ-ધનુષના રંગ જેવી

Page #12

આત્માનંદપ્રકારો.
ચપળ છે, એવી વસ્તુ શું આપણું જીવનની, ચારિત્ર્યની અમર આશ્રય-ભૂમિ હાઈ શકે ? એ ભૂમિને આપણે ત્યાગ કર ઘટે. સુખને પણ આપણે જીવનનું મુખ્ય વિશ્રામ સ્થાન ન ગણવું ઘટે. કેમકે સુખને સ્વભાવ જ વિચિત્ર છે. તે શોધવા ગયે કઈ કાળે મળતું નથી. તેને બોલાવવા જઈશું તે તે હર ભાગે છે. સુખને શોધવાથી તે કદિ મળતું નથી, સુખ મેળવવાના હેતુથી જે કાંઈ કરીએ તેનાથી પણ તે કદિ મળતું નથી. માત્ર બીજાને સુખી કરવામાં આપણું સુખ પરોક્ષ રીતે સધાઈ જાય છે. આથી આપણું સુખદુઃખ ઉપર આપણાં જીવનની પ્રતિષ્ઠા કરવી ન ઘટે, વળી સુખ જેવી ચંચળ વસ્તુ આ જગતમાં બીજી કઈ છે? સવારમાં સુખ, તે બપોરે દુખ, બપોરે દુઃખ, તે સાંજે સુખ. આવી ચંચળ, અનિશ્ચિત વસ્તુ એ શું આપણે જીવનના પાયા રૂપે હોઈ શકે ? અને તેના ઉપર આપણાં ચારિત્રને મહાલય” ચણું શકાય ? તેજ પ્રમાણે આપણું હૃદયમાં રહેલાં સેંકડોચંચળ, ક્ષણિક, અથિર, ભા ઉપર પણ આપણા જીવનની ઈમારત ચ શકાય નહીં. તે તે બધા વાયુ જેવા છે. વાયુ ઉપર જેમ ઈમારત ચણાય નહી, તેમ આવા ક્ષણિક લાવે ઉપર પણ ચારિત્ર્યની ઈમારત રચી શકાય નહી. ત્યારે આપણા જીવનની પ્રતિષ્ઠા કયાં હેવી ઘટે? જે પરમ સત્ય છે, જે સર્વ ચંચળતાઓમાં અચંચળ છે, જે સી. અનિત્યમાં નિત્ય છે, જે સકળ મૃત્યુમાં અમૃત છે, તેના ઉપર આપણાં જીવનને પાયો ચણા જોઈએ. આપણા જીવનના અંતરાળમાં એ પરમ સત્ય વિરાજી રહેલ છે. તે જ ભૂમિ, આપણું જીવનની સુદૃઢ, અચળ, અમર ભૂમિ છે. આપણે આપણું અંતરમાં ઉંડા ઉતરી, તે ભૂમિ શોધી કાઢી, તેને પ્રીતિ ભર્યા અંતર્થક્ષુથી નિહાળી, તેને આપણાં જીવનનું પરમ વિશ્રામ સ્થાન, આશ્રય સ્થાન અને વિશ્વાસ સ્થાન ગણવું જોઈએ.
રા, અધ્યાયી. '
અંત:કરણનું આજંદ.
અહા ! થેડા વર્ષો પર શી સંઘની સત્તા સંઘની આજ્ઞા વિના કંઈપણ હીલચાલ કરી શકાય જ નહીં. જરાપણ ફરકી શકાય જ નહીં, એક પણ આજ્ઞા તેડી શકાય જ નહીં. કેવું તેજ ?
એ તેજ હતું, પણ સત્તાની ખુમારી હતી.
ના, ના, ભાઈ, સત્તાની ખુમારી નહીં, પણ તેજ હતું. વ્યક્તિ વ્યક્તિના તેજન સંગ્રહ થઈ મહાતેજને એ પ્રકાશ હ. જેમ સત્તા વધારે તેમ જવાબદારી ભારે. જેમ જવાબદારી વધારે ઉઠાવવામાં આવે તેમ સત્તા મજબૂત થતી જાય. સત્તા ભારે હતી તેને સવળ અર્થ કર હોય તે જવાબદારીને પહોંચી વળવાની

Page #13

અંતઃકરણનું આકંદ.
૩૦૧ તાકાત ભારે જબર હતી. એમ અર્થ કરી લે. વધારે ઠીક છે. પણ અત્યારે એ તાકાત કયાં ગઈ ?
એક તરફ જૈન સંઘની સત્તા અને મહત્તાને વિચાર કરું છું, અને બીજી તરફ તેની હાલની છિન ભિન્ન દશાને વિચાર કરું છું. તે હૈયું હાથ રહેતું નથી. તેની પાસે જઈ પોકાર કરે ? મોટે ભાગે ગામેગામ અને શહેરે શહેર આ સ્થિતિ જાણવામાં છે. દિવસે દિવસે સ્થિતિ કથળતી જાય છે. શું કારણ હશે? આગેવાનની શિથિલતા છે ? લોકોના દિલમાં ધર્મ દી ઝાંખે થયે છે? કઈ દેવી કેપ છે? જૈનધર્મ અકારે થઈ પડે છે? ધર્મ પાલન નકામું લાગે છે? જેન ધર્મમાં કંઇ વજન દેવા જેવું નથી? કે જેન ધર્મ બહુ ઉચે હોવાથી તેને ઝીલવાની તાકાત નથી રહી? શું કારણ છે? કેઈને સમજાતું હોય તે કૃપા કરીને કહેશો.
પચીસ વર્ષ પહેલાં ચારે તરફ ગામે ગામના સંઘોમાં ઉત્સાહ ઉત્સાહ વ્યાપેલો જણાતું હતું, તે ગયે કયાં ? શું થયું? આપણી આ સ્થિતિ જોઈને કેઈના દિલમાંથી ચીસ કેમ ઉઠતી નથી? કેમ કેઈની આંખમાંથી આંસુ ટપકતા નથી ? ઠંડે કલેજે જોઈ રહેવું કેમ પાલવે છે ? હૃદયનું ઝરણું સુકાઈ ગયું છે કે શું? સ્વાર્થ વૃત્તિના થર ઉપર થર બાઝી ગયા છે કે શું ? શું કારણ છે ? કેમ કઈ બોલતા નથી? બસ, આટલી બધી શૂન્યતા કેમ?
એ તે પાંચમા આરાને પ્રભાવ છે, કાળદેષે કરીને તેજ ઝાંખું થયું છે. કુસંપ પણ કારણ છે.
નહીં, નહીં, કાળ ઉપર દેષ ના મૂકે. કુસંપ કારણ છે, તેના કરતાં દિલની ધગસ ઓછી છે, તે ખાસ કારણ છે. આ છિન્ન ભિન્ન સ્થિતિનાં બીજું કારણે જુદાં જ છે. પણ તે કહેવા હું આજ તૈયાર નથી. એક શબ્દ પણ નહીં બેલું. મને કઈ પૂછશો પણ નહીં. કારણ કે તે સાંભળવા કોઈ ખરેખર તૈયાર નથી તેમજ તે માટે પ્રયત્ન કરનાર પણ કેઈ તૈયાર જણાતું નથી.
કહેશે કે–એવી અશક્ય વાત અમારી આગળ ન કરવી. નહીં, નહીં, અશક્ય નથી. નિર્બળને સર્વ અશક્ય હોય છે. પ્રસંગ બધું શક્ય બનાવી દે છે. પુરૂષાર્થ બધું શક્ય જ બનાવી દે છે. દિલની ધગસ બધું શકય જ બનાવી દે છે.
યાદ રાખે-કારણે સાંભળવાં પણ આ ક્ષણે આકરાં છે. ઉન્નતિના ઉપાય જવાં તે વળી તેનાથી પણ હજારગણુ આકરાં છે. પરંતુ દૂર દૂર કંઈક આશા જણાય છે. તેજ આટલું બોલવાની હિમ્મત કરી છે. નહીંતર અંત સુધી મુંગા રહીને જ જીદગી પુરી કરત. - “ દુબળી ગાયને બગાઓ ઘણી ” એ કહેવત પ્રમાણે કુસંપ વિગેરે બગાઓ નબળાને જ વળગે છે.

Page #14

ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
'શુ' આપણે ખરેખર તદ્દન નમળા જ છીએ ?
ના, તદ્દન નહિં, ધારીએ તે કાલેજ સખળામાં સખળા થઇ જઇએ. સંઘ જેવી મહાન ધાર્મિક સત્તાને સજીવન કરવાની ધગસ દીલમાં છે ? જો હાય તા માજસુધીમાં જેટલી ભૂલે કરી છે ને સત્તાને નબળી પડવા દીધી છે, તેનું પુરેપુરૂ પ્રાયશ્ચિત કરવુ પડશે. તેની સેવામાં કટિપ્રદેશને ( કેડને ) કદાચ વાળી દેવા પડશે, મેાજશેાખ અને માન અકરામ કદાચ · તજવા પડશે. કાર્ટી શ્વેતી અને ફાટી મંડી પહેરવી પડશે. મનપર સંયમ મૂકી કદાચ સુકી પાકો ભાખરી ખાઇ ચલાવવું પડશે. કાઇ સાથ નહીં આપે તે પણ એકલે હાથે ઝુઝવુ પડશે. અંદર અંદરથીજ વચ્ચે વિધ્ન ન ખાશે તે જીતવાં પડશે. કેમ, છે ાઇની ઇછા ? તે ઝુકાવે. પછીજ કારણેા અને ઉપાયા પૂછજો, અથવા આપેાચ્યાપ તમનેજ સૂઝી આવશે-સમજાશે, અને સંઘ સત્તા ધાર્મિક સંસ્થા તરીકે સદાને માટે મજબૂત થઈ જીવી જશે.
એ શાસન દેવ ! માતંગ યક્ષ અને સિધ્ધાયિકા દેવી! કોઇ અમારા મહાન ધારક આ ભારતવર્ષના કેાઈ ભાગમાં જન્મ્યા છે? અથવા નજીકના ભવિષ્યમાં યારે જન્મવાના છે ? કાંઇ આશા આપી શકે છે. ?
જૈન
ઉપસંહાર.
જો દરેક જૈન મચ્ચાને જૈન ધર્મ અને જૈન શાસન ( સ ધસત્તા ) નુ તેજ ઝળહળતું માલૂમ પડતું હાય, તેમાં કાંઇ પણ કરવા જેવું ન જણાતું હાય, અને માત્ર મારીજ આંખે ઉંધા ચસ્મા ચડીને અવળું દેખાતુ હાય, તે હું મારૂ આ લખાણ પાછું ખેચી લઉં છું. મારા પર કોઇ કાપ ના કરો, મૂર્ખ ગણી હસી કાઢશે. અને તમે તમારે ઠંડે કલેજે જે કરતા હા તે સુખેથી કરજો. હું' મારે મારૂં સંભાળીશ. પ્રભુદાસ બેચરદાસ પારેખ, પાટ,
ज्योतिपंथ:
લેખક—શિષ્ય.
માનવીને મહાન્ પ્રભુએ મનશક્તિ આપી છે. તે બક્ષીસ આપી ખીજા પ્રાણીઓ કરતાં માનવીની કિંમત વધારી છે. તે બક્ષીસના યથાર્થ ઉપયોગ કરવા અથવા અનુપયેાગ કરવા કે દુરૂપયોગ કરવા તે માનવીની પેાતાની સત્તાનુ કાર્ય છે, તે કાર્ય માં સ્વતંત્ર છે પણ પરિણામમાં બધાએલા છે. સ્વતંત્ર હોય તેને તક

Page #15

તિપંથે.
૩૦૩
પણ ઘણી મળે અને જે સમજે તે જવાબદારી પણ તેને માથે વિશેષ હોય છે. માનવવર્ગે પિતાને વિકાસક્રમ પિતાના હાથમાં લે અને તે લેતાં નીચેના વર્ગોને સહાય કરવી તે તેનું કર્તવ્ય છે. જેતિપંથ એટલે આત્મમાર્ગ–ચેગમાર્ગ– પ્રકૃતિની શુધિને અને ચેતન્યના વિશેષ અને વિશેષ પ્રાગટયને માર્ગ. આ માર્ગ પર આ પંથપર પ્રત્યેક માનવીને વહેલાં યા મોડા, આ જન્મે કે હવે પછીના કઈ જન્મ પણ આવવું પડે છે. જ્યોતિ પંથ પર ચાલનારે ત્રણ વસ્તુઓને પિતાની સાથે રાખવાની છે. તે ત્રણ બાબત પર આપણે આ લેખમાં વિચાર કરીએ.
૧ પ્રબળ ઇચ્છા–તિપથ પર ચાલનારની ઈચ્છા પ્રબળ હોવી જોઈએ. દુનિયાના મેહક પદાર્થો સાથે બાંધી રાખનાર મમતાને તોડવા માટે પ્રબળ ઈચ્છાની પહેલી જરૂર છે, પંથ પર ચાલતાં ચોક્કસ ધ્યેયની પ્રાપ્તિ થશે તે બાબતની ખાત્રી હૈવી જોઈએ. જેનું મન ડગમગતું હોય, જે શંકાના વમળમાં ગોથાં ખાતા હોય તે પંથે ચાલતાં અધવચ્ચે ટટળી રહે, તે ન રહે આ દુનિયાને, તેમજ ન રહે બીજી દુનિયાને. “ન ભેગવ્યા ભેગ કે ન સાથે યુગ” તેવી અર્ધદગ્ધની સ્થિતિમાં તે સબડે છે. એટલા માટે જ્યાં સુધી દયેયની પ્રાપ્તિ ન થાય ત્યાં સુધી પ્રબળ ઈચછાની આવશ્યક્તા. પ્રબળ ઈચ્છાવાળા માણસ વિદને રસ્તામાં આવે તેને ન ગણે. વિડ્યો. તો આવે, વિદને આવે તેજ શક્તિ ખીલે. વિદથી હારે નહિ. વિને, મુશ્કેલીઓને, વિપત્તિઓને, આફતને, નિર્બળતાને કાણરૂપ બનાવી તે પિતાની પ્રબળ ઇચ્છાના અગ્નિમાં બાળી દે. જેમ મુશ્કેલીઓ વધારે તેમ તે પોતાના અગ્નિને વધાર પ્રજવલિત બનાવતે જાય. તેને નિશ્ચય દઢ થતું જાય. જેનામાં આવી પ્રબળ, ઈચ્છા ન હોય તેણે સમજવું કે હજુ તે કાર્યને માત્ર આરંભ કરે છે. જ્યોતિપંથ પર ચાલવાની તેની માત્ર શરૂઆત છે.
કદાચ આ જગ્યાએ આપણામાંથી કોઈના મનમાં એમ પ્રશ્ન ઉદભવે કે પ્રબળ ઈચ્છા થતી હતી વારંવાર ભાંગી પડતી હોય તે તેનું કેમ? તે વિચારની સહાય લેવી. ઈરછા ઉત્પન્ન કરવા માટે ઇચ્છાની જરૂર નથી, પણ વિચારની જરૂર છે. આ બાબત સારી રીતે સમજાય તે માટે આપણે શાંતિથી વિચાર કરીએ કે આપણુમાં, એવી કઈ બાબતે રહેલી છે કે જેને લીધે ઈચ્છા ઉભી થયા કરે છે. બહુજ બારીકીથી તપાસ કરતાં આપણને માલુમ પડે છે કે, યાદદાસ્ત અને કલ્પના આ બે વસ્તુ ઇચ્છાને પ્રબળ રીતે વારંવાર ઉભી કરે છે. આટલાજ માટે જે ઈચછામાં ફેરફાર કરે હોય તે વિચાર રૂપી સાધનને ઉપગ કરવો જોઈએ. ઈષ્ટ વસ્તુને જેમ જેમ આપણે વધારે વિચાર કરીએ તેમ તેમ તેની પ્રાપ્તિ માટેની ઈચ્છા પ્રબળ થતી જાય છે. તે જે આપણને જતિપથે ચાલવાની ઈચ્છા હોય તે તે ઈચછાને પ્રબળ બનાવવા માટે તિપંથ ઈષ્ટ વસ્તુ છે તેમ આપણે તે પર વધારે અને વધારે વિચાર કરવો જોઈએ. જ્યોતિ પંથ પર અંતે શું પરિણામ આવશે અને જ્યારે છે.
T :

Page #16

56૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે.
યની પ્રાપ્તિ થશે–આત્મ સાક્ષાત્કાર થશે, ત્યારે દુનિયા કેવા હર્ષથી નાચશે, ત્યારે જનસમાજને સહાય કરવાનું કેટલું બધું સરલ કાર્ય બનશે એમ જ્યારે આપણે વિચાર કરશું ત્યારે આપણી ઈચ્છા પ્રબળ બનશે. આપણામાંના ઘણ, ઈચ્છામાં ફેરફાર કરવા માટે ઈચ્છાનો ઉપગ કરીએ છીએ, અથવા એક ઇચ્છાને બદલે બીજી ઈચ્છા કરીએ છીએ, પણ તેમાં આપણી ભૂલ થાય છે. વિચારના પ્રદેશમાં જઈએ તો જ આપણે આપણું ધાર્યું કરી શકીએ. આપણે માર્ગ ઉધે લીધા કરીએ, નકામી શક્તિને વ્યય થાય અને નાસીપાસ બની માર્ગ પર જવાનું છોડી દઈએ તેના કરતાં વિચાર પૂર્વક ખરા સાધનનો ઉપયોગ કરીએ તે છેડી શક્તિમાં ઘણું કામ સત્વર કરી શકીએ.
પરંતુ અહિંયા કોઈના હૃદયમાં એ સવાલ ઉપસ્થિત થાય કે કઈપણ વસ્તુની પ્રાપ્તિ માટે આપણને ઇચ્છા થા વાસ્તે થતી હશે? કારણ એ કે આપણે એમ ધારીએ છીએ કે આપણે તે વસ્તુ મળતાં વધારે સુખી થશું, આપણને વધારે આનંદ મળશે. પણ વસ્તુત: બને છે એમ કે વસ્તુ મળતાં સુખ કદાચ મળે છે પણ તે અનિત્ય, અને નિત્ય નહિ. અને અનિત્યની પ્રાપ્તિથી ખરૂં સુખ, ખરી શાન્તિ મળતાં નથી અને તેથી નિત્યની પ્રાપ્તિ માટે જીવ તલયાં કરે છે. પણ જુઠી જુલી ઈમછાઓ તેમાં વારંવાર વિન નાંખે છે, અને જીવ જૂદે માગે આથડ્યાં કરે છે. આપણામાંનાં ઘણાખરા આવા વિકટ પ્રસંગમાંથી પસાર થતા હશે. તે સહેલાઈથી પસાર થવા માટે શું ઉપાય જ? યાદદાસ્ત અને કલ્પનાની સહાય લેવી. ભૂતકાળમાં અનેક એવી પ્રકારની ઈચ્છાઓ કરવાથી આપણા શા હાલ થએલા છે, પરિણામે સુખ, શાંતિ નહિ મળતાં શોક, દુઃખ અને મુશ્કેલી મળ્યાં છે, તે બધું ચિત્ર ખડું કરવું, તે ચિત્રનાપર વિચાર કરે, વિચાર કરતાં ઉધે રસ્તે ઘસડી જતી ઈચ્છા દૂર થશે. આપણે એકાદ દષ્ટાંત લઈએ તે આ બાબત વધારે સમજાશે. કોઈ માણસ વિષયી છે, તે સમજે છે કે વિષય તેને ઉધે રસ્તે લઈ જાય છે, તેને તે ઈચ્છા રાક્ષસીના પંજામાંથી દૂર થવાની તાલાવેલી લાગી છે તે તેણે શું કરવું ? તેણે વિષયનું ચિત્ર મન આગળ ખડું કરવું. પિતે પિતાની જાત સાથે લીન થવું નહિ, પણ પિતાથી પિતાની જાતને જુદી પાડવી. જેવી રીતે, જે દષ્ટિથી, જે કટા. ક્ષથી, જે હાસ્યયુક્ત ભાવથી તેવી દશામાં પડેલા બીજા માણસ તરફ તે જુએ છે તેવી રીતે, તે દષ્ટિથી, તેજ કટાક્ષથી અને તેવાજ હાસ્યયુક્ત ભાવથી તેણે પિતાની જાતને જેવી. પરિણામ એ આવે છે કે તે પિતાની જાતને હાડકાં, માંસ, રૂધિર આદિ દુર્ગધ મારતી વસ્તુઓ પર મેહ રાખતી જુએ છે. માત્ર ચામડીને ચળકાટ તેને ભમાવે છે તે તે જુએ છે. સુવર્ણના પાલામાં, રૂપાના પ્યાલામાં, કાચના પ્યાલામાં અને પત્થરના પ્યાલામાં તેનું તેજ દૂધ છે. પ્યાલાના ફેરફારથી દૂધમાં ફેરફાર થતો નથી. અને તે દૂધ પણ દૂધ નથી, અમૃત

Page #17

તિપથ.
૩૦૫ નથી પણ વિષ છે, ઝેર છે, અને તે ઝેર ખુશી થતાં પિતે પીએ છે, પોતે મૂર્ખ બનેલ છે, એમ તે જુએ છે. પોતાની જાતને સારાસારનું ભાન રહેતું નથી, પોતાની જાત પશુથી પણ હલકી બનેલ છે. પિતાની જાતને વિષ્ટાના કીડાની માફક વિણામાં સબડતી જુએ છે. જનસમાજ પિતાની છત તરફ તિરસ્કારની દૃષ્ટિથી જુએ છે, તેના ગુરૂદેવ દુઃખિત કરૂણુળુ દષ્ટિથી જુએ છે, તે શરમાય છે. થોડા સમયના કહેવાતા સુખ સારૂ તેનું જીવન એળે જાય છે. તે પોતાનું દેવાંશીપણું વિસરી ગયેલ છે. પ્રકૃતિરૂપી વારાંગના જયાં તે એક રૂપથી કંટાળે છે ત્યાં બીજું રૂપ ખડું કરી તેના ફાંસામાં વિશેષ અને વિશેષ ફસાવે છે. જે વન પાછળ તે ઘેલે થઈ જતું હતું તેને જીણું થતું જુએ છે. એક સ્થળે તૃપ્તિ થતી નથી તે પોતે બીજે સ્થળે દોડે છે, ત્યાં પણ તૃપ્તિ થતી નથી અને તેની દોડ ચાલુ છે જે આ દોડાદોડ ચાલુ રહે તે પોતાની શી સ્થિતિ થશે તેનું ભયંકર ચિત્ર કલપનાદેવી તેની પાસે ખડું કરતાં તેના તરફ ખડખડ હસે છે, તે લજજાય છે. પિતાની જાતનું આ ભયંકર દશ્ય જોતાં પિતાની ભૂલ તે સમજે છે. તેનું કહેવાતું સુખ તે સુખ નથી, પણ દુ:ખ છે. તેને મળતે આરામ તે આરામ નથી, પણ પ્રજ્વલિત અગ્નિ છે. તે સમજે છે કે વિષયની તૃપ્તિમાં આનંદ નથી, પણ વિષયના ત્યાગમાં આનંદ છે. હવે તેનું સૂત્ર એ બને છે કે “તૃપ્તિ નહિ, પણ ત્યાગ. તૃપ્તિ ઉપરના પડપર આનંદ છે તે અંદરના પડમાં અસંતોષ છે. ત્યાગના ઉપરના પડપર છે દુઃખ,તે અંદરના પડમાં આનંદને ચાલુ શેષ સંભળાય છે. આ પ્રમાણે ચિત્ર ખડું કરવાથી તે સુધરે છે, તેની જીવનની દિશા બદલાય છે. આ પ્રમાણે જેને જે બાબત સાલતી હોય તેનું ચિત્ર ખડું કરવું. પિતે સાક્ષીરૂપ બની પોતાની જાતને જોતાં શીખવું. ક્રોધ, લોભ, મોહ, ઈર્ષાના ચિત્રો ખડાં કરવાં અને પરિણામ તપાસવું. ઘણીવાર એવું બને છે કે કર્મયેગી કર્મ કરે છે, પણ તે કીતિને ખાતર, અમુક પ્રકારની મહત્વાકાંક્ષાને ખાતર કરે છે. પહેલાં તે આ બાબત તેને સમજાતી નથી, કારણ કે આ બાબત બહુ સૂ ક્ષમ છે. જ્યારે લોકો તેની કીર્તિના ગાન ન કરે, તેને માન ન મળે, તેની વાહવાહ ન બેલાય ત્યારે પણ તે કર્મ કર્યું જાય છે કે નહિ તે તેની કસોટી. આટલાજ માટે જે આપણામાંના દરેક જણ ચિત્ર ખડું કરતાં શીખે, સાક્ષીભૂત થતાં શીખે તે તેનામાં પ્રબળ ઈચ્છા વાસે કરે, તે જાતિપંથ પર તે સહેલાઈથી વિચારી શકે.
૨. અજેય ઇચ્છાશકિત-પ્રબળ ઈચ્છા પ્રાપ્ત કરીને બેસી રહેવાનું નથી, પણ અજેય ઈચ્છાશકિત પણ પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ. ઈચ્છાને વેગ જે દિશામાં જતો હોય તે દિશામાંથી તેને બદલી નાંખવાથી ઇચ્છાશકિતનો વિકાસ થાય છે.

Page #18

૩૦૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઇચ્છા બાહ્ય પ્રદેશમાં કાર્ય કરે છે. તેમજ ઈચ્છાશકિત આંતર પ્રદેશમાં કાર્ય કરે છે. ઇચ્છાશકિત વિહિન માશુસ પ્રબળ ઇચ્છા હેાવા છતાં પણ ચેતિપથ પર વિચરી શકતા નથી. તે અધવચ રહે છે. માટે ઇચ્છાશકિતની આવશ્યકતા છે. જેવી રીતે શરીરના કોઇપણ ભાગ નિળ હાય તે તેને સબળ કરવા વ્યાયામ કરીએ છીએ, અમુક નિયમા પાળીએ છીએ, તેમ ઇચ્છાશકિત ને નિબળ હોય તે તેને સખળ કરવા અમુક યમ નિયમ આચરવા જોઇએ. દઢ સાંકલ્પ કરવા અને તે સકલ્પ પૂરું થાય ત્યાં સુધી અવિરત ધ્યાન તે બાબત પર આપવું. પહેલાં નાની નાની બાબતે લેવી, પછી મેાટી મોટી માનતા લેવી. સવારમાં ધ્યાનની આખરે દિવસ દરમ્યાન અમુક કાર્ય અમુક સમયે કરવુ છે એવા નિશ્ચય કરીને ઉઠવું, ગમે તે વિઘ્ન આવે તે પણ નિમેલે સમયે નિયત કરેલું કાર્ય કરવા ચુકવું નહિ. એક વખત તેમ કરવાથી જે અ ંતરના આનદ મળશે, જે અંતરની શાંતિ મળશે તેથી શ્રીજી વખત તેજ પ્રમાણે સંકલ્પ પૂર્ણ કરવાના ધૂન લાગશે. પહેલાં સંકલ્પ એક દિવસ માટેના કરવા, તે પૂર્ણ કરતાં શીખ્યા એટલે એક અઠવાડિયા માટેને કરવા તે પૂર્ણ થાય અને તે પૂર્ણ કરવામાં જે જે વિઘ્નેા આવ્યા હોય તે બધી બાબતને સરવાળા બાદબાકી માંડી અનુભવ મળતાં એક માસ માટેને કરવા, પેાતાની શકિત, સયેાગ, ઉત્સાહ વગેરેની ગણત્રી કરતાં જવુ, તે ગણત્રીમાં ભૂલ થતી હાય તે ભૂલ સુધાયે` જવી. એક માસ બાદ એક વર્ષ માટે અને પછી જીંદગી માટે. પહેલાં નાની નાની સામાન્ય બાબત માટેના સ ંકલ્પ કરવા અને તેમાં જો લીભૂત થાય તા માટી માટી અગત્ય ખાખતના સ`કલ્પ કરવા. જીવનની દિશા ધીમે ધીમે બદલાય છે અને જ્યેાતિપંથ પર વિહરાય છે. જાએ તે માબત સમજી શકતા નથી. પાતે પેાતાની ખાખત સમજી શકે. ઘણી વખત એવું બને છે કે બીજાએ આપણુને સમજતા નથી. સમજતા નથી એટલુંજ નહિ પણુ ગેરસમજ કરે છે, કટાક્ષ કરે છે, તીવ્ર ટીકા કરે છે. ભલે તેમ થાય ! આપણને તેવી ખાત્રતાની દરકાર ન હાવી જોઇએ. જો આપણે તેવી બાબતેની દરકાર રાખતાં શીખશુ તે ચેાતિપથ પર આગળ ચાલી શકશું નહિ; ખુલ્લા શબ્દોમાં કહીએ તે ન્યાતિપથ પર ચાલવાને અચેાગ્ય જ ગણાઇએ.
૩. તીક્ષ્ણ વિશાળ બુદ્િ.—ઇચ્છા પર અકુશ રાખવાને મન. પણ જો તે મન પર ભરેસા મૂકીએ તે તે પણ આપણને ખખર ન પડે તેમ ઉધે રસ્તે લઈ જાય છે, તેટલા માટે આપણા મન ઉપર અકુશ રાખવાનું આપણને મન થવુ ોઈએ, તે મન થવુ તેનું નામ જ બુદ્ધિનું પ્રાગટ્ય. બુદ્ધિના પ્રાગટ્ય માટે મનને કેળવવાની આવશ્યકતા. તેટલાજ માટે અધ્યયનની જરૂર અધ્યયનના અર્થ અનેક પુસ્તકે માત્ર વાંચી જવાના નથી, પણ પુસ્તકમાંના વિષય પર મારિક વિચારવિષય

Page #19

સચ્ચારિત્ર્યનાં સાધને.
૩૦૭
જુદા જુદા દૃષ્ટિખિ ંદુથી નિહાળવાની ટેવ પાડવી, તે વિષયના કકડે કકડા કરી, પ્રત્યેક કકડા પર વિચાર કરવા, તેમજ કોઇવાર વિષયના જુદા જુદા કકડાના એકી સાથે સમાહાર કરી તેનુ' એકજ વિચારમાં દેાહન કરવું, વિગેરે. તેનું નામ અધ્યયન, આવું અધ્યયન આપણે આ જમાનામાં કરતાં નથી, તેથી આપણામાં બુદ્ધિનુ પ્રાગટ્ય પ્રમાણમાં ઘણું ઓછું છે. એક સારૂ પુસ્તક લેવુ' બહુજ થાડુ' વાંચવુ, એ ત્રણ પાનાંથી વિશેષ નહિ. તેના પર વિચાર કરવા. પછી જે વિચારે આવ્યા હાય તે લખી જવા. પછી એવું કે મૂળ લખાણથી આપણે ઉંધે રસ્તે તે ગયા નથી ? અને જો સીધે રસ્તે હાઇએ તે મૂળ લખાણના વિચારાના ભાવાર્થ આપણે સારી રીતે સમજ્યા છીએ કે નહિ વિગેરે બાબતના તપાસ કરવા. લેખકના મન સાથે તાદાત્મ્ય થતાં શીખવુ. આમ કરવાથી મનપર અંકુશ આવે છે અને બુદ્ધિ તીક્ષ્ણ અને વિશાળ અને છે, જે આપણને જ્યેાતિ પંથપર ચાલવામાં સહાય કરે છે.
આપણે ઇશ્વરી ચેાજના સમજી તે પ્રમાણે જીવન ગુજારવાની ઈચ્છા રાખીએ છીએ. ખ્યાતિ પંચપર ચાલનાર ઇશ્વરી ચેાજના સારી રીતે સમજી શકે. ન્યાતિ પથપર ચાલવા માટે આપણે ઉપર કહી ગયા તે ત્રિપુટી-પ્રમળ ઇચ્છા, અજેય ઇચ્છા શક્તિ, તીક્ષ્ણ અને વિશાળ બુદ્ધિની જરૂરિયાત, આ બાબતપર જેમ જેમ આપણે વધારે વિચાર કરશું તેમ તેમ જ્યાતિ પ્રકાશ વધારે થશે. ૪ તત્ સત્ ।
~~~~]@@©] -
સચ્ચારિત્ર્યનાં સાધના.
કીર્ત્તિ એક રૂપે વરાળ જેવી છે, લેાકપ્રિયતા આકસ્મિક બનાવ છે, લક્ષ્મીને પાંખ હાય છે, જેઓને ત્યાં આજ સુખ તથા આનંદ હાય છે, તેએને ત્યાં આવતી કાલે જૂઠ્ઠુંજ રૂપ માલુમ પડે છે. માત્ર એકજ વસ્તુનુ અસ્તિત્વ કાયમનું છે, તે વસ્તુ સચ્ચારિત્ર્ય-સાન છે. આવા વિચાર એક મહાન્ અમેરીકન રાજદ્વારી મી. હારેસ ગ્રન ખતાવે છે. આવા કિ`મતી શબ્દો આપણને યાદ દેવડાવે છે કે— જીંદગીનુ પહેલું કન્ય મનુષ્યત્વ મનાવવાનુ છે. આપણી દુનિયા એક વિદ્યાલય છે, તેની અંદર ખનતા બનાવેા એ શિક્ષક છે, સુખ એ પદ ધારણ કરવાનું ચિહ્ન છે, અને સન એ વિશેષ પ્રતિષ્ઠા પત્ર છે. જે શક્તિ સુખને વધારે છે તે અનેક છે; તેમાં પૈસા, મિત્ર અને મેાભાને સમાવેશ થાય છે, પણ ફત્તેહને માટે માત્ર એક ચીજની ઘણીજ જરૂર છે. તે ચીજ આત્મ-યેાગ્યતા તથા પુરૂષત્વ છે. જે માશુસ દુનિયામાં સાચી ભલાઇના પેાશાક ધારણ કરીને બહાર આવે છે તે માણુ× જીંદગી પર્યંત અશક્ત અનતે નથી, તેમજ મૃત્યુ પછી પણ વિસરાતા નથી. મનુષ્યો પંડિતાની પ્રશંસા કરે છે, પણ તે તે જે બુદ્ધિશાળી પુરૂષ ભલાઇથી ભરેલા હૈાય છે તેને પૂજ્ય

Page #20

૩૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગણે છે અને પ્રેમપૂર્વક ચાહે છે. કારણ કે સદવર્તનનું મળ બુદ્ધિ નથી, મનુષ્યસ્વભાવ છે. જેમ ઉન્હાળે પાકેલાં ફળને રસવાળાં અને પરિપકવ બનાવે છે તેમ મનુષ્ય-સ્વભાવ ગુણ મનની અંદર ઉતરીને તેને પ્રફુલ્લિત બનાવે છે. જે મહાન ગ્રીકે પિતાની પ્રજા ઉપર કાયદા વગરજ રાજ્ય ચલાવ્યું હતું તેને વિષે લેકે કહેતા કે-ફેસીયનનું સદવર્તન તે રાજ્ય-બંધારણ કરતાં વિશેષ છે. ” લામરિવની ભલાઈનું એટલું બધું વજન પડતું હતું કે પારીસમાં લડાઈના વખતમાં પણ તેનાં ઘરનાં બારણાં ઉઘાડાં રહેતાં હતાં, તેનું સદવર્તન ખડકની દિવાલ તથા હથિયાર બંધ લશ્કરી માણસે કરતાં પણ વધારે રક્ષણ કરતું હતું. એમર્સને કહે છે કે“લીંકન, વોશીંગ્ટન અને બર્કમાં અમુક પ્રકારની શકિત રહેતી હતી જે શબ્દોમાં જણાવવી અશક્ય છે. અર્ક જે જે કહેતે તેનાં કરતાં તેનું વર્તન ઉંચા પ્રકારનું હતું જેમ ઝરો તેમાંથી ભરતા પ્યાલા કરતાં, જે કવિ પિતે જે કવિતા ગાય છે તે કરતાં, જેમ શિલ્પી જે દેવળ તે કેતરે છે તેના કરતાં વિશેષ શક્તિવાન હોય છે તેમ મનુષ્ય જે પુસ્તક અથવા જે કાંઈ કાર્ય તે કરે છે તેના કરતાં વિશેષ ચડતી સ્થિતિવાળે છે. દુનિયા પણ વિચિત્ર દેખાવથી ભરપૂર છે, જે દેખાવોને દેવળ, રણક્ષેત્ર, કીર્તાિ કહેવામાં આવે છે, પરંતુ દુનિયામાં એ એક પણ દેખાવ નથી કે જે રૂ૫ રૂઆબમાં મનુષ્યની સાથે સરખામણીમાં આવી શકે. જે મનુષ્ય બુદ્ધિશાળી, સદગુણી અને પ્રમાણિકપણુથી સુશોભિત છે એવા મહાન પુરૂષને જોઈને મિટન કહે છે કે “સદવર્તન એટલે કુદરત અને કેળવણીના સંગનું ફળ.”
- આ -- પ્રકીર્ણ.
જૈન ધર્મગુરૂ અને જૈન મહાન નરરત્નની બાબતમાં અસત્ય, અગ્ય આક્ષેપ અને લખાણ, પુસ્તકો અને “ગુજરાત” માસિક દ્વારા રા. મુનશીએ કર્યા ઘણે વખત થયે નથી, તેટલામાં વળી હાલમાં શ્રીમાન લાલા લજપતરાયજીએ “ભારતવર્ષ કા ઈતિહાસ” નામનો એક ગ્રંથ લખેલ છે, તેમાં તેઓશ્રીએ જૈનધર્મની બાબતમાં તે ધર્મના ગ્રંથ, ઈતિહાસ, ચરિત્રો વગેરે તપાસ્યા વગર કપલ કથિત ભ્રપાદક અને બીલકુલ અસત્ય લખાણે તે ગ્રંથમાં લખેલ છે જે નીચે મુજબ છે.
१. जैन यह मानते हैं कि जैनधर्म के मूल प्रवर्तक श्री पारसनाथ थे। २. कुछ वर्ष के पश्चात् उन्होंने ( श्री महावीर जी ने ) एक नवीन
संप्रदाय की नींव डाली। ३. जैन स्पष्ट रूप से ईश्वर के अस्तित्व से इनकार करते है। ४. जैनधर्म का सामान्य प्रभाव भारत के राजनैतिक अधःपतन का
g% @ દુકા હૈ .

Page #21

વર્તમાન સમાચાર.
૩૦૯ ५. मनुष्यों के साथ उनका ( जैनों का ) बर्ताव बडा ही निर्दयता का
હોતા હૈ ! ફુટ્યારિ! ઉપરની હકીકત વાંચનાર દરેક જૈનને તે માટે ખેદ થાય તેવું છે. શ્રીયુત લાલા લજપતરાયની દેશ સેવા અને ત્યાગ માટે ન કેમ શું, પરંતુ સમગ્ર દેશને માન છે અને આભારી છે, પરંતુ જ્યાં વર્તમાન કાળમાં હિંદુ મુસલમાનને એકત્ર થવાના પડઘા પડે છે, જરૂરીયાત જણાય છે ત્યાં હિંદના એક ઉચ્ચ અને દેશસેવક લાલાજી જેવા દેશમાં ગણાતા વિચક્ષણ અને મહાન પુરૂષ પોતાના તે ઐતિહાસિક ગ્રંથમાં આવા અસત્ય લખાણે પ્રકટ કરી, તે જૈન દર્શનવાળાની લાગણું દુખાવે તેને માટે દિલગીર છીયે. હાલમાં તેઓ દેશસેવા માટે જેલમાં છે અને ત્યાં તેઓ બિમાર છે, પરમાત્મા તેમને આરામ કરે, પરંતુ જ્યારે તેઓ જેલમાંથી પાછા આવે ત્યારે જેન કામના વિદ્વાન મુનિરાજે અને જૈન બંધુઓ તેઓએ કરેલા અસત્ય લખાણ માટે તેમના પાસે ખુલાસા માંગી ખરી હકીકત જણાવી તે હકીકતનું ખરું સ્વરૂપ તેઓ પેપર દ્વારા પ્રકટ કરે તેવા પ્રયત્ન થવાની જરૂર છે. હાલમાં તે શ્રી અંબાલાના શ્રીસંઘ મળી તે માટે જે દિલગીરીને ઠરાવ કર્યો છે તેને માટે અમે મળતા છીયે. તે આક્ષેપોના ખુલાસા હવે પછી કરીશું.
વર્તમાન સમાચાર.
આ સભાના મુરબ્બી મુખ્ય સભાસદ કે જેઓ આ સંસ્થા કે જે મહાત્મા શ્રી વિજયાનંદ સુરિ (આત્મારામજી મહારાજ ) ના સ્મરણાર્થે જ સ્થાપિત થઈ છે તે ધર્મગુરૂના પરમ ભક્ત અને આ સભા પ્રત્યે અપૂર્વ પ્રેમવાળા હતા, તે સંવર્ગવાસી બંધુ ખોડીદાસ ધરમચંદ કે જેમનો
સ્વર્ગવાસ સં. ૧૯૭૮ વૈશાક સુદ ૮ ગુરૂવારના રોજ થતાં આ સભાને એક મુખ્ય અને નાયક સભાસદની ખોટ પડી છે. રવર્ગવાસી બંધુ ખોડીદાસ પરે પકારી પુરૂષ હેવાથી ઘણું સંબંધીઓના વ્યવહારિક કાર્યોમાં નિઃસ્વાર્થ પણે ભાગ પણ લીધેલ, તેથી આ સભાના કેટલાક તેમના પરિચિત સભાસદો અને પ્રેમીઓ અને તેના સંબંધમાં આવેલ તેવા લાગતા વળગતા
સ્નેહીઓની ઇચ્છાથી સ્વર્ગવાસી બધુ ખોડીદાસની યત્કિંચિંત યાદગીરી જાળવી રાખવા એક ફંડ કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં લાગતાવળગતા સ્નેહી સંબંધીઓ અને મિત્રોએ તે ફંડમાં રકમ ભરી તે નીચે મુજબ છે. ૧૦૧) શેઠ અનેપચંદ નરશીભાઈ
૧૧) સંધવી નાનચંદ કુંવરજી ૩૧) ભીલેટા ઉજમશી માણેકચંદ
૨) શા છોટાલાલ હીરાચંદ ૨૫) શા. નાનાલાલ હરીચંદ
૨) શા રાયચંદ છમનલાલ ૨૫) શા પ્રભુદાસ હરગોવનદાસ
૨) વેરા નરેતમદાસ હરખચંદ ૨) ગાંધી નાનચંદ માધવજી
૨) શા જીવરાજ ઝવેરદાસ ૧૦) શા. દામોદરદાસ ગોવિંદજી

Page #22

૩૧૦
માત્માનં પ્રકારો.
૨) શા રાયચંદ છગનલાલ ૧૧) શા હરગોવન લક્ષ્મીચંદ ૨૫) સંઘવી વેલચંદ બનજીભાઈ ૫૧) શેઠ આણંદજી પરશોતમ ૧૫) શા. ડાહ્યાલાલ હરીચંદ ૧૦) વારા ગીરધરભાઈ ગોરધનદાસ ૧૦) ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ ૧૧) શા. પ્રેમચંદ રતનજી ૧૧) શા. મગનલાલ ઓધવજી ૨૧) શેઠ ઝવેરભાઈ ભાઇચંદ
૨૫) રામબાઈ તે શા. કરમચંદ વીરચંદના
વિધવા ૧૦) ફેટો મગનલાલ હરજીવનદાસ ૧૧) શેઠ ત્રીભોવનદાસ ભાણજીભાઈ ૫૧) શેઠ હરીચંદ અમીચંદ ૫૧) શેઠ અમરચંદ હરજીવન ૫૧) શેઠ દીપચંદ ગાંડાભાઈ
ફોટોગ્રાફર પ્રભુદાસ રામચંદ એલપેઇન્ટ ફોટો તેમના તરફથી કરો આ પવાનો છે.
ઉપરોક્ત ફંડમાં નાણું ભરનારની ઇચ્છા મુજબ તે રકમ મુદલ રાખી તેના વ્યાજમાંથી હાલમાં (બીજે ઠરાવ થતાં સુધી) પર્યુષણ પર્વના અરસામાં આપણા સ્વામિ બંધુઓને જોઈતી મદદ કરવામાં વાપરવા માટે નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. તે ફંડની રકમ શ્રી જેન આત્માનંદ સભા ભાવનગરને ઉપરની શરતે સેવવા માગે છે અને તેની ઉપર પ્રમાણે વ્યવસ્થા કરવા માટે ૧ શેઠ ગુલાબચંદ આણંદજી ૨ સંઘવી નાનચંદ કુંવરજી ૩ શા દામોદરદાસ ગોવિંદજી અને ૪ શાહ અનેપચંદ નરસીદાસની હાલ ગોઠવણ કરવામાં આવે છે. આ ફંડ ખુલ્લું છે જેથી રકમ મેકલનારે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર મારફત મેકલવી.
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર હિંદી અનુવાદ તથા ટીપની સહિત. આ ગ્રંથમાં મૂળ સૂત્રો સાથે અનુવાદ તથા ટીપની હિંદી ભાષામાં આપેલ છે. અનુવાદ અને ટીપની પ્રજ્ઞાચક્ષુ વિર્ય પંડિત સુખલાલજીભાઈએ કરેલ હોઈ તે વિદ્વત્તાપૂર્ણ હોય તેમાં નવાઈ નથી. મારવાડ, પંજાબ, બંગાળાદિ દેશોમાં જ્યાં મુખ્યત્વે હિંદી ભાષાને પ્રચાર છે ત્યાં જેનેના આવશ્યક કૃત્ય પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રનું ભાષાંતર હિંદીમાં કરી તે દેશમાં વસતા જૈન બંધુઓની એક ખરેખરી જરૂરીયાત પુરી પાડી છે. જે દેશ અને કાળમાં ત્યાંના લોકોની જે ભાષા હોય તેજ ભાષામાં ધાર્મિક અને સાર્વજનિક કે ઐતિહાસિક કોઈ પણ સાહિત્ય કે કોઈ સૂત્ર કે મૂળ ગ્રંથને અનુવાદ તે વખતની પ્રચલિત ત્યાંના લોકેની ભાષામાં પ્રકટ કરવો તેજ સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ કરૂચિને માન અને જરૂરીયાત પુરી પાડી ગણાય છે અને તે આશિર્વાદ સમાન થઈ પડે છે. બધુ સુખલાલજીએ પણ અનુવાદ અને ટીપની કરી આપી તે પણ ઉપકારક તથા સ્તુત્ય કાર્ય છે. અનુવાદમાં અન્વયાર્થ અને ભાવાર્થ બને આપી અનુવાદને બહુજ સરલ કર્યો છે, હિંદી છતાં પણ પ્રતિક્રમણુના અર્થના અભ્યાસીને બહુજ જાણવા યોગ્ય છે. આને

Page #23

સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૩૧૧
ગુજરાતી અનુવાદ પ્રકટ કરી દરેક જૈન શાળામાં ચલાવવા અમે ભલામણ કરીયે છીયે. અમે તેને ગુજરાતી અનુવાદ કરવા ધારીયે છીયે. જેનબંધુઓ તરફથી આર્થિક સહાય મળે ઘણી જ ઓછી કિંમતે આ સભા પ્રકટ કરી વ્યય કરી શકશે. જ્ઞાનોદ્ધારના ઇકે આ સભાને લખવું. આ બુક દરેકે લેવા જેવી છે અને અનુવાદ વાંચવા જેવો છે. પ્રકટ કર્તા-શ્રી આત્માનંદ જેના પુસ્તક પ્રચારક મંડલ, રેશન મહેલ્લા-આગ્રા.
શ્રી સારા વીશાશ્રીમાળી શેઠ દેવકરણ મુળજી જેન બડગ હાઉસજુનાગઢ તા. ૧૬-૮-૧૭ થી ૩૦-૫-૧૯૨૩ સુધીને રિપોર્ટ અમોને મળે છે. જુનાગઢ શહેરમાં હાઈસ્કુલ, કૅલેજ વગેરે હોવાથી આસપાસના ગામ અને જીલ્લાના જૈન વિદ્યાર્થીઓ માટે બેડીંગની જરૂરીયાત હતી, તે ઉપરોક્ત શેઠે સારી રકમની સખાવત કરી પુરી પાડી છે. આ રિપોર્ટ દશ વર્ષને એક સાથે પ્રથમ પ્રસિદ્ધ થયો છે. હિસાબ, સરવૈયું અને વયવસ્થા રિપોર્ટ વાંચતાં બરાબર છે એમ જણાય છે. જેના વિદ્યાર્થી એકપણ કૅલેજનો અભ્યાસી નથી જેથી વધારે જૈન બાળકે ઉંચી કેળવણી કેમ હોંશથી લે તેવા ઉપાયે આવા ખાતાના કાર્ય. વાહએ યોજવાની જરૂર છે.
મુંબઈ શ્રી જીવદયા મંડળીને ચોથા વર્ષને રિપોર્ટ–અમને મળે છે. કાર્યવાહકની લાગણી અને ઉત્સાહ યોગ્ય હેઈને અરજીઓ, ઉપદેશકે, હેન્ડબીલો દ્વારા અનેક સ્થળે ઓછા વધતા પ્રમાણમાં જીવદયાને પ્રચાર કર્યો છે, તે પ્રયાસ હજી જારી છે. આર્થિક સહાય દરેક કેમ આપવાની જરૂર છે.
પ્રગટ પ્રભાવી પાર્શ્વનાથ અથવા પાશ્વનાથના ચમત્કારો–આ નામને ગ્રંથ અમદાવાદ નિવાસી ઝવેરી મેહનલાલભાઈ મગનલાલ કે જેઓ ધર્મિક અને જીવદયાના હિમાપતી છે. તેમના ઘણા વર્ષોના સંગ્રહ કરવાના ફળરૂપે આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. પ્રભુ શ્રી પાર્શ્વનાથજીના ૧૦૮ નામે તથા તીર્થસ્થળો શાસ્ત્રોમાં મોજુદ છે, અને તે નામો તથા તીર્થ સ્થળો ભિન્ન ભિન્ન ચમત્કારેવડે પ્રકટ થયેલ હોવાથી ઈતિહાસરૂપે પણ તે ગણાય છે. આ ગ્રંથે તેવી હકીકતની ખોટ કેટલેક અંશે પુરી પાડી છે. તેરમા સૈકામાં થયેલા શ્રી જિનપ્રભસૂરિના રચેલા તીર્થકલ્પ તેમજ બીજે સ્થળેથી મેળવી કેટલીક ભરોંસાપાત્ર દંતકથાઓ સાથે આ ગ્રંથમાં તે સંગ્રહ કરવામાં આવે છે. શાસ્ત્રમાં જણાવાયેલ ૧૦૦૮ નામમાંથી મળી શકયાં તેટલાં શ્રી પાર્શ્વનાથજી મહારાજના નામ વર્ણનુક્રમ પ્રમાણે આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. એકંદરરીતે આ સંગ્રહ અતિ ઉપયોગી હોઈ દરેક જૈન બંધુને વાંચવા અને જાણવા યોગ્ય છે. કીંમત રૂ. ૦-૮–૦ પ્રકાશક અને લેખક–મણિલાલ ન્યાલચંદ–અમદાવાદ,
ચમત્કારી સાવરિ સ્તોત્ર સંગ્રહ તથા વંકચૂલિયા સૂત્ર સારાંશ–ઉપરોક્ત મંથ પ્રસિદ્ધ કર્તા શાહ હીરાચંદ કઠલભાઇ તરફથી અમોને ભેટ મળેલ છે. તેના સંગ્રાહક તથા સંશોધક મુનિરાજ શ્રી ખાતિવિજયજી મહારાજ છે. આ બુકમાં સાત લઘુ સ્તો અવચૂરિ સાથે આપેલા છે, જે સંસ્કૃત અભ્યાસીઓને ખાસ ઉપયોગી છે. સાથે “સજજન ચિત્તવલ્લભ ગ્રંથ મૂળ ભાષાંતર સાથે આપેલ છે. શ્રી અંતરીક્ષજી પાર્શ્વનાથ મહામ્ય સ્તુતિ ગર્ભિત ચરિત્ર

Page #24

૩૧ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકારો.
ભાષાંતર સાથે આપેલ છે. જે ખાસ વાંચવા જેવું છે. અને વંકચૂલિયા સૂવ સારાંશ ગુજરાતી ભાષામાં ઉપરોક્ત સંશોધક મહાશયજીએ આપી એકંદર આ લઘુગ્રંથને સ્તુતિ તરીકે પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. આ લઘુ ગ્રંથ છતાં શુદ્ધિપત્રક ઘણું જ (બાર પાનામાં આપવામાં આવ્યું છે, તે મુફ બરાબર તપાસવાની ખામી હેઇ પ્રકટ કરનારે હવે પછી ધ્યાનમાં રાખવાની જરૂર છે.
જેન સુબોધ ભક્તિમાળા–જુદા જુદા આધુનિક કવિના બનાવેલ સ્તવન, સંવાદ અને ઉપદેશક પદનો આ એક સંગ્રહ છે. જેમાં કન્યાવિક્રયનો સંવાદ ધ્યાન ખેંચનારો છે. જે વાંચવા જેવો છે. કિંમત પાંચ આના. પ્રકટ કર્તા શાહ બાલાભાઈ છગનલાલ-અમદાવાદ કીકાભાઈની પિળ.
* શ્રી શંગાર વૈરાગ્ય તરંગિણી–- શ્રી સોમપ્રભાચાર્ય પ્રણતા. અનુવાદક હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા. મૂળ સાથે ભાષાંતર આ લઘુ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. ભાષાંતર સાથે દરેક પદનું સ્પષ્ટીકરણ આપવામાં આવેલ હેઈ વાંચક વર્ગને સહેલાઈથી સમજી શકાય તેમ બનેલ છે. એકંદર રીતે પઠન માટે ઉપયોગી થયેલ છે. કિંમત રૂા. ૦-૪– પ્રકાશક જેને સ્વયંસેવક મંડળ-ઇન્દોર.
જેન ઘમકે વિષયમેં અજન વિદ્વાનેકી સમ્મતિયાં–આ લઘુ ગ્રંથ મુન્સી કેસરીમલ મેતીલાલ રાંકા અજીનવીસ-ખ્યાવરના તરફ હિંદીમાં પ્રકટ થયેલ છે. આ ગ્રંથમાં જૈન ધર્મની પ્રાચીનતા યાને ઉત્તમતા માટે જૈનેતર અનેક વિદ્વાનના ઉંચા અભિપ્રાય નામો સાથે આપેલા છે તે વાંચવા જેવા તેમજ જૈનેતર વિદ્વાને જૈન ધર્મને જાણ્યા સિવાય જે આક્ષેપ કરે છે તેને ધડે લેવા જેવા છે.
નીચેના ગ્રંથ અને રિપોર્ટો ભેટ મળેલા છે જે ઉપકાર સાથે
સ્વીકારવામાં આવે છે.
૧ માબાપને ચરણે. શ્રી સ્ત્રીસુખદર્પણ માસિકના તંત્રી શેઠ દેવચંદ દામજી–ભાવનગર ૨ પ્રેમની પ્રતીતિ ૩ રૂપસુંદરી હિંદી. નંબર ૬૨. શ્રી આત્માનંદ જેન ટ્રેકટ સેસાઈટી-અંબાલા. ૪ ખનકકુમાર , નંબર ૬૧ ૫ શ્રી અજિતનાથ તથા શ્રી સંભવનાથ ચરિત્ર , નંબર ૬૩ ,, ૬ શ્રી રસિક સત્તરભેદી પૂજા. ઝવેરી ભોગીલાલ ધોળશાજી–અમદાવાદ. ૭ ત્રીજી પ્રાણી રક્ષક પરિષદને રીપોર્ટ. સં. ૧૯૭૮ વર્ષ ૩ જુ. વઢવાણકાપ 1 પ્રાણુરક્ષક સંસ્થા. રાજકેટ. ૮ શ્રી જેને શ્રેયસ્કર મંડળ સં. ૧૯૭૪-૭૫-૭૬ નો રીપોર્ટ. મેસાણા. ૯ શ્રી બાળમિત્રમંડળનો રીપેટ સને ૧૯૨૨. ઉના. ૧૦ દશાશ્રીમાળી સ્વયંસેવકમંડળને રીપોર્ટ. સને ૧૯૨૦-૨૧-૨૨-૨૩. ભાવનગર.

Page #25

શ્રી પંચપરમેષ્ઠી ગુણ રહન માળા,
(વિવિધ અનેક ચમત્કારિક કથાઓ સાથે શ્રી પંચપરમેષ્ટીના
૧૦૮ ગુણાનું અપૂર્વ વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન. )
સકલ મંત્ર શિરામણ, અનેક ગુણ ક૯પ મહોદધિ, ચોદપૂર્વ ના સારભૂત પંચપરમેષ્ટી નમસ્કાર મહામત્ર કે જેના મહીમા કઢપત્રક્ષ કરતાં પશુ અધિક શાસ્ત્રકાર મહારાજે વણ વેલ છે, અને જે ધ્યાન કરવાયાગ્ય છે; નવલાખવાર વિધીપૂર્વક જપ કરતાં-નર્ક નું નિવારણ થતાં ભવના પારાક્ષ પમાય છે, એમ અપૂર્વ મહીમા શાસ્ત્રમાં વણ વેલ છે.
આ મહા મંગળકારી પ ચપરમેષ્ટીરૂપ નવકાર મંત્ર કે જેના ૧૦૮ ગુગા હાઇને તેના ચમકારપ્રભાવ તથા તેનું ફળ ઉદાહરણ પૂર્વક વિસ્તારથી આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે કે જેના અભ્યાસ અને આરાધનથી માનવજન્મ સફળ થાય છે. | જિતેશ્વર ભગવાને આત્માના માલ માટે ધ્યાન-તપ ઉક) ક્રિયા કહેલી છે અને ધ્યાન પંચપરમેષ્ટીના ૧૦૮ ગુણોનું થઈ શકે છે. આ ગ્રંથમાં શ્રી પંચપરમેષ્ટીના ૧૦૮ ગુણાનુ અપૂર્વ વણ ન તેટલા માટેજ આપવામાં આવેલ છે. પંચ પરમેષ્ટી, શ્રી અરિહે ત, સિદ્ધ, આચાય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ પ્રુનિરાજ અને તેના અનુક્રમે બાર, આડ, છત્રીશ, પચીશ અને સત્તા - rદીશ ગુણો મળી ૧૦૮ ગુણ થાય છે, કે જેનું નવકારવાળા દ્વારા ધ્યાન થઈ શકે છે. આ ૧૦૮/ ગુણાનું જાણુ પણ સત્ર કાઈ તે ને હાઈ રીકવાથી હાલ ધ ભાગે નવકારવાળીમાં ગુણાને બદલે માત્ર નવકાર મંત્રનું એક એપાર એક મરણ થાય છે; પર તુ શાસ્ત્ર મહારાજનું કથન પચ પરમેષ્ટીના ૧૦ ૮,
શરણ, નવકારવાળT &ારા મેક્ષ મેળવવા માટે કરવાનું ફરમાન છે. જેથી
તમીત્તે શ્રી જિનલાલમુર મહારાજની આજ્ઞાથી શ્રી ખરતર ગુછના વિકા
મવિજય. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આ ગ્રંથમાં તે ઉત્તમોત્તમ ગુણાતું” એ
2 સાક્ષદાયી વ ન અતેકે ગુમ-કારી કથા. વ્યાનુયેાગની હકીકતા,
' સાપીને કરી મોક્ષના અભિલા પિઓ માટે એક - અલોકિક રચના કરી છે..
એક દરે આ ગ્રંથ માં નાગ દશ કે અને ધ્યાન કરવા માટે બહુ ઉપયે ગી છે. નવકાર મંત્રના જપ કરનાર ' હાPિ ખાસ આ ઝ ધ લિરણવા સાંભળવા આ દર વા એ ય છે. જેથી તેની મહત્તા અને ઉપયોગિતાના સંબંધમાં જેટલું લખીચે તેટલું ઓછું છે. આવી જાતના વિસતારયુક્ત ગ્રથ પંચ પરમેષ્ટીના ગુણા માટે આ પ્રથમ પ્રકટ થયેલા છે.
દરેક જૈન બંધના ઘરમાં, લાઈબ્રેરીમાં, નિવાસ સ્થાનમાં મરણું, મનન માટે આ ગ્રંથ અવશ્ય હાવજ જોઈએ. ઉંચા કાગળ ઉપર, સુદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી, સુશોભિત બાઈડીંગથી અલ કૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા. ૧-૮-૦ પોરટેજ | દ,
મળવાનું ઠેકાણું- શ્રી. જેન આત્માનદ સભા-ભાવનગર,

Page #26

કરકસર.
‘ કરકસર માટે ભાગે દરેક સુધારાના પાયારૂપ છે. તેના સિવાય રેલ્વે, નહેરો, વહાણા, તાર, દેવળા, વિશ્વવિદ્યાલય, શાળાઓ, વર્તમાનપત્રો કે એવી બીજી કૈાઈ માટી કે મૂલ્યવાન સંસ્થાઓ આપણી પાસે હોત નહિ, પોતે કંઈ કિંમતી કામ કરી શકે તે પહેલાં મનુષ્ય થાડું' પશુ ધન વસાવેલું હોવું જોઈએ. જ્યાં સુધી મનુષ્ય કરકસર વિનાને જ ગલી હુતા, ત્યાં સુધી ઉપર બતાવેલી અગર બીજી તેવી એકે સંસ્થા સ્થપાઈ નહોતી, તેમ કોઇ
જાતની પ્રગતિ થઈ નહોતી. પોતાના અને પોતાના ઉપર આધાર રાખનારાના કે ભવિષ્ય માટે ધનના સંચય કરવાની આવશ્યકતા નાનપણુથી સતત ધ્યાનમાં રાખવા જેવી સુધરેલા માણસના એકે બીજો સ્પષ્ટ ધર્મ નથી. ઘંણા ડાડ્યા અને સજજન માણસે આવક કરતાં ખરચ ઓછો રાખવાનો નિયમ પાળે છે અને આ નિયમ જેવા હિતકા૨ક બીજો નિયમ નથી ટેકામાં સૌએ સુધરેલા માણસની પૈઠે બચાવતાં શીખવું જોઈએ. પશુ જ ગલીની પેઠે મારે જે કમાયા તે આજેજ વાપરી નાંખવું જોઈએ નહિં. ખન્સ નામના કવિ યુવાને સલાહ આપતાં કહે છે કે “ લક્ષમી દેવીનું ચિત્ત ચા૨વામાં, તેની નિરંતર સેવા કરવામાં અને ગમે તે છળકપટથી તેની માલ મીલકત લઈ લેવામાં માનની હાઇ એ ઉપથી, પરંતુ તે ધન ભૂમિમાં સંતાડી રાખવાનું નથી તેમ માજ આવે છે. થિી, પરંતુ સ્વતંત્ર થવાના કીતિ"વત હકક મેળવવામાં તેના - જર્ચત છે. ' એ ઉપદેશ સંગીન છે અને વાચક તે સ્વીકારી તે તંત્રી શેક દેવચંદ દાએવી આશા છે. કઇ પણ ટેકીલા અને ઉચ્ચાભિમાની માણી
થાતા માટે બીજો ) ઉપર આધાર રાખવામાંજ સુખ કે સતેાષ કિજેન ટ્રેક્ટ સોસાઈટી માણસ પારકા ઉપર જીવે છે તે હજી નાદાન છે એમ ગણાય. A કિ રાજ્યના લાયક નાગરિક ભાગ્યેજ ગણુાય. આપણા દેશની સલામતી અને આબાદી વિદ્વાન માણસ ઉપ૨. કોટ્યાધિપતિઓ ઉપર કે કેવળ નિધન લેકે ઉપર આધાર રાખતી નથી, પરંતુ અતિ ધનિક તેમ અતિ દરિદ્ર નહિ એવા ડાહ્યા, બુદ્ધિશાળી, ઉદ્યોગો અને કરકસર કરવાવાળા મધ્યમ વર્ગના માણસેા ઉપર આધાર રાખે છે.”
શ્રી. એન્ડ્રયુ કાને ગી.

Page #27