Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ॐॐ
THE ATMANAND PRAKASH REGISTERED No. B. 431
Pras
www.kobatirth.org
श्रीमविजयानन्दमूरिसद्गुरुभ्यो नमः - ॐॐ
669996566
नंबर. विषय
૧ જીનેશ્વર સ્તુતિ તથા સમ્યકા
शहर
आत्मानन्द प्रकाश.
{ सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः
सम्यक्त्वं सत् प्रदत्ते प्रकटयति गुरौ वीतरागे च भक्तिं माधुर्य नीतित्रल्ल्या मधुरफलगतं राति संसारमार्गे । भव्यानारोहयस्यास्महितकर गुणस्थानपाटी प्रकृष्टां आत्मानन्द प्रकाश: सुरतरुरिव यत्सर्वकामान् प्रसूते ॥१॥
पुस्तक १३.} वीर संवत् २४४२ फागुन, आत्म सं. २०, प्रकाशक- श्री जैन आत्मानंन्द सभा,
PRER
692
વિષયાનુક્રમણિકા.
श्री
१७७
...
स्त्रि पद्य. ૨. શ્રીઅવતી પા નાથની ઉત્પત્તિ. ૧૭૮ ૩ શ્રાવક ધર્માંચિત આચારાપદેશ ૧૭૯
४ सुक्तमुक्तावली (भाषा-अनुवाद) १८१
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५.४. नगर
69 d
विषय
પૃષ્ઠ
૫ આત્માના માનસિક કરણા. ૧૮૫ ૬ જીવન અને મૃત્યુ.
१८४
अंक ८ मो.
भावनगर.
છ “ શ્રી કેળવણી કુંડ અને શ્રી जैन आत्मानं सला. "
お
१८७
૮ મનુષ્યને શાથી હાર ખાવી પડે છે? ૧૯૮ ૯ વર્તમાન સમાચ.ર.
૧૯૯
For Private And Personal Use Only
पार्किङ - भूक्ष्य श. १) व्यास अर्थ माना ४.
ધી આનદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ. છાપ્યું-ભાવનગર,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અમારા માનવતા ગ્રાહકોને ખુશખબર.
તેમાવર્ષની અપૂર્વ ભેટ.
અમારા માનવંતા ગ્રાહાને જણાવવા રજા લઇએ છીયે કે, આ માસિકનું આ તેરમુ વર્ષાં ચાલતુ હાવાથી જેના આઠ અડકે પ્રસિદ્ધ થઈ ચુકયા છે. જેથી દર વર્ષ મુજબ આ વર્ષે પણ ધારા મુજબ પ્રત્યે જૈન બંધુએ . અને અહેનેાને પાન-પાઠનમાં ઉપયાગી, અવશ્ય જ્ઞેય, ઉપાદેય યાગ્ય, કથાનુયાગના અતિ રસીક અને સાધક ગ્રંથ અમારા કદરદાન ગ્રાહકોને આ વર્ષની ભેટની બુક તરીકે આપવાનું પસંદ કરવામાં આવ્યું છે. તે ગ્રંથનુ નામ અને તે સબધી હકીકત હવે પછીના અંકમાં આપવામાં આવશે.
દરેક વર્ષે` ધારા મુજબ નિયમિત ભેટની ક્ષુક આપવાના ક્રમ માત્ર અમારાજ છે, તે અમારા સુજ્ઞ બંધુઓના ધ્યાન બહાર હરોજ નહીં.
આઠે આઠુ માસ થયા ગ્રાહકા થઈ રહેલા અને તેમાં આવતા વિવિધ વિષયોનો આસ્વાદ લેનારા અમારા માનવંતા ગ્રાહકો ભેટની મુકના સ્વીકાર કરી વી. પી. સ્વીકારી લેશે જ એમ અમાને સંપૂર્ણ ભસે છે. છતાં અત્યારસુધી ગ્રાહક રહ્યા છતાં ભેટની બુકનું વી. પી. જે ગ્રાહક્રાને પાછું વાળવું હોય અથવા છેવટે બીજા ક્હાના બતાવી વી. પી. ન સ્વીકારવું હાય તેએ મહેરબાની કરી હમણાંજ અમાને લખી જણાવવું કે જેથી નાહક પોસ્ટના પૈસાનું નુકશાન સભાને ખમવું પડે નહીં, તેમજ અમોને તથા પોસ્ટખાતાને નકામી તસ્દીમાં ઉતરવું ન પડે. એટલી સુચના દરેક સુત્ત ગ્રાહા ધ્યાનમાં લેશે એવી વિનતિ છે.
નમ્ર વિનંતિ અને એક ખુલાસા
આ સભા તરથી આર્થિક સહાયવડે પ્રસિદ્ધ થતાં સંસ્કૃત ( મૂળ ટીકાના ) ગ્રંથા સહાય આપનાર બંધુઓની ઇચ્છા અને આ સભાના ધારા મુજબ, દરેક મુનિમહારાન્તે અને સા ી મહારાજને તેઓશ્રીના સમુદાયના ( વિદ્યમાન ) ગુરૂ અથવા વડીલ મુનિરાજશ્રીની મારફત મંગાવવાથી, કાઇ પણ શ્રાવકના નામ ઉપર પુસ્તક ગેરવલ્લે ન જાય તેવા હેતુથી પાસ્ટેજ પુરતા પૈસાનુ વી. પી. કરી ભેટ મેાકલવામાં આવે છે. હસ્તલીખીત જ્ઞાનભંડારાને પણ મંગાવવાથી ભેટ મેકલવામાં આવે છે. આવા પ્રશ્નધ છતાં તેમજ અનેક વખત વિનંતિ કરવા છતાં હજી પણ કેટલાક મુનિરાજો ગુરૂ મારફત ન મગાવતાં પરબારા પત્રા લખે છે, તે તેએ શ્રીને વિન ંતિ છે કે ઉપર લખ્યા પ્રમાણે મગાવવા કૃપા કરવી. તે સિવાય બીજીરીતે ધારા મુજબ મે.કલી શકાતા નથી. વળી વિશેષમાં એ પણ જણાવવા રજા લયે છીયે કે સાંભળવા પ્રમાણે કેટલીક વ્યકિતએની એવી માન્યતા છે કે પૂરેપૂરી જે ગ્રંથમાં આર્થિક સહાય મળે તેવા ગ્રંથા સાધુ સાખી મહારાજાએ અને જ્ઞાનભડારાની જેમ શ્રાવકને પણ શા માટે ભેટ નહીં આપવા ? તે બાબતમાં ખુલાસા એવા છે કે ગ્રંથૈને અંગે મળતી દ્રવ્યતી રકમ . તે જ્ઞાન ખાતુ હાવાથી અને તેને જ્ઞાનાહાર થતા હાવાથી તેમજ તે ખાતાથી છપાયેલા પુસ્તકાની ઉપજેલ મૂળ રકમ વગેરે પશુ જ્ઞાનખતુ કહેવાતુ હાવાથી તે ખાતે જમે થતાં શ્રાવકને જ્ઞાન ખાતામાંથી ભેટ આપી શકાતાં નથી. તેથી તેવા ગ્રંથેના ખપી જૈન બધુએ તે મુદ્દલ કીંમતે કે તેધી એછી કીંમતે ગ્રંથ આપવામાં આવે છે અને તે પૈસા પણ જ્ઞાન ખાતે લઇ જવામાં આવે છે; આવી સ્થિતિ હોવા છતાં કેટલાંકા એવી અમે મારે છે કે આર્થિક સાય મળ્યા છતાં ગ્રન્થે વેચે છે, પણ અત્યાર સુધીના પાયેલા તમામ સંસ્કૃત ગ્રંથ જેમાં કે આર્થિક સહાય સપૂ મળેલી છે તેવા ગ્રંથા સાધુ
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરછલ્હee૭૭*લાક કાકાસાહ@ારમા
ofકલી
છબિછશિ6
કર્યું છે કે, બી,
પણ કાશી
eft
;િ
સકઝિ#િછોઝિઝિ9િોકિઝન્ન ભિન્ન છોક્કોલિથોશિeગળ
છે.
'
श्ह हि रागषमोहाद्यन्निनूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नोविधेयः॥
' ની
;
શું પુતર ] વીર સંવત ૨૪જર,
હજુન આત્મ સંવત 3૦. [ J ૮ મો.
जिनेश्वर स्तुति.
(શાર્દૂલવિક્રીડિત) જેના 'સત્ત્વથકી સદા પ્રસરતું ભવ્યાત્મ સૃષ્ટિ વિષે; તેજ: જ્ઞાન તણે પ્રકાશ વિલસે જેનેંદ્ર દષ્ટિ મિશે; જેનું દર્શન શાંતિથી પ્રવાહનું સંગર આનંદમાં, તે શ્રી ભાવ જિનેશ્વર પ્રણમીએ આત્માર્થના રંગમાં.
सम्यक्चारित्र पद्य.
(શિખરિણું.) પ્રકાશે સદવતું વિરતિ સુખથી આત્મઘટમાં, જણાવે એ રાગે અવિચલપણે જ્ઞાનપટમાં; યતિ કે આગારી ગ્રહણ કરતા આત્મબળથી, નમ ચારિત્રી જે કરષણ કરે કર્મ હળથી.
કાય. ૧ પરાક્રમ. ૨ મોક્ષની અભિલાષાના. ૩ ચારિત્રના અસંખ્ય સ્થાને. આ ગૃહસ્થ. ૫ સમ્યક ચારિત્રધારી પુરૂષ. ૬ ઉખેડી નાંખે.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ranwwwwwwwwwwwwrrorise
॥२॥
॥३॥
૧૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ॥ श्री अवंती पार्श्वनाथकी उत्पत्ति और, विक्रमराजाने
कीया हुवा जैन धर्मका स्वीकार. ॥
(श्री अवंती पारसनाथ भगवान- स्तवन.) (श्री स्थूलिन मुनि गणमां शिरदार जो.-ए देशी) जोने पाणी अवंती पारसनाथजो, शिवपुर जावा सुंदर डे संगाथजो; जगमा जोतां एहवो साथी नहि मोजो.
॥१॥ नहि मले तो होशे बूरा हालजो, ते माटे कहुं बु आणी बहु वहालनो; उत्पत्ति कहुं तेहनी ते हवे सांजलोजो. सांनलवाथी थाशे सुंदर ख्यालजो, अवंतिमां थया अवंति सुकुमालजो; अणसण करी गया नलिनीगुल्म विमानमांजो. विमान जेवू कर्यु देवन तस बालेजो, पार्श्वनाथ नगवानतणुं माहाकालेजो; बापने नामे तीर्थ तिहां प्रगट थयुंनो..
॥ प्रगट थयो ब्राह्मणमां तव अन्यायजो, मूर्ति दबावी महादेव दीया गयनो; सिघसेन दिवाकर तिहां आवी चढ्याजो.
आवी चढ्यो देवनमा तव नूपालजो, विक्रम नामे प्रजातणो प्रतिपालजो; सर्वज्ञ पुत्र बिरुद धारी सूरि देखीयाजो. देखीयाके उपन्यो एह सवालनो, नमता नथी केम महादेव महाकालजो; तव अबधुत रुपधारी एम जचरेजो. उचरे मुज नमस्कार तुज देवजो, फाटी पम खेद थशे ततखेवजोः । तो राजा कहे फाटवा द्यो करो वंदनाजो. वंदन करु बु राजा था सावधानजो, एम कहोने वत्रीसीतुं विधानमो तथा कल्याणमंदिरथी पत्नु स्तवना करीजो.
* હાલમાં શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસજી મહારાજ શ્રી સંપત્તવિજયજી મહારાજ વગેરે ઉજજયની નગરીમાં પધારેલા છે. અહીં શ્રી અવં પાર્શ્વનાથજી મહારાજનું તીર્થ છે. આ તીર્થની ઉત્પત્તિ અને વિક્રમરાજાને કરેલ બોધ સંબંધી ઉપરના સ્તવનમાં ઇતિહાસિક નોંધ છે અને તે ઉક્ત માહાત્માનું બનાવેલું સ્તવન છે. વળી આ શહેરમાં સંવત ૧૩૩૩ ની પ્રતિષ્ઠિત શ્રી ભદ્રેશ્વરસૂરિ મહારાજાદિ ૧૧ આચાર્યો મહારાજની ભવ્ય મૂર્તિઓ છે, જે ખરેખર દર્શન કરવા લાયક છે.
(मणेर)
॥७॥
॥॥
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આવક ધચિત આચારપદેશ.
૧૯ स्तवना करके नीकट्यु तेज अपारजो, पार्श्वनाथनी प्रतिमा प्रगट थइ सारजो, ते देखी राजा कहे कोण ए देव ने जो. देवनी कही गुरु ए वात तमामजो, ते सांजळी पूजा माटे सो (१००)गामजो, आपी राजा बारव्रत धारी थयोजो. व्रतधारी श्रावक थश्ने बहुमानजो, देवगुरुर्नु अति कर्यु गुणगानजो संघवी थयो मोटो श्री सिघाचन तणोजो.
I !ા सिकाचळमां सूरि पदना धारजो, आत्मारामजी शिष्य सकन शणगारजो सदमी विजय शिष्य हंस प्रन्नु णमे मुदाजो.
શ્રાવક ધચત આચાપદેશ.
(પંચમ વર્ગ.)
(ગતાંક ૭ માના પુષ્ટ ૧૬૮ થી શરૂ.). ૧ સકળ જન્મમાં સારભૂત એવો માનવ ભવ પામીને સદાય સુકૃત્ય કરણી વડે
સુજ્ઞ જજોએ તેને સંપૂર્ણ રીતે સફળ કરી લેવો જોઈએ. ૨ નિરંતર ધર્મકરણ કર્યાથી સદાય આત્મસંતોષ થાય છે, એમ સમજી સુજ્ઞ
જનેએ દાન, ધ્યાન, તપ અને શાસ્ત્ર અભ્યાસ વડે સફળ દિવસ કરે. ૩ પિતાના આયુષ્યને ત્રીજો ભાગ બાકી રહે છતે અથવા છેવટે છેલે સમયે જીવ
પરજન્મ સંબંધી શુભાશુભ આયુષ્ય પ્રા કરીને બાંધે છે. ૪ આવખાને ત્રીજો ભાગ બાકી રહેતાં પાંચ વ પ્રસંગે શુભ કરણી
કરતો છતે જીવ પિતાનું પરભવ સંબંધી આવખું નક્કી બાંધે છે. ૫ બીજ તિથિનું આરાધન કરતાં બે પ્રકાર ( સાધુ અને ગૃહસ્થ સંબંધી) - ધર્મ આરાધી શકાય છે, તેમજ સુકૃત્યો કરતાં રાગ અને દ્વેષને જીતી શકાય છે. ૬ પંચમીનું પાલન કરતાં પાંચ જ્ઞાન, પાંચ ચારિત્ર અને પાંચ વ્રતની પ્રાપ્તિ
થાય છે અને પાંચ પ્રમાદને પરાભવ નિશ્ચ થાય છે. ૭ અષ્ટમીનું આરાધન કર્યાથી આઠ કર્મનો ક્ષય થાય છે; આઠ પ્રવચન માતા
(સમિતિ, ગુપ્તિ)ની શુદ્ધિ થાય છે અને આઠ મદનો પરાજય થાય છે. ૮ એકાદશીનું સેવન કર્યાથી અગીયાર અંગેનું નિ આરાધના થાય છે તેમજ
શ્રાવકની અગીયાર પડિમાનું પણ આરાધન કરાય છે. ૯ અહો? ચતુદશીનું આરાધન કરનાર ચંદ રાજલોકની ઉપર મેક્ષમાં જઈ. વસે છે, વળી તે ચૌદ પૂર્વોનું પણ આરાધના કરી શકે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦
શ્રી આભા પ્રકાશ
૧૦ આ ઉપર જણાવેલાં પાંચ પર્વો અધિકાધિક ફળદાયક છે. તેથી એમાં કરેલી સુકૃત કરણી અધિક ફળદાયક અને છે.
૧૧ એમ સમજી સુજ્ઞ જના પર્વ દિવસે વિશેષે કરી ધર્મ કરણી કરે અને પાષષ પ્રતિક્રમણાદિકને આરાધતાં સ્નાન મૈથુનને પરિહરે.
૧૨ મુક્તિને વશ કરવાને પરમ ઔષધ સમાન પાષધવ્રત પર્વ દિવસે સુજ્ઞજન આદરે, તેમ કરી ન શકાય તેા સામાયક વ્રત વિશેષ આદરે.
૧૩ વળી ચ્યવન, જન્મ, દીક્ષા, કેવળજ્ઞાન અને નિર્વાણુ એ પાંચે અરિહંત દેવાનાં કલ્યાણકા છે, તેનું આરાધન સુજ્ઞજનોએ કરવુ.
૧૪ ૧૫ એક કલ્યાણુક હેાય ત્યારે એકાશન, બે હેાય ત્યારે નીવી, ત્રણ હાય ત્યારે પુરિમટ્ઠ સહીત આયખિલ અને ચાર કલ્યાણુકા હાય ત્યારે ઉપવાસ કરે. પાંચ કલ્યાણકા હાય ત્યારે પૂર્વાધ ( પુરિમતૢ ) સહીત ઉપવાસ કરે. આ કલ્યાણુક તપ પાંચ વર્ષે સુજ્ઞજનો પૂર્ણ કરે. (ઉપર જણાવેલા પૂર્વાધ ના અર્થ અન્યત્ર એકાસણુરૂપ કરેલા દેખાય છે. )
૧૬ વળી અરિહંતાકિ વિશસ્થાનક પદાને ભવ્યાત્માએ આરાધે અને એકાશનાર્દિક તપવડે ભાગ્યવંત જના તેના વિધિ સાચવે.
૧૭ વિધિ અને ધ્યાનયુક્ત જે ઉકત વીશસ્થાનકાનું આરાધન કરે, તે મહાનુભાવ આત્મા દુ:ખ વિદારક એવુ શ્રેષ્ઠ તીર્થંકર નામ ક ઉપાર્જે છે.
૧૮ સાડા પાંચ વર્ષ પર્યંત જે ઉજવળ પંચમીનું આરાધન કરે છે, તે પાંચમીંગતી જે મેાક્ષ તેને પ્રાપ્ત કરે છે.
૧૯ વ્રત પૂર્ણ થયે છતે ઉજમણુ કરે, તેવી શક્તિ ન હોય તે ખમણું એવડું વ્રત કરે અને તપના દિવસ જેટલાં માણસ જમાડે.
૨૦ પંચમીના જમણામાં પાંચ પાંચ ઉત્તમ જ્ઞાનનાં ઉપકરણા તેમજ ચૈત્યનાં પણ પાંચ પાંચ સુંદર ઉપકરણા કરાવે
૨૧ વળી પાક્ષિક ( પાખી ) પ્રતિક્રમણ અને ચતુર્દશીના ઉપવાસ કરે છે તે શ્રાવક પેાતનાં ઉભય પક્ષ ( પિતાના તથા માતાના ) વિશુદ્ધ કરે છે.
૨૨ બુદ્ધિશાળી શ્રાવક ત્રણે ચામાસીમાં છઠ્ઠતપ કરે અને સર્વોપરી સંવત્સરી પ દિવસે અઠ્ઠમતપ કરે સાથે પ્રતિક્રમણાદિક આવશ્યક પણ સાચવે.
૨૩ સઘળી (છએ) અઠ્ઠાઇઓમાં અને વિશેષે પ દિવસે પેાતાના ઘરે ખાંડવાનુ દળવાનુ વિગેરે આરંભનું કામ કરવાનું પરિહર.
૨૪ પર્યુષણ પર્વ માં સ્વચ્છ મનથી કલ્પસૂત્ર સાંભળે અને શાસનની ઉન્નતિ કરતા પેાતાના શહેરમાં અમારી પળાવે.
૨૫ શ્રાવક રૂડાં ધર્મનાં કામ કરતા સતેાષ ન પામે, તેતેા પ્રતિદ્દિન અધિકા અધિક પ્રીતિ–ભક્તિથી ધર્માંકાયા કરતાજ રહે.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સૂક્તમુક્તાવળી.
૧૧
૨૬ પર્યુષણુપ માં સાવધાનપણે જે કલ્પસૂત્ર શ્રવણ કરે તે આઠભવની અંદર મહા મંગળકારી મેાક્ષપદને પામે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭ સદાય સમ્યકત્વરત્નનુ સેવન કરવાથી અને બ્રહ્મવ્રત ( શીલવ્રત ) ને પાળવાથી લાકમાં જે પુન્ય પ્રાપ્ત થાય છે, તે શ્રી કલ્પસૂત્ર સાંભળવાથી પ્રાપ્ત થાય છે. ૨૮ વિવિધ દાન દેવા વડે અને તપ તપવા વડે તથા સારાં તીર્થોની સેવના કરવા વડે જે પાપક્ષય થાય, તે કલ્પસૂત્ર સાંભળવા વડે જીવના પાપના ક્ષય થાય.
૨૯ મુક્તિ એટલે મેાક્ષ ઉપરાંત કાઇ ઉચું પદ-સ્થાન નથી. શ્રી શત્રુંજય તી ઉપરાંત કાઇ ઉંચું તીર્થ -સ્થાન નથી અને સમ્યગ્દર્શન-સમ્યકત્વ ઉપરાંત ઉંચુ તત્ત્વ નથી તેમ શ્રી કલ્પસૂત્ર ઉપરાંત કેાઇ અધિક સૂત્ર નથી.
૩૦ દીવાળીની અમાવાસ્યામાં શ્રી વીર પ્રભુનું નિર્વાણ થયેલ છે અને દીવાળીના પડવાને દિવસે શ્રી ગૌતમ ગણધરને કેવળજ્ઞાન ઉપન્યુ છે તેમનું તેવે વખતે અવશ્ય સ્મરણુ કરવુ.
૩૧ દીવાળીના દીવસે એ ઉપવાસ કરીને જે ગીતમસ્વામીનું સ્મરણુ-ધ્યાન કરે છે, તે નિશ્ચે આ લોકમાં તેમજ પરલાકમાં ભારે સુખસંપદા ( મહેાદય ) ને પામે છે.
૩૨ ઘરદેરાસરમાં અને ગામના દેરાસરમાં વિધિ સહિત શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુની પૂજા ભક્તિ કરીને પછી મંગળદીવા ઉતારીને સુજ્ઞ શ્રાવક પેાતાના ભાઇ ભાંડુઓની સગાતે ભાજન કરે.
૩૩ જિનેશ્વરોના પાંચ કલ્યાણક દિવસાને મેટકાં લેખીને તેવે પ્રસંગે સારા અથી જનાને સ્વશક્તિ અનુસારે યથાચિત દાન આપે.
૩૪ આ રીતે રૂડા પ દિવસે કરેલાં ઉત્તમ કૃત્ય અને રૂડા આચારના પ્રચાર વડે અધ કર્યાં છે, એવા શ્રાવક ઉત્તમ વિધિ વડે શુદ્ધ બુદ્ધિને પુષ્ટ કરી સ્વર્ગ સંબંધી સુખને લાગવી મુક્તિના સુખને પામે છે.
કર્માંનાં દ્વાર જેણે
सूक्तमुक्तावली.
(સુગમભાષા અનુવાદ,)
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૭૧ થી શરૂ.)
‘વિષય લુબ્ધતા તજી સુશીલતા સેવા.’
૩૭ કામાંધ બની જે સ્વસ્રીના અનાદર કરી, પરસ્ત્રીમાં લુબ્ધ બને છે, (અથવા જેણે ત્રૈલેાક્ય ચિન્તામણિ એવું શીલરત્ન સમસ્તપણે વિષ્ણુસાડયુ છે.) તેના અપ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. યશને ઢાલ જગમાં વાગે છે, પિતાના ઉત્તમ વંશમાં મશીને કૂ દેવાય છે, દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિ ચારિત્રને જલાંજલિ દેવાય છે. સગુણરૂપી બગીચામાં આગ લગાડાય છે, સઘળી આપદાઓને આવવા નિમંત્રણ અપાય છે, અને મોક્ષનગરના બારણે દ્રઢ કમાડ વાસવામાં આવે છે. - ૩૮ જે મહાનુભાવો શીલ-બ્રહ્મચર્યને ધારે છે, તેમને સિહ, હાથી, જળ અને
અગ્નિ પ્રમુખ ઉપદ્રવ ક્ષય પામે છે, કલ્યાણ પરંપરા વૃદ્ધિ પામે છે, દેવતાઓ સહાય કરે છે, કીતિ વિસ્તરે છે, ધર્મમાર્ગમાં પુષ્ટ થાય છે, પાપ પ્રણષ્ટ થાય છે, અને સ્વર્ગનાં તથા મોક્ષના સુખે નજદીક આવતાં જાય છે.
૩૯ નિર્મળ શીલ કુળના કલંકને હરે છે, પાપ પંકનો ઉછેર કરે છે, પુન્યની વૃદ્ધિ કરે છે, પ્રતિષ્ઠાને વધારે કરે છે, દેવતાઓને નમાવે છે, ભારે ઉપસર્ગોને સંહરે છે, અને હેલા માત્રમાં સ્વર્ગ અને મોક્ષના સુખ મેળવી આપે છે.
૪. નિર્મળ શીલના પ્રભાવથી મનુષ્યને નિશ્ચ કરી અગ્નિ પણ જળરૂપ થાય છે, સર્પ પણ ફૂલની માળરૂપ થાય છે, સિંહ પણ હરિણ સમાન થઈ જાય છે, પર્વત પણ પથ્થરની શિલ્લા જે થઈ જાય છે, ઝેર પણ અમૃત જેવું, વિઘ-આપદા પણ સંપદારૂપ, શત્રુ પણ મિત્રરૂપ, સમુદ્ર પણ નાનકડા તળાવ તુલ્ય અને અટવી પણ નિજઘરરૂપ થઈ જાય છે. નિર્મળ શીલને આ પ્રભાવ સમજી સુજ્ઞ ભાઈ બહેને એ ઉક્ત શીલત્રત-બ્રહ્મચર્ય પાળવામાં દ્રઢ પ્રયત્ન કરે ઘટે છે.
માયા-મમતા તજી સંતેષ વૃત્તિને ધારણ કરે. ” ૪૧ પરિગ્રહરૂપ નદીનું પુર વૃદ્ધિ પામ્યું છતુ જડ-જળની કલુષતને પેદા કરd, ધમ–વૃક્ષનું ઉમૂલન કરતું, નીતિ કૃપા અને ક્ષમાદિક કમલિનીઓને પીડા કરતું, લોભ-સમુદ્રને વૃદ્ધિ પમાડતું, મર્યાદારૂપ કાંઠાને ભાંગતું, અને શુભ મનરૂપ હંસને ઉડાડી મૂકતું શીશી વિટંબના પેદા કરતું નથી? અપિતુ પરિગ્રહ વૃદ્ધિ ક્લેશકારી જ છે.
૪૨ પરિગ્રહ ઉપર અત્યંત રાગ-મૂછ કલહરૂપ હાથીઓને કૂદવા–રમવા વિધ્યાટવી સમાન છે, ક્રોધ-કષાયરૂપ ગીધડાંને રમવા મશાન તુલ્ય છે, કèરૂપ સર્પોને રહેવાને બિલ સમાન છે, દ્વેષરૂપ ચેરને ફરવા માટે સંધ્યા સમય સમાન છે, પુન્યરૂપ વનને બાળી નાંખવા દાવાનળ સમાન છે, મૃદુતાનમ્રતારૂપ વાદળાંને વેરી નાખવા વાયરા સમાન છે, અને ન્યાય-નિતિરૂપ કમળનો નાશ કરવા હિમ સમાન છે.
૪૩ વળી વૈરાગ્ય-ઉપશમને શત્રુરૂપ, અસંતોષને મિત્રરૂપ મેહને સખાઈ, પાપની ખાણ, આપદાનું સ્થાન, કુષ્માનનું ક્રિડાવન, વ્યાકુળતા-સંકલ્પને વિકલ્પ ભંડાર, અહંકારને વજીર, શેકને હેતુ, અને કલેશ-કંકાસનું ક્રિડાગ્રહ એ પરિયહ વિવેકી જનેએ પરિહરવા ચોગ્ય જ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સૂક્તમુક્તાવળી.
૧૯૭
૪૪ જેમ ઈન્પણાં વડે અગ્નિ તૃપ્ત થતા નથી અને જળ સમૂહ વડે સમુદ્ર તૃપ્ત થતા થતા નથી, તેમ અત્યંત મેહમાં મુંઝાયેલ પ્રાણી પણ ઘણાં ધન વડે પણ વૃદ્ધિ પામતા નથી. વળી મુગ્ધ એમ પણ જાણુતા વિચારતે નથી કે સમસ્ત દ્રવ્ય-સંપદાને અહીંજ અનામત મૂકીને આત્મા તેા ( પોતે કરેલી કરણીને અનુસારે ) પરભવમાં જાય છે તે પછી હું ફ઼ાગત શા માટે ઘણાં પાપના સ ંચય કરૂ છું. આવા વિચાર કરાય તેા તેથી પણ જીવ પાપથી પાછે ઓસરી શકે. અને કંઈક સતાષ વૃત્તિને ધારી પરભવ પણ સુધારી શકે.
“ ક્રોધના ત્યાગ કરી ક્ષમાગુણ સેવા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
99
૪૫ જે ક્રોધ, પ્રકૃત્તિ બગાડવા મદિરાના મિત્ર છે, ભય ખતાવી સામાના - ળજા ફફડાવવા—અત્યંત ત્રાસ ઉપજાવવા કાળા નાગ જેવા છે, શરીરને ખાળવા અગ્નિ સમાન છે, અને જ્ઞાનાદિક ગુણુના નાશ કરવા અત્યંત વિષ વૃક્ષ સમાન છે, તેવા દુષ્ટ કધને આત્મકલ્યાણની ખરી ઈચ્છાવાળા સજ્જનાએ મૂળમાંથી જ ઉખેડી નાંખવા જોઇએ–તેની ઉપેક્ષા નજ કરવી.
૪૬ તપ અને ચારિત્રરૂપ વૃક્ષને જો શાન્ત-વૈશગ્ય-સમતારૂપ જળ વડે સિચ્યુ હાય તેા તે કલ્યાણની પર’પરારૂપ અનેક પુષ્પાથી વ્યાપ્ત બની મેાક્ષ ફળ આપે છે, પરંતુ જો એ ઉત્તમવૃક્ષ ક્રોધ–અગ્નિની આંચ પામે છે, તે તે ફળાય રહિત ખની ભસ્મીભૂત થઇ જાય છે.
૪૭ જે ક્રોધ - સંતાપને વધારે છે, વિનયને લેાપે છે, મિત્રતાને નષ્ટ કરે છે, ઉદ્વેગ ઉપજાવે છે, અસત્ય વચન મેલાવે છે, કલેશ-કલહ કરાવે છે, યશના ઉદ કરે છે, મતિ બગાડે છે, પુન્યાયના નાશ કરે છે, અને નરકાદિ નીચ ગતિ આપે છે, તે દુષ્ટ રાષ સજ્જનાએ તજવા ચેાગ્ય છે.
૪૮ વળી જે અગ્નિની જેમ ધર્મ વૃક્ષને બાળી નાંખે છે, હાથીની જેમ નીતિલતાને ઉખેડી નાંખે છે, રાહુની જેમ મનુષ્યાની કીર્તિ-કળાને કલંકિત કરે છે, વાયરાની જેમ સ્વાર્થરૂપી વાદળાંને વેરી નાંખે છે, અને તાપની જેમ તાપરૂપી આપદાને વિસ્તારે છે, એવા નિર્દય કાપ કરવા કેમ યેાગ્ય હાય ?
For Private And Personal Use Only
“ અહંકાર તજી વિનય-નમ્રતા આદરા. ’
૪૯ વિનયાદિ ઉચિત આચરણના સેવન થકી હું ભવ્યાત્મન ! તુ અતિ ક્રુગમ એવા માન પર્વત ઉપર ચઢવાનું હવે મૂકી દે. કેમકે તેમાંથી અતિ ભારે આપદારૂપી નદીએની શ્રેણિ નીકળે છે, વળી જેમાં ઉત્તમ જનેને માન્ય એવા જ્ઞાન, ઔદાર્ય, ધૈયાદિક ગુણાનું નામ પણ નથી–લવલેશ માત્ર પણ ગુણુ નથી, પરંતુ હિંસા બુદ્ધિરૂપી ધુમાડાના ગોટા વડે વ્યાપ્ત અને યાગ્ય વૃત્તિને અગમ્ય એવા ક્રોધ દાવાનળને જે ધારણ કરે છે.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
૫૦ અહંકારથી અંધ થએલો પ્રાણું મદોન્મત્ત હાથીની પેરે ઉપરૂપ બંધન સ્તંભને ભાંગત, નિર્મળ બુદ્ધિરૂપ સાંકળને તોડતે, દુર્વચનરૂપ ધુળના સમૂહને ઉડાડતે, આગમ-વચનરૂપ અંકૂશને અવગણતો પૃથ્વી ઉપર યથેચ્છ ફરતે, અને નમ્રતાવાળા ન્યાય માગને લેપતો કયા કયા અનર્થ નથી કરતે ? અપિતુ અહંકારી માણસ સઘળા અનર્થ પેદા કરે છે.
૫૧ જેમ નીચ માણસ અન્યકૃત ઉપગારની અવગણના કરે છે, તેમ અભિમાની અહંકારી પુરૂષે ત્રણે વર્ગને લેપ કરે છે, જેમ વાયુ વાદળાને વેરી નાંખે છે, તેમ મદ ગ્ય આચારને લોપ કરે છે, જેમ વિષધર પ્રાણીઓના જીવિતને નાશ કરે છે, તેમ માન વિનયને નાશ કરે છે, જેમ હાથી કમલિનીને ઉખેડી નાખે છે, તેમ મદ–અભિમાન યશ-કીતિને નાશ કરે છે.
પર પ્રાણીઓના સકળ વાંછિતાર્થને પૂરનાર વિનયજીવિતને જે હરી લે છે, તે જાત્યાદિમાન-વિષથી ઉત્પન્ન થયેલા વિષયવિકારને, તું વિનયરૂપ અમૃતરસવડે શાન્ત કેર. ,
માથા કપટને મૂકી તમે સરલતા આદરે.” પ૩ કલ્યાણ કરવામાં વાંઝણી, સત્ય-સૂર્યને અસ્ત કરવા સંધ્યા સમાન દુર્ગતિરૂપ સ્ત્રીની વરમાળા, મેહરૂપ હાથીને રહેવાની શાળા, ઉપશમરૂપ કમળને બાળવા હિમ સમાન, અપયશની રાજધાની અને સેંકડે ગમે કષ્ટ જેની પેઠે રહેલાં છે, તેવી દુષ્ટ માયાને તું તજી દે. - ૫૪ અનેક પ્રકારના ઉપાયવડે જે કપટ કરી અન્યને છેતરે છે, તે મહા અજ્ઞાન યુક્તજને પિતાને જ સ્વર્ગ અને મેક્ષના ખરા સુખથી બનશીબ રાખે છે-પિતે પતને જ છેતરે છે.
૫૫ જે દુબુદ્ધિ ધનના લાભથી, અવિશ્વાસના વિલાસસ્થાનરૂપ કપટને કેળવે છે, તે દુધને પીતો બિલાડે જેમ ડાંગને દેખતો નથી, તેમ આવી પડતી અનર્થ પરંપરાને દેખી શકતો નથી.
પ૬ જેમ અપચ્ચ જમણ પરિણામે રેગ પેદા કર્યા વગર ઝરતું નથી, તેમ કપટ કેળવવામાં તત્પર ચિત્તવાળા મુગ્ધજનને છેતરવા જે કળા-કૌશલ્ય (ચતુરાઈ) કેળવે છે તે આ લોકમાં પણ કંઈપણ નુકશાન કર્યા વગર રહેજ નહિ, કંઈને કંઈજ નુકશાન કરે જ. પરભવમાં નરકાદિ નીચ ગતિ યા સ્ત્રી અવતાર પ્રાપ્ત થાય છે, માયાકપટ ઉપર શ્રી મલ્લીનાથના જીવ મહાબલનું દષ્ટાંત વિચારી ધર્મકાર્યમાં પણ કપટ કેળવવાની કુટેવ સર્વથા તજી દેવી.
લેભ-તૃષ્ણા તજી સંતોષનું સેવન કરે.' - પ૭ જેઓ ધનાધ બની ભયંકર અટવીમાં ભમે છે, વિકટ દેશાન્તરમાં ફરે છે, અથાગ સમુદ્રને ઉલ્લઘે છે, બહુ કષ્ટ સાધ્ય ખેતી કરે છે, પણ સ્વામીથી સેવા કર
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માના માનસિક કથ્થા.
૧૯૫
છે, અને હાથીઓના સમૂહના સંઘટ્ટવડે જેમાં ચાલવુ દુ:શકય છે, એવા યુદ્ધસ્થા નમાં પણ્ જાય છે. એ સ લેાભનેાજ પ્રભાવ સમજી તેના જય કરવા પ્રયત્ન કરવા.
૫૮ મેહુરૂપ વિષવૃક્ષના મૂળરૂપ, પુન્યરૂપ સમુદ્રનું શાષણ કરનાર, કાપ અગ્નિને પેદા કરનાર, પ્રતાપપ સૂર્યને આચ્છાદન કરવા મેઘ જેવા, કલહનું ક્રીડાસ્થાન, વિવેકરૂપ ચંદ્રને રાહુતુલ્ય, આપદારૂપી નદીને મળવા સમુદ્ર તુલ્ય અને કીર્તિરૂપ લતાઓને નાશ કરવા હસ્તી તુલ્ય એવા યાભનાજ પરાભવ કરો.
૫૯ સમસ્ત ધર્મ રૂપ વનને બાળી નાંખવાથી વૃદ્ધિ પામતા દુ:ખરૂપ ભસ્મવાળા, વિસ્તરતા અપયશરૂપ ધૂમાડાવાળા, અને ધનરૂપ ઇન્ધનના સમાગમ થતાં અત્યંત વધતા એવા લાભાગ્નિમાં સર્વ ગુણા પતંગની પેરે ભસ્મીભૂત થઇ જાય છે, એમ સમજી સુજ્ઞજનાએ દુ:ખદાયી લાભ તૃષ્ણાના ત્યાગ અને સતાષના આદર કરવા યુક્ત છે. તે સ ંતેષના પ્રભાવ શાસ્ત્રકાર પાતેજ બતાવે છે.
૬૦ સમસ્ત દોષ રૂપ અગ્નિને ઉપશમાવવા મેઘવૃષ્ટિ સમાન સતાષને જે મહા નુભાવા ધારે છે, તેમની આગળ કલ્પવૃક્ષ ઉગ્યે પ્રત્યક્ષ થયા જાણવા. કામધેનુ તેમના ઘરે આવી, ચિન્તામણિ રત્ન હથેળીમાં આવ્યુ, દ્રવ્ય નિધાન નજદીક આવ્યા, વળી આખુ જગત નિચે વશ થયું અને સ્વર્ગ તથા મેાક્ષની લક્ષ્મી પણ સુલભ થઈ જાણવી. આવા હેતુથી સ ંતેષજ સેવવા ઉચિત છે. અપૂછ્યું .
આત્માના માનાયક કરો.
( ગયા વર્ષના છેલ્લા અંકના પૃષ્ટ ૩૬૯ થી શરૂ. )
ગયા અંકમાં અમે બુદ્ધચાત્મક મન વિષે કહી ગયા છીયે હવે પછી ક્રમમાં ત્રીજી દિવ્ય મન (spiritual or super eonscious mind) આવે છે, જેમ બુદ્ધિના વ્યાપારા તમારા “હું” ના વિષય અની શકે છે, તેમ મનના આ ઉપરી પ્રદેશમાંથી આવતા ભવ્ય સ્ફુરણેા પણ તમારા વિષય બની શકવા યોગ્ય છે. તેના ઉપર તમે વિચાર કરી શકેા છે, તેનુ પ્રથક્કરણ કરી તેના સ્વરૂપનું નિદાન ચાકસ કરી શકો છે અને ખીજા સર્વ વિકારી કે વિચારાની માફક આ પ્રદેશમાંથી આવતી વસ્તુઓ ઉપર પણ તમારૂં શસ્ત્ર ચલાવી શકેા છે. ગમે તેવી ઉચ્ચ ભાવના કે દિવ્ય સ્ફુરણ પણ તમારા સ્વરૂપથી એક ભાતિક પદાર્થની જેમ ભિન્ન છે અને તે અનાત્મ કાટીમાં મુકાવા યાગ્ય છે. આ મનમાંથી ઉદ્દભવતા વ્યતિકરા તેમજ એ મનના સ્વરૂપનું હજી આપણામાં એટલુ બધુ અજ્ઞાન છે કે તે સબંધી ગમે તેવી બુદ્ધિમત્તા ભરી ચર્ચા પણ આપણે માટે વ્યર્થ છે. એ ઇશ્વરી મનમાં પ્રવેશવા જેવી હજી માપણી સ્થિતિ ખ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૬
'શ્રી મામાનદ પ્રકાશ
ની નથી. આપણા વર્તમાન વિકાસવાળા માનસીક બંધારણની સાથે સરખાવતા તે દિવ્ય મનની કશી પણ કપના અત્યારે આપણને આવી શકે નહીં. આ મન જેમનામાં
ન્યુનાધિક અશેવિકસ્યું હોય છે તેમના સંબંધે આપણુ અલ્પજ્ઞ મનુષ્યના બધા ધોરણે ૨૮ જાય છે. અને આપણા માપીઆથી તેમને માપી જેવા પ્રયત્ન કરે એના જેવી મુખઈએકે નથી. એ મનમાં એવી અદભૂત વસ્તુઓ ભરી છે કે જેની સાથે સરખાવતા આપણામાં સર્વોત્કૃષ્ટ ગણાતા વિજ્ઞાનની ટેચે પહોંચેલા મનુષ્યના મન માંહેના પદાર્થો એ માત્ર રત્નની સરખામણીમાં ચળકતા બીલોરી કાચના કટકા જેવા છે. તેમ છતાં એ દિવ્ય મનની સાથે સંબંધમાં આવેલા મહાજને પણ એવા અર્થવાળા વા આપણને આપતા ગયા છે કે ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ અને ઉત્કૃષ્ટમાં ઉત્કૃષ્ટ માનસ વિકાસ ઉપર તેમનું “હું” તે જુદુજ વિરાજી રહ્યા કરે છે અને તેના આધિપત્ય નિચેજ બધા પ્રકારના તેમના વ્યાપાર ચાલતા હોય છે. ઉન્નતમાં ઉન્નત માનસીક અવસ્થા પણ “હું” ના આધિપત્ય તળે જ વર્તતી હોય છે. મનની બધી સ્થિતિઓ એ “હું” થી પર છે અને આત્મા તેને યંત્ર તરીકે વાપરતો હોય છે. વર્તમાનમાં આપણે આપણને આપણું મનની સહાય વિના અનુભવી શકતા નથી. ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ મનસ્થિતિવાળા મહાપુરૂષને પણ જે “હું” ને અનુભવ થએલો હોય છે તે પણ તેમના દિવ્ય મનની સહાય દ્વારાજ થએલે હોય છે. ખરૂં છે કે તેને મનું મન એક શાંત અક્ષુબ્ધ સરાવર જેવું હોવાથી “હું” નું પ્રતિબિંબ ઝીલવા અત્યંત લાયક બનેલું હોય છે. છતાં પણ એટલું ભૂલવાનું નથી કે તેમને પણ મનના યંત્ર વિના ચાલતુ નથી જ, તે યંગ વિનાની આત્માની સ્થિતિ કેવી હશે તેને ખ્યાલ આવો મહાજનોને પણ દુષ્કર છે. હમે તે વિષય સંબધે હમારૂ અજ્ઞાન ખુલ્લા દિલથી કબુલ કરી દઈએ છીએ. મનુષ્ય પોતાથી અલ્પ સરખી પણ ઉપર ઉચ્ચતાએ વિરાજતા આમાની મનોસ્થિતિમાં પ્રવેશી શકતો નથી તે પછી એવા અનંત પ્રગતિને રસ્તો કાપી પરમાત્મકેટીમાં પ્રવેશેલા આત્માનું સ્વરૂપ સમજવાનો આગ્રહ કર્યો મૂર્ખ લખી શકે ?
હું” પિતાને પ્રકાશ પિતા ઉપર નાખી મનના યંત્રની સહાય વિના પતાને સિધેિ રીતે વિષય કરી શક્તો નથી તેમ છતાં “હું” તો ગમે તેવી નિકૃષ્ટ સ્થિતિમાં પણ રહેલું જાય છે, જેને આપણે નિગોદ કેટીના જે કહીએ છીએ ત્યાં પણ આ “હું” તે અવ્યકતપગે રહેલું જ હોય છે. જેમ જેમ મનનું બંધારણ ઉચ્ચ પ્રકારનું બનતું જાય છે, અર્થાત્ તે યંગ વધારે વધારે પાણીદાર અને કાર્યકર બનતું જાય છે તેમ તેમ તે “હું” ની અધિકાધિક અભિવ્યક્તિ બનતી જાય છે. એક દ્રષ્ટાંતથી “હું” ના સ્વરૂપને બીજી રીતે સમજાવીએ. એક વિજળાન ચ કપ અને તેના ઉપર લગાના ઘણા પ વિંટાળેલા છે એમ માને.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માના માનસિક કરો
જેમ જેમ તે પડ ઉતારવામાં આવે છે તેમ વિદ્યુતના દિપકને પ્રકાશ અધિકાધિક વ્યકત બનતું જાય છે. અને તેમ છતાં તે પડ ઉતરતા પહેલાં પણ દિપકતો ત્યાંને ત્યાંજ અને જેને તેજ હતું. તેના ઉપરથી આવરણે ખસેડ્યા પછી તેના સ્વરૂમાં કશો જ તફાવત પડ્યો નથી. એ દિપક રૂપી “હું” ને આપણને અત્યારે જે કાંઈ ખ્યાલ છે તેનો આધાર તે આત્મદિપક ઉપરથી કેટલા આવરણે ખસ્યા છે તેના ઉપર છે. આથી “હું” નું મૂળ અને વિશુદ્ધ વસ્તુસ્વરૂપ કેવું છે તે જાણવાની આશા રાખી શકાય તેમ નથી. આપણા આવરણાની નિવૃતિના તારતમ્ય અનુસાર આપણું “હું” પ્રતિભા સમાન બને છે અને તે પણ સાક્ષાત્ અથવા અપક્ષ પણે નહી પણ મનના યંત્રદ્વારાજ તેને અનુભવ આવી શકે તેમ છે. આપણું પ્રગતિના પંથમાં જેમ જેમ આપણું પડે ખસતા જશે તેમ તેમ આપણું સ્વરૂપ આપણને તેના વિશુદ્ધ પ્રકાશમાં માલુમ પડતું જશે. એ આવરણે અત્યારે જ ખરી પડવા તત્પર બનેલા છે અને માત્ર તમારા બલવાન સંકલ્પ અને આજ્ઞાની રાહ જોઈ બેઠા છે. મનુષ્યને જ્યારે પોતાનું સ્વરૂપ માલુમ પડે છે અને પિતાને તે આવરણે સાથે સબંધ સમજાય છે તે પછી તે આવરણેની શક્તિ નિર્બળ બને છે અને પોતે સબળ બને છે. જે યંત્રથી આજસુધી તમે પોતે ડર્યા કરતા હતા તે યંત્રના હવે તમે માલીક બન્યા છે. અને તેથી તેની મદદ વડે તે આવરણને કાપી નાંખી તમારા સત્ય સ્વરૂપના અધિક સબંધમાં અને ભાનમાં આવતા હવે તમને કઈ ખાળી શકે તેમ નથી. તમારા યંત્રો તમને સંસારમાં રખડાવવા માટે મળેલા નથી પણ તમારા આવરણને ભેદવા માટે મળેલા છે. આજ સુધી આપણે અવળો કાયદો ચલાવ્યું હતો અને આપણી તલવારથી આપણા ઉપર જ ઘા કયે ગયા હતા, હવે શું કરવું એ સહુએ પતપિતાને માટે શોધી લેવાનું છે.
હવે જ્યારે તમને નિશ્ચય થયે છે કે તમે જે જે વસ્તુને તમારે વિષય બનાવી શકે છે તે તમારાથી ભિન્ન અને તમારા ઉપયોગ અર્થે નિર્માએલું યંત્ર છે, ત્યારે તમને સ્વાભાવિક પ્રશ્ન એ થશે કે એ સર્વ પછી મારા સ્વરૂપભૂત અવશેષ શું રહ્યું ? જ્યારે બધું જ અનાત્મકેટીમાં જાય છે, ત્યારે આત્મકેટીમાં શું રહ્યું? ઉત્તર એજ કે “હું પોતે ” તમે અનંત યુગ સુધી એ “હું” થી નિરાળા બનવા પ્રયત્ન કરશે તે પણ તેને તમારાથી જુદુ પાડી નાખવામાં વિજય પામી શકવાના નહી જ. તમે જેમ પ્રત્યેક પદાથે વિચાર કે ભાવનાને જુદી પાડી નાખી તેને તમારો વિષય બનાવી શકે છે, તે પ્રમાણે તમારા “હું” ના સબંધે કરી શકવાના નહી. તમને એમ રહ્યા કરતું હશે કે “હું” ને પણ વિચાર કરી તેને વિષય કેટીમાં મુકી શકાય અને અન્ય સ્થળ સૂક્ષ્મ પદાર્થોની માફક તેને પણ ભિન્ન અનુભવી શકાય. પરંતુ જરા ઉડે વિચાર કરવાથી માલુમ પડશે કે જ્યારે તમે તેમ કરવા જાઓ છે
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાર ત્યારે તમે ખરી રીતે તમારા “હું” ને જુદે પાડી તેના ઉપર વિચાર ચલાવી શકતા નથી, પરંતુ તમારા એકાદ માનસિક લક્ષણને જુદુ પાડી તેના ઉપર જ તમારા શસ્ત્રને પ્રયોગ કરે છે. તમે તે વખતે કઈ મને ધર્મને તમારા “હું” ને વિષય બનાવી તેને તમારાથી ભિન્ન અનુભવે છે. તમારૂં “હું” તો આ બધે વખત આ માનસિક લક્ષણોને જુદા પાડી તેના ઉપર વિચાર કરવાના કામમાં રોકાએલું રહે છે. વિષય અને વિષયી, પરીક્ષક અને પરીક્ષિત, વિચાર કરનાર અને વિચારવાની વસ્તુ, જ્ઞાતા અને ય, એ બધું એક જ હોઈ શકે નહી. સૂર્ય જેમ પોતાના સ્વરૂપથી જુદા પડી પોતાના ઉપર પ્રકાશ ફેંકી શકતો નથી તેમ “હું” પણ પિતાથી નિરાળે પડી જઈ પોતાના “હું” ઉપર પ્રકાશ ફેંકી શકતો નથી. તમે ઘણીવાર હું ને વિચાર કરતા હશો. તમારૂં “હું” તો તે વિચારકાળે વિચારની જ ક્રિયામાં નિયુક્ત થએલ હોય છે. અને તેને તમે કદી પણ તમારે પોતાનો વિષય બનાવી શકે નહી. અને તમારાથી ભિન્નરૂપે-વિષયરૂપે કદી જ અનુભવી શકવાના નહીં. તમે પુછશે કે જે તેમજ હોય તો પછી “હું” ના હેવાપણાની સાબીતી શું ? એજ કે સર્વ કેઈને “” નું ભાન, પિતે અસ્તિમાન છે એવી જ્ઞતિ નિરંતર રહ્યા કરે છે. “હું” નથી એમ કહેનાર જ “હું” પોતે છે. એ “હું” ની શંકા કરનાર પતે જ “હું” છે. આત્માને જે કાંઈ ઉચમાં ઉચ્ચ જ્ઞાન લશ્યમાન છે, તે “ હું છું” એજ છે. એ સિવાયનું બધું જ્ઞાન તેના સાથે સ્વરૂપ સબંધ ધરાવનાર નથી, પરંતુ ક્ષણવારને માટે યંત્રની માફક વાપરવા માટે જ છે. - છેવટના પ્રકરણમાં “હું” જ માત્ર તમારા વાસ્તવ સ્વરૂપ સાથે કાયમને સબંધ રાખનાર તમને જણાઈ આવશે. એને ગમે તેટલા પ્રયત્નથી પણ તમે તમારાથી દૂર અનુભવી શકવાના નથી. જે તમારી સાથે નિત્ય સબંધ રાખનાર છે એજ તમે છે. જેને તમે “હું” કહો છો તે પોતે જ તે છે. તે તમારાથી ખુટે પડવાની ચેખી ના પાડે છે. તે અચળ, અમર, અવિકારી છે. ચૈતન્ય મહાસાગ૨નું તે એક બિંદુ છે. જેવી રીતે તમે “હું” ના મૃત્યુની કલ્પના કરી શકવામાં નિષ્ફળ બને છે, તે જ પ્રકારે “હું”ને તમે તમારાથી દૂર અનુભવવાની કલ્પનામાં પણ નિષ્ફળ નિવડે છે. વસ્તુ માત્રને દૂર મુકનાર પોતે દૂર કેવી રીતે જઈ શકે ? જે તમે “હું”ને નિરાળુ કરી શકે તે પછી એ “હું”ને વિષય કરનાર બીજું કેણુ અવશેષ રહેશે ? અત્ર અને તત્ર ઉભયસ્થાને એક જ “હું” કેવી રીતે રહી શકે? “હું” એ “હું નથી” એ ગમે તેવી ભીષણ કલ્પનામાં પણ આવી શકે જ નહી. કપનાનું સામર્થ્ય અમર્યાદ છે, તે અનંત બ્રહ્માંડેને ભેદીને પાર જઈ શકે છે; છતાં જ્યારે તેને “હું નથી” એવી કલ્પના કરવાની આજ્ઞા કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે પોતાની તેમ કરવાની અશક્તિ કાંઈપણ શરમ વિના કબુલ કરે છે. વિશ્વમાં જે
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માત્માના માનસિક ક.
કેઈપણ એવી વાત હોય કે જે જેને મનુષ્યની કલ્પનાશકિત ગ્રહી શકવા અસમર્થ હોય તો તે એક જ છે. અને તે એ કે “હું નથી” એમ તે કદી જ કલ્પી શકવાની નહી.
મનુષ્ય પોતાના વાસ્તવ “હું” ના ભાનમાં આવે એના જે અન્ય કઈ પણ ઉત્કૃષ્ટ મહાભાગ્યનો પ્રસંગ નથી. એ ભાનમાં વિશ્વની સમસ્ત શક્તિઓ સુતાવસ્થામાં રહેલી છે, અને જ્યારે તે પોતાના ભાનમાં આવે છે ત્યારે તે સર્વ કોઈને યંત્રની માફક વાપરી શકવા સમર્થ બને છે. આ ભાનમાં પ્રવેશવા માટે આત્મા અનંતકાળથી પર્યટન કર્યા કરે છે. જ્યારે તે પોતાના “હું” ને મેળવે છે ત્યારે તે આધ્યાત્મિક સૃષ્ટિમાં પ્રવેશ કરવાને લાયક બને છે. જે ક્ષણથી એ ભાનમાં દાખલ થાય છે તે ક્ષણથી તેનું ભાવી બદલી જાય છે. તે મનુષ્ય મટીને ત્વરાથી દેવત્વને પ્રાપ્ત કરતો ચાલે છે. પછી તેના ચક્ષુઓ ઉઘડે છે અને વિશ્વના મહા સંકેતને તે પ્રત્યક્ષ કરી શકે છે. અત્યારે જે રસ્તો તિમિરાવૃત ભાસે છે, તેનું પ્રત્યેક પદ પછી પ્રકાશયુક્ત જણાવા માંડે છે. ટુંકામાં મનુષ્ય ઝડપથી પિતાના અંતિમ વિરામના પદ ભણી ગતિ કરવી શરૂ કરે છે.
આમાં અમેએ કશીજ નવી વાત તમને કરી નથી એમ ગણી તમે તેને ઉડાવી દેશે નહીં. તમારામાંથી ઘણાઓને આ સ્પષ્ટિકરણમાં એકની એક વાતની પુનરાવૃતિ અને શબ્દજાળ જણાશે અને કદી તમને પણ તેમ જણાયું હોય તો તેમાં તમારે દેષ નથી. જે ભાવના હજી જનહૃદયને છેકજ અપરિચિત છે, તેનું ગમે તેટલું પ્રબળ વિવેચન લોક હૃદયમાં કશીજ ઉંડી અસર પ્રકટાવતું નથી. તે માત્ર સપાટી ઉપરજ રહ્યા કરે છે. તેના અંત:કરણને ભેદીને એક તસુ પણ તે ઉંડુ ઉતરતું નથી. છતાં જે આટલી શબ્દની મારામારી પછી હમ આ વિષયનું મહત્વ તમારા મન ઉપર પ્રગટાવી શકયા હઈએ તો આ પ્રયત્ન છેકજ નિષ્ફળ ગયેલો નહીં ગણાય. અમારી તમારા પ્રત્યે એટલી જ પ્રાર્થના છે કે “આ વાતને માલ વિનાની ગણું ઉડાવી ન દેશે. તે અત્યંત મહત્વની અને તમારા ભાવિના વિકાસકમના આ ધારભૂત છે એમ ગણી તેને અત્યંત સન્માન આપશે.” આ સત્યનું પ્રતિપાદન કરવા માટે શાસ્ત્રકારોએ કરેડ ગ્રંથ રચ્યા છે. અને અનેક પ્રકારેઅનેક રસ્તે, અનેક વિધિથી એજ મુદ્દો જન હૃદય ઉપર અંકિત કરવા ઉદ્યમ સે છે.
જ્યાંસુધી “હું છું” એ વાતનો ગાઢ અનુભવ ન થાય ત્યાંસુધી તે પ્રકારનો નિત્ય અભ્યાસ કરે,એ ભાનને તમારા અંતઃકરણમાં ઉંડુ ઉતરવા દે. આ સત્ય ગ્રહણ કર્યો પછી તમે તમારા સ્થળ સૂક્ષ્મ કરણોને અતિ અધિક અસરકારક રીતે વાપરી શકશે. કેમકે પછી તમને પ્રતિતિ થએલી હશે કે મન એ મારૂં હથીઆર માત્ર છે, અને મારી આજ્ઞા ઉઠાવવાને બંધાએલું છે. તમે તમારા મનની વૃત્તિઓના વિકારેના
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી માત્માન ૬ પ્રકા.
અને આવેગેના ગુલામ નથી, પણ એ તમારા સેવક છે એમ તમને નિશ્ચય થશે. અત્યારે એ બધા તમારા “હું” સાથે સેળભેળ બની ગયા છે. જેમ પોતાનું પદ ન * સમજનાર નૃપતિ સાથે તેના પ્રવાસ અને નેકરે અણઘટતી છુટ લઈ ગમે તેમ વતે છે, તેમ જ્યાં સુધી તમારું પદ તમને સમજાયું નથી અને એ પદના ભાનમાં પ્રવેશ્યા નથી ત્યાં સુધી તમારા માનસીક હથીઆરે પણ તમારી સાથે ગમે તેમ વર્યા કરે છે. પરંતુ જે ક્ષણથી નૃપતિ પિતાનું પદ અને સ્વરૂપ સમજી પોતાને અમલ ચલાવવા માંડે છે તે ક્ષણથી જેમ નોકરવર્ગ તેની આજ્ઞા શીર ચઢાવી રાજાની મરજી અનુસાર વતે છે, તેમ આ મા પણ પિતાનું વાસ્તવ “હું” નું પદ સમજી પિતાના કરણે ઉપર પિતાનું સ્વામિત્વ બેસારી શકે નહીં ત્યાં સુધી તેના કારણે પણ ગમે તેમ વર્તે છે. આત્મા પોતાના પદને સમજ્યા પછી ગુલામના પદમાંથી ઉપર ચઢીને માલેકના અધિકારને મેળવે છે, સેવક મટી સેવ્ય બને છે. વાસ્તવમાં તમારૂં “હું” સબળ છે અને તે સિવાયના બધાજ કરણે નિર્બળ છે. તમારા વાસ્તવ “હું” ના રાજ્યાસન ઉપર કેાઈને ચઢવા ન દે. તેમ કરવાથી તમારી તમામ શક્તિઓ તમારી આજ્ઞાવતી બનશે. સામર્થન મહામંત્ર “હું છું” એ પ્રકારના ભાવના સાક્ષાત્કારમાં રહેલો છે. “હું” શિવાયની તમામ વસ્તુઓને અનાત્મકેટીમાં પુરી દઈ, તેની પાસેથી યંત્ર તરીકે કામ લેવાનું ગુપ્ત રહસ્ય આ “હું છું” ના ભાનના વિકાસમાં રહ્યું છે.
મનુષ્ય તેના આત્માના ઉંડાણમાં આટલી વાત દઢપણે સ્થાપીત કરવી જોઈએ કે તેના પ્રત્યેક માનસીક ઉદ્યમ કે પ્રવૃતિની પાછળ તેનું “હું” રહેલું છે. તે મનને કાર્યમાં જોડાવાની આજ્ઞા કરે છે અને તે આજ્ઞાને મન ઉઠાવી લે છે. વાસ્તવમાં તમારૂં “હું” એ મનનું સ્વામી છે. અધિપતિ છે અને મન તેને સેવક–અનુચર આજ્ઞાવાહી છે. તમે રથી Driver છે, મન એ રથ છે. ખરૂં છે કે અત્યારે મનુષ્ય બળદ અને ઘેડાની જેમ જ્યાં ત્યાં હંકાયા કરે છે અને તેને હાંકનારી સત્તા મન છે, પરંતુ તેનું આ કારણ એજ છે કે તેણે હાંકનાર તરીકેને પિતાને હક
સ્થાપિત કર્યો નથી. મનુષ્ય ધારે તે ક્ષણે હંકાવાની ગુલામગીરીમાંથી છુટ થઈ શકે તેમ છે. ખરી રીતે તે મેંઢા જે નથી, પણ સિંહ જેવું છે. મનની બધી સ્થિતિઓએ તેના આગળ હરણ તુલ્ય નિર્બળ છે. પરંતુ સિંહને પોતાના સ્વરૂપ અને જન્મ હકની વિસ્મૃતિ થએલી છે. શાસ્ત્રકાર તેને અનેક રીતના દષ્ટાંત અને ઉદાહરણ આપી જગાડવા પ્રયત્ન કરે છે, પરંતુ ઘણે કાળ ગુલામી અને કેદ અનુભવ્યા પછી પિતે સ્વતંત્ર અને માલીક થવાને ચગ્ય છે, એ વાત તેનાથી માની શકાતી નથી. હવે જાગૃત થવાને સમય છે, તમારા માનસીક સ્વાતંત્ર્યના જાહેરનામા ઉપર હવે તમે સહી કરે અને તમારા મનને ફરમાવી દો કે “અત્યાર સુધી ગમે તેમ ચાયુ પણ હવે હું મારે હક સંભાળું છું. હવેથી તમારે મારી આજ્ઞા શિવાય કાંઈ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માના માનસિક કરણા.
૧૯૧
પશુ હિલચાલ કરવી નહીં. ” આ પ્રમાણે તમારા મનના મહારાજ્ય ઉપર વિનય સ્થાપે.
*
ઘણાનુ એમ માનવું છે કે મનની ાિંતને અનુસરી સુખદુ:ખવાળી અવસ્થા અનુભવ્યા શિવાય મનુષ્યને ચાલે તેમ નથીજ. પરંતુ આ વાત પામર મનુષ્યેાના સબંધેજ સત્ય છે. સંયમી મનુષ્યેા આ કલેશથી મુકત થએલા હાય છે, કેમકે તેમણે મનની વિવિધ અવસ્થાએ ઉપર પોતાના “હું” નું સામ્રાજ્ય સ્થાપેલુ હોય છે, અને તેમના મનના અધા વ્યાપારી એક યંત્ર જેમ ઈન્જીનીઅરની દેખરેખ નીચે ચાલે છે તેમ, તેમની આજ્ઞામાં વશ રહીને પ્રવતા હોય છે. બાહ્ય મનના ઉપર તેમના કાબુ નિરતર સ્થપાએલેાજ રહે છે. અને મનના પ્રત્યેક પ્રવર્તનને પોતાના સર્વોત્કૃષ્ટ હિતના માર્ગે જ દાયે જાય છે. એટલુજ નહી પણ તેઓ પેાતાના આંતર મનને ( Subconscious mind) પણ નિણીત કાર્ય કરવા માટેજ આજ્ઞા આપી મુશ્કેલી હોય છે. અને તેને અનુસરી તે મન નિદ્રામાં અવ્યકતપણે તે નિર્દિષ્ટ કાર્ય ને જ કરતુ હાય છે.
આપણા બધા વિચારા, લાગણીઓ, વૃત્તિએ આવેગેા વિગેરે ઉપર આપણું સ્વામીત્વ હાય એ ભાવના આપણને આ કાળે તદ્દન અપરિચિત છે. એક સહજ સરખી ચિતા આપણને આખી રાત્રીના ઉજાગરા કરાવે અને ગમે તેટલા પ્રયત્ન છતાં આપણા પીછે ન છેાડે, એ પરવશપણાના ખ્યાલ તેના સંપૂર્ણ રૂપમાં આપણુને કયારે આવશે ? કોઇ વાતની ચિંતા કરવી કે નહી અથવા અમુક વિચારીને, વશ રહેવુ કે નહી, તેના નિશ્ચય આ કાળે આપણાથી થતા નથી, એનાથી બીજી મેાટુ કમનસીબ કર્યુ હાઇ શકે ? એક ભયનું વાદળ આપણા શીર ઝઝુમતુ હાય અને આવતી કાલે તે આપણા ઉપર ત્રુટી પડવાનુ છે એમાં શક જેવુ કાંઇજ ન હેાય છતાં તે ભય અને આપત્તિ કરતા તેની પૂર્વગામી ચિતાનુ કષ્ટ સહસ્ર ગુણુ અધિક તિવ્ર છે; એ ચિંતાના કષ્ટથી મુકિત થવાય તેા ખરી આપત્તિને અંગે રહેલ કનું જોર છેજ નરમ પડી જાય છે.
મનુષ્યને તેની પ્રધાન લાગણીઆના વેગ ગમે ત્યાં ઘસડી જાય, તેને નિરતર સતાવ્યા કરે અને તે છેવટ પામર થઇને અવશપણે ઘસડાયા કરે તેના જેવી બીજી એક પણ કફોડી સ્થિતિ સ ંભવતી નથી. અનંતયુગના વારસદાર અજર, અજન્મ અચળ અને વાસ્તવમાં પાત્મ સ્વરૂપ મનુષ્ય તેના લેજામાં ઉત્પન્ન થતા ચિત્રથી ડેર જઇન રંક પામર બની ઢોકે વદને પાતાનુ નિમૅળપણ કબુલ કરે એ સ્થિતિનુ સ્વરૂપ સમજતાં મનુષ્ય કયારે શીખડો ? તેના મનની બનાવટથી મનના સ્વામી ગભરાય એ બીના કાઇ દેવ પાને વિકુવેલી માયાથી ડરી જાય તેના જેવી છે. ચિત્રકાર જેમ પાતાના ચિત્રના ભયાનક દેખાવથી ડરો જતા નથી. કેમકે તે જાણે છે કે ચિત્ર પાતાનીજ બનાવટ છે તેમ ખરી રીતે મનુષ્ય પાડાની માનસીક બનાવટથી
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આ માનદ પ્રકાશ. ડરવાનું નથી. અને છતાં મનુષ્યને એ બનાવટ એટલી બધી વાસ્તવીક અને ડરવા યોગ્ય લાગે છે કે તેમનાથી આ વાત સાચી માની શકાતી નથી. આપણા બુટમાં એક કાંકરે આવી ગયું હોય તો તેને તુર્તજ બહાર કાઢી નાખી તેને ખુંચતે અટકાવી શકીએ છીએ, તે જ પ્રમાણે કઈ ખુંચા કરતો વિચાર આપણામાં પેસી ગયો હોય તો તેને પણ તેજ રીતે આપણે બહાર ફેંકી દઈ શકીએ તેમ છીએ. જેડામાંથી કાંકરે કાઢી નાંખવો આપણને સુલભ અને સરલ ભાસે છે, અને વિચારને તેજ પ્રમાણે કાઢી નાખે દુષ્કર ભાસે છે, તેનું કારણ એ છે કે, આપણે આપણા બુટ ઉપર આધિપત્ય મેળવ્યું છે–તે આપણું હથીઆર છે અને આપણા પગના રક્ષણ અર્થે એક હથિઆર તરીકે તેને વાપરવાનું છે એમ આપણને નિરંતર ભાન રહ્યા કરે છે અને તેથી તેવા ભાનની સહાય વડે તુર્તજ તેને ૫ગથી દુર કરી તેમાંથી કાંકરો કાઢીને ફેંકી દઈએ છીએ. પરંતુ મનના સબંધે તે આ પણું હથિઆર હોવાનું, અને આપણું ઉન્નતિકમમાં માત્ર તે સહાયક તરીકે આપણને તે સાંપડેલ છે, તેવા પ્રકારનું ભાન પ્રગટેલું નથી, તેથી આપણું “હું” જોડા ઉપર જેટલું સ્વામિત્વ ધરાવે છે, તેટલું મન ઉપર ધરાવી શકતું નથી. મનનું પ્રવતેને આપણું હાથમાં નથી, એવું ભાન રહ્યા કરતું હોવાથી તેના કાર્યને આપણે વશ રહેવું પડે છે. અને આપણે આપણુમાં પ્રધાનપણે ચાલતા વિચાર ઉપર આધિપત્ય સ્થાપી શકીએ તેમ છીએ જ નહી એ માન્યતા ચક્કસ થઈ ગઈ છે. આ માન્યતા આપણું મોટામાં મેટું દુર્ભાગ્ય છે.
પ્રાણિ માત્રને પોતપોતાની માન્યતાજ સુખદુઃખનું નિમિત્ત થાય છે, એ વાત આથી સ્પષ્ટ થાય છે. મદારી લોકો વાંદરાને કેવી રીતે પકડે છે તે તમે જાણે છે? તેઓ એવા પ્રકારનું પાંજરૂ બનાવે છે કે જેમાં વાંદરાને ખાલી હાથ આવી શકે પરંતુ મૂડી વાળેલો હાથ ન આવી શકે. આ પાંજરામાં તેઓ દાળીઆ જેવી કાંઈ ખાવાની વસ્તુ મૂકે છે. વાંદરો તેમાં પોતાને ખાલી હાથ નાખી તે વસ્તુ મૂડીમાં ગ્રહણ કરે છે અને પછી તે મૂઠી વાળેલો હાથ બહાર કાઢવા પ્રયત્ન કરે છે. પરંતુ મૂડી વાબેલો હાથ પાછો નિકળી શકે એટલે પાળે અવકાશ હેતું નથી. અને તેથી આ ચકા માર્યા કરે છે. વાંદરે તે વખતે ધારે તો ખાવાની ચીજ પડતી મૂકી ભાગી જઈ શકે છે પરંતુ તેની માન્યતા એવી જ હોય છે કે હવે પાંજરામાં ગડેલે હાથ પાછો નિકળે જ નહીં. આ પ્રકારનું ભાન તેના સ્વાતંત્ર્યને લુંટી લે છે અને મદારી અને વીને તેને હાથ કરી લે છે.
વાંદરાના સબંધેજ આ પ્રમાણે છે એમ નથી, પરંતુ સુધારાની ટોચે પહોંચેલા મનુષ્યના સબંધે પણ તેમજ છે. ઘણું મનુષ્ય પિતાના માનસીક વ્યાપાર સબંધે વાંરાથી કઈ રીતે ચઢી આવી સ્થિતિમાં છે એમ કેઈથી કહી શકાય તેમ નથી. તેઓ જે વિચારને પકડે છે, તે વિચારને વળગી રહેવાથી અને તેની ચિંતામાં સયા કરવાથી તેમની ગમે તેવી પાયમાલી થવાની હેય છતાં તેનાથી તેઓ છુટતા નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માના માનસિક કરા
તેમણે પેાતાની જાતને પેલા વાંદરાની માફક વિચારતાં પાંજરામાં સપડાવેલી હોય છે અને પેાતે ભાગી છુટી શકે તેમ છે જ નહીં એવા ભાનથી દુ:ખ પામ્યા કરે છે. તે તેના વિચારના ગુલામ બની બેસે છે અને તેના ભેજામાં નિરંકુશ વિહરતા રાક્ષસા જે તેની પેાતાની બનાવટના છે, તેમના વડે ત્રાસ વેદ્યા કરે છે.
કુદરતના સામર્થ્ય ઉપર વિજય મેળવનાર, અને વિજ્ઞાનને પોતાના વશ ૧ર્તાવનાર મનુષ્ય તેની એક નાના સરખી દુ:ખભરી લાગણીને લઇને કેવા ક્ષિણ, ચિતાતુર, આ, પામર અને રાંક અની જાય છે. ખરા અર્થમાં મનુષ્ય આ કાળે ભાગ્યેજ જોવામાં આવે છે. મનના ઉપર જેનુ ઈશત્વ છે, એવા જવલ્લેજ દ્રષ્ટિગાચર થાય છે. ચિંતા, વાસના, અને ભાલપ્સાના ચાબુકથી માર ખાતા, ડરતા, અને પેટે ઘસડાતા મનુષ્યેાના દર્શનથી આપણે એટલા ટેવાઈ ગયેલા છીએ કે તેમના દર્શનમાં હવે આપણને આશ્ચર્ય જેવુ કાંઇ રહ્યું નથી. પરંતુ સયમી મનુષ્યાને આદૃશ્ય જોતાં દયા અને કપારી છૂટે છે. તેને આશ્ચર્ય થાય છે કે મનુષ્ય સ્વતંત્ર છતાં શા માટે આ પ્રમાણે હેરાન અને દુ:ખી થાય છે ? પાતે રથી છતાં રથને જોડાઇને શા માટે ચાબુકના પ્રહાર સહન કરે છે ? મનુષ્યનું “હું” એ સર્વને પાતાના આધિપત્ય તળે રાખી શકે તેમ છે છતાં શા માટે તેઓ જાણી જોઈને આ કષ્ટની પરપરાને વેદ્યા કરે છે ? આથી તે પુરૂષો આપણને આપણું સામ્રાજ્ય સભાળવા શાસ્ત્રદ્વારા સહસ્ર મુખે પ્રમાધ્યા કરે છે, પરંતુ આપણે તે ખેાધને ટેવાઈ ગયા છીએ, અને તેમાં કશુજ મહત્વનું હાય એમ માની શકીએ એવી સ્થિતિમાં રહ્યા નથી. આથી અન્ય મહેદ્ર દુર્ભાગ્ય શુ હાઈ શકે ?
વિચારથી છુટવાની કળા ત્યારેજ સિદ્ધ થઇ શકે કે જ્યારે વિચારના સ વ્યાપારાથી મનુષ્યનું “ હું નિરાળુ રહી શકે અને તેના વ્યાપારી તેની આજ્ઞા કે
સ કેતવડેજ થાય છે એવુ ઉંડુ ભાન તેના “ હું ” માં પ્રવેશી શકે. આ કળા સિદ્ધ થવા માટે અભ્યાસની અપેક્ષા છે, પરંતુ એ અભ્યાસના અંતે જે મહદ્દ ફળ વિરાજે છે, તે જોતાં એ અભ્યાસને અંગે રહેલા શ્રમ જરૂર ખેડવા જેવા છે. ખરી રીતે એ કળા સિદ્ધ થયા પછીજ આપણું ખરૂ જીવન શરૂ થાય છે. અત્યારે આપણે કેદી છીએ, અને કેદીનુ જીવન એ કાંઇ ખરૂં જીવન નથી. આપણા જીવનમાં સ્વાતંત્ર્ય, વિશાળતા, વ્યાપકતા મુદ્લ નથી. આપણું માનસ યંત્ર આપણા કાબુમાં આવ્યા પછીના જીવનના ખ્યાલ પણ અત્યારે આવવા પણ દુષ્કર છે.
આથી તમારા “હું” નું તમારા માનસિક કરણા ઉપર સામ્રાજ્ય વિસ્તારવાના અભ્યાસ કરી. તેમ થયેથી તેના વ્યાપારા તમારા સ્વરૂપથી નિરાળા ભાસ્યમાન થશે અને તમારી આજ્ઞાથી ગતિમાં મુકાતા અનુભવાશે. તમને છેવટે એમજ જોશે કે તે તમારૂ યંત્ર માત્ર છે. ધૈય અને ખંતપૂર્વક અભ્યાસની અપેક્ષા છે;
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-- * *
*
* *
*
શ્રી આત્માન પ્રકાશ. પાઠ અઘરે છે, તેની ના નથી, પણ ફળ તેવુંજ મહાન છે. સ્વરૂપની મહત્તા, ભવ્યતા, સામર્થ્ય, અને પ્રભાવમાં પ્રવેશવા માટે ગમે તેવો કઠીન અભ્યાસ કર્તવ્ય છે, તેની કેણ ના કહી શકે તેમ છે?”
જીવન અને મૃત્યુ.
ખાસ કરીને આ વિલાસપ્રિય જમાનામાં પ્રવૃત્તિની એટલી બધી પરંપરાઓ વધી પડી છે કે જ્યાં આદર્શ જીવન કેવું હોવું જોઈએ, તત્સંબંધી વિચાર કરવાનો પણ અવકાશ રહેતું નથી. આપણે તેિજ એ વિચારના પ્રતિબંધક તરીકે એવા સંયોગે ઉભા કરેલા છે અને એ સંયોગને આપણું નિર્બળ માનસિક સ્થિતિ આધીન થતાં સત્ય સ્વરૂપ તપાસવાની દરકાર નહિ હોવાથી જીવનનું અમૂલ્ય રહસ્ય પામવાનું ભાગ્ય પ્રાપ્ત થતું નથી. જીવનનું રહસ્ય વિચારવાને માટે આપણે આત્માને તેની નિર્બળતા અને ઉપાધીઓથી થોડા વખત મુક્ત કરી એને અનેક દષ્ટિબિંદુઓથી તપાસ જોઈએ. આ ક્રિયાવડે માનવ જન્મનું અમૂલ્ય તત્ત્વ પ્રકટ થતાં આત્મામાં એવી અનિવાર્ય જાગૃતિ પ્રકટ થાય છે કે જે દ્વારા તે નિરંતર ઉચ્ચ ઉચ્ચતર દષ્ટિબિંદુઓનું લક્ષ્ય કરી પ્રગતિ કરતા જાય છે અને સ્વહિત અને પરહિતનું પારમાથક તત્ત્વ સમજતાં તે કૃતકૃત્ય થાય છે. - આજે જે વિષય સંબંધી અત્ર વિચારવા ઈષ્ટ ગયું છે તે એ સબળ વિષય છે કે જેમાં ભૂત ભવિષ્ય અને વર્તમાનની સર્વે ભાવનાઓનું સંપૂર્ણ રીતે સંક્રમણ થઈ શકે તેમ છે. શ્રીમદ્ વીરપરમાત્માએ ગણાધિપ ગૌતમને ઉપવા–વિવાછુ એ ત્રણ શબ્દથી જગતના વાસ્તવિક સ્વરૂપને બોધ આ તે શી રીતે ? તેમાં જગતનું સર્વ સ્વરૂપ સમાઈ જાય છે. જીવવું અને મરવું એ પ્રત્યેક પ્રાણી પદાર્થને માટે નિમિત છે. અન્ય સ્થળે જડવસ્તુઓના પ્રસંગમાં ઉત્પત્તિ અને લય એ શબ્દો વપરાય છે. વસ્તુત: જીવન એ ઉત્પત્તિ છે અને મૃત્યુ એ વિનાશ છે. વસ્તુસ્થિતિ આમ હેઈ આ વિષય પરત્વે યથાશક્તિ કાંઈક વિચારીએ અને એ દ્વારા આત્મજાગૃતિને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય તે એના જેવું જગત્માં બીજું કયું સુભાગ્ય છે?
પ્રકટપણે આ પૃથ્વી ઉપર બે દશ્યો છે. એક તો સૂતિકાગ્રહ અને બીજું સ્મશાન. જો કે કુદરતની લીલાઓમાં હિમાલયાદિ પર્વતે, ગંગા વિગેરે નદીઓનું સમુદ્ર સાથે સંગમસ્થાન, આંબા વિગેરે વૃક્ષેની મંજરીઓ તેમજ પુષ્પલતાઓ ગણતરી વગરની છે. તેમજ મનુષ્યના બનાવેલા હેરત ભરેલા કૃત્રિમ નમુનાઓ મકે વિમાને, તાજમહેલો, કિલ્લાઓ, મોટારા, તાર્યા વિગેરે પણ દર્શનીય
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવન અને મૃત
સ્થાના છે. પરંતુ આ બે ઢશ્યા સર્વ સ્થાનાનું કેંદ્ર છે. પાણીમાં જેમ પરપોટા ઉત્પન્ન થાય છે અને તે ઘડી પછી તેમાંજ સમાઈ જાય છે તેમ આ પૃથ્વીના વિશાળ ક્ષેત્રમાં સૂતિકા અને સ્મશાનરૂપ સ્થાનામાં દર પળે અને દર મુહૂતે કેટલા પ્રાણીઓના ઉદય અને અસ્ત થયાં કરે છે. જે પૂર્વે હુંતુ તે ચાલ્યું જાય છે અને જેની ગણના સ્વપ્નમાં પણ ન હોય, તે આપણી સમક્ષ આવી આપણા હૃદય ઉપર સ્થાન લે છે.
જન્મ મૃત્યુ-ઉત્પત્તિ-લયના આ પ્રકારે ગતિ આગતિથી સકલાયલા વિષ આાપશુને એ ગંભીર પ્રશ્નના ઉદ્દભવાવે છે; એકતા એકે જેઓ આ જગમાં અટિ ત્વમાં આવ્યા અને અનેક પ્રાણીઓના સમાગમમાં આવી પૃથ્વી ઉપર પતાવ્યુ જીવન ચિરકાળ પર્યંત અંકિત કર્યું. તેમાં ખરૂં જીવન કાનુ હતુ ? અને મૃત્યુ પછીની તેમની સ્થિતિ કેવી હાઈ શકે ? આ બે પ્રામાં જીવન મૃત્યુ વિષય પરત્યેની આપણી ભાવના સંકલિત થયેલી છે.
મ
૧૯૧
S
જનસમાજમાં સાક્ષર તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલા પ્રોફેસર મણીલાલ નભુભાઈ કહે છે કે ‘ પુરૂષા હીન જીવન મૃત્યુ કરતાં પશુ અધિક દુઃખકારક છે’ આ ઉપરથી એમ ફલિત થાય છે કે એક મનુષ્ય, મનુષ્ય જીંદગીને અંગે તેને મળેલી પચેદ્રિયની સપૂતાથી જ એ મનુષ્ય તરીકે ગણાવવા લાયક નથી, પરંતુ બુદ્ધિના વિકાસ પ્રમાણે યાગ્યતા અનુસાર વિવેક કરી, જેએ આ જગમાં પોતાના વનને સુદર અને સ્વાત્યાગની ભાવનાવાળું બનાવે છે, તેમનું જીવન એજ ખરેખરૂ જીવન છે.
મનુષ્ય સૂતિકા ગૃહનાઞાન કાલાહળ સાંભળી અધીર અને ઉન્મત્ત બની જાય છે અને તેથી જન્મ મૃત્યુના તત્ત્વા વિશે વિચાર કરવાના અવકાશ ન લે એ સ્વાભાવિક છે. તેમજ જેએના જીવનપ્રવાહ યુવાનીમાં નદીના નવાપુરની માફ્ક ખળખળ કરતા વહી જતા હોય છે, એવા પુરૂષા પણ જીવનના ઉપરોક્ત ઉદ્દેશની પરવા ન રાખે એ પણ ખનવા ોગ છે. પરંતુ શિયાળા, ઉનાળા અને ચામાસુ, ખાળ, યુવાન, વૃદ્ધાવસ્થા તેમજ મનના અનેક પ્રકારના સ્થિતિભંગા તરફ નજર કરતાં સ્મશાનના ભીષણ દેખાવને પણ ધ્યાનમાં લેવા જોઇએ; જેઆ સ્મશાનને છેવટનુ સ્થાન માને છે, તેઓ મૃત્યુના સંબંધમાં ઉદાસીનતા ખતાવવાનુ પસંદ કરેજ નહિ.
गृहीत इव केशेषु मृत्युनाधर्ममाचरेत्
એ વાક્યના યથાર્થ નિર્દેશ કરનારનું લક્ષ્યખિંદુ જન્મેલા પ્રાણીઓના છેવટના સ્થાન ઉપર ટકી રહે છે. અને એ લક્ષ્ય િંદુ તેનામાં નવીન ભાવના - પન્ન કરાવી પુરૂષાર્થ પ્રેમી-સ્વધર્મ પરિપાલનામાં નિરંતર જાગૃતિ ઉત્પન્ન કરે છે.
For Private And Personal Use Only
જન્મ ધરી જેમણે ખાવુ, પીવું અને એશઆરામ ભાગવવા એવે જ્ઞ ય કરી લીધેા ડાય તેમને, જેમણે મનુષ્યના સુખદુ:ખમાં ભાગ લઈ માન તજ મને સાક કર્યો છે, તેમને, મયર સિંહાસન ઉપર બેસનારા, કેામળ શય્યામાં સુતારા,.
2
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રા. મશ્કરીથી માનવ જન્મને સાર્થક માનનારા–એ સર્વને સ્મશાનમાં જ સમાવું પડ્યું છે.
ત્યારે હવે પુરૂષાર્થપરાયણ થવું એ આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે. કારણ કે પ્રત્યેક જડ વસ્તુ પણ ઉત્પત્તિ સાથે વિનાશમય છે એમ પ્રત્યેક મનુષ્યને સૂચન રે છે. જેવું મનુષ્યને પોતાની વ્યકિતને માટે પોતાનું અસ્તિત્વ સૂચવે છે, તેવુંજ યેક પદાર્થો પણ સૂચન કરી રહ્યાં છે. પરંતુ જાગૃતિને અપૂર્વ પ્રસંગ બહુજ છા મનુષ્યો પ્રાપ્ત કરી શકે છે. જીવન મૃત્યુની વિકટ ભાવના ઉપર વિચાર ચને બુદ્ધિબળમાં જીવનને મર્યાદિત કરવું એમાં ખરેખરૂં આત્મગૌરવ રહેલું છે.
સ્થૂલભદ્રજીએ બ્રહ્મચર્ય પાલનમાં પુરૂષાર્થનો વિકાસ કર્યો ત્યારે બીજી વર્ષ ગજસુકુમાલજીએ પરિસો સહન કરી દેહ અને ચિત્તદમનમાં પુરૂષાર્થદ્વારા પદ મેળવ્યો. આવા પુરૂષાર્થપરાયણ કૃતકૃત્ય મહાત્માઓના દષ્ટાંતો શાસ્ત્રમાં સળે સ્થળે મોજુદ છે. માત્ર આપણી જડ થયેલી દષ્ટિ તેને યથાર્થ સ્વરૂપે જોઈ શકતી નથી એજ ખામી છે. પુરૂષાર્થદ્વારા આત્મિક ગુણને વિકાસ કરનારાઓ સ્થળ દેહથી મૃત્યુ પામ્યા છતાં જીવન્ત છે, એમ આપણે શાસ્ત્ર દ્વારા દષ્ટિવિકાસ કરીને કહી શકીએ એમાં ખોટું નથી. કેમકે એઓએ જે ગુણોની પ્રણાલિકા પિતાને માટે નિર્માણ કરી બીજાઓને આશ્ચર્યમુગ્ધ બનાવ્યાં છે, એ ગુણોનું આપણી નિર્મળ દષ્ટિ થયા પછી ગ્રહણ થાય છે અને એમને જીવન્ત સ્વરૂપમાં અનુભવાય છે. પણ આ સ્થિતિને માટે આત્મિક વિકાસમાં દરરેજ આગળ વધી તૈયાર થવું જોઈએ.
વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ તપાસતાં પણ ખુલ્લી રીતે સ્પષ્ટ થાય છે કે જગતમાં કોઈ વસ્તુનો વિનાશ નથી. વસ્તુ માત્રની ધ્રુવ-અચલ મર્યાદા છે. આપણે એતિહાસિક સ્થિતિથી જોઈએ છીએ કે જે ઠેકાણે એક વખત પહાડ હતો, ઠેકાણે હાલ સમુદ્ર ગર્જના કરી રહ્યા છે અને સમુદ્ર હતો તે સ્થાને પર્વત થઈ ગયો છે. સ્થળ દષ્ટિથી એમ કહેવાય કે પહાડ અને સમુદ્રને વંસ થઈ ગયો છે; પફનું વિજ્ઞાન (Science) કહે છે કે પહાડ અને સમુદ્રના જે અબ હતા તે અનેક પરિવર્તન છતાં કાયમ છે. મતલબ જે જે આપણે નાશ પામેલું માનીએ છીએ, તેનું એક પણ અણુ કઈ કેઈને વિલુપ્ત થતું નથી.
ત્યારે શું પ્રત્યેક મનુષ્ય સ્મશાનની સ્થિતિ પ્રાપ્ત થયા પછી વિનાશી છે ? વિજ્ઞાન આ પ્રશ્નનો ઉત્તર નકાર કરી આપે છે. કેમકે જે કે મનુષ્ય તરીકેનું અસ્તિત્વ જગંતુ ઉપર મેજીદ નથી કાં પણ ગણાને આવિર્ભાવ જગની દષ્ટિએ સબ પડયે છે તે ગુણેને અને તે મનુષ્યનો વિનાશ નથી કિંતુ અસ્તિત્વ છે. કાવ્યમાં, સાહિત્યમાં કેમ્પમાં સંગીતમાં દાનમાં, શીલમાં, તપમાં કે ભાવનામાં અનુરક્ત
૧. સાથે છે મનુષ્ય તે તે પરિસ્થિતિઓને સિદ્ધ કરી એવી અપૂર્વ કળા પ્રકટાવે છે * * *વમાનાઓ સુધી મનુષ્યદયને હચમચાવે છે અને નવ જીવન પ્રકટાવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
te
જીવન અને મૃત્યુ.
શ્રીમદ્ આન ંદધનજી અને સિદ્ધગિણિની પદ્ય ગદ્ય રચનાએશું આ સૃષ્ટિમાં તે જીવતા છે એવું ભાન આપતાં નથી ? મહાત્મા વીર પ્રભુના અચળ સ દે શા શ્રવણુ કરતાં પહેલાં આપણે ચાવીશસેા વર્ષ પહેલાંના પડદાને ઉચકવા જોઇએ અને તેઓ આપણી સમક્ષ હાય તેમ ભક્તિભાવથી પ્રભુતિ પર પરા કરવી જોઇએ.
નિરપરાધિ પશુઓના ઉદ્ધાર કરનાર અને નિર્વિકારી ખાલબ્રહ્મચારી નેમિનાથજી અત્યારે યુગેાના યુગા વીતવા છતાં મનુષ્યેાના હૃદયમંદિરમાં વિરાજે છે. સુદર્શન શેઠ, જ બુકુમાર, અભયકુમાર અને મેકુમારાદિ અનેક સાત્વિક પુરૂષા સાથે આપણા આત્મા વિનિમય કરવા ઇચ્છે છે. તેનુ કારણ તેમના જુદી જુદી દિશામાં પ્રકટેલા ગુણ્ણાનેજ આભારી છે. આ અવસર્પિણીમાં અનેક મહા સત્વા જન્મ અને મૃત્યુની ચીલાવાળી પદ્ધતિને પ્રાપ્ત કરી ગયા છતાં જીવનને જાગૃતિ અર્પનાર જે ગુણૅ વડે મા ભૂમિને ઉજ્જવળ કરી ગયા છે અને જેમણે પોતાના વ્યકિતમય જીવનને સમષ્ટિમય બનાવ્યુ છે તેઓ અત્યારે ભલે આપણી મધ્યમાં માજીદ ન ાય તા પણ અત:કરણમાં તેઓ ઉપસ્થિત છે. ખરી પરમાર્થ વિદ્યાનુ (Theology) રહસ્ય એ છે કે મૃત્યુ તેમને સ્પર્શ કરી શકયું નથી. ગુણાવડે તે જીવંત છે. માત્ર કાળની ચેષ્ટાને તેમના ભૈતિક દેહ આધીન થયેલા છે. હવે આપણે જીવનમાં વિવિધ પુરૂષાર્થીનું કયા કયા દષ્ટિ બિંદુમાં સ્થાન છે તે વિચારીશું. (અપૂર્ણ)
“ શ્રી કેળવણી ફંડ અને શ્રી જૈન આત્માનદ સભા ”-ભાવનગર.
આ સભા તરફથી ગયા કારતક માસથી એક કેળવણી ફંડ ખોલવામાં આવ્યું છે. જેની ટુંકી હકીકત ગયા ાષ માસના અંકમાં અમારા તરફથી આપવામાં આવેલી છે. તે ઉત્તમ કાર્યની શરૂઆત થઇ ગયેલ છે, અને તેની વ્યવસ્થા કરવા માટે શેઠ ગુલાખચદ આણંદજી તથા વકીલ વૃજલાલ દીપચ ંદ શાહ એ મને ગૃહસ્થાની કમીટી નીમી તેના ધારા મુજબ અમલ કરવા તે કાર્ય તેઓને સુપ્રત કરવામાં આવેલ છે. જેથી ધારા મુજમ પાંચ સ્કોલશ (વિદ્યાથી આ ) ને સ્કોલરશીપ આપવાનુ ચાર માસથી શરૂ થઈ ગયેલ છે. તેની વૃદ્ધિ માટે સભાના કાર્ય વાહકા ધીમા પણ સતત ઉદ્યમ કરે છે. હાલમાં ગયા માસમાં નીચે પ્રમાણેની આ ખાતાને મદદ મળેલ છે તેની વિગત:
૧૫૦) શેઠ ગુલાષચંદ્ર આણુદજીના પ્રથમ આ સભા માટે છેડ કરાવવા આ વેલા હતા, તેની હવે જરૂરીયાત નહીં હોવાથી તેઓની ઈચ્છા તેમજ પ્રવ`કજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજની આજ્ઞા પ્રમાણે આ ક્રૂડ ખાતે તે લઇ જવામાં આવેલ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રાશ
૭૫) શાહ ઝવેરભાઈ ભાઈચંદ પોતાને ત્યાં પુત્ર જાદવજીના શુભ લગ્ન નિ
મિત્તે ભેટ. ૨૫) શાહ દુર્લભદાસ મૂળચંદ. ૪૧) શેઠ, હરજીવનદાસ દીપચંદ. ૧૫) ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ. ૧૫) શાહ ઉજમશી માણેકચંદ, પિતાના પુત્રના શુભ લગ્ન પ્રસંગે ભેટ. ૩૨૧).
આ સિવાય બીજા સભાસદો તરફથી પાંચ વર્ષ માટે દર મહિને અમુક રકમ આપવાની કબુલત આપવામાં આવેલી છે, જે હવે પછી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે.
આ ઉપરથી સમજવાનું કે આ કાર્ય કેટલું મહત્વનું અને સમાજના ઉદ્ધારનું છે તેને માટે વધારે લખવાની અગત્ય નથી. પરંતુ આવા કેળવણીના કાર્યને ઉત્તેજન આપવા માટે આ સભાએ જે ઉદ્દેશ ઘડી કાઢ્યો છે, તે માટે ખુશી થવા જેવું છે. અને સભાના દેશ પ્રદેશના તમામ માનવંતા સભાસદે અને દરેક સ્થળના જેન બંધુ ને નમ્ર વિનંતિ છે કે આવા કેળવણીના કાર્યમાં પોતાને ઉદાર હાથ લંબાવી યોગ્ય મદદ આપશે. વળી કોઈપણ શહેર યા ગામના જૈન બંધુઓને પોતાની ઈચ્છા મુજબની શરતે આ સભા મારફત આવા કે બીજા કોઈ પ્રકારના કેળવણીના કાર્યમાં મદદ આપવા ઈચ્છા ધરાવશે, તે સભાના ધારા પ્રમાણે તેવું કાર્ય તેમની વતી સભા કરી આપશે.
સેક્રેટરીએ.
મનુષ્યને જાથી હોરવી પડે છે? 9
૧ વિચારીને બેલવું સારું છે કારણ કે બેલેલું પાછું ખેંચી શકાતું નથી. કહ્યું છે કે હાડ બહાર તે કેટ બહાર એ કાંઈ ખોટું નથી. તેથી વિચારીને બોલનાર - નુષ્ય હમેશા વિજયવંત રહે છે. તેને બેલવા પછી પસ્તા થતું નથી પણ અવિચારી બોલનાર મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે..
૨ સત્યચીનું જુઠું વચન એક વખત લેક દષ્ટીએ સાચું ભાસે છે અને સાચું બેલડાં પણ એક વખત હમેશના જુઠા મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે.
૩ આબરૂ વિનાનું જીવન મરણ તયજ છે. નામાંકિત વેપારી રળી ખાય અને નામાંકિત ચાર માર્યો જાય. એ કહેવત કાંઈ ખોટી નથી. આબરૂદાર મનુષ્ય માટે હમેશા હરકોઈ સ્થળે વિજય ત્યારે આબરૂ વિનાના મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે. - ૪ ઉફાશે ઉદ્યમ આદરાય છે. કરાયેલા કામમાં લેશ પણ ખામી ન રહેવા માટે ની પૂરતી કાળજી રાખવામાં આવે છે. છતાં પણ માણસ હેમાં શાવાસ્તે વિજયવંત
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર. નથી નીવડતે? ખરેખર ત્યાં પૂર્વ ઉપાર્જત પાપના પસાથે મનુષ્યને હાર ખાવી
અક્કલ બડી કે ભેંસ એ હાસ્યજનક કહેવતનું રહસ્ય ઉંડું છે, ભણતર વિનાની ગણતર નકામીજ છે. એ કાંઈ અસત્ય નથી. ખરૂં છે કે કળ વિના બળથી મને નુષ્યને હાર ખાવી પડે છે.
જે કે પારકી નીંદા કરવી એ તો નઠારા અવગુણ છે પણ પિતાની નિન્દા કર્યા સમાન એકકે ઉચ્ચ ગુણ નથી. એ સારાંશને છોડી ગુણજનની નિન્દા કરનાર મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે.
જ્ઞાની પુરૂએ અજ્ઞાની, સ્વાથી અને કામી પુરૂષોને છતી આંખે અન્યની ઉ૫માં આપી છે એ ગ્યજ છે, પરંતુ એ અશ્વ માં ફુલણજી પણ ગણી શકાય. કારણ કે તે પણ છતી આંખે ખરચ કરવામાં તો આંધળા સમાન જ છે. અને તેથી તે મનુષ્યને હાર પણ ખાવી પડે છે.
અપૂર્ણ.
વર્તમાન સમાચાર, मानवामें श्रीमान् हंसविजयजीका संवत १ए७१-७२ का
चातुर्मास तथा महिदपुरमें प्रतिष्ठामहोत्सव.
गतवर्ष ( १९७१) मालमें रतन्नामके लोगोंका अत्यन्त पुण्यायानुबंध पुण्यका उदय होनेसे उनको एक अमूख्य रत्नका लान हुआ. वाचकगणोंक दिलमें इस बातकी शङ्का होगी कि वह अमूल्य रत्न क्या है ? सो मैं :पको आगे वर्णन करता हूं-गत वर्ष रतनाम में श्रीमद् विजययानंसूर उर्फ (श्री आत्मारामजो) महाराजके प्रशिष्य श्रीमान १००० श्री हंसविजयजी तथा पं० महाराज श्री संपविजयनी अपने शिष्य मंझन सहित नगर में पधारे और जो कुब उनके आगमनसे वहां बान हुआ है. वह वाचकगणोंसे छिपा हुआ नहीं है तथापि मैं संक्षेप मात्र आगे वर्णन करता हूं सबसे जारी मानतो उपधानका व्रत और इसके अलावा कइएक लाल हुए. फिर चौमासाके बाद श्रीमान् जावरा, प्रतापगम, अंनोद, होकर दशपुर [ मंदसोर ] पधारे, और संवत् १९७३ का चातुर्मास दशपुर में ही किया. जिससे वहां के संघको आपके सउपदेशसे अत्यन्त झानका सान हुआ है. और विद्या अध्ययन करने के लिये पाठशाळा खोलदो. फिर चातुर्मासके अनन्तर भोमानने
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२००
श्री. आत्मानं अहाश.
सिताम की तर्फ विहार किया और वहांके धावकोंने पाठशाळा खोलने के लिये चंदा एकत्रित किया आगे श्रीमान् परासीको पधारे और वहांकी तीर्थयात्राकी, फिर वहांसे विहार करके श्रीमान् बड़ोद पधारे और वहां ए० घरवाले आपके समुपदेशसे दृढ़ श्रद्धालु हुए. फिर वहांसे श्रीमान इंदोर पघरे, और वहां श्रावकोंने पंच परमेष्ठि पूजा जाइ और फिर वहां से श्रीमानने कामको तर्फ विहार किया. और बढ़ांपर ऋपिमंगल की पूजा भाइ इ. फिर श्रीमान्को महिदपुरके संघकी विनती होनेसे महिदपुरकी तर्फ वि arr किया. और श्रीमानका नगर में पादार्पण कराने के वास्ते संघ सामने गया. श्रीमान् पोष शुक्ल एकादशीकी इस नगर में पधारे. और यहां के संघने बढी उत्साहसे नगर में प्रवेश कराया. व्याख्यान बाचना शुरु हुआ और श्रीमानक उपदेश से यहां के संघने पाठशाळा खोला. और फिर यहाँके संघने मोक्ष रूपी aari को वरनेके लिये मंदिरकी प्रतिष्ठा माघशुक्ल एकादशी सोमवारको बमी धुमधामसेकी, और माघशुक्ल दशमी के दिन सोनेर । पालखी में मनुको विराजमान करके संघ सहित वरघोड़ा निकला. और स्नाव पूजा जणांइगई. और इसके अलाना प्रतिष्ठाके दिन स्वर्गीय न्यायांजोनिधि जैनाचार्य श्रीमद्विजयानंदमूरि की मूर्तिको स्थापन की, और प्रतिष्ठा महोत्सवपर बड़ोदा, रतलाम, राजगड़, झाला, बमोद बौरे कितनेही नगरोंके सज्जन उपस्थित थे : इस प्रतिष्ठामहोत्सव में अंदाज १६०० रुपएकी उपज हुइ. प्रसंगपर मोदरा वाजे श्रीयुत दलपतनाइ जगजीवनदासजी के तरफ जैन पाठशाला के विद्यार्थीयोकुं हिंद। जैन तत्त्रसार तथा प्रतिक्रमणादिकी पोथीयांका इनाम देने यथा तथा सार्वजनिक हितकर श्राद्धगुण विवरण कि संस्कृत पाकृतमय प्र तियां छपवा के जैन जंमागे तथा लायब्रेरीयांमें भेंट देनेवाल। इनोकी बमी बहेन तथा छोटी बहनने प्रतिष्ठा तथा शांतिस्नात्र समय घृतकी बोली से तथा व्याख्यान वख्त प्रजावना करके लाभ उठाया था. इस महोत्सवकी यादगीरी में जैन लग्नविधि नागरी में बदवाके इसका फैलावा करने का महिदपुर संघ तरफसें मुकरर हो गया. इस प्रतिष्ठा महोत्सवकी धार्मिक क्रिया करानेको ani शेठ गौभाइ तथा छाण] वाले नगीनभाइ आदि चार जण पधारे थे. वगेरे धार्मिक कार्यों हुवा है.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સાલ્વી મહારાજ અને જ્ઞાન ભંડારાને ધારા મુજબ ખાત્રી કરી દરેક મેટી સખ્યામાં ટજ આપવામાં આવેલ છે. અને ગૃહસ્થને માત્ર મુદ્દલ અને મુદ્દલથી પણ ઓછી કીંમતે જ્ઞાનખાતુ હાવાથી વેચાણુ આપવાના ધારા હાવાથી તે મુજબ આપવામાં આવેલ છે. વિશેષમાં કેટલીક તેવી હકીકતા આર્થિક સહાય આપનારની ઇચ્છા મુજબ અને સભાના ધારા મુજબ તેમાં ફેરદાર કરી શકાય છે. આટલું" નમ્રતા પૂર્વક જણાવવા ર૧ લઈયે છીયે,
આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવંતા મેમ્બરા
ઝવેરી મણીલાલ મેાહનલાલ હેમચંદ અમદાવાદ (બીવલા. મે તે બદલે) પે॰ ૧૦ લા॰ મેમ્બર. શા, નાગજી વનમાળીદાસ રે॰ ભાવનગર ( ઢાલ મુબઈ ) પે॰ વ॰ વાર્ષિક મેમ્બર.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
विविध पूजा संग्रह.
( શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરિ ( આત્મારામજી મહારાજ તથા મુનિરાજ શ્રી પદ્મવિજયજી મહારાજ વિચિત ચૌક પૂજાઓના સંગ્રહ. )
મહેાપકારી શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરિશ્વર રચિત પૂજા કે જેને માટે સંગીતના પ્રોફેસરા અને પૂજાના જાણકાર રિસા તેમની રચનાના સબંધમાં અનેક વિધ પ્રશંસા કરે છે, તે પાંચ પૂજા તથા તેમને પગલે ચાલતા પ્રસિદ્ધ વક્તા શ્રીમાન્મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિત્યછ મહારાજની બનાવેલી ૯ પૂજા કે જે વર્તમાન સમયને અનુસરતા રાગરાગણીથી ભરપુર હાઇ આકર્ષી છે.
તે અને પૂજા સાથે ઉચા ઈંગ્લીશ ગ્લેજ કાગળા ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી મોટા ટાપુમાં નિષ્ણુ યસાગર પ્રેસમાં છપાવી છે અને તેનું એટલું બધુ સુંદર ખાઇડીંગ કરાવવામાં આવેલ છે કે તે જોતાં તરતજ પ્રદ્ગુણુ કરવાની ઇચ્છા થાય. શુમારે ત્રીશ કારમ સવાચારસે પાનાના દર ગ્રંથ છતાં તેને બહેાળા પ્રચાર થવા માટે મુદલથી ધણી ઓછી કિંમતે એટલે માત્ર રૂા. ૭-૮-૦ !૪ ( પાસ્ટેજ જુદું) ની કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. માત્ર જુજ નાલા બાકી છે, જેથી નીચેના સરનામેથી જલદી મગાવા.
શ્રી જૈન આત્માનદ સભા-ભાવનગર.
આ સભાનું જ્ઞાનોદ્રાર ખાતું અને હાલમાં છપાતા ઉપયોગી ગ્રંથો.
“ સત્તરીય ઠાણા સટીક ”
'
ર્ સિદ્ધ પ્રાભૂત સટીક
તેમાં થતા જતા સખ્યાઅધ વધારા.
માગધી—સંસ્કૃત મૂળ અવસૂરિ ટીકાના ગ્રંથા. શા. ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચંદની ખીજી ઓના સ્મરણુાથે. હા. શેઠ મગનલાલ કરમચંદ તરફથી. શા. હીરાચદગઢેલચ દની દીકરી બેન પશાભાઈ પાટજીવાળા ત. શા.મુળજી ધરમશી તથા દુલભ ધરમશી પારખ દરવાળા ત.
a“ રત્નશેખરી કથા
,,
44
Y ધનપ્રદીપ *
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 * શ્રી મહાવીર ચરિત્ર " શા. જીવરાજ મેતીચ'દ તથા પ્રેમજી પરમશી પોરબંદરવાળા નેમચ યુરિ કૃત, | નરક્રથી શા. મુળજી ધરમશીના સ્મરશ્ના". * જે સંબંધ સિત્તરી સટીક " શા. કલ્યાણજી ખુશાલ વેરાવળવાળા તરફથી. 7 % થસ્થાન પ્ર-સટીક " શા. પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી બાઈ રળીયાત ખાણ - ભાંગરાળવાળા તરફથી, 8 98 ચૈત્યવંદન મહાભાષ્ય " ચા, કુલચંદ વેલજી માંગરોળવાળા તરફથી. & " સુમુખ દિમિત્ર ચતુષ્ક કથા શાં. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. 10 થઠાવસ્યક વૃત્તિ નમિસા-કૃત " શા. હરખચંદ મકનજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. 11 (( પ્રતિક્રમણ બર્ભ હેતુ ?? શા. મનસુખભાઈ લુલ્લુભાઈ પેથાપુરવાળા તરફથી. 12 19 સંસ્મારક પ્રકીર્ણ સટીક " શા. ધરમશી ગોવીંદજી માંગરોળવાળા તરફથી. 13 14 શ્રાવકધર્મ વિધિ પ્રકરણસટીક ”શા. જમનાદાસ મોરારજી માંગરોળવાળા તરફથી. 14 ‘પ્રાચીન ચાર કર્મ ગ્રંથ ટીકાસાથે”શેઠ પ્રેમચંદ ઝવેરચંદ પાટણવાળા તરફથી. 15 “ધર્મ પરિક્ષા શ્રીજિનમંડનગુણી કૃત" એ શ્રાવિકાઓ તરફથી. 16 હજ સમાચારી સ્ટીક શ્રીમદ્ યશા- શા. લલુભાઈ ખુબચંદની વિધવા બાઈ મેનાબાઈ પાટણા વિજ્યજી ઉપાધ્યાયજી કૃત” વાળા તરફથી 17 ધ પંચનિમથી સાવચૂરિ " 18 8 પર્યત આરાધના સાવચૂરિ * 9 4 પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપદ સંગ્રહની સાવચૂરિ ?" 20 ઈ બુધેાદયસત્તા પ્રકરણ સાવચૂરિ ? 21 24 પંચસમ | શેઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળા તરફથી. 22 શ્રાવિવિ શેઠ જીવણુભાઈ જેચંદ ગાલાવાળા, 9 27 હd પન સમુચ્ચય " 24 14 શ્રી ઉત્તરાખ્યયને સૂત્ર મોજી સાહેબ ચુનીલાલ પન્નાલાલજી મુંબઈવાળા શ્રીમદ્ ભાવવિજયુજી ગણીકૃત ટીકા. ! તરફથી. 25 60 અહમ્ સંધાણી શ્રી જિનભકગણી. લામા શ્રમણ કૃત " એક્ર સભા તરફથી. 26 " કુમારપાળ મહાકાવ્ય ' શા. મગનચંદ ઉમેદચંદની વિધવા બાઈ. ચંદન પાટણ વાળા તરફથી. 27 % ક્ષેત્ર સમાસટીકા ' શેઠ અમૃતલાલ છગનલાલ ભાવનગરવાળા તરફથી. 28 84 કુરક્ષાયમાલા (સંસ્કૃત ) " આ સભા તરફથી. 29 વિજયચંદ્ર કેવળો ચરિત્ર પાટણ નિવાસી બાઈ રૂક્ષમણી તરફથી. 20 10 વિજાપ્ત ત્રિવેણી " ( અપૂર્વ ઇતીહાસિક ગ્રંથ). એકલા ભાષાંતરના છપાતા ગ્રંથા. 31 8 શાહગુણ વિવરણ” ( ભાષાંતર ) વોરા હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદ ભાવનગરવાળા તરફથી 32 46 બુધ, નિગેદ, પુગલ પરમાણુ છત્ર i( મૂળ સાથે ભાષાંતર ) એક શ્રાવિકા તરફથી. 33 6 ચુપમાળા ચરિત્ર ' (અપૂર્વ ગ્રંથ ) ખાસ સ્ત્રીઓને વાંચવા લાયક (ભાષાંતર ) 34 શ્રી સમ્યકત્વ પચિશિ” મૂળ તથા ભાષાંતર સાથે. (સમ્યકત્વના સરલ અપૂર્વ લઈ ગ્રંથ)| 25 ‘શ્રી સમ્યકત્વકૌમુદી” (અતિ ઉપદેશક, રસાત્મક કથાયુક્ત ગ્રંથ.) શા. તેમચંદભાઈ પીતાંબરદાસ મીયાંગામવાળા તરફથી. - ' ઉપર મૃત્મના ગ્રંથા તૈયાર થાય છે. બીજા યથાની ચેજના થાય છે, જેના નામે હવે પાળી પ્રસિદ્ધ કરવામાં અાવશે. For Private And Personal Use Only