Atmanand Prakash Pustak 011 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531130/1

Page #1

કહાહાકાહ્નકલહક્કલકર હ#હકદ્દસહકલહક@@@
શ્રી
ઇ
आत्मानन्द प्रकाश.
શ#િ જિ: શિક્ષક ભિન્ન ભિન્ફન્નિGિ
:
જાતકરાર કરવામાં
శిర 388666666
श्ह हि रागद्वेषमोहाद्यन्निभूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेय-- · पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः ।
છે પુરત ૨૨] વીર સંવત ૨૪૪૦, વૈરા
ગ્રામ સંવત ૨૮ [ ચં? મો. !
મંગલાચરણ–પ્રભુસ્તુતિ.*
ત્રાટક, પ્રભુ વિર જિનંદ સુચંદ સમા, સમતા કરતા હરતાપ તમા; તમ દૂર કરીભવ ભીતિ હરી, હરિ નિત્ય નમે તુજ પાંવ પરી. પરમાતમ આતમરામ રહું, રટના રટતે ભવમાં ન અટું; અટવી ભવતારક નાથ તમે, તમને જગતાત નમે ન ભમે. નભ મે પ્રભુપાદ તલે અમરા, અમરાધિપ આણ ધરી પ્રવરા; વર પંકજ હેમ સુખેમ ધરે, ઘર પર વીર થઈ વિચરે. ચરણ સુમરા શરણે જગમે, જગનાથ નિરંજન રૂપ ગમે; ગમતા મન માન સરોવરમે, રમતા જન તે ભવ સાગરમે. ગરિમા ગુણવંત કરે કરૂણા, કરૂણાકર દીનદયાલ પુના પુનરાગમના નવિ થાય વિશે, વિભવાલયવીર નર્મભવિભો! ૫ * મુંબઈમાં ચૈત્ર સુદ ૧૩ ના રોજ મહાવીર જયંતી પ્રસંગે કરેલ મંગળાચરણ.
લેખકમુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી. ૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦

Page #2

લલના.
લલના
ર૫૪ શ્રીમદ્દ યશવિજયજી ઉપાધ્યાય કૃત પાર્શ્વજિન સ્તવન, શાસ્ત્રાવિશારદ મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી
કત શ્રી પાર્શ્વજિન સ્તવન.*
(રાગ ધમાલ– ફાગ) ચિદાનંદ ઘન પરમ નિરંજન, જન મન રંજન દેવ વામા નંદન જિન પતિ શુણિએ, સુરપતિ જસ કરે સેવક મન મેહન જિનજી ભેટિએ હો
એ આંકણું ૧ જાયજૂઈ ચંપક કેતકી, દમને મચકુંદ
લલના કુદઈ, રૂચિ સુંદર જેડી, પૂજીએ પાસજિણુંદ મન મેહન૦ ૨ કેસર ઘોળી ઘસી ઘનચંદન, આનંદન ઘનસાર પ્રભુકી પૂજા કરે મનરંગે, પાઈએ પુણ્ય સફારી મન મેહન. ૩ અંગે ચંગી અગી બનાવી, અલંકાર અતિ સાર
લલના દ્રવ્યસ્તવવિધિ પૂરણ વિરચી, ભાવિએ ભાવ ઉદાર મન મેહનત ૪ પરમાતમ પૂરણ ગુણ પ્રત્યક્ષ, પુરૂષોત્તમ પરધાન
લલના પ્રગટ ભાવ પ્રભાવતી વલ્લભ, તું જ સુગુણનિધાન મન મેહન. ૫ જે તુજ ભક્તિ મેરી મુઝમન, વન વિચરે અતિચિત્ત લલના દુરિત ભુજ ગમબંધન લૂટે, તે સઘળો જગમિત્ત મન મેહન. ૬ તુઝ આણું સુરલી મુજમન, નંદનવન જિહાં રૂઢ લલના કુમતિ કદાગ્રહ કંટક શાખી", સંભવે નહિં તીહાં ગૃઢ મન મેહન. ૭ ભક્તિરંગ તુઝ આણારાધન, દેય ચક સંચાર
લલના સહસ અઢાર અંગ રથ ચાલે, વિઘન રહિત શિવધાર મન મેહન૦ ૮ ગુરૂ ઉપદેશે જે મુજ લાગે, તુઝ શાસનકે રાગ
લલના મહાનંદપદ ખેંચ લહેશે, ક્યું અલિ કુસુમ પરાગ મનમોહન૯ બાહિર મન નિકસન નહિ ચાહત, તુઝ શાસનમાં લીન લલના ઉમગનિમગ કરી નિજપદ રહે, પુંજલનિધિ જળમીન મનમોહન૦૧૦ એરનકી ગણતી ન ખાવું, જો તું સાહીબ એક કુલ વાસના દઢ નિજ મનકી, જર્યું અવિચલ પદ ટેક મન મેહન. ૧૧ મુજ તુજ શાસન અનુભવકે રસ, કયું કરી જાણે લોગ? લલના અપરિણીત કન્યા નવી જાણે, ક્યું સુખ દ્વૈત * સંજોગ મન મોહન. ૧૨
શ્ન આ સ્તવન તત્વજ્ઞાનથી ભરપુર અને રહસ્થ પૂર્ણ પ્રાચીન હોવાથી ખાસ ઉપયોગી જાણી દાખલ કરવામાં આવ્યું છે. ૧ વિશાલ-અનર્ગલ. ૨ પ્રાણપ્રિય. ૩ મયૂરી (મેરલી) ૪ પાસાપ. ૫ કાંટલાં રૂખડાં. ૬ આજ્ઞાપાલન. ૭ ભ્રમર. ૮ નિકળવા. ૯ ગમેતેમ. ૧૦ સમુદ્ર. ૧૧ અવિવાહિત. ૧૨ દંપતીના સંજોગનું સુખ.
લલના

Page #3

આત્માનંદ પ્રકાશ,
૨૫૫
લલના
લલના
તું સાહિબ હું સેવક તેરે, એ વ્યવહાર વિભાગ
લલના નિશ્ચય નયમત દેનું બિચે, હે નહિં ભેદકે લાગ - મન મેહન. ૧૩ મન વચનાદિક પુદગળ ન્યારે, ત્યારે સકળ વિભાવ લલના શુદ્ધ દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય ઘટના, તુઝ સમ શુદ્ધ સ્વભાવ મન મેહન૦ ૧૪ તું ઘટ અંતર પ્રગટ બિરાજે, ક્યું નિર્મલ મણિકત બાહિર દૃઢત મૂક ન પાવે, ક્યું મૃગમદ મૃગ બ્રાન્તરે મન મેહન૧૫ ગુડાણહિકભાવે મિશ્રિત, સબમાંહે તુજ અંશ
લલના ખોરનીર જિમ ભિન્ન કરતહે, ઉજજવલ અનુભવ હંસ મન મેહન. ૧૬ આતમજ્ઞાન દશા જબ લાગી, વૈરાગી તુઝ જ્ઞાન
લલના સે પાવે ક્યું રત્ન પરીક્ષા, ખિત રત્ન પ્રધાન મન મેહનો ૧૭ પુણ્ય પ્રકૃતિ દેવકે કારણ, મૂઢ લહે નહીં ધર્મ
કું પીરે કોઈ અંધ ન માને, લહત ન અંતર મમ મન મેહન. ૧૮ ગંધ રૂપ રસ ફિરસ વિવર્જિત, ન ધરે તિહાં સંડાણ લલના અણઅવતાર શરીર અવેદી, તું પ્રભુ શુદ્ધ પ્રમાણ મન મે હન. ૧૯ કેવળજ્ઞાન દશા અવેલેકે, કાલક પ્રમાણ
લલના દર્શન વીર્ય ચરણ ગુણધારી, સેવત સબ અહિયારું મન મેહન. ૨૦ સત્તા શુદ્ધ અરૂપી તેરી, નહીં જગક વ્યવહાર
લલના કહા કડિયે કછુ કહત ન આવે, તું પ્રભુ અલખ અપાર મન મેહન૨૧ દીપચંદ્ર રવિ ગ્રહ ગણ કે, જિહાં પ્રસરત નહીં તેજ લલના તિહાં એક તુઝ ધામ બિરાજે, નિર્મલ ચેતન હેજ મત મેહન. ૨૨
દિ રહિત અજરામર નિર્ભય, વ્યાપક એક અનંત લલના શુદ્ધ પ્રકૃતિ અકષાય અમારી, તું પ્રભુ બહુ ગુણવંત મન મોડન૨૩ તું માતા નું વાતા ભ્રાતા, પિતા બધુ તું મિત્ત
લલના સરણ તું હિ તુજ સેવા કીજે, દઢ કરી તનુ વચ ચિત્ત મન મેહન. ૨૪ પાસ આશ પૂરો અબ મોરી, અરજ એક અવધાર
લલના શ્રી નવિજય વિબુધ પાય સેવક, જસ કહે ભવજલતાર
મનમોહન૨૫ ઈતિ.
જક–મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી. ૧ કસ્તુરી. ૨ બ્રિમિત થયેલ મૃગલો. ૩ સહજ-નિરૂપાકિ.

Page #4

૨૫૬
જેનેન્નતિ રાષ દર્શન જેનોન્નતિ દોષ દર્શન,
અને તે દૂર કરવાની શું જરૂર નથી? સાંપ્રતકાલે સર્વ પ્રજા ઉન્નતિના સાધને શોધે છે. ઉન્નતિ ક્યાં છે? ઉન્નતિના સાધને ક્યાં જડે છે? કેવે માર્ગે ચાલવાથી ઉન્નતિ મલી શકે છે? અને ઉન્નતિના તો કયા છે? ઈત્યાદિ તર્ક-વિતર્ક ભરેલા પ્રશ્નો સાંપ્રતકાલે ઉદ્દભવતા જાય છે. કેટલીએક પ્રજા એ પ્રશ્ન કરી બેસી રહેતી નથી, પણ તેની શોધ કરી યથાશક્તિ તેને માટે પ્રયત્નો આચરે છે. ત્યારે કેટલીક પ્રજા યા હોમ કરીને ઉન્નતિ સાધવા મંડી જાય છે અને કેટલીએક પ્રજા જેટલું બને તેટલું કરવાને મથન કરતાં તેમાંથી જેટલો લાભ મલ્ય તેટલે લઈ સંતોષ માને છે. હવે જ્યારે આપણી જૈનપ્રજા તરફ જોઈશું તે જણાશે કે, આપણે કેમ તદ્દન ઉન્નતિના અર્થને સમજતી જ નથી. જ્યારે ઉન્નત્તિના સ્વરૂપનું ભાન નથી તે પછી આપણાં હૃદયમાં ઉપર કહેલા પ્રશ્નને અવકાશ તે કયાંથી હોય? આપણે કેમમાં ત્રણ પ્રકારના ગૃહસ્થાના વર્ગ છે. ૧ વ્યાપારી વર્ગ, ૨ ધમિ વગર, ૩ આશ્રિત વગ તે ત્રિવિધ વર્ગમાં વ્યાપારી વર્ગને માટે ભાગ છે. તે વર્ગ પિતાના સ્વાર્થને આગળ કરી વ્યાપારના મહેદધિમાં મગ્ન થઈ રહ્યા છે. તેમના હૃદયમાં સ્વકેમની ઉન્નતિના વિચારો આવતા જ નથી. વ્યાપારના વ્યવસાયને લઈને તે વિચાર કરવાને તેમને અવકાશજ નથી. તેઓ વ્યાપારની વિવિધ વસ્તુઓના ભાવ પૂછયા કરે છે, પણ કેઈ કેમની ઊત્ત તિને ભાવ પુછતું નથી. તે ની મનોવૃત્તિ ઉપર વ્યાપારના જ વિચારે. આ વ્યા કરે છે. વ્યાપારને જ તેમણે સવસર માનેલું હોય છે તેથી ઉન્નતિના સ્વરૂપને તેઓ તદન જાણતા નથી તેમ જાણવાની ઇચ્છા રાખતા નથી.
બીજે ધાર્મિક વર્ગ છે. એ વર્ગની સંખ્યા ઘેડી છે. તે વર્ગમાં ધર્મના ખરા રહસ્યને સમજનારે છેડે ભાગ છે અને કેવળ ધોધ થઈ પ્રવતનારે મોટો ભાગ છે. નવીન ચે કરાવવા, મેટા મેટા આડંબરવાળા વરઘોડાએ કાઢી ધર્મને ઉદ્યત બતાવે નહિં જરૂરીયાત તેવા ખાતાઓ માટે એગ્યાયેગ્યનો વિચાર કર્યા વગર વિવિધ જાતની ટીપ ઉભી કરી નાણું એકઠા કરવા; મતલબ કે હાલના સમયે ધર્મ. ના પરિપૂર્ણ ખાતાઓમાં (ભરતામાં ભરતી) કર્યા જવું અને સીદાતા કે અપૂર્ણ કે અવનતિએ પહોચેલા ખાતાઓને માટે બે પરવાઈ રાખવી. આવી રીતે દેખાતા કાર્યોમાં ભાગ લેનારા ધમિ વર્ગ ઉન્નતિના એક શબ્દને વિચાર પણ કરતું નથી, તે પછી ઉન્નતિની ક્રિયામાં તો કયાંથી પ્રવર્તે? તેમને માથે ઉન્નતિની શી પડી હોય,
ત્રીજે આશ્રિત વર્ગ છે. તે હંમેશા સેવા વૃત્તિ કરનારે અને બીજાના ભાગ્ય ઉપર જીવનાર છે. તેમનામાં ઘણે ભાગે માનસિક અને શારીરિક શક્તિ હોય છે. પરંતુ

Page #5

આત્માનંદ પ્રકાશ,
૨૫૭
સત્તાની શકિતના અભાવથી તેઓ કાંઈ પણ કરી શકતું નથી. તે વર્ગને મોટે ભાગ ઉન્નતિમાંના સ્વરૂપને સમજનારે હોય છે, પરંતુ તે સાધન સંપન્ન ન હોવાથી ઉન્નતિને ક્રિયામાર્ગનું દર્શન કરાવી શકતા નથી. તે વર્ગને આર્થિક બલ નહોવાથી તેનાથી ઉન્નતિના કાર્યો થતા નથી, તેમજ આ વર્ગ કદાચ ઊન્નતિના વિચાર બતાવે કે કરવા જાય તે શ્રીમંત અને આગેવાન વર્ગ તેને દબાવી દે તેથી તેનાથી ઉન્નતિના કાર્યો થતા નથી. આ ત્રિવિધ વર્ગ જ્યારે મિશ્રીત થઈ વર્તમાનની સ્થિતિનો વિચાર કરી પ્રવર્તશે ત્યારે જ ઉન્નતિ સાધ્ય થઈ શકશે. ઉન્નતિની સાધનામાં સ્થૂલ અને સૂકમ દષ્ટીથી દેષ દર્શન કરવાનું છે. એટલે કે કેવા દે ઉન્નતિના બાધક છે, અને તે દેશે કેવી રીતે દૂર કરી શકાય તેમ છે. એ વિચાર હૃદયારૂઢ કરવાથીજ ઉન્નતિને ઉજ્વળ માર્ગ દેખાઈ આવશે.
પ્રથમ વિચાર કરવાનું એ છે કે, ઉન્નતિના બાધક કયા દે છે? ૧વર્તમાન સમયની સ્થિતિને અવિચાર,૨ તે સ્થિતિને પ્રતિકૂલ એવા વત્તનને આગ્રહ, ૩ સંઘ અથવા સમાજની આડબરી સત્તાને લેભ, પ્રપંચ બલથી કીર્તિ મેળવવાની ઇચ્છા પ લેભનું રક્ષણ કરી સ્પર્ધા કરવાની અભિલાષા અને ૬ કુસંપના કારણેને પિષણ મળે તેવા વર્તન-આ છ દે ઉન્નતિના બાધક છે, કેઈ દુર્ભાગ્યને આપણી જૈન કોમમાં એ છ દેષ સ્પષ્ટ અને અસ્પષ્ટપણે ઘણે સ્થળે દેખાયા કરે છે. જ્યાં સુધી તે દે દૂર કરવામાં આવશે નહીં, ત્યાં સુધી જૈન પ્રા ઉન્નતિનું દર્શન કરવાને ભાગ્યશાળી થશે નહીં, જેમ બત્મિક ઉન્નતિ મેળવવામાં કામ ક્રોધાદિ અંતરંગ છ શત્રુએને દૂર કરવાની જરૂર છે, તેમ કેમની ઉન્નતિ કરવામાં ઉપર્યુક્ત છ દે દૂર કરવાની જરૂર છે,
એ છ દેશમાં વત્તમાન સમયની સ્થિતિને અવિચાર–એ પહેલા દોષનું વિવેચન કરવું આવશ્યક છે. સાંપ્રતકાલે વિવિધ જ્ઞાતિઓમાં સમય પરત્વે અનેક જાતની સુધાર થવા લાગી છે, ત્યારે જોન કેમનું એ સુધારા તરફ દુર્લક્ષ છે. જ્ઞાતિમાં પરંપરાથી ચાલ્યા આવતા કુરીવાજે ઉપર દષ્ટિપાત કરતાં જણાય છે કે, જેન કોમ એ સુધારણ કરી શક્તી નથી. કદિ જો સત્તા વગરને આશ્રિત વર્ગ વિદ્વાન બની તેવા ઉપદેશે કરવા જાય છે, તે તેને હટાવી દે છે. કદિ ઘમિ વર્ગ એવી સુધા રણું કરવા આગળ પડે છે. તે વ્યાપારિ વર્ગ તેને પરાભવ કરવા મંડી જાય છે. જે કદિ આશ્રિત વર્ગના ઉપદેશથી સારાસાર વિચાર કરવાને અસમર્થ એવે વ્યાપારી વર્ગ સુધારણા કરવા ઇછે, તે ધમિ વર્ગ તેને નિરૂત્સાહ કરી દે છે-આ પ્રમાણે તે વર્ગની ત્રિપુટીની એકતા ન હોવાથી વર્તમાન સમયની સ્થિતિને વિચાર સિદ્ધિ તરફ આવી શકતું નથી. આથી કોમની ઉન્નતિના ઉત્તમ કાર્યો-જેવાં કે, જ્ઞાતિ સુધારણું, નવીન કેળવણી સંપાદાન કરનારાઓને પૂર્ણ સહાય, અનાથ નિરાશ્રિતને

Page #6

૨૫૮
જેનેતિ દોષ દર્શન,
ઉદ્યોગના દાન, સાધર્મિ વ્યાપારીઓને સગવડતા કરી આપવાની યેજના, ધનવતેના ધનને સદુપયોગ, કેમ કે સ્વજ્ઞાતિમાં વિવિધ પ્રકારના ઉત્કર્ષને સાધનારી, સંસ્થાઓ ઈત્યાદિ સિદ્ધ કરી શકાતાં નથી. તેથી વર્તમાન સમયની સ્થિતિને અવિચાર–એ પ્રથમ દેષ આપણું ઉન્નતિને બાધક બને છે તે સર્વથા ત્યા જય છે.
વર્તમાન સમયની સ્થિતિને વિચાર કરવાની વાત તે એક તરફ રહી પણ વર્તમાન સમયની સ્થિતિને પ્રતિકલા એવા વર્તનને આગ્રહ રાખવામાં આવે છે, આ બીજો મહાન દેષ આપણી જૈન પ્રજામાં ઘર ઘાલીને બેઠે છે. ન્યાયી બ્રીટીશ રાજની શીતળ છાંયા નીચે વૃદ્ધિ પામેલી વર્તમાન કાલે અનેક પ્રકારની કલા-કેશલ્યની વૃદ્ધિ કરવા ઉચી જાતની કેળવણી સંપાદન કરવી જોઈએ તેવી કેળવણી લેવાને માટે ઉત્સાહી યુવાનેને આગળ પાડવા જોઈએ. અને તેવાઓને કળા કૌશલ્યા અને ઉદ્યોગ હુન્નરમાં આગળ વધેલા દેશમાં ધર્મ સાચવી ઉગ હન્નરનું જ્ઞાન મેળવે તેવા સાધનો પૂરા પાડી માર્ગ ખુલ્લા મુકવા જોઈએ. તેમનામાં સાધનો જેટલી ન્યુનતા હોય, તેન્યુનતા દુર કરી પૂર્ણતા કરવી જોઈએ.
સાંપ્રતકાલે ધમના આડંબરી માર્ગોમાં (જેની કે હાલમાં જરૂર નથી તેમાં) ધનને વ્યય ન કરતાં ધર્મની વૃદ્ધિના સુક્ષ્મ માર્ગે જેની કે હાલ જરૂર છે, તે ગ્રહણ કરી તેમાં વ્યય કર જોઈએ. પૂર્વના મહાન આચાર્યોએ અને વિદ્વાનોએ જે લખેલા છે, તે ગ્રંથનું વિવિધ ભાષામાં અવતરણ કરવું જોઈએ. તેમજ નવી પદ્ધતિ ઊપર તેમના ધાર્મિક વિચારે ઉપર સ્પષ્ટીકરણ કરનારા વિવેચને કરાવવા જોઈએ. દેવાલય અને ધર્માલની ઉત્તમ પ્રકારની વ્યવસ્થા રાખવાને માટે સ્થાનિક ગૃહની સંસ્થાઓ નીમવી જોઈએ. ધર્મગુરુઓ અને ઉપદેશકોને માટે ઉત્તમ વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ. શ્રીમ તેના દ્રવ્ય પ્રવાહ એવી ઉતમ જનાઓમાં વહન કરાવે જેથી ધર્મના જ્ઞાન, આચાર અને કિયા માગને પૂર્ણ રીતે ઉતેજન મળી શકે. હાલ આપણું એથી વિરૂદ્ધ રીતે પ્રવૃત્તિ થાય છે. આ મહાન દોષથી ઉન્નતિના વિશાળ રાજય માર્ગને આપણે અટકાવીએ છી છે. સંધ અથવા સમાજની આડંબરી સત્તાને લેભ.
આ ત્રીજો મહાન દોષ આપણું ઉન્નતિના ઉદયગિરિને ખડકની જેમ આડે આવે છે. આપણી કોમના ઘણુ મનુષ્ય સંઘપતિ, જ્ઞાતિ અગ્રેસની સત્તા મેળવવાના લોભી બને છે. સંઘ અને જ્ઞાતિના અગ્રેસરોમાં પિતાની ગણના થાય, એવી અંતરમાં ઇચ્છા રાખ્યા કરે છે અને તે માટે વિવિધ પ્રકારના અનુચિત ઉપાય લીધ કરે છે. પોતે સંઘ કે જ્ઞાતિને અસર થવામાં અધિકારી છે કે નહીં? તે વિચાર તેના

Page #7

આત્માનંદ પ્રકાશ,
૨૫૦
હૃદય ઉપર આરૂઢ થતું જ નથી. આથી શું બને છે કે જેઓ કુલપરંપરાથી સંઘ કે જ્ઞાતિના અગ્રેસર હોય, તેવાએ કદિ કોઈ સ્વાર્થ ભરેલા કારણને લઈને સંઘ કે જ્ઞાતિના હિતકારક કોઈ વિષયની વિરૂદ્ધ મતવાળા બન્યા હોય, તેવાઓની મદદમાં તેવા લેક ઉતેજક બને છે. સંઘની સત્તાના લેભથી બીજા અસરાની અઘટિત ખુશામત કરવા તેઓ આગળ પડે છે અને તેથી સંધના આશ્રિત જનને ઘણું હાનિકારક થઈ પડે છે. પછી તેવા સત્તાને લોભી પુરૂષે પિતાને મદદરૂપ થાય, એવા હેતુથી સંઘના -જ્ઞાતિના અગ્રેસરે તેમને પિતાના હથીયારરૂપ બનાવે છે. જે ઘણી વખત આપણે જોઈએ છીએ. આથી આ ત્રીજે દેષ આપણgઉન્નતિમાં મહાન અંતરાયરૂપ થાય છે તેને દૂર કરવા માટે પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે.
ચોથે દેષ કપટબલથી કીર્તિ મેળવવાની ઇચ્છા છે. આ દેષની પ્રબળતા ઘણું સેહેર અને ગામડામાં વિશેષ જોવામાં આવે છે. સંઘ અથવા જ્ઞાતિના કે કોઈ ધર્મના કાર્યમાં કીર્તિ મેળવવાને સર્વને પ્રયાસ હોય છે. કીર્તિની અપેક્ષા રાખ્યા શિવાય કાર્ય કરવું જોઈએ ” એ નીતિનું અને ધર્મનું મહાનું સૂત્ર તે એક તરફ રહ્ય, પણું પ્રપંચના બળથી છેટી કીર્તિ મેળવવાને લોભ રાખ. એ અધમ કય ગણાય છે. કેટલાએક મનુષ્યને આડુ અવળું સમજાવી-દેરી કાત્તિના ભાજન પિત થવાની ઈચ્છા રાખે છે. કદિ હૃદયમાં તેવી ઈચ્છા રાખી માત્ર ભાવના ભાવ તા હોય તે ઠીક, પણ તેવી વ્યર્થ કીર્તિ મેળવવા માટે અનેક જાતના પ્રપંચની જાળ પાથરે છે અને તે જાળની અંદર ભેળા હદયના અનેક મનુષ્યને કસાવી દે છે. આ પ્રવૃત્તિ ઉન્નતિના પ્રકાશમાં અંધકારરૂપ બને છે તેને માટે એક ઈંગ્લીશ વિદ્વાન સંક્ષેપમાં લખે છે કે –
જે મનુષ્યજાતિના હિતને નાશ કરીને કોતિ મેળવવા ઇચ્છે છે, તે એક રાક્ષસ છે. પણ મનુષ્ય નથી. તેમજ ખરી કીર્તિ આ પ્રકારે પ્રાપ્ત કરી શકાતી નથી. કીર્તિ એ સગુણના પ્રકાશ કરતાં કાંઈ બીજું અધિક નથી. ક્ષમા અને શુભેચ્છા, એ કીર્તિની જન્મ ભૂમિ છે. જેટલી અપ્રમાણિક રીતે કીતિ શોધવામાં આવે છે. તેટલા પ્રમાણમાં કીર્તિને માટે તેની ન્યૂન યોગ્યતા ગણાય છે ”
ઈગ્લીશ વિદ્વાનના આ વાક્ય અક્ષરશઃ સત્ય છે. તેથી પ્રપંચના બળથી કીતિ મે. |ળવવાની ઈચ્છાને દોષ સર્વથા ત્યાજ્ય-અનાદરણીય છે. તે જેને પ્રજાની ઉન્નતિના શિખરને તોડનાર થઈ પડે છે. એ દેષકો દૂષિત થયેલા અગ્રગણ્ય જન સં. ઘના મહાનું સામર્થ્યને તેડી પાડે છે.
પાંચમે દેષ લેભનું રક્ષણ કરી સ્પર્ધા કરવાની અભિલાષા છે. એ દોષ હાલ કેટલાએક રથળે અગ્રેસરેના હૃદયમાંજ વ્યાપી ગયો છે. કેટલાકએક કાર્યોમાં સ્પધાં દોષ રૂપ છતાં ગુણરૂપ ગણાય છે, તેથી સ્પર્ધાના મુખ્ય બે

Page #8

ર૬
જૈનતિ દેવદર્શન,
પ્રકાર માનેલા છે. ગુણસ્પર્ધા અને દષસ્પર્ધા. ધર્મ કે બીજા સદગુણ મેળવવા ને માટે જે સ્પર્ધા કરવી તે ગુણસ્પર્ધા કહેવાય છે. એ ગુણસ્પર્ધા હદયની શુદ્ધિ સાથે પ્રગટ કરવાથી કલ્યાણકારિણી થઈ પડે છે, તેથી તે સર્વથા અત્યાજ્ય ગણાય છે. જે બીજાને હાનિ કરવાને માટે ઈગ્યો, દ્વેષ કે માત્સર્યને લઈને સ્પર્ધા કરવામાં આવે, તે સ્પર્ધા હૃદયની મલિનતા સાથે પ્રગટ કરવાથી દષસ્પર્ધા કહેવાય છે. તે અનંત કમની બાંધનારી થાય છે. સાંપ્રત કાલે પ્રથમની ગુણસ્પધીને અભાવ જેવામાં આવે છે અને બીજી દેષસ્પર્ધાને આદર આપવામાં આવે છે. દેષપર્ધાની અને દર પણ જો ઉદારતા રહેલી હોય, તે તે સ્પર્ધા કાંઈક સંતવ્ય છે, પણ જો લેભના રક્ષણ સાથે તે સ્પર્ધા કરવામાં આવે છે તે તે કદિપણું ક્ષેતવ્ય થઈ શકતી નથી. હાલમાં આગેવાને પોતાની સત્તા રાખવાને માટે પિતાને ઉત્કર્ષ અને બીજાને અપકર્ષ થાય તેવી રીતે સ્પર્ધા કરે છે અને તે સ્પર્ધાની અંદર લેભનું પ્રાધાન્ય રાખવામાં આવે છે.
આ પ્રમાણે લોભનું રક્ષણ કરી સ્પર્ધા કરવાની અભિલાષાને આ દોષ જૈને. સતિને તેડનેરે થઈ પડે છે. ઉત્તમ ભવ્યાત્મ અગ્રેસરે પિતાના હૃદયમાં એ દેષ સ્પર્ધાને સ્થાન આપતા નથી, તેઓ તે જે કઈ શ્રદ્ધાળુ ગૃહસ્થ ઉદાસ્તાને આગળ કરી પારમાર્થિક કાર્ય સાધતા હોય, તેને આગળ પડવા દેવાને માટે સદા તત્પર રહે છે, કારણ કે, તે ઉત્તમ ગૃહસ્થ સમજે છે કે, આવા પારમાર્થિક કાર્ય માં દેષ પધ રાખવાથી તે કાર્યને મેટી હાનિ પહોંચે છે. સાંપ્રતકાળના મનુષ્ય ના હૃદયમાં આ ઉચ્ચ વિચાર આવતે જ નથી. તેમની દષ્ટિ સ્પર્ધાના અધિકારથી આચ્છાદિત થઈ ગઈ છે. આથી કરીને જેન પ્રજા ઉન્નતિના ઉચ્ચ શિખરથી ઘજ દુર રહે છે.
ષસ્પર્ધા એ ઉન્નતિને વિરોધી એ મેટે અવગુણ છે. એ અવગુણના ચિંગે સંઘ અને જ્ઞાતિના અગ્રેસને અકર્તવ્યથી તદ્દન વિમુખ કરી દીધા હોય તે તે બનવાજોગ છે. પરમ કર્તવ્ય માર્ગના પગથીઆ તેઓ ચુકી ગયા હોય તે પણ તે સંભવ છે. ત્યારે જૈન પ્રજાનું ભાગ્ય ઉન્નતિ પ્રાપ્ત કરવાને સન્મુખ થશે ત્યારે જ અગ્રેસના હદયમાંથી દોષસ્પર્ધાને અસ્ત થઈ જશે. જ્યાં સુધી જેન પ્રજા એ ભાગ્ય મેળવવા પુણ્યવતી થઈ નથી ત્યાં સુધી તેવા લુબ્ધ અગ્રેસરો સ્પર્ધાદેષને દુર કરવા તત્પર થશે નહીં. આપણે શાસનના અધિષ્ઠાયક દેવની પાસે એટલી પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે, સંઘ અને જ્ઞાતિના અગ્રેસરોના હૃદયમાં જે દેષ સ્પર્ધા હોય તે તેનાશ થઈ જાઓ
કે જેથી તેઓ સ્વકર્તવ્યનું શુદ્ધ સ્વરૂપ સમજી પિતાની સત્તાને સ. - દુપગ કરે.”

Page #9

આત્માનંદ પ્રકાશ,
૨૬૧
જેનેજતિને ભંગ કરનારે છેલ્લે દેષ કુસંપના કારણેને પિષણ મળે તેવા વર્તને કરવાનો છે. આ દોષની પ્રવૃત્તિ સાંપ્રતકાલે (ઉદર મારીને ડુંગર દવાની પ્રવૃત્તિ) વિશેષ જોવામાં આવે છે; એથીજ જેન પ્રજા ઉન્નતિને પરમ લાભ મેળવી શકતી નથી, પ્રથમ કુસંપના કારણે કયા કયા છે? તે જાણવાનું છે. કુસંપ એ માનવ જીવનને વિષમય કરનારે દુર્ગુણ છે. એ દુર્ગુણને લઈને આર્યાવર્ત અવનતિને પામેલ છે. રાજ્ય, ધર્મ અને વ્યવહાર–એ ત્રિપુટીને પેગ છિન્નભિન્ન કરનાર કુસંપ છે. એવા કુસંપના મુખ્ય કારણે અવશ્ય જાણવા જોઈએ. સ્વાર્થ, અભિમાન અને સત્તાભ તેમજ કાર્ય પરત્વે ઈર્ષા દેવ કુસંપને ઉત્પન્ન કરનારા છે. જેમ વાત, પિત્ત અને કફ એ ત્રણના દેષથી-ત્રિદેષથી સંનિપાત નામે પ્રાણહર રેગ ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ સ્વાર્થ, અભિમાન અને સત્તાલેભ વિગેરે દેષથી કુસંપ નામને મહા રેગ ઉત્પન્ન થાય છે. સંનિપાત તે જેને લાગુ થયે હેય, તેનાં એકનાજ પ્રાણ હરે છે. અને કુસંપરૂપ સંનિપાત તે આખી જ્ઞાતિ-કે મને ધર્મ ઉદયરૂપ પ્રાણને હરી લે છે. જેને પ્રજાનું ઉન્નતિ જીવન પણ કુસંપેજ હરવા માંડયું છે. સાંપ્રત કાલે જે દેશ, શહેર કે ગામમાં કુસંપ હોય છે, તે સ્થળના સંઘ કે જ્ઞાતિને અધઃપાત થયેલો જોવામાં આવે છે. કુસંપના સવાર્થ, અભિમાન ઈષ વિગેરે ત્રણ કાર
ને હાલ પિષણ આપવામાં આવે છે. જેને પ્રજાને માટે ભાગ એ પિષણના કાર્યમાં પ્રવર્તે છે. પ્રથમ કારણ સ્વાર્થ જૈન વર્ગમાં જડ ઘાલીને બેઠે છે. નિરવાર્થ વૃત્તિને તદન લેપ થતો જાય છે. તેમાં પણ જેઓ નેતાઓ છે, તેઓ તે ખરેખર સ્વાર્થપૂજક બની ગયેલા દેખાય છે. સ્વાર્થરૂપી ઝુડે ગળેલાઓ દિમૂઢ બની જાય છે અને તેમનામાં સંકેચવૃત્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. સ્વાર્થ એ જીવનની મહત્તાને લેપ કરનારે ભયંકર અવગુણ છે. એ અવગુણને લઈને લેકેને ઉજવલ ન્યાય મળતું નથી. સ્વાર્થને માટે એક વિદ્વાન આ પ્રમાણે લખે છે –
" स्वार्थो विषद्गु जगति, धर्म न्यायासुनाशकः ।
તરછાયા ત્રિતાનાં ૨, જીવન મg જાળ” I ? . સ્વાર્થ એ આ જગતમાં ઝેરી વૃક્ષ છે. તે ધર્મ અને નીતિ રૂપ પ્રાણને નારા કરનારું છે. જેઓ તે વાર્થ રૂપી ઝેરી વૃક્ષની છાયાને આશ્રય કરે છે, તેઓને તે જીવનની ત્રણતાનું કારણ થાય છે.”૧
જ્યાં આવી અધમ સ્વાર્થ વૃત્તિ રહેલી છે, ત્યાં કુપને પ્રાદુર્ભાવ થયા વિના રહેતો નથી. તેથી ઉત્તમ પુરૂએ સર્વથા સ્વાર્થ વૃત્તિને ત્યાગ કરે ઈએ.

Page #10

૨૬ર
જેનેતિ દોષ દર્શન,
કુસંપનું બીજું કારણ અભિમાન છે. તે અભિમાન ઉત્તમ, મધ્યમ અને અધમ એમ ત્રણ પ્રકારનું થઈ શકે છે. ધર્મ, નીતિ, સદાચાર અને સદ્વર્તન સં. બંધી જે અભિમાન છે, તે ઉત્તમ-અભિમાન ગણાય છે. એ અભિમાન પ્રાયક લ્યાણ માર્ગે લઈ જનારું છે. પિતે કરેલી કે પ્રતિજ્ઞા અથવા પિતે ધારેલા કાર્યો પાર ઉતારવાનું જે અભિમાન તે મધ્યમ અભિમાન કહેવાય છે. કુલાભિમાન અને જાત્યાભિમાન–એ મધ્યમ અભિમાનમાં ગણાય છે. એ અભિમાન વ્યવહાર અને
કાચારને માર્ગે કીર્તિને આપનારું થાય છે. ધન, રૂપ, બલ અને જ્ઞાન સંબંધી જે અભિમાન છે, તે ત્રીજુ અધમ અભિમાન ગણાય છે. એ અભિમાન અધે ગતિને આપનારું છે. એ ત્રિવિધ અભિમાનને લઈને જ કુસંપ ઉત્પન્ન થાય છે.
કુસંપનું ત્રીજું કારણ આગેવાની પણ લે છે. સંઘ અને જ્ઞાતિમાં - તાની સત્તા રાખવાને માટે અનેક જાતની છલ-કપટની યુક્તિઓ રચવી પડે છે અને તેને લઈને કુસંપને જન્મ થઈ આવે છે.
આ પ્રમાણે સ્વાર્થ, અભિમાન અને મેટાઈને લેભ એ ત્રિવિધ કારણથી દુત્પન્ન થયેલ કુસંપ જોન પ્રજાના એકત્ર જીવનને નાશ કરી અનેક જાતના ઉપદ્રવ ઉભા કરે છે જે હાલ આપણે જોઈએ છીએ. અને તેથી જૈન પ્રજા પિતાની ઊન્નતિને સાધવાને અસમર્થ બની ગઈ છે. જેના ઉપર સંઘ અને જ્ઞાતિની ઉન્નતિ કરવાનો આધાર છે, તેવા અગ્રેસરોનું કેટલેક સ્થળે એવું વર્તન છે કે જેથી કુસંપના કારણેને પૂરેપૂરું પિષણ મળે છે. સાંપ્રતકાળે એવા વર્તનને ત્યાગ કરી અગ્રેસરોએ જેન પ્રજાની ઉજતિ કરવાને તન, મન અને ધનથી પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. જેન શાસનની અધિષ્ઠાયક દેવતાને અમારી એ જ પ્રાર્થના છે કે, જૈન પ્રાના અગ્રેસરના હદયમાં એવી પ્રેરણું કરો કે જેથી તેઓ જૈનોન્નતિના સર્વ દેને નાશ કરી પિતાની આશ્રિત જેને પ્રજાની ઉન્નતિ સાધવાને શુદ્ધ હૃદયથી પ્રવૃત્તિ કરે.
આ પ્રમાણે જેનેન્નતિના છ દે દૂર કરવાથી જેનપ્રજા પિતાની ઉન્નતિ સત્વર સાધી શકશે. એ નિસંશય છે. સાંપ્રતકાલે જ્યારે સર્વ પ્રજા ઉન્નતિના સાધને મેળવવાને પ્રવૃત્તિ કરે છે, ત્યારે જેન પ્રજામાં હજુ એ પ્રવૃત્તિ શિથિલ છે, તેથી જૈન પ્રજાએ ઉન્નતિ સાધવાને માટે ઉગ્ર પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ. ઉન્નતિ વગરનુ પ્રજા છે. વન તદન નકામું છે. એક વિદ્વાન લખે છે કે, “વૃક્ષે પણ આવે છે, મૃગ વિગેરે પશુ પણ જીવે છે, તથાપિ જેનું જીવન ઉનતિ ભરેલું નથી, તે વાસ્તવિક રીતે જીવતા નથી. “જીવવું એ તે સર્વ સામાન્ય છે. સર્વત્ર, જડ ચેતન એવા આપણે માનેલા સર્વે વિભાગોમાં પણ જીવવું એ પ્રસિદ્ધ છે, પણ તે બધું માત્ર જીવવું જ છે. સત્ય જીવન તે તે ઉનત જીવન હોય તેજ છે.” તે વિદ્વાનના ઉદ્ગારે અક્ષરશ: સત્ય છે. મનુષ્ય જીવનમાં પરમ સાધ્ય ઉન્નતિજ છે,

Page #11

આત્માનઃ પ્રકાશ.
૨૪૩
હવે એ ઊન્નતિ કેવા પ્રકારની હોવી જોઇએ, એ વિચારણીય છે. ઊન્નતિના વિવિધ પ્રકાર થઈ શકે છે, પરંતુ ખરી ઊન્નતિ એ પ્રકારની છે. ધાર્મિક અને વ્યવ હારિક તેમાં પણ ધાર્મિક ઊન્નતિ અતિ આદરણીય છે; કારણકે, એ ઉન્નતિ વ્યવ હારની ઉન્નતિની પોષક છે. એ ઉભય ઉન્નતિ સાધવાના મુખ્ય મત્ર સ્વાર્પણુ અને કન્ય છે. અભિમાનની વૃત્તિને ત્યાગ કરી પેાતાને જે પ્રાપ્ત થયું હાય, તે મધુ પોતાના વર્તનમાં પ્રદર્શિત કરવુ, એ સ્વાર્પણના અથ છે. એવા સ્વાર્પણુ પૂ ક કન્ય કરવામાં આવે ત્યારે ધમ અને વ્યવહાર ઉભયની ઉન્નતિ સાધી શકાય છે, અને પેાતાના લાભને અર્થે કે પેાતાના કરતાં વધારે જનસમૂહને આખા વિશ્વના લાભને માટે અભિમાન વિના પેાતાના સદ્ગુણૢાને અને સાધનાના ઉપયાગ કરવેશ એ જીવનની ઉન્નતિના પરમ માર્ગ છે. જયારે એ માતે ગ્રહણ કરવામાં આવશે ત્યારેજ જૈનપ્રજા પેાતાની ઉન્નતિનુ દર્શન કરી શકશે. અધિષ્ઠાયક દેવા તેમને ઉન્નતિનું દર્શન સત્વર કરાવેા.
44
तथास्तु
77
मानतोऽपिधर्म ? અભિમાનથી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થઇ શકે છે ? લેખક, મુનિ મણિવિજયજી, મુા. લુણાવાડા,
માન—પ્રિય માંધર્વ. શુ' માનથી ધર્મ પ્રાપ્ત થઇ શકે છે? માન શબ્દને અથ એવો થાય છે કે માન એટલે સ્તબ્ધપણુ દુવિ નિતિપણું, ઉદ્ધતાઈપણું, કાઇને પણ નહિ નમસ્કાયપણુ, અહંકારીપણું અભિમાનીપણું તેને માન કહેવાય છે. કહ્યું છે કેઃ—
યતઃ
माणोमयऽहंकारो, परपरिचाउ अअनउकरिसो,
परपरि भवो अ तहा, परस्स निंदा असूआय. ॥ १ ॥ हीला निरोवया रित्तणं, निरुवणामया अ विण उअ,
',
परगुण पछाडणया, जीवपाडंति संसारे. ॥ ૬ ||નયરું. ભાવાર્થ-માન, શદ, અહંકાર તથા પરના ગુણાને ત્યાગ કરી પરને હુલકા પાડવા; એટલે ખીજાનુ ખેતુ કહેવરાવવુ' તથા પોતાના આત્માનું ઉત્કૃષ્ટ પ બતાવી, પેાતાની પ્રશ’સા કરવી તથા પરભાવને વિષે મગ્ન થવુ, તેમજ પરના પરાભવ કરવે, પરના ઉપર ઇર્ષ્યા કરી દ્વેષબુદ્ધિ ધારણ કરવી,
પરની હિ ના

Page #12

માનથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે? ખ્રિસના કરવી, પરોપકારને ત્યાગ કરે, એટલે કોઈના ઉપર ઉપકાર કરવાની બુદ્ધિનો ગંધ માત્ર પણ રાખવો નહિ, પરને નમસ્કાર પણ કરવે નહિ, અવિનિત તથા ઉદ્ધતાઈને ધારણ કરવી. પરના ગુણને દેખી બળી જઈ તેના ગુણને ભ્રષ્ટ કરવાની બુદ્ધિ સતેજ કરવી, આ સમગ્ર દેશ જેના વિષે હેય છે, તે અભિમાની કહેવાય છે. આવા દુર્ગુણને સેવનાર પ્રાણીને આ દુર્ગણે સંસારને વિષે નાખે છે, અર્થાત ઉપરના દર્શને અંગીકાર કરનાર પ્રાણીને સંસાર ચક્રવાલને વિષે પરિભ્રમણ કરવું પડે છે. માટે-માનને-જ્ઞાની મહારાજાઓએ મહા દુખમાં દુષ્ટ કહે છે, જે માટે વેગશાસ્ત્ર વિષે શ્રીમાન હેમચકસૂરી મહારાજે કહ્યું છે કે
यदुक्तं योग शास्त्रे श्री हेमचंप्रसूरिनिः विनय श्रुतशीलाना, त्रिवर्गस्य घातक,
विवेक लोचनलंपन्, मानोऽधंकरणो नृणां. ॥१॥ ભાવાર્થ–માન છે તે વિનય, શ્રત, શીયલ તેમજ ત્રિવર્ગ એટલે ધર્મ, અર્થ અને કામને ઘાત કરનારે છે. મનુષ્યના વિવેકરૂપી નેત્રેને લેપ કરી, અર્થાત્ વિવેકને નાશ કરી અંધ કહેતા આંધળાપણાને ઉત્પન્ન કરનાર છે. જે પ્રાણી માન કરે છે, તેના વિવેકરૂપી નેત્રે હણાઈ જવાથી અજ્ઞાન વૃદ્ધિ પામે છે, અને અજ્ઞાનરૂપી અંધકારના અંધારામાં આંધળો થાય છે. આશ્ચર્યની વાત તે એ છે કે કોઈ માણસ તે કર્મને ઉદયથી આંધળા–હોય છે તેથી તે બિચારા દેખી શકતા નથી, પણ માનધિ એટલે માનથી જે માણસ આંધળે ય છે તે ચક્ષથી દેખતા છતાં પણ અંધત્વપશુને પામે છે. વળી પણ કહ્યું છે કે –
થત–– जाति लान कुबैश्वर्य, बनरुप तपश्रुतैः,
कुर्वन्मदं पुनस्तानि, हीनानि लभते जनः ભાવાર્થ – જાતિ મદ, લાભ મદ, કુળમદ, ઐશ્વર્ય મદ, બસ મદ, રૂપ મદ, તપ મદ અને શ્રુત મદને કરનાર પ્રાણ હીનપણુને પામે છે. તાત્પર્ય કે જાતિ, લાભ, કુળ, એશ્વર્ય, બલ, રૂપ, તપ, શ્રત વિગેરેમાંથી કેઈપણને પામી અથવા સર્વેને પામી જે ગર્વ કરે છે તે ભવાંતરને વિષે હીનપણાને પામે છે. વળી પણ કહ્યું છે કે –

Page #13

આભાનઃ પ્રકાશ.
ચૈત
उत्सर्पयन् दोष शाखा, गुणमूलान्यधोनयन् उन्मूलन यो मानदु स्तन्मार्दवसरित् लवैः
ભાવા—દોષ રૂપી શાખાને ફેલાવનારા, તથા ગુણુ રૂપી લઈ જનારા એવા જે માન રૂપી વૃક્ષ છે,તેને માવ ( મૃદુતા ) રૂપી વડે કરી મૂલ થકી ઉત્તમ પ્રાણીઓએ ઉખેડી નાખવા તેજ સાર છે.
ય
॥ શ્ ॥
મૂલાને નીચે નદીના પુર
આઠે પ્રકારે કરેલા મદ જે છે તે ઇહલેાકને વિષે પણ સનત્કુમાર ચક્રવત્તિના પૈઠે મહા અનથ ને ઉત્પન્ન કરવાવાલા થાય છે.
આવા સર્વથા ત્યાગ કરવા લાયક એવે જે અહંકાર તે કાઇ કાઇ જીવાને ધર્મના હેતુભૂત થાય છે.
અભિમાને સત્ય પ્રતિજ્ઞાવાળા શ્રો ગૈતમસ્વામી મહારાજ (ઇંદ્રભુતિ ) આદિ ચુમાલીશસા બ્રાહ્મણેાને દિક્ષા પ્રાપ્ત થઇ. એટલે વીર પરમાત્મા પાસે દિક્ષા અંગીકાર કરવાવાળા થયા, તે સંબધ પ્રત્ય છે.
તથા સિદ્ધસેન દિવાકર તેમજ વૃદ્ધવાદિ મહારાજાના સબધ પશુ શાસ્ત્રને વિષે કહેલા છે, એટલે અભિમાની એવા સિદ્ધસેન દિવાકર મહારાજે જ્ઞાનના મઢ કરી પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે જે મને વાઇને વિષે જીતશે,તેના હું શિષ્ય થઇશ, વૃદ્ધવાદિ મહારાજે તેમને વાદમાં જીત્યા તેથી તેઓએ દિક્ષા અ ંગીકાર કરી.
આવે અભિમાન દશા ભદ્ર રાજાને પણ ધર્મના મહાન હેતુભૂત થયેલે છે. अभिमाने दशार्णन नृप दृष्टांतो यथा=
નાના પ્રકારની રિદ્ધિ સિદ્ધિ વડે કરી ભરપૂર એવું દશાણું પુર નામનુ એક મહાન્ નગર હતું. તે નગરની તીવ્ર રિદ્ધિ દેખી શ્ચંદ્ર મહારાજની નગરી અમરાવતી ઉ“ચે દેવલેાકને વિષે ગઇ, તેમજ નાગે'દ્રની નગરી જે ભેાગાવતી હતી, તે પાતાલના અંદર ગઇ. કહેવાનેા સાર એ છે કે અમરાવતી તથા ભગાવતી કરતાં પણ રિદ્ધિસિદ્ધિ આ નગરને વિષે વિશેષ હતી.
તે નગરના સ્વામી દશા ભદ્ર નામના રાજા વિશેષ પ્રકારની વિભૂતિને ભજ નારા સેવનારા હતા, તેમજ મંગલા કહેતાં પૃથ્વીને સર્વ પ્રકારે પ્રતિપાલન કરનાર હતા. એટલે ન્યાયથી પૃથ્વીને આનંદ પમાડતા હતા. પરંતુ વિરૂપાક્ષ નહેાતે. એ ટલે મહાદેવ નહેાતા.
પક્ષે-મહાદેવ જેમ ભૂતિ કહેતા રક્ષાને શરીરે ચાળતા તથા માંગતા કહેતા

Page #14

માનથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે?
પિતાની સ્ત્રી પાર્વતિ એકલીનેજ આનંદ પમાડતા એટલે પાર્વતીના મુખમાંથી જે જે વચને નિકલતા તે પ્રમાણે પિતે વક્તિ વિરૂપાક્ષપણાને યથાર્થ રીતે અંગીકાર કરતા. આ દશાર્ણભદ્ર રાજા નાના પ્રકારની સ્મૃતિ સમૃદ્ધિને ભોગવતે પૃથ્વીને આનંદ પમાડતે હતે.
દશાર્ણભદ્ર રાજાને મૃગલા સમાન ચંચલ નેત્રવાલી પાંચ રાણી હતી. તે રાણીના પાસે અનિમેષપણને ભજનારી એવી દેવાંગનાઓ ૫ણ શેભાને પામતી નહતી. ' અર્થાત્ સ્થિર દૃષ્ટિવાળી દેવાંગનાઓ પણ ચંચલ નેત્રવાલી રાજાની પાંચશે રણ કરતા અધિક નહતી, કિંતુ ન્યુન હતી. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે રાજાની પાંચશે રાણીના રૂપ સંદર્ય દેવાંગના કરતા પણ વિશેષ હતા. રૂપવન લાવણ્ય તેમજ ચ્યાર પ્રકારના સૈન્ય ( હસ્તી, ઘેડા, રથ અને પાયદળ) વડે કરી તેમજ નાના પ્રકારની લક્ષ્મી તથા વિવિધ પ્રકારના ભેગે વડે કરી રાજા વિચાર કરે છે કે, આવા વૈભવ વડે કરી મહારા સમાન ત્રણે લેકમાં કઈ પણ નથી. * એકદા દશાર્ણપુર નગરના ઉદ્યાનને વિષે ચરમ તિર્થંકર મહારાજ શ્રી વીર ૫રમાત્મા સમવસર્યા. (પધાર્યા,) તે સમયમાં ઉદ્યાનપાળે આવી વધપના (વધામ. ણી) આપી તે સાંભળી રાજા ચિંતવના કરવા લાગ્યો કે કઈયે ભગવાનને નહિ નંદન કર્યું હોય તેવી રીતે પ્રાતઃકાલે હું ભગવાનને વંદના કરીશ.
ત્યારબાદ પ્રભાતકાલને વિષે સમગ્ર રિદ્ધિસિદ્ધિ, અંત:પુરના પરિવાર, તથા ચ્ચાર પ્રકારના સૈન્યના પરિવાર અને નગરના લેક સહિત સહવર્તમાન વિભૂષિત થઈ મહા આડંબરથી પ્રભુને વંદના કરવા ચાલે.
એવા સમયને વિષે ઘણુજ પરિવારના સમુહથી અચાલ કહેતા નહિ ચલાયમાન અર્થાત્ સ્થિર એવી અચલા કહેતા પૃથ્વી પણ કંપાયમાન થવા લાગી. આવી પૃથ્વીને સૈન્યના તેમજ પિતાના પરિવારથી નમાવતે ચાલે. દશાર્ણભદ્રરાજા
જ્યારે વીર પરમાત્માના નજીક ભાગને વિષે ગયે, તે અવસરે ઇંદ્ર મહારાજ અવધિજ્ઞાનથી તેના ભાવ જાણી વિચાર કરવા લાગ્યા કે, અહે! અહે! જેણે સ્વર્ગના વૈભવને બીલકુલ દેખેલે નથી, એ વરાક કહેતા રાંકડો બીચારે કુવાના દેડકા જે આ રાજા ખખર્વ ગર્વને કરે છે, માટે મહારે તેને ગર્વ મહારી રિદ્ધિ દેખાડી, ઉતારે જોઈએ. એમ ચિંતવના કરી, ઉત્તમ વૈભવની વિકૃર્વણા કરી.

Page #15

આત્માન પ્રકાશ
ર૬૭
ચતचउसहिकरिसहस्सा, चउसठिसअहदन्तअहसिरा,
दंतेअअगमेगे, पुकखरणीओ अ अट्ठट्ठ, ॥१॥ ભાવાર્થ-સહૃહજાર હસ્તિને વિકૃણા કરી, દરેક હસ્તિને પાંચશેને બાર બાર મસ્તક ક્ય, મસ્તકે મસ્તકે આઠ આઠ ઇંતુશળ કથ, દંતશળે દતુશળે આઠ વાવડી વા કરી, વારે વારે આઠ આઠ કમળ કયાં, કમળ કમળ લક્ષ લક્ષ પાંખડીયે (પત્રો) કર્યા, પત્રે પત્રે બત્રિશ દેવકુમાર તેમજ બત્રિશ દેવકુમારી વિ. ગેરે બરિશ બદ્ધ નાટારંભની રચના કરી, વીર પરમાત્માના મનહર ગુણગ્રામને કરતા ઈંદ્ર મહારાજ ગગનમંડળથકી ઉતરતા દશાર્ણભદ્રના મસ્તક ઉપર આવ્યા. - ઈદ મહરાજની સ્વર્ગની મહા સમૃદ્ધિને દેખીન્દશાણ ભદ્ર રાજા વિચાર કરે છે કે–અહો ટિક્રિભ નામના પક્ષના પેઠે મેં ફેગટ ગર્વ આ શું કર્યું !
તે કેવળ મનુષ્યને કીટ (કેડેજ) છું. કયાં ઈંદ્ર મહારાજની રિદ્ધિ અને કયાં તે મહારી રિદ્ધિ અર્થાત્ ઈંદ્ર મહારાજની રિદ્ધિ પાસે મારી સિદ્ધિ તૃણપ્રાયઃ કહેતા તૃતુલ્ય છે. આવા ફેગટ અભિમાનના ડોળથી મેં તિર્થંકર મહારાજની આશાતના કરી.
ત્યારબાદ તતકાળ-દિવ્ય અને મનહર વૈભવ, સમગ્ર રાજ્યરિદ્ધિ અને રમણના પરિવારને ત્યાગ કરી, વીરપરમાત્મા પાસે દિક્ષા અંગીકાર કરી દશાર્ણભદ્ર મુનિ સાધુઓની સભાને વિષે બેઠા.
ગજારૂઢ એવા ઇંદ્ર મહારાજ પણ ગજના ઉપર બેઠેલા, વીરપરમાત્માને પ્રદક્ષિણા દેઈ, વંદના નમસ્કાર કરી, યથા ફળવડે મુનિયોને વહન કરવા લાગ્યા. તે વખતે સાધુઓની પંકિતને વિષે બેઠેલા દશાર્ણભદ્ર રાજર્ષિને જોઈ વિમથ પામી ઈદ્ર મહારાજ બોલ્યા.
હે રાજર્ષિ! તમે તમારી પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરી મને જીતેલે છે, કારણ કે આપ સાહેબે જે વ્રત અંગીકાર કર્યું તે કરવાની મારી શકિત નથી માટે મહારે અપરાધ ક્ષમા કરો. આવી રીતે કહી ઈદ્ર મહારાજ ગયા.
ત્યારબાદ સંયમનું પ્રતિપાલન કરનારા દશરણભદ્ર રાજર્ષિને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. ત્યારે પણ ઈદ્ર મહારાજે આવી પ્રદક્ષિણા કરી વંદના નમસ્કાર કરી કહે વા લાગ્યા કે હે પ્રભે! હે સ્વામિન! આપ ખરેખર સત્ય પ્રતિજ્ઞાવાલા છે. પૂર્વે પણ આપે મને જીતેલ છે અને હાલમાં પણ વિશેષે કરી જીતેલ છે. આવી રીતે ગુણ ગાન કરતા, ઈદ્ર મહારાજ સ્વસ્થાને ગયા.

Page #16

૨૬૮
માનથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે? એવી રીતે. અભિમાનથી પણ કરેલો ધર્મ દશાર્ણભદ્રને મહા ફળદાયક થ. કહ્યું છે કે –
થતાં-- રરાન્નિકાનિમાવી, શ્રી શાંતિનાથાજોનાની, श्रीशानिनवादपरोनजोगी, श्रीस्थून नवादपरोनयोगी॥१॥
ભાવાર્થ_શ્રી દશાર્ણભદ્ર રાજા થકી બીજો એક પણ માની નથી, તેનું દ્રષ્ટાંત ઉપર પ્રમાણે પ્રસિદ્ધ છે. શ્રી શાંતિનાથ થકી બીજો એક પણ દાની નથી. કારણ કે શ્રી શાંતિનાથ મહારાજને જીવ પૂર્વે મેઘરથ રાજ, પરમ જીવ દયા પ્રતિ પાળ હતા. દેવકને વિષે પ્રશંસા સાંભળી, બે દેવ, સિચાણ ત્થા પારેવાના રૂપ લઈ આવ્યા, તે અવસરે, શરણે આવેલા, પારેવાને ઉગારવા માટે માંસ કાપીને તેલીને સિંચાણને આપવા માંડ્યું; દેવ માયાથી સિચાણુનું પહેલું ભારે થવાથી પિતેજ તુલાને વિષે બેસી ગયા. દેવતા તુષ્ટમાન થઈવગે ગયા, રાજાયે દયાના દાન થકી તિર્થંકર નામ કમબાબુંને સેલમાં શાંતિનાથ નામના તિર્થંકર થયા. માટે શાંતિનાથ થકી બીજો એક પણ દાતાર નથી. શ્રી શાલિભદ્ર થકી એક પણ બીજે ભેગી નથી. તેના પિતા ગભશેઠ દિક્ષા અંગીકાર કરી સ્વર્ગે ગયા હતા. પુત્રના ઉપર તથા તેમની નવાણું સ્ત્રિના ઉપ-પૂર્વ ભવની રાગ દશાથી નિરંતર નવાણું નવાણું પેટીયે વિવિધ પ્રકારના વૈભની ભરીને એકલતા–આવી રીતે માન વૈભવને વિષે પણ શાલિભદ્ર દેવતાના સુખને ઉપભોગ કરતે તેથી તેને સમાન બીજો એક પણ ભેગી નથી. - શ્રી સ્થૂલભદ્ર મહારાજના સમાન બીજો એક પણ ભેગી નથી. કારણ કે જે. મણે પૂર્વ પરિચિત વેશ્યા કે જે કેવળ મદન મંદિર કહેતા કામદેવનું ઘરજ હતું, તેના સાથે ગાઢ સંબંધ છતાં પણ દિક્ષા અંગીકાર કર્યા બાદ તેનીજ ચિત્રશાળામાં રહી, ષડરસ ભજન કરી, તેના હાવભાવ નાટારંભ કટાક્ષાદિકથી લગાર માત્ર પણ ચલાયમાન નહિ થઈ, કામને બાળી ભસ્મીભૂત કરી, વેશ્યાને પ્રતિબંધ કરી, વિષય વાસનાથી મુક્ત કરી, ધર્મ ધ્યાનને વિષે રૂચીવાળી કરાવી. એવા શ્રીમાન સ્થૂલભદ્ર મહારાજ થકી બીજો એક પણ ગી નથી.
આવા હડહડતા માનમાં મગ્ન થનારા દશાર્ણભદ્ર રાજર્ષિને પણ માન ધર્મની પ્રાપ્તિતથા નિર્વાણ સુખ આપવા વાળે થયે તે જે પ્રાણ. અભિમાનને છેડી ધર્મ ધ્યાન કરે તે અલ્પકાળમાં સદ્દ ગતિ મેળવે તેને વિષે કાંઈ પણ આશ્ચર્ય નથી.
इतिमाने दशार्णन संवधः संपूर्णः

Page #17

આત્માનંદ પ્રકાશ
૨૬e
રતલામમાં વીર જયંતી મહોત્સવ-તેને અંગે મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજે આપેલ વીર ચરિત્ર સંબંધી ભાષણ.
શ્રી ગતમાય નમઃ પ્રવર મુનિવર ! સુશીલ સાધ્વીઓ! સદ્દગૃહસ્થ અને શ્રીમતી શ્રાવકાઓ !
આ મેળાવડામાં આપ અહીં આ શ્રી મહાવીર સ્વામીની જયંતીને જયધ્વની ફરકાવવા માટે એકત્ર થયા છે. જે દેખી મને અપૂર્વ આનંદ થાય છે. મહાશ ! પિત પિતાના શરીર પર ખ્યાલ કરવામાં આવે તે પાંચદ્રિયોને આકાર અને વિષયાદિ દ્વારા અરસપરસ વિરૂદ્ધ છે તે પણ એકત્ર થઈ રહેવાથી શરીરની ખુબસુરતી દેખાઈ રહી છે એવી રીતે સંપ તેમજ ઐકયતાના બળથી સમાજની શોભા દેખાય છે.
- સજ્જને ! આજરોજ આપણે જે પરમાત્માની જયેષણા કરવા હાજર થયા છીયે, તેમના જન્મ સંબંધી જે કાંઈ જણવું તેના ઉપર લક્ષ આપી શ્રવણુ કરશે.
સુજ્ઞજને ! આજથી ૨૫૧રમેં વર્ષે ચૈત્ર સુદ ૧૩ના રોજ જૈનાના દિલેજાની આવકારદાયક વીશમાં તીર્થકર શ્રી મહાવીર સ્વામીને જન્મ ક્ષત્રીકુંડનરના ક્ષત્રીવંસી સિદ્ધાર્થ રાજાની ત્રિશલાદેવી રાણીની કુક્ષીમાં થયે હતું. તે વખતે દશે દિશાઓ ફાટીક જેવી નિર્મલ થઈ રહી હતી. તેમજ સુભિક્ષના કારણથી દેશનિવાસી સર્વે લેકે બહુજ ખુશાલીમાં આવી ગયા હતા. બલકે તેથી પણ વધારે દુવડ આદિ પક્ષીઓ પણ સૂચક શબ્દ કરી રહ્યા હતા. વધારે શું કહીયે, પરંતુ ભારતવર્ષ સંપૂર્ણ આનંદમગ્ન થઈ રહ્યા હતા. તે વખતે ઇંદ્રાસન કંપવાથી અવધિજ્ઞાનદ્વારા ધર્મ ઈ જાણ્યું કે, ભગવાન મહાવીર પ્રભુનો જન્મ થયે છે, જેથી તેઓ શ્રીને સ્નાત્ર મહોત્સવ કરે તે મારી ફરજ છે. એમ સમજી તેજ વખતે સિંહાસન છેડી, શીરઝુકાવીનૈગમેષિ દેવતાને સુષા નામની એક જન પ્રમાણુવાળી ઘટા વગાડવાને હુકમ કર્યો. જે વખતે સર્વે દેવતા સાવધાન થયા તે વખતે નૈગમેષિ દેવે કહ્યું કે, ઇંદ્ર મહારાજ મેરૂ પર્વત ઉપર ભગવાનને સ્નાત્ર મહત્સવ કરવા જવાનું છે જેથી સર્વે દેવ દેવીએ ત્યાં હાજર રહેવું. એ હુકમ આપી ઇંદ્ર મહારાજ ત્રિશલા માતા પાસે આવ્યા અને કહ્યું કે હે! રન કુક્ષિધારી, હું ઇંદ્ર છું, અને અંતિમ તીર્થકરને જન્મ મહોત્સવ કરવાને આવ્યો છું. જેથી ડરશે નહીં. એમ ક. રહી માતાને અધૂર્ય ન રહે એમ સમજીને માતાની પાસે બાળકાકાર ભગવાનની પ્રતિ મા ધારણ કરી તેમજ અવસ્વાપીની નિદ્રા માતાને દઇને, ઇંદ્ર પાંચ રૂપ ધારણ કર્યા. એક રૂપથી ભગવાનને હાથમાં લીધા, બીજા બે રૂપથી બે તરફ ચામર વીંઝવા લાગ્યા, ચેથા રૂપથી છત્ર ધારણ કર્યું તેમજ પાંચમાં રૂપથી વજા ધરી આગળ ચાલવા લાગ્યા. એ વખતે કરડે દેતાથી આકાશ સંકીર્ણ થવા પામ્યું. અતી ઉત્કંઠા સહિત મેરૂ પર્વત ઉપર પાંડુ વનમાં એક ચૂલીકાની દક્ષીણ તરફ આસન ઉપર ભગ
* હીંદી ઉપરથી ગુજરાતી.

Page #18

૨૦૦
રતલામમાં મુનિ મહારાજશ્રી સવિજયજીનું ભાષણ.
વાનને લઇ શક્રેન્દ્ર પૂર્વ સન્મુખ બેઠા. તે વખત ખારમા દેવલેાકના ઇંદ્રે સેાના રૂપા અને રત્નાદિ આઠ જાતિના કળશા તેમજ ગગાજળ પ્રમુખ સર્વ સામગ્રી અભિયે!ગીક દેવે પાસે તૈયાર કરાવી. તે વખતે ઇંદ્રને શક ઉત્પન્ન થયે કે અઢીશેહ અભિષે ક દ્વારા એક ક્રોડ સાઢલાખ કલશે કરી ભગવાનને સ્નાન કરાવીશુ, તે ભગવાનની ઉ મર નાની હાવાથી ભગવાન સહન કેમ કરી શકશે, તે હું સમજી શકતે નથી. એ વા સંદેહ ઇંદ્રને ઉત્પન્ન થયેા ાણી પ્રભુએ ડાબા ચરણના અંગુઠાના અગ્ર માત્રથી મે
પર્વતને સંચલાયમાન કર્યાં. તે વખતે, અવધિજ્ઞાનથી જાણી માફી માંગી લીધી. અને અભિષેકનું કામ શરૂ કર્યું. અહીંઆ જે કાયદાથી અભિષેક થાય છે, તે નીચે
મુજબ છે.
૧૦ અભિષેક વૈમાનીક ઇંદ્રાએ કર્યાં. ૨૦ ભુવન પતિના ઇંદ્રાએ કર્યાં. ૩૨ બ્ય’તરાના ઇંદ્રેએ કર્યાં. ૬૬ સૂર્ય જાતિના. ૬૬ ચંદ્ર જાતિના. ૪ લેાકપાળની જાતિના. ૧ ગુરૂસ્થાનીય દેવેશના, ૧ સામાનિક દેવાના. ૧ કટક પિતને, ૧ અગ રક્ષકનેા. ૧ પરચુરણુ દેવાના. ૩ પદાના. ૮ સાધર્મ ઇંદ્રની ઇંદ્રાણીન!. ૧૦ અસુરની ઇંદ્રાણીના. ૧૨ નાગેન્દ્રની ઇંદ્રાણીના. ૪ વ્યંતરેદ્રની ઇંદ્રાણી, ૪ ચેતિષની ઇંદ્રાણી.
૧
પ્રથમ ખારમાં દેવલાકના છંદ્રથી આવી રીતે વ્યવસ્થાનુસાર અભિષેક થવા લાગ્યો જેથી અપૂર્વ શેાભા થઇ રહી હતી,
અહી આ એક કવિએ દેવતાઓને વિષુધક કહ્યા છે. જેઠીક છે, કારણ કે અ ંતિમ તિર્થંકરના અભિષેક કરવાથી ખુદ પેાતે નિર્મલ થાય છે.ઈત્યાદી વિવિધ પ્રકારથી પ્રભુની ભક્તિ કરી ઇદ્રે ભગવાનને ત્રિસલા માતાની પાસે પધરાવ્યા અને પ્રતિબિંબ તથા નિંદ્રાને અપહાર કરી દીધુ. અને ઉદ્દેશણા કરી કે જે કાઇ પ્રભુ અને પ્રભુની માતા ઉપર અશુભ ચિંતવન કરશે, તે બહુજ મેટી શિક્ષાને પામશે. ઇત્યાદી સર્વ વ્યવસ્થા કરી સત્ર દેવતા પૈાત પેતાના સ્થાનકે ગય.. ત્યારબાદ તે વખતે પ્રિયવદા દાસીએ પુત્ર જન્મની વધામણી તરત સિદ્ધાર્થ રાજાને દીઠી. તે વખતે સિદ્ધાર્થ રાજાએ તે ખુશાલીમાં આવી જવાથી મુગટ સત્રય તમામ પહેરેલા વસ્ત્રાલ કાર વિગેરે દાસીને આપી દીધા, અને હુંમેશાને માટે તેનું દાસીપણું દૂર કરી દીધું.
તે અવસરે સિદ્ધાર્થ રાજાએ આ સસારિક પ્રસંગમાં ધાર્મિક ક્રિયા યાદ લાવી, હજારો જીત પ્રતિમાની લાખા રૂપૈયા ખરચી પૂજા કરી.
આ હકીકત શ્રો દશા શ્રુતસ્ક`ધ સૂત્રના મૂળ પાઠનાં છે. જો કે મંત્રોશ સુત્રેની ગણત્રીમાં મ ંજુર છે. આ સુત્રની અતો પ્રાચીન જી પ્રતિ કચ્છ દેશાંતર ગત કે ડાય ગામના જૈન પુસ્તકાલયમાં અને તેની કેપી અમારી પાસે છે. કેઇને નવું હોય તા ખુશીથી જોઇ શકશે.

Page #19

આત્માત‰ પ્રકાશ
૨૦૧
સજ્જને ! ભગવાનના માત પિતાએ વિવિધ પ્રકારના જન્મ મહેસર્વ કરીને મિત્ર, જ્ઞાતિ સ્વજન સંબધી પરીજન વગેરેને પ્રીતિભાજન કરાવ્યું અને પુષ્પ વસ્ર અલંકાર વગેરેથી સન્માન કર્યું અને કહ્યું કે આ પુત્ર ગલમાં આન્ગ્રે તે દીવસથી અમારે ત્યાં સોનું, રૂપુ, ધન, ધાન્ય, રાષ્ટ્ર વગેરેની વૃદ્ધિ થવામાંડી હતી જેથી ગુણ નિષ્પન એવુ' વૃદ્ધમાન નામ આ કુવરનુ અમે!એ રાખ્યુ છે.
વિચક્ષણા! હવે ભગવાનનું મહાવીર નામ કેમ પડયું તેની ઉત્પત્તિ કહું છું;
સુજના ! બીજના ચદ્ર તેમજ કલ્પવૃક્ષના અંકુરની જેમ પ્રભુ વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યા. દરમ્યાન સાધર્મેદ્ર દેવસભામાં ભગવાનના ધૈય ગુણુના વર્ણન કરતાં ખેલ્યા કે હું દેવતાએ ! આ વખત મનુષ્ય લેાકમાં વૃદ્ધમાન કુમાર બાળક છે. તથાપિ અતુલ પાકમી છે, આશ્ચય તે. એ છે કે શક્રાદિ દેવતા કેઈપણુ તેમને ડરાવવાને અશક્ત છે ! એમ સાંભળી કેાઇ મિથ્યાત્વી દેવ ચિંતવન કરવા લાગ્યા કે અહા ! શકેંદ્રનુ` નિરંકુશ અધેય વચન ચાતુરી છે કે, જે મનુષ્યને એટલા પ્રક પ્રાપ્ત કરાવે છે, એટલા માટે આજજ ત્યાં જઈ તેમને ડરાવી, શક્કે દ્રનુ વચન અન્યથા કરૂ. એવા નિશ્ચય કરીને મુશલ જેવડું મોટુ ભયકર સર્પાકાર રૂપ લઈ ફટાટાપની સાથે કૂતર આકાર સહિત કુંકાર કરતા ક્રીડા વૃક્ષને લપેટી લીધું. તેમને જોઇ તમામ છોકરાએ ભાગી ગયા. જરા માત્ર નહીં ડરનાર વમાન કુમારે પોતાના હાથથી સર્પને પકડી દૂર ફેંકી દીધેા. તરતજ તે દેવતાએ બાળકનું રૂપ લઈને વમાન કુમારને પોતાના સ્મુધ ઉપર ચડાવી ભગવાનને ડરાવવા માટે સાત તાડ જેવડા 'ચુ શરીર ખનાવી દીધું. તે વખતેજ ભગવાને વજ્રા, જેવી કડણુ મુઠ્ઠી લગાવી, જેનાથી મચ્છરની જેમ સ’કાચપણાને પામી ગયા. અને શક્રેદ્રનુ વચન સત્ય માની પેાતાનુ રૂપ પ્રગટ કરી, વાર’વાર પોતાના અપરાધની ક્ષમા ભગવાન પાસે માગી, સ્વસ્યાન પ્રત્યે ગયા. તે વખતે સ ંતુષ્ટ ચિત્ત થવાથી શક્રેન્દ્રે ભગવાનનુ મહાવીર એવુ’ નામ દીધુ.
મહાશયે ! એટલુ નિવેદન કરી છેવટમાં એટલી સુચના કરૂ છું કે તેમના દ્વારા જેનેદ્ર વ્યાકરણની ઉત્પત્તિ થઇ, જેતુ' નામ મોટા મોટા વિદ્વાન લેાકેા હરેક શહેરામાં લઇ રહ્યા છે. તથા સગવાનની દિક્ષાના સમયે ખાર માસ સુધી હંમેશાં એક કરોડ આઠ લાખ સેાનૈયાનુ' દાન દઇ દીક્ષા લીધી. તથા ત્યારબાદ ઘણી ભારે તપશ્ચર્યા કરી તથા કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી ગૈતમાદિ ૪૪૦૦ બ્રાહ્મÌને પ્રતિએધી દિક્ષા દઇ. પાવાપુરીમાં મેક્ષે ગયા. દેવતાએ તથા રાજા મહારાજાએ દ્વીવાળી કરી ઇત્યાદિ વૃત્તાંત મહાવીર ચરિત્રયી કહેવામાં આવ્યુ' છે.

Page #20

૭૨
શ્રીમદ આનંદઘનજીના પદને અનુવાદ
શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના મુદ્દા ના અનુમવત્રીત
અનુવાદ,
હરિગીત, આદિ રહિત એ કાળની અજ્ઞાન પૂર્ણ દશા ગ્રો, એ કુંભકણી ઘેર નિદ્રામાં અહોનિશ હું રહે; જેતે વરૂપ સ્વભાવમાં ત્યાં દૂર થઈ તે વિકૃતિ, સૈભાગ્યવતિ હે! ચેતને થઈ પ્રેમ અનુભવ જાગૃતિ. (૧)
દન્મદિરે પ્રકટાવીઓ વિવેક દીપક આજ છે, ઝળકે સદા નિર્મળ પ્રકાશે સહજ તિ સ્વરૂપ છે; દિવ્ય ચક્ષુ દેખતે એ પર ભાવ તણી કૃતિ, સગ્યવતિ હે! ચેતને થઈ પ્રેમ અનુભવ જાગૃતિ.
(૨)
અન્યને હું કેમ દેખાડું વળી એ મૂર્ખને, સમજાવું શી રીતે અનુભવગમ્ય એ પરમાર્થને, પ્રેમ બાણ અચૂક જાણું લાગતાં સ્થિર છે સ્થિતિ, સૈભાગ્યવતિ હે! ચેતને થઈ પ્રેમ અનુભવ જાગૃતિ. (૩)
ફતેચંદ ઝવેરભાઈ ભાવનગર,
સુઘાર, (ગતાંક પૃષ્ટ ૨૪૦ ની પચીશમી લીટીમાં.) “મન:પર્યવજ્ઞાની અધીક શુદ્ધતાથી મનોગત હોવા છતાં અધિકતર શુદ્ધતાથી જાણે છે એમ છપાએલ છે તેને બદલે મનઃ પર્યવત્તાની આત્મ ગત હેવાથી અધિક શુદ્ધતાથી જાણે છે એમ વાંચવું.
૨ તેજ પુરની ૨૭ લીટીમાં “અંગુલના–અસંખેય ભાગાદિ ક્ષેત્રોમાં ઉત્પન્ન થઈ સંપૂર્ણ લોક પર્વત હોઈ શકે છે.” એમ છપાયેલ છે તેને બદલે અંગુલના અસંખ્યય ભાગાદિ ક્ષેત્ર જેટલું ઉત્પન્ન થઈ સંપૂર્ણ લેક પર્વત હોઈ શકે છે એમ વાંચવું.
૩ તેજ પૂછની ૩૦ મી લીટીમાં “અવધિજ્ઞાન તો સંયત અસંયત બધા જીવોને બધી ગતિમાં થાય છે” એમ છપાયેલ છે તેને બદલે “અવધિજ્ઞાન તે સંયત અસંયત છને નારકી, દેવતા, મનુષ્ય અને પંચૅકિ તિર્યંચ છાને થાય છે એમ સમજવું.
૪ તેજ પૂછની ૩૧ મી લીટીમાં અન્ય જીવ અથવા અસંયતિ મુનિને થતું નથી.” એમ છપાયેલ છે તેને બદલે અન્ય જીવ અથવા અસંયતીને થતું નથી એમ વાંચવું.

Page #21

આત્માનંદ પ્રકાશ.
ર૭૩
માન–પાપસ્થાનક” સાતમું.
(અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ટ ર૨૬ થી) (પાપે પામે પદમણી નારી હે જાણે તેની સફળદગાની એ રાગ,) તને સાતમું પાપનું સ્થાન હેકરે માન અતીશે ખુવારી હાજી એટેક.
જાતકુળ એશ્વર્યા રૂપ રિદ્ધ, તપે લાભ વિદ્યા આઠે મદ, કરે પ્રથમ પ્રથક દુખ ભારી હે–
કરે છે ? ઘેર કર્મ માને ચડી બાંધે તિમિર ટળે ન વિમળ મતી વધે, આખર ગતિ થાય નઠારી છે
કરે છે ૨ રાવણ રાય લંકાનું ગુમાવે, દુર્યોધન અને નહીં ફાવે, માને પામ્યા નરક દુઃખ હારી હે--
કરે છે ? બાહુબલી તપતા તપ વનમાં, વેલડીયે વીંટાણું તનમાં પામ્યા કેવલ માન ઉતારી હે–
કરે ૪ પ્રજા પાળ રાજા મયણાને, કઢી કર સેપે અભિમાને, દીધુ દેવે માન ઉતારી હે–
કરે છે ૫ છે દૈવ આધીન બાજી સહુ દીસે, પુર્વ પુરૂષ દ્રષ્ટાંત અતીશે, હું પદમાં ગયા સુખ હારી હે-- ચકી સેવક દેય સરિખા જાણે, સુખ દુઃખ કર્મ વિશેજ પ્રમાણે, સર્વ સ્વપ્ન સમાન વિચારી હે--
કરે. ૭ છે સાવધાન રહી માનને તજી, ધ્યાન ઘવળ સમતા ગ્રહી ધરીયે, દુર્લભ” લધુતા સુખકારી હૈ--
કરે છે ૮
કરે
છે ૬ .
• માયા પાપસ્થાનક”—-આઠમું. વટસાવિત્રિ વૃત આજ પુરણ કરીરે (રાસડો ) એ રાગ
તજે આઠમું પપસ્થાન, માયા પ્રાણ રે, તન ધન જોબન પરિવાર, ર સ્થિર જાણી, ભૂમિથ્યા કૃશ અન્ન, લડિને રે તારે, તપજપ વ્રતમાં લયલિન, કથ્થો હેત રે. ધરિ ધીરજ દિઈ કાળ તનદમે, માયા શલ્ય પ્રતિકુલ થાયરે, માયાવશે ગર્ભ અનંત પામીયે. પરિસહ સકળ સુર્લભ ગણે મુની, તેથી દુષ્કર માયા ત્યારે માયાવશે.

Page #22

(૭૪
ભાવનગર આત્માનઢ સભાના ત્રિવાર્ષિકનુ' અવલોકન,
દંભ અતિ પરે બહુ ધરનારા, હૃદય મૂખે ભિન્ન ભિન્નમતી ન્યારા, ભવસાયરતે દુખનારા પ્રાણી માત્રાને ત્યાગે; અંતરના અધકાર નિવારા, ખટકે મનમાંએ ટકશે તમારા “ દુલ ભ ” સુધરે જમારા—પ્રાણીમાયાને લેખક—દુર્લભજી વિ॰ ગુલાબચંદ મહેતા, વળા.
મુંબઈ સમાચાર તા. ૧૩-૧૦-૧૯૧૩ માંથી. અમારે સત્કાર.
ભાવનગર ખાતેની જૈત આત્માનં સભાના ત્રોવાર્ષિક અનુવાલનુ અવલાકન.
જૈન બંધુએ ધર્મ સંબંધી ઊંચ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે તેવા ઉપાયા ચેાજા, ધાર્મિક અને વ્યવહુારિક કેળવણીની વૃદ્ધિના યથાશક્તિ પ્રયાસ કરવા, જૈન ધર્મના અતી ઉપયાગી પુસ્તક મૂળ, ટીકા, અવચુરી તેમજ ભાષાંતર સાથે પ્રસિદ્ધ કરી જ્ઞાનના બેહેાળા ફેલાવા કરવા, મર્હુમ ગુરૂ મહારાજ આત્મારામજીના નામથી એક મહાન જ્ઞાનાલય સ્થાપવા વગેરે ઉદ્દેશેાથી સ્થાપન થયેલી જૈન આત્માન’દસભા પેાતાની સત્તર વર્ષની કારકીદી દરમીયાન જૈન કેમની સારી સેવા બજાવી શકી છે, એમ તેના અહવાલા અને કાર્યવાહી તપાસતાં કહી શકાશે. તેના ઉદ્દેશની વ્યાખ્યા ટુંકમાં એટલીજ મુકી શકાય કે જૈન કામમાં જ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરવાની ફરજ એ સંસ્થાએ ઉપાડી લીધી છે, અને તે ક્રૂજ કેટલા મશે બજાવી શકાય છે તે તપાસવાના આપશેા ઉદ્દેશ છે, જ્ઞાનવૃદ્ધિ કરવા માટે આ સભાએ પેાતાની દ્રષ્ટિને ધાર્મિક જ્ઞાન સુધીજ લખવી છે અને તેના ફેલાવા અર્થે જૈન ધર્મના સૂત્રેા અને અન્ય પુસ્તકોનુ મુખ્ય તત્વ ધરાવનારૂ' એક પુસ્તકાલય ભાવનગર ખાતે સ્થાપન કર્યું છે, એક માસીક કહાડવામાં આવે છે અને કેટલાક પ્રાચીન પુસ્તકેાને છપાવી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે. આ સસ્થા ભાગનગરમાં આવેલી હાઇ તેના લાભ ભાવનગરની જૈન પ્રજાનેજ વધારે મળે એ દેખીતુ છે, પણ તેના કાર્યવાહકોએ તેનેા લાભ દેશના કાઇ પણ ભાગના જતેને મળે એવી કાળજી બતાવી છે, અને પુસ્તકાલયને ૧ધારે સ'ગીન હાલતે પહેોંચાડી તેને દરેક પ્રકારના લાભ ભરત વર્ષમાં દરેક સ્થળે સાધુ, સાધ્વી મહારાજાએ તેમજ જૈન ખએને આપા ઇરાદો રાખ્યા છે. એ સસ્થા પોતાના જ્ઞાન મંદીરને માટે કેવી ઉત્તમ અભિલાષા ધરાવે છે, તે અઠુવાલ મધેના આ શબ્દોઉપરથીજ જોઈ શકાય છે કે મરહુમ ગુરૂરાજ શ્રી આત્મારામજી મહારજનાં નામથી એક જ્ઞાન મદીર, જેવુ* કે આ ભારતવષ માં ફાઇ સ્થળે નથી તેવું ચાલતા જમાનાને અનુસરીને પુસ્તકનુ દરેક રીતે રક્ષણ
tr

Page #23

આત્માનંદે પ્રકાશ
૩૭૫
જીજ્ઞાસા ઉત્તમ
થઇ શકે તેવુ કરવાને પ્રયાસ આ સભાએ શરૂ કરેલે છે. ” છે અને શરૂઆત પણ ગભીરતાથી કરવામાં આવો છે, પણ તે છતાં જે પૂર્ણ શ્રમ ઉઠાવી પુરતુ' દ્રવ્ય ભેગું કરવાની ખાસ કાળજી રાખવામાં નહીં આવે તે પાંચ દશ કે વીશ હજાર રૂપીયાના ખર્ચે ભારત વર્ષમાં નથી એવું એક જ્ઞાનમીર હસ્તીમાં લાવવાની આશા રાખવી ફાટ છે. એક ઉત્તમ જૈન પુસ્તકાલયની જૈન કામને ઘણી જરૂર છે, એ વિષે કાંઇ શક નથી અને તે જરૂર જૈન ભાઈએના મનમાં વસવા લાગી છે. ભાવનગર આમાનદ સભાની ઇચ્છા એક સૌતમ જ્ઞાનમદીર પુરૂ પાડવાની છે, પણ તે પાર પડવાના સ’ભવ કેટલા છે તે ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે. પોતાનાંજ સ્થાનમાં તેવું એક જ્ઞાનમંદીર પુરૂં પાડવાને બદલે અહમઢાબાદ કે સુ“બઇ જેવા દેશનાં મધ્ય રોહેરમાં તેવુ' જ્ઞાનમંદીર પુરૂ' પાડવા માટે જે તે પોતે તૈયાર થાય, અન્ય સ્થાના જેનાને પણ તેમ કરવા જાગૃત કરે અને મુબઇનાં જે જૈન પુસ્તકાલયેા હમણા હુયાતી ધરાવે છે, તેમને જોડી દેવાને પ્રયત્ન આરભે તે તે કાર્ય વધારે આવકારદાયક અને પ્રશંસાપાત્ર નીવડે કે કેમ તે તપાસની જરૂર છે. આ જાતનાં કાર્યો દરેક પ્રાન્ત કે શહેરના અંગે છુટાછવાયા પડી જવા નહીં જોઇએ, પણ આખા દેશના અંગે એકત્ર બનવા જોઇએ અને તેમાં મુખ્ય હેતુ જૈન કોમનાં પ્રાચીન સાહીત્યને ઉપકાર કરવાનાજ હાવા જેઈએ. મુખઇની મેાહનલાલજી સ્મારકસૅન્ગલ લાઇબ્રૅરી એ માગૅ પ્રયત્ન કરે છે, તેની પાસે આર્થીક ોગવાઇ પશુ પ્રમાણમાં ઠીક છે, પર`તુ તે સઘળું છતાં છુટાછવાયા પ્રયત્નના દોષ તેને પણ એક સરખાજ લાગુ પડે છે. પણ તેને બદલે જે આ જાતની જે સસ્થાઓ દેશમાં હસ્તી ધરાવતી થઇ હાય તેએના પ્રવતકાને એક સ્થળે એકત્ર કરી તેમના વચ્ચે એક મહુાન સેન્શલ પુસ્તકાલયેની ચેજના વીચાર માટે રજુ કરવામાં આવે તે તેથી કદાચ તેઓના વીચારા ઉદાર બને અને તેએ સઘળા હાથમાં હાથ મેળવી જેત કેમનાં હીત માટેને મુખ્ય ઉદ્દેશ પર પડવા તૈઘાર થઇ શકે. અવલે-કન હેડળની સ‘સ્થા જ્ઞાનમંદીર નીભાવવા ઉપરાંત બીજી અગત્યનુ કાર્ય કરે છે તે પ્રાચીન દ્વૈત પ્રથાને પ્રગટ કરવાને લગતુ છે. ઉત્સાહી સ્વધર્મીએાની મદદથી અને પેાતાનાં સાધનેામાંથી શુમારે ત્રીસ પુસ્તક પ્રગટ કરવામાં આવ્યા છે, આ પ્રયાસમાં આ જુદી જુદી સસ્થાઓ એકત્ર થવા અમુક સામાન્ય નીયમા અનેક - ક્રમ અનુસરીને કામ લેતાં શીખે, તે પશુ પરોપકારે આવકારદાયક નીવડવાના જણાય છે.
જૈન.

Page #24
276 વર્તમાન સમાચાર, ભાવનગરમાં શ્રી સંઘે જૈન શાસન તથા જૈન ઍડવોકેટ પત્ર માટે કરેલ ઠરાવ. આજરોજ સં. ૧૯૭૦ના વૈશાકવદી 1 રવીવારેશ્રીભાવનગરને સંધ માં હતા તેની અંદર મુંબઈના સંઘતરફથી આવેલા બે કાગળોવંચાણમાં લીધા તે ઉપરથી મુંબઈનાસંઘના પત્રને અનુસરીને ભાવનગરનો સંધ પણ દીલગીરી સાથે મુન નિદાવાળા જે શબ્દો જૈનશાસન અને જૈન એકટમાં છપાઈ આવેલા છે તેને માટે નાપસંદગીનો ઠરાવ કરે છે. મુંબઈના સંધનાં લખાણને અનુસરીને જૈનશાસનન્યુસના માલેક પરશોતમગીગાભાઈને સંધરૂબરૂ બોલાવીને જૈનશાસન પત્રમાં મુનિનિંદા કે ગલીચ ભાષા નહિં છાપવાનું ફરમાવવામાં આવ્યું. તે પ્રમાણે તે માલેકે કબુલ કર્યું. ઉપર પ્રમાણેના ખબર શ્રી મુંબઇના સંબંધને લખી મોકલવા ઠરાવ્યું. તા, સદર. વર્તમાન સમાચાર. મુનિરાજોનું આવકારદાયક આવાગમન મહોપકારી વિશ્વવંદ્ય ન્યાયાબેનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજના) પટધર શ્રીમાન સૂરિશ્વરજી શ્રી વિજયકમળસૂરિજી તથા શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ તથા શ્રીમાન પંન્યાસજીશ્રીદાનવિજયજી મહારાજ જેકે હાલમાં કાઠીયાવાડની ભૂમિમાં પધાર્યા છે તે હકીકત ફાગણ માસના અંકમાં અપાયેલ છે. ઉક્ત મહાત્મા સીરથી વિહાર કરતા વરતેજ, વાલુકડ ગલા વગેરે અનેક સ્થળોએ તેઓના ઉપાદેશામૃતનું પાન ભવ્યજીવોને કરાવતાં અનકમે તેઓ શ્રી દરેક નાના મોટા સ્થળોએ વિહાર કરી ડા દિવસ ઊપર મહુવા ગામમાં પધાર્યા છે. જ્યાં અઠાઈ મહેસવે સમવસરણની રચના વગેરે અનેક ધાર્મિકફ થયા છે. વિશેષ મહુવા, પાલીતાણા વચ્ચે વિશાશ્રીમાલી જ્ઞાતિને જે કે ઘણું વખતથી ઝગડે હતો જે કેટલેક સ્થળે પતી ગયા હતો પણ છેવટે મહુવામાં બાકી રહ્યો હતો તે આ મહામાઓના ઉપદેશથી તે ઝગડો પતતાં ઘણા વખતે દરેક જૈન બંધુઓએ સાથે બેસી (નવકારશીમાં) જમ્યા હતા. થોડા વખતમાં આ મહાત્માઓ શ્રી સિદ્ધાચરળજીયાત્રા કરવા પધારનાર છે. શ્રી આત્માનંદ જૈન પાઠશાળાના વિદ્યાર્થીઓને ઈનામના મેળાવડા, ગયા માસની ચૈત્ર સુદ 13 ના રોજ પરમ પવિત્ર શ્રી વીર પરમાત્માને જન્મ દિવસ હવાથી રતલામ શહેરમાં ઘણુજ ઠાઠમાઠથી શ્રી મહાવીર સ્વામીની યંતી કરવામાં આવી હતી. તે દિવસે શેઠ રતનલાલજીની ધર્મશાળાને વજા પતાકા વગેરેથી શણગારવામાં આવી હતી. તે સિવાય વિવિધ શણગારથી ઉકત મકાનની ઘણીજ શોભા કરવામાં આવી હતી. સવારના નવ વાગે અલંકૃત થયેલા શ્રાવક શ્રાવિકા વર્ગથી સભાનું મકાન ચીકાર ભરાઈ ગયું હતું. આરસના તખ્ત પર પરમ ઉપકારી શ્રીમદ્દ હુસવિજયજી મહારાજ વચમાં બીરાજમાન થયા હતાં. પ્રથમ વાજીંત્ર સાથે શ્રી મહાવીર પ્રભુનું ગુણ ગ્રામ વાળી કવિતાઓ ગાવામાં આવી હતી. તથા જૈન કન્યાઓએ મંગલાચરણ ગાયું હતું, ત્યારબાદ શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રી હંસવિજ્યજી મહારાજે આ પ્રસંગને અનુસરતું જૈન સાસ્ત્રાનુસાર શ્રી વિરયંતી પ્રબંધ સંભળાવ્યો હતો ત્યારબાદ પાઠશાળાના મારતર મી સિમળે કેટલાક વિવેચન સાથે શ્રી આમા કંદ જૈન પાઠશાળાના વિદ્યાથી બાળકે અને બાળકીને) ઈનામ દેવાને પ્રસ્તાવ કહી બતાવ્યો હતો. એક કન્યાએ જ્ઞાન સં. બંધી લાભ કહી બતાવ્યા હતા. ત્યાર બાદ પાઠશાળાના વિદ્યાઓને ઇનામ આપવામાં આવ્યા હતા. - આજરોજ આમલરવાળા ચુનાબાઈ તથા સીતાબાઈ તરફથી સત્તર ભેદી પૂજા, ભણાવવામાં આવી હતી, સરવે દેરાસરમાં આંગી કરાવવામાં આવી હતી. For Private And Personal Use Only