Atmanand Prakash Pustak 011 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531123/1

Page #1

MAR0EB9%CE992AHARASEARCHESENSESENTS RESEASESERECENT
श्री
(Goitorierease
आत्मानन्द प्रकाश
C6COOPER
PAAOOGosperancescocks.
coseletCHCCCHORI LtdearBTCreatoreycraveyareyeeCenterseTERejCrorseeROADCleaseDCHODH
[Ussscee96 Pract
इह हि रागद्वेषमोहाद्यन्निभूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेय--
पदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः ।
BSRCIBseesaa995
पुस्तक ११ ] वीर संवत् २४३९, आश्विन. आत्म संवत् १८ [अंक ३ जो.
रैवताचल मंझन श्री नेमिनाथ प्रजु-स्तुति.
શાર્દૂલવિક્રીડિત. સંકેતે પ્રભું પ્રેમ પૂર્વ ભવને, દાખી ગયાંબા વને, આવી રાજુલવા પછી શિવ તૈય, સાથે મળી ત્યાં કને, આચારી બૅહ્મને નહિ અવનિમાં, તારા સમ હે! વિલે, વદૂ રેવત તિર્થના અધિશ એ, શ્રી નેમિનાથ પ્રભો, ૧
(ज्ञासु उभे॥२.)

Page #2

આત્માન પ્રકાશ
શ્રી રૂપભ જિન–સંતવન.
(લેખક–પી. જી. શાહ, માણેકપુરવાળા, મુ. પાલીતાણા)
ઇડર આંબા આંબલીરે—એ રાગ,
પૂરવ પુજો પામરે, મુક્તિ પુરી દાતાર, શરણે આ સાહિબારે, સેવક ધારી તાર. રિખવ જિન સફલી હો મુજ આશ; મારાં પાપ થયાં સવિ નાશ.
રિખવ (૧) હું અવગુણે અતિ ભર્યો રે, તું નિર્મળ ગુણ ખાણ રાગ તણે વશ હું પડે છે, તે કીધી તેહની હાણ. રિખવ (૨) પુદ્ગલને બાહ્ય પિષવારે, આચર્યો અતિ અધર્મ; ધર્મ ધર્મ કરી ફર્યો રે, જાણે ન ધર્મને મર્મ. રિખવ (૩) છું નિર્ગુણ ગુણ નહિ રે, લેવા પર અપવાદ પાય દાવાનલ મુજ બળે રે, પરગુણે વિખવાદ. રિખવ (૪)
ધે અહનિશ ધમધમ્યા રે, સમતા સાગર તુજ; માયાનું આવરણ નડે છે, કાપ દુઃખ આ મુજ. રિખવ (૫) પારસમણીના સંગથી રે, લખંડ હેમજ થાય; ગટર નીર ગંગા ભળી રે, ગંગાજલ ગણાય. રિખવે(૬) તેમજ સાહિબ તુમ તો રે, સંગે શિવ પમાય
પસાયે મહેર કરાશે, તે “દિલખુશ' ગુણી થાય. રિખવ (૭)
इतिशम्.

Page #3

શ્રી ગુરૂદક્ષિણાલક,
ॐ नमः सद्गुरुज्यः श्री गुरुप्रदाक्षिणाकुलक.
(મૂળ અને ભાષાંતર) गोत्रम मुहम्म जंबू, पनवो सिज्जनवाइ आयरिया;
अन्नेवि जुगप्पहाणा, पई दिढे सुगुरु ते दिहा. (१) ભાવાર્થ-હે સદ્દગુરૂજી ! આપનું દર્શન કર્યો છતે શ્રી ગૌતમસ્વામી, શ્રી સુધમસ્વામી, શ્રી જંબુસ્વામી, શ્રી પ્રભવ સ્વામી, અને શ્રી સ્વયંભવ આદિક આચાર્ય ભગવતે તેમજ બીજા પણ યુગ પ્રધાનનું દર્શન કર્યું માનું છું. (૧)
अज्ज कयथ्यो जम्मो, अज्ज कयथ्थं च जीवियं मज्ज;
जेण तुह सणामय, रसेण सत्ताई नयणाई. (२)
ભાવાર્થ,–આજ મારે જન્મ કૃતાર્થ થયે, આજ મારૂં જીવિત સફળ થયું કે જેથી આપના દર્શન રૂપ અમૃત રસ વડે કરીને મારાં નેત્ર સિચિત થયાં. અર્થાત્ આપનું અદ્ભુત દર્શન અને પ્રાપ્ત થયું. (૨)
सो देसो तं नगरं, तं गामो सोअ आसमो धन्नो
जथ्थ पहु तुम्ह पाया, विहरति सयावि सुपसन्ना. (३) ભાવાર્થ-તે દેશ, નગર, તે ગામ, અને તે આશ્રમ (સ્થાનને ધન્ય છે કે જ્યાં હે પ્રભુ! આપ સદાય સુપ્રસન્ન છતા વિચરે છે. અર્થાત્ વિહાર કરે છે. (૩)
हथ्या ते सुकयथ्या, जे किश्कम्मं कुणं ति तुह चरणे;
વાણી વહુ ગુજુ વાણી, મુમુહ ગુજુ વનિમ્રા ની.... (1) ભાવાર્થ –તે હાથ સુકૃતાર્થ છે કે, જે આપના ચરણે દ્વાદશાવર્ત વંદન કરે. છે, અને તે વાણી ( જહા ) બહુ ગુણવાળી છે કે, જે વડે ગુરૂના ગુણોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. (૪)
अवयरिया सूरधणू, संनाया मह गिहे कणय बुट्टी;
दारिदं अज गयं दिढे तुह मुगुरु मुइक्रमले. (५) ભાવાર્થ-આપ સશુરૂનું મુખકમલ દીઠે છતે આજ કામધેનું મારા ઘર અ. ગણે આવી જાણું છું તેમજ સુવર્ણ વૃષ્ટિ થઈ જાણું છું. અને આજથી મારું દારિદ્ર દૂર થયું માનું છું. (૫)

Page #4

૪
આત્માનન્દ પ્રકાશ
चिंतामणि सारिथ्यं समत्तं पावियं मये प्रज्ज संसारो दूरि को, दिहें तुह सुगुरु मुह कमले.
ભાવા
આપ સદૂગુરૂનુ' મુખ કમલ દીઠે છતે ચિંતામણુ રત્ન સંદેશ મને પ્રાપ્ત થયું, અને તેથી સસારને અત થયા માનું છું. (૬) जा रिकि अमरगणा, जुजेता पियतमाइ संजुत्ता सा पुए कित्तियमित्ता, दिछे तुह सुगुरु मुह कमले.
ભાવા --આપ સદ્ગુરૂનું સુખ કમલ દીઠે તે જે રિદ્ધિ દેવતાએ પેાતાની દેવાંગનાવિક સહિંત ભગવે છે, તે મારે કઇ હિસાબમાં નથી.
(a)
काहिं मये, जं पावं अज्जियं सया; तं सव्वं अज्ज गयं, दिहे तुह सुगुरु मुह कमले.
(૬) સમતિ
दुलहो, जिदि धम्मो, दुहहो जोवाल माणुसो जम्मो लद्वेपि मम्मे दुलाहा सुगुरु सामग्गी.
(6)
ભાવાથ~~~~આપ સદ્ગુરૂનુ લઇન કમલ દીઠે છતે મન, વચન, કાયાથી મે' જે પાપ આજ પર્યંત ઉપાર્જન કર્યું છે. તે બધું નષ્ટ થયું માનું છું.
(૮)
(d)
जथ्य न दिसंति गुरु, पच्चुसे हिहिं सुपसन्ना; तथ्य कहे जाणिज्जइ, जिएवयणं मित्रप्रसारिध्यं.
ભાવાથ...જીવાને સર્વજ્ઞ ભાષિત ધર્મ પામવેદ્ય દુર્લભ છે, તથા મનુષ્ય જન્મ મળવા દુર્લભ છે, અને તે મનુષ્ય જન્મ મળે છતે પણ સદ્ગુરૂ સમગ્રી મળવી અતિ દુભ છે. ૯
(I)
({૦)
ભાષા --જ્યાં પ્રભાતે ઉઠતાંજ સુપ્રસન્ન ગુરૂનાં દન થતાં નથી, ત્યાં અમૃત સદૃશ જિનવચનને લાભ શી રીતે લઇ શકાય ? (૧૦)
जह पानसंमि मोरा, दिएयर उदयंमि कमल बणसंका; विसंति तेम तच्चिय, तह अम्हे दंसणे तुम्ह
(??) ભાવા —જેમ મેઘને ંખી માગ પ્રમુદિત થાય છે, અને સૂર્યના ઉદય થયે છતે કમળનાં વન વિકસિત થાય છે, અને તેમજ આપનું ન થયે છતે અમે પણુ પ્રમેદ પામીએ છીએ. (૧૧)

Page #5

શ્રી ગુરૂદક્ષિણાકુલા, जय सर सुरहि वच्छो, वसंत मासं च कोइला सरइ.
विंझं सरइ गरंदो, तह अम्म मण तुम सरश्. (१२) ભાવાર્થ–હે ગુરુજી જેમ ગાય પિતાના વાછરડાને સંભાળે છે, અને જેમ કેયેલ વસંત માસને ઈચ્છે છે, તથા હાથી વિધ્યાચલની બટવીને યાદ કરે છે, તેમ અમારું મન ( સદાય) આપનું સ્મરણ કર્યા કરે છે. ૨૨
बहुयां बहुयां दिवसमां, जश् मई सुहगुरु दीप;
लोचन बे विकसो रह्यां, हीअमई अमिय पइठ. ભાવાર્થ–(સ્પષ્ટાર્થ છે) ૧૩
अहो ते निज्जिो कोहो, अहो माणो पराजिओ,
अहो ते निरकिया माया, अहो लोहो वसी किश्रो. (१४) ભાવાર્થઅહો ઈતિ આશ્ચર્ય ! આપે છેને કે જય કર્યો છે? માનને કે પરાજ્ય કર્યો છે? માયાને કેવી દૂર કરી છે? અને લેભને કે વશ કર્યો છે? (૧૪)
अहो ते अज्जवं साहु अहो ते साहु महवं;
अहो ते उत्तमा खंती, अहो ते मुत्ति उत्तमा. . १५) ભાવાર્થ—અહો આપનું આર્જવ (સરલ પણું ) કેવું ઉત્તમ છે? અહે આપનું માર્દવ (નમ્રપણું ) કેવું રૂડું છે? અહો આપની ક્ષમા કેવી ઉત્તમ છે ? અને આપનો સંતોષ વૃત્તિ કેવી શ્રેષ્ઠ છે. (૧૫)
इहंसि नत्तमो नंते, इच्गहोहिसि उत्तमो;
लोगुत्त मुत्तमंगणं, सिकिं गच्छसि नीरओ. (१६)
ભાવાર્થ– હે ભગવંત! આપ અહિં પ્રગટ જ ઊત્તમ છે ! વળી આપની ઈચ્છા મનોરથ વડે કરીને પણ ઉત્તમ છે અને તે પણ કર્મમલને ટાળીને આપમેક્ષ નામનું સર્વોત્તમ સ્થાન પામવાના છે. (૧૬)
आयरिय नमुक्कारो, जीवमोअ लव सहस्साओ,
नावेण किरमाणो, होइ पुणो बोहि लानाओ.
ભાવાર્થ-આચાર્ય મહારાજને કરેલે નમસ્કાર અને હજારે ગમે ભવ ભય થકી મુક્ત કરે છે. અને તે ભાવ સહિત કરવામાં આવતો નમસ્કાર જીવને સમકિત નો લાભ આપે છે. (૧૭)

Page #6

આત્માન પ્રકાશ
आयरिय नमुक्कारो, सव्वपावप्पणासणो मंगलाणंच सव्वेसिं, तइयं हवा मंगनं.
() ભાવાર્થ–ભાવાચાર્યને ભાવસાહિત કરેલ નમસ્કાર સર્વ પાપને પ્રક કરી ને નાશ કરનારે થાય છે. અને તે સર્વ મંગલમાં ત્રીજું મંગલ છે ૧૮
ઈતિશમ.
લેખક,
મુનિરાજ શ્રી કર્પરવિજ્યજી મહારાજ, - geeeeeee
भयतोऽपिधर्मःશું ભયથી પણ આરાધન કરેલા ધર્મ મહા ફળને આપનારે થાય છે? –
લેખક–મુનિ મણિવિજયજી–મુ. લુણાવાડા પ્રિય વાંચક
ભય એ શબ્દ દુનિયાના અંદર એક ભયંકર વસ્તુ છે, તેમજ દુનિયાના સર્વે ૫ દાર્થોને વિશે બાહુલ્યતાથી ભય રહે છે, તેમજ ભયથી ઘણા લેકે ડરતા પણ રહે છે. તે ભયના સાત પ્રકાર છે.
यतः ()લોr(૩) (૨) મા () ઝાની (૫) મરy (૬) મસિસોળ (૭)
सत्तनयगणारं, इमाइंसिघात जणाई ॥१॥
ભાવાર્થ–ઈહલે ભય (૧)પરલેક ભય(૨) આદાન ભય (૩)અકસ્માત જય (૪) આજીવિકા ભય (૫) મરણ ભય (૬) અશ્લેક ભય (અપકીર્તિ ભય) ૭
વિવેચન–ભય એટલે મેહની કર્મની પ્રકૃતિથી ઉત્પન્ન થયેલ આત્માના પરિણામના સ્થાનને જે આશ્રય કરે તેને ભય કહે છે. અને તેને સાત પ્રકાર છે. મનુષ્યને સ્વજાતિય અન્ય મનુષ્યથી અપયશ-અવર્ણવાદાદિ જે ભય ઉત્પન્ન થાય તે ઈહિલેક ભય કહેવાય. (૧) પરજાતિયાત્ એટલે મનુષ્યને તિર્યંચ તથા દેવતા આદિથી જે ભય ઉત્પન્ન થાય તે પરલોક ભય કહેવાય. (૨) ચારાદિકને ભય એટલે મહારા પાસે ધન્ય, ધાન્ય, લક્ષ્મી વસ્ત્ર, વસ્તુ પાત્ર છે તે વૈરાદિક ચોરી કરીને લઈ જશે આ ભય ઉત્પન્ન થાય તે આદાન ભય કહેવાય. (૩) બાહ્ય નિમિત્તનિર્પેક્ષ હાદિકને વિષે રહેલા મનુષ્યને રાત્રિને વિષે જે ભય પાય તે અકસ્માત્ ભય કહેવાય. (૪) દુષ્કાળને વિષે ધન ધાન્ય વડે કરી રહિત એવો છે કેમ કરીશ કેવી રીતે જીવીશ, અર્થાત્ દુષ્કાળ પડવાને છે આવા શબ્દ શ્રવણ ગોચર થવા પા (સાંભળવાથી) મહારું શું થશે એ પ્રકારે ભય થાય તે સ્વ

Page #7

ભયથી થરાદન કહે ર્મ અને પનારે થાય છે? ૬૭ જીવિકા ભય કહેવાય. (૫) કેઈ માણસ કહે કે હું નિમિત વદુ છું (બોલું છું) ભાખું છું, કે તું હાલમાંજ મરી જઈશ, અથવા થોડા દિવસમાં મરીશ. ઇત્યાદિ કહે છતે જે ભય ઉત્પન્ન થાય તે મરણ ભય કહેવાય. (૬) અકાર્ય કરવા નિમિત્તે તત્પર થયેલ હોય તે અવસરે લેકના મુખ થકી અપવાદ નીકળે તે થકી ભય ઉત્પન્ન થાય તે અશ્લેક ( અપકીર્તિ) ભય કહેવાય છે. (૭) એવા ભયના સાત પ્રકાર છે.
વળી પણ નર્ક ભય (૧) રાજદંડ ભય (૨) અને પાપ ભય (૩) પણ કહેલા છે.શ્મશાનને વિષે કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાન ધરનાર ગજસુકુમાર મુનિને હણનાર તેને સાસરે સોમલ નામને (દ્વિજ ) બ્રાહ્મણ નગરના દરવાજામાં પેસતાં સન્મુખ કૃષ્ણ મહારાજને દેખી હૃદય ફેટથી મરણ પામી સાતમી નકે ગયે, તે રાજદંડ ભય કહેવાય. તથા યેગશાસને વિષે તથા શ્રાદ્ધગુણ વિવરણે શ્રાવકના માર્ગનુસારી પાંત્રિશ ગુણના અધિકારને વિષે પાપભીરુ ધર્મને એગ્ય કહેલો છે, તથા સિદ્ધાંતાદિકને વિષે પણ પાપભીરુ મોક્ષનું ભાજન (સ્થાન) થાય છે તેમ કહેવું છે.
'जयतोऽपि धर्मः
થતા— नाविन जिण वयण रसो, जोरू पावासु धम्म संगलो ॥
समत्त वय समेल, जीवो सिव भायणं होइ. ॥१॥ ભાવાર્થ–ભાવિત છે જિનેશ્વર મહારાજના વચનરસ તે જેણે એટલે (જાછે જિનેશ્વર મહારાજના વચન રસને સ્વાદ તે જેણે) એ તથા પાપ માર્ગથી ડરવાવાળો તથા ધર્મને વિષે રંગાયેલે (સધર્મવાસિત ચિત્તવાળો) સમ્યકત્વવ્રત સંયુકત એવો જીવ મોક્ષનું ભાજન થાય છે. અર્થાત્ મુક્તિ મેળવે છે. કેટલાક છેને ઉત્પન્ન થયેલે ભય પણ ધર્મને પ્રાપ્ત કરાવવાવાળો થાય છે.
मेतार्यहंत सुवर्णकारवत् , वा, देवकृतजयप्रवर्जित मेतार्यवत्
ભાવાર્થ–મેતાર્યને હણનાર સનીના પિઠે અથવા દેવતાયે કરેલ ભય તેથકી દિક્ષા અંગીકાર કરનાર મેતાર્યની પેઠે.
अष्टांतोयथाર ભારત ભૂમિને વિષે સાકેત નામનું નાગર છે. અને તે નગરને સ્વામી અંકાતસક , રાજ હતું, તેને પહેલી સુદર્શન અને બીજી પ્રિયદર્શને નામે બે રાણી હતી. પહેલી ” સુદર્શનાને સાગરચંદ્ર તથા મુનિચંદ્ર નામના બે પુત્રો હતા, તથા બીજી રાણી ઇનાને ગુણચંદ્ર તથા બાલચંદ્ર નામના બે પુત્રો હતા. ચંદ્રાવત સક રાજાયે મોટા પુત્ર સાગરચંદ્રને યુવરાજ પદવી આપી. યુવરાજ પદે સ્થા, અને અવંતીનું રાજ્ય બીજ મુનિચંદ્ર કુમારને આપ્યું.

Page #8

ડ્રેટ
આત્માનન્દ્ર પ્રકાશ
અન્યદા પ્રસ્તાવે ચદ્રાવત`સક રાજા પેાત ના ઘરને વિષે કાઉરસગ્ગ ધ્યાને રહ્યા, ને એવી રીતે નિયમ કર્યો કે ઘરને વિષે આ દીપક ( દીવેા ) જ્યાં સુધી નિર્વાણુ ન પામે ( મુજાઇ ન જાય ) ત્યાંસુધી મહારે કાઉસગ્ગ ધ્યાન હે. આવે! અભિગ્રહ ધારી પેાતાને ઘરને વિષે રહ્યા. એવામાં અધકારને વિષે રહેલા એવા મારા સ્વામીને કષ્ટ થશે તેમ માંથાએ. (થાવ નિહ') એવા અધ્યવસાયથી ( ચારથી ) પ્રહરે પ્રહરે એટલે એક એક પ્રહેાર રાત્રિ વિત્યા પછી દીપક કરનાર માણસે દીપકને તેલથી સપૂર્ણ કર્યાં, તે કાળને વિષે રાજા સદ્ધર્મ ધ્યાન રૂપી દીપિકાને આગળ કરી ભાવવ્રતને વિષે આરહણ થઈ, રાત્રિના અ'તે પરિસહ સહન કરવાથી વૃક્ષની શાખા જેમ તુટી પડે તેમ નીચે પડી ગયા, અને શુભ ભાવના ભાવતા થકા સ્વગે દેવલાકને ) વિષે ગયા.
{
તે અવસરે રાજ લેાકેાએ રાજ્યને વિષે ગરચદ્રને સ્થાપન કરવા માંડયા,પણ દિક્ષા અંગીકાર કરવાની વૃત્તિવાળે તે રાજ્યને વિષે હર્ષ પામ્યા નહિ. આ અવસરે પેાતાની શેકય માતા ( અપરમાતા ) ને સાગરચંદ્રે કહ્યું કે હું માત! તહુારા પુત્રને હુ રાજ્ય આપું છું તે તું ગ્રહણ કર. મહારે દિક્ષા લેવી છે. આવી રીતે કહેવાથી પણ છેકરાએ બાળક છે. રાજ્ય કેવી રીતે કરશે, એમ ધારી અપરમાતાએ રાજ્ય લીધું નહિં
અન્યદા અનુક્રમે સાગરચદ્રના રાજ્યની વૃદ્ધિ થતી નિરતર દેખીને સાગરચંદ્રની અપરમાતા દ્વેષથી ખરાખ અધ્યવસાય વાળી થઈને ચિંતા કરવા લાગી કે રાજ્યને આપવા દડાં પશુ મેં લીધુ નહિ તે બહુજ ખાટુ કર્યું, આવી રીતે પશ્ચાતાપને કી સાગરચંદ્રને હણવા માટે ઉત્સુક્તાવાળી થઇ તેના છિદ્રો શેાધવા લાગી. અન્યદા સાગરચંદ્ર રાજ ઉદ્યાનને વિષે ગયેા ત્યારે ૨સેાયાને કહેતા ગયા કે સહુકેશરી મેદક ( લાડુ દાસીના હસ્તને વિષે આપી ઊદ્યાનને વિષે મેકલાવજે, તેમ કહી જવાથી રસાયાએ સિંહકેશરી મેદક દાસીના હાથમાં આપી મોકલાવ્યા. તેવામાં દાસીન હાથમાં માદક દેખી અપર માતાએ દાસીને કહ્યું કે તહા। હાથમાં શુ છે લાવ હું ો—એલ કહી દાસીના હાથમાંથી લાડુ લીધા ને પેાતાના હાથને વિષે રહેલા વિષ વડે કરી લાડુને મસળી ( ચેા ત રફ લેપ ) કરી દાસીને પાછા આપ્યા. દાસીચે તે લાડુ રાજાને આપ્યા. રાજાયે તે લાડુ પેાતાના પાસે રમતા અપર માતાના ક્ષુધાતુર બન્ને પુત્રને સમભાગે (અ અ ) વહેંચી આપ્યા. તે માદકને ભક્ષણ કરતાં તુરતજ અન્ને ખાળફા વિષના આવેશ ( ઝેર) ચડવાથી મૂર્છાને પામ્યા. રાજાયે મહા વદ્યાને તુરત ખેલાવ્યા તેમણે, સ્વર્ણ પાનાિ કરાવી એષધી વપરાવી માઁ રહિત કર્યાં.
રાજાયે દાસીને વિષનુ કારણ પુછવાથી તેણે કહ્યું કે, આ બાલકાની માતા ત્હારો અપર માતાએ તે લાડુ મહારા હાથમાંથી લઇ સ્પર્શી કલેા હતા. તે અવસરે અપર માતાને બેાલાવી કહ્યું કે, રે પાપિણ! તે આ શું કર્યું? હું તને પ્રથમથીજ રાજ્ય આપત હતા. તે તેં લીધું નહિ. હાલમાં તુ મને ઝેર આપી લગાર માત્ર પણ ધ કર્યાં નથી

Page #9

ભયથી આરાધન કરેલે ધર્મ ફળને આપનારે થાય છે? ૬૯ એવા મને નર્કમાં નાખેલે કર્યો હત. આવી રીતે કહી વૈરાગ્યવંત થઈ તેના પુત્રને રાજ્ય આપી સાગરચંદ્ર દિક્ષા અંગીકાર કરી
અન્યદા અવતીનગરીથી આવેલા સાધુઓને પૂછ્યું કે ત્યાં સુખ છે? ત્યારે મુનિયે કહેવા લાગ્યા કે ત્યાં રાજાને પુત્ર તથા પુરોહિતને પુત્ર બને જણે પાખડીની જેમ મુનિને પીડા કરે છે. આવા વચને સાંભળી તરતજ સાગરચંદ્ર મુનિ અવતીનગરીમાં આવ્યા. ત્યાં આતિથ્યને કરનાર (નવીન આવેલા સાધુની ભક્તિ કરનારા) બીજા મુનિયે આહાર લાવવાનું પુછયું, ત્યારે મુનિયે કહ્યું કે હું આત્મલબ્ધિથી એટલે (મહારી જાતેજ) લાવીશ. એમ કહી પોતે ભિક્ષા માટે ચાલ્યા. સ્થાનને દેખાડનાર ક્ષુલ્લક મુનિરાજા તથા પુરહિતનું સ્થાન બતાવી પાછો વળે. ત્યાર પછી ધર્મલાભ-આ પ્રકારના શબ્દને મોટા સ્વરથી ઉચે સાદે બોલતા મુનિ તેના ઘરમાં પિઠા. (રાજાના ઘરમાં પેઠા.) તે અવસરે તમે ઉચે સાદે બેલે નહિ, એમ કહેતી રાણી બહાર નીકલી. તે સમયે મુનિના શબ્દને સાંભળી બન્ને જણા (રાજા તથા પુરેહિતના પુત્રે) ઉપરથી નીચે આવી મુનિને ઉપર લઈ ગયા, અને કહ્યું કે નાચતા આવડે છે કે? ઉત્તરમાં મુનિયે જણાવ્યું કે, હા. પણ હું નાચું છું ને તમે વાજિત્ર [તાલ વગાડે. તે વખતે હસ્તિતાલને બરાબર નહિ વગાડનારા બન્ને જણા દુષ્ટના હાથ તથા પગના તલીયાથી હણીને શરીરની સંધિ [ સાંધાનો નસો ] ને ઉતારી દઈ મુનિ ઉદ્યાનને વિષે આવ્યા.
તે અવસરે બન્ને પુત્રની આવી સ્થિતિ જોઈ રાજાયે જાણ્યું કે ક્યાંકથી સાગરચંદ્ર મુનિયે આવીને આ કર્તવ્ય કરેલું છે. એમ જાણુ ઉદ્યાનમાં આવી નમસ્કાર કરી મુનિરાજને કહ્યું કે હે પ્રભે! બાલકે ઉપર દયા કરી સજજ કરે, ત્ય રે મુનિયે કહ્યું કે અમારે અપરાધ કર્યો હોય તે અમે સહન કરીયે પણ અમે તેને કાંઈ પણ કરેલ નથી. બીજા મુનિ આજે અહિયા આવેલા છે તેને પુછે. ત્યારે સાગરચંદ્ર મુનિ પાસે જઈ નમસ્કાર કરી પુત્રેના ઉપર દયાભાવ રાખી સજ્જ કરવાનું કહ્યું ત્યારે મુનિયે કહ્યું કે હે રાજન્ તું તેને અપરાધ સહન કરે છે, પણ હું તેમના અપરાધને સહન કરવાને નથી. જો બને જણું વ્રત અંગીકાર કરે તેજ સજ્જ કરૂં અન્યથા તેમનું મરણુજ થવાનું છે તે જાણજે. રાજાએ તે બને જણને પુછવાથી તેમણે હા પાડી ત્યારે મુનિયે આવી સંધિ (સાંધા) ચડાવી બનેને દિક્ષા આપી અન્યત્ર વિહાર કરી ગયા.
ત્યારબાદ જે રાજપુત્ર છે તે તો વિચાર કરે છે કે અહો આ દિક્ષા અને હિતકારી છે. પણ પુરોહિતનો પુત્ર વિચારે છે અહિ વિજાતિ (અપર જાતિ) આ છે. અર્થાત
ક્યાં હું પવિત્ર બ્રાહ્મણ અને કયાં આ મલીન સાધુપણું. આવી રીતે જુગુપ્સા નિંદા કરતે થકે સંયમ પાળવા લાગ્યો. અનુક્રમે મરીને બંને જણું સ્વર્ગે ગયા, ત્યાં બંને જણાએ અરસપરસ એવી રીતે સંકેત કર્યો કે આપણે બંને માંથી જે કોઈ વહેલે ચવે. તેમને બીજાય એટલે (દેવલોકમાં) રહેલા આવીને પ્રબોધ કરે.

Page #10

૭૦
આત્માનન્દ પ્રકાશ
-
હવે કર્મના વેગે પહેલે બ્રાહ્મણને જીવ ચ અને સંયમની નિંદા કરવાથી રાગ્રહ નગરને વિષે મેતીની કુક્ષિ (અત્યજ ડ) નીચ જાતિની કુક્ષિને વિષે ઉન્ન થયે. કહ્યું છે કે જાતિ આદિને મદ કરનાર પ્રાણું નીચકુલના અંદર ઉપન્ન થાય છે.
यतः उक्तं ।। श्री योगशास्त्रे श्री हेमचंद्र प्रभुपादैः जातिलान कुलेश्वर्य, बलरूप तपाश्रुतैः, कुर्वन्मदं पुनस्तानि, हीनानिलनतेजना,
|| ? | ભાવાર્થ-જાતિ મદ, લાભ મદ, કુલ મદ, ઐશ્વર્ય મદ, બલ મદ, રૂપ મદ, તપ મદ, અને જ્ઞાન મદ કરનાર પ્રાણી તેને ફરીથી હીન પામે છે એટલે (આઠ મદ માં હરકોઈને મદ કરનાર પ્રાણિ ભવાંતરમાં ઉંચા પણાને-સારા પણાને દૂર કરી નીચા પણને પામે છે.)
તેમજ આ બ્રાહ્મણને જીવ મેતીની કુક્ષિમાં ઉન્ન થે. હવે ત્યાં વસતે ધન નામને શ્રેષ્ટિ તેની સ્ત્રી નિંદુહતી (જેટલા સંતાન થાય તે મરણ પામેલા થાય) તેને નિદુ કહે છે. તે નિંદુનું ઘર મેતીની ઝુંપડીના સન્મુખ હતું. શ્રેષ્ટિની સ્ત્રીના ઘરનું કામ કાજ કરતા મેતીને તેને સાથે પ્રીતિ થઈ. બંનેને સમાન ગર્ભ રહેવાથી એકજ દિવસે પ્રસવ થયે. પ્રીતિવાલી મેતી પ્રષ્ટિની સ્ત્રીને પિતાને પુત્રને પ્રસવ થયેહતે તે એકાંતે આ ને મરણ પામેલી પુત્રી પિતે લીધી. મેતીને પુત્ર હોવાથી શ્રેષ્ટિ સ્ત્રીયે તેનું નામ મેતાર્ય પાડ્યું. હવે તે મેતાર્ય ત્યાં વૃદ્ધિ પામે અને સર્વે કળાને શીખે. તે અવસરે દેવતા સ્વપ્નને વિષે વ્રત લેવરાવવા માટે ઘણો બધ કર્યો, પણ પૂર્વ ભવમાં ચારિત્રની જુગુપ્સા કરવાથી લગાર માત્ર પણ વ્રત લેવાની ઈચ્છા થઈ નહિ. અન્યદા તે મેતાર્યને આઠ મનહર કન્યાઓ પરણાવી. તે કન્યાઓ સહિત મેતાર્ય વેમાનને વિષે દેવની જેમ શિાબકાને વિષે બેશી સમગ્ર નગરમાં ફરવા લાગ્યું. તે અવસરે પ્રબંધ કરવા નિમિ
તે જે મેત (અત્યંઢેડ) હવે તેના મુખમાં દેવે પ્રવેશ કર્યો તેથી તે રૂદન કરતો બેલ્યો કે જે મહારે પુચિ હતી તે હું પણ ધામધુમથી તેના લગ્ન કરી પરણાવત. આ પ્રકારના પિતાના સ્વામીના વચન સાંભળી મતીયે યથાર્થ વાત પિતાના સ્વામીને કહેવાથી રૂણ થયેલ મત પગે ઝાલીને શિબિકાથી મેતાર્યને નીચે પાડી, લોકોને કહેવા લાગે કે આ મહારો પુત્ર છે, મહારી સ્ત્રીને ધૂર્ત એવી શ્રેષ્ટિની પ્રીયે ભેળવીને ધૂર્તા ઈથી આ પુત્રને લઈને મરેલી બાલિકા આપી છે. મહારે પુત્ર બીજાથી કેમ લેવાય માટે મહારે પુગ મેં અંગીકાર કર્યો છે. આવી રીતે દેખાવ થવાથકી શ્રેણી પૈસા પાગ છે એમ જાણી લેકે મનપણું ધારણ કરી રહ્યા. કહ્યું છે કે જે માણસ પાસે લક્ષ્મી હેય છે તે માણસ ગમે તેવી પ્રકૃતિને અથવા પરિણતીને હોય તે પણ લોકો લક્ષ્મીના તેજમાં દબાઈ જાય છે.

Page #11

ભયથી આરાધન કરેલો ધર્મ ફળને આપનારે થાય છે?
૭૧
થતबंद्यते यदवंद्योऽपि, यदपूज्योऽपि पूज्यते;
गम्यते यदगम्योऽपि, समजावो धनस्यतु. ॥१॥ ભાવાર્થ–જે કારણથી નહિ નમસ્કાર કરવા લાયક હોય તે પણ નમસ્કાર કરાય છે. નહિ પૂજા કરવા લાયક હોય તે પણ પૂજાય છે, નહિ ગમન કરવા લાયક હોય તે પણ તેના પ્રત્યે પણ ગમન કરાય છે, આ સર્વ પ્રભાવ પિસાને જ છે. વળી પણ કહ્યું છે–
થતા . वयो वृका स्तयो वृधा, ये च वृका बहुश्रुताः॥
सर्वे ते धन वृषस्य, द्वारे तिष्टंति किंकराः ॥ ॥१॥ - ભાવાર્થ—જે માણસ વેવૃદ્ધ એટલે અવસ્થાએ કરી વૃદ્ધ હોય તે, તથા તપશ્યા કરી શરીરનું જેણે શેષણ કર્યું હોય તે તપવૃદ્ધા કહેવાય, અને એવા તપવૃદ્ધ હેય તથા બહુ શ્રુત્ત વૃદ્ધ હોય એટલે સિદ્ધાંતના જાણવાવાળા બહુશ્રુત હોય તેવા બહુશ્રુત વૃધે તે સર્વે પણ પૈસાપાત્ર માણસના ઘરના આંગણાના દ્વાર કહેતા બારણા પાસે ભિક્ષા માંગનારા લેકેના પેઠે કિકરા કહેતા દાસો થઈને બહેરો છે.
વિવેચન—પૈસાપાત્ર માણસ વ્યસની હોય તે પણ નિસની કહેવાય છે, અજ્ઞાની હેય તે પણ જ્ઞાની કહેવાય છે, લોભી હોય તે પણ નિર્લોભી કહેવાય છે, મૂખ હોય તે પણ ડાહ્યો કહેવાય છે, અસત્યવાદી હોય તે પણ સત્યવાદી કહેવાય છે, નિર્ગુણી હેય તે પણ ગુણી કહેવાય છે, અધ (આંધળ) હોય તે પણ દેખતે કહે વાય છે, શઠ હોય તે પણ સરલ કહેવાય છે. કષાયી હોય તે પણ નિષ્કષાયી કહેવાય છે. કિબહના સર્વે વાતે ખેડ કહેતાં લાંછન યુક્ત હોય તે પણ સારે જ કહેવાય છે. આ સર્વે લક્ષ્મી દેવીનો જ પ્રતાપ છે-કહેતા પૈસાને જ પ્રતાપ છે.
તે પ્રસ્તાવને વિષે દેવતા મેતાર્યને કહે છે કે આટલું આટલું સહારા મસ્તક ઉપર થયું તો પણ હજી બોધ કેમ પામતે નથી ને દિક્ષા અંગીકાર કેમ કરતા નથી. તે અવસરે મેતાર્ય કહે કે હે બાંધવ, તારું કહેવું સત્ય છે પણ આ અપયશના કલંકથી નર્ક કૂપથી (કૂવાથી) જ જેમ તેમ પ્રથમ મહારે ઉદ્ધાર કર. વળી યથાસ્થાને સ્થાપન કર, એટલે શ્રેષ્ટિના પુત્રને સ્થાને સ્થાપન કર. મહારે ગયેલ યશ પાછો મેળવી આપ. તથા રાજાની પુત્રીનું પાણી ગ્રહણ કરાવી દે. ત્યાર બાદ બાર વર્ષે હું નિશ્ચય ચારિત્રને અંગીકાર કરીશ.

Page #12

૭૨
આત્માન પ્રકાશ.
તે વખતે દેવતાએ વિષ્ટાને સ્થાને રત્નને ઉત્પન્ન કરનાર બેકડે મેતાર્યને અછે. તે થકી ઉત્પન્ન થતા રત્નોનો સ્થાલ ભરી મેતાર્યો પિતાના પિતાને આપી કહ્યું કે આ રત્નને થાલ રાજાને ભેટ કરી મારે માટે તેની પુત્રીની માગણી કરે. મેતાર્યના પિતાયે તે પ્રમાણે કર્યું, તેથી રાજાએ પોતાના સેવકો પાસે તેનું ગળું પકડાવી કાઢી મુક્ય તે પણ રાજાના તિરસ્કારને નહિ ગણુતા નિરંતર રત્નને થાલ ભરી પ્રથમના પિઠે જ રાજા પાસે તેની પુત્રીની પ્રાર્થના કરવા લાગ્યા.
અન્યદા અભયકુમારે તેને પુછ્યું કે આવા રત્નો તહારા પાસે કયાંથી! ત્યાર તેણે કહ્યું કે મારા ઘરે એક બેકડે છે, તે વિષ્ટ ને સ્થાને રત્નને જ ઉન્ન કરે છે. અભયકુમારે કહ્યું કે તે મને આપે ત્યારે તેણે આપ્યો ને પ્રાસાદને વિષે બાંગ્યો. રત્નના બદલામાં દુર્ગધમય વિષ્ટા કરી. અભયકુમારે દેવકૃત માયા જાણી તેને પાછે આપે અને કહ્યું કે તારા પુત્રને માટે જે કાજપુત્રીની ઈચ્છા છે તે વૈભારગિરિને માર્ગ મહા વિકટ છે, તેના ઉપર ચડવાને માટે પાવડીયા (પગથીયા) કરાવી દે, તથા અમારા નગરના રક્ષણ માટે સેનાને પ્રાકાર કહેતા કિલે (કેટ) કરાવી દે, તથા તહારા પુત્રને સ્નાન કરાવવા માટે હાલમાં જ રત્નાકર (સમુદ્ર) લાવી દે. અભયકુમારના કહેવાથી તત્કાલ તેણે સર્વ કર્યું. હવે સમુદ્રના પાણીથી સ્નાન કરાવેલા મેતાર્યને રાજાએ શ્રેષ્ઠિને બોલાવીને સોંપી દીધે, તથા પિતાની પુત્રી તેને કાપીને મહા અદ્ભુત લગ્ન કર્યા.
મેતાર્ય નવ સ્ત્રીના સાથે પાંચ પ્રકારના સુખને ભગવતે બાર વર્ષના અવધિને પૂર્ણ કરવા સમર્થ માન થશે, એટલે બાર વર્ષ પૂર્ણ કર્યા. તે અવસરે દેવતા - વ્યું ત્યારે તેની સ્ત્રી ફરીથી બાર વર્ષની પ્રાર્થના કરવાથી તેમ કર્યું. ચોવીશ વર્ષના અંતે મેતાર્ય તથા સ્ત્રી સર્વે જણાયે દિક્ષા લીધી. મેતાર્ય નવ પૂર્વી થઈ એકલવિહારીપણે વિહાર કરવા લાગ્યા.
અન્યદા રાજગૃહ નગરને વિષે ગેચરી ફરતા મેતાર્ય મુને સનીને ઘરે ગયા, તે તેની નિરંતર શ્રેણિક મહારાજ ને જિનેશ્વર મહારાજની પૂજા કરવા માટે એકને આઠ સુવર્ણના જ કરે છે. તે જવને કરી રહ્યો તેટલામાં મુનિને ઘરના આંગણામાં ગેચરી આવતા દેખી ની ઘરને વિષે ગયે. તે સમયમાં ફ્રેંચ નામને પક્ષી સુવર્ણના જવને તત્કાલ ખાઈ ગયે, ચરી ગયે. તેની બહાર આવ્યું જવને નહિ દેખવાથી મેતાર્યમુનિને પુછયું કે, અહિયા જવ પડયા હતા તે તમે અથવા બીજા કોઈએ લીધા છે? તે અવસરે ક્રેચ પક્ષોને વિષે દયાળુ એવા મેતાર્ય–દયા ધારણ કરી મનપણું કરી રહ્યા. મુનિયે ઉત્તર નહિ આપવાથી રેષારૂણ થઈ ચામડાને પાણીમાં (આદ્ર કરી) ભજાવિીને મુનિના મસ્તક ઉપર વીંટી તડકાને વિષે ઉભા રાખ્યા. તે ચામડું તાપથી સુકાવા વડે કરી, મુનિનું મસ્તક પણે સંકેચાવા માંડયું. અને તેથી તેમના નેત્ર ગેલા હતા, તે

Page #13

ભયથી આરાધન કરેલો ધર્મ ફળને આપનારે થાય છે.? ૩ તત્કાલ નીકળી જઈને નીચે પડ્યા. તે પણ કૃપારસના સમુદ્ર અવિચલ ચિત્તવાલા થઈ અસહા વેદના સહન કરી આત્મભાવના ભાવવામાં આરૂઢ થયા.
થતઃसह कलेवर खेदमचिंतयत्, स्ववशताहि पुनस्तव दुर्झना; बहुतरंच सहिष्यसि जीवहे, परवशो न च तत्र गुणोस्तिते. ॥ १ ॥
ભાવાર્થ...હે જીવ તું શરીરના ખેદને સહન કર, કારણ કે તહારેને પુદ્ગલને કાંઈ સંબંધ નથી. પુદ્ગલ જડ વસ્તુ છે. સાત ધાતુરૂપ માટીથી ઉત્પન્ન થયેલું છે, ને માટીને વિષેજ મલવાનું છે તું જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર સહિત છે તથા પુદ્ગલથી ભિન્ન છે, માટે કાય કલેશ સહન કર. કારણ કે, ફરીથી તેને સ્વતંત્રપણું મલવું મહા દુર્લભ છે. રે જીવ પરવશ થઈ અનેક પ્રકારે કષ્ટ સહન કરીશ તેમાં તેને લગાર માત્ર પણ ગુણ નથી ઈત્યાદિ ભાવના ભાવવા લાગ્યા.
વિવેચન—આ આત્મા, સંસારના સમગ્ર બાહ્ય પદાર્થને મહારા માની અનેક પ્રકારે પાપ કર્મ બાંધે છે અને તે પાપ કર્મથી તિર્યંચ અને નર્કાદિકના મહારરવ અને ભયંકર દુઃખને પામે છે. તિર્યંચને વિષે ક્ષુધા, તૃષા, આર પણદિના માર તથા અન્ય કન, તથા નાથવું ઈત્યાદિ અનેક દુર્વચને તેમજ મારને સહન કરે છે. નકદિકના અંદર પણ છેદન ભેદન તાડન તર્જન તથા બળવું, વૈતરણી નદીમાં ભળવું, સ્વમાંસનું ખાવું, તપ્ત ત્રિપુનું પાન કરવું, અનંતી દુર્ગધીમાં રહેવું, અંધકારમાં વસવું, યમરાજા કૃત તથા ક્ષેત્ર તેમજ અન્ય અન્ય ઉત્પન્ન થયેલી વેદનાને પરવશપણે સહન કરવી, તેના અંદર આત્માને બીલકુલ ગુણ થતો નથી. પણ વેદનીને ઉદય થયે સ્વતંત્રતાથી જરા પણ મનને વિષે ખેદ કર્યા વિના આવેલા અશુભ કર્મને શાંતિથી વેદવાતેથીજ કર્મની મહા નિર્જરા થાય છે ને આત્માને મહા લાભ થાય છે.
આવી ભાવના ભાવતા પરમ દયાળુ મેતાર્ય મુનિ મહારાજ ક્ષેપક શ્રેણિ ઉપર આરહણ થઈ અંતકૃત કેવલી થઈ સિદ્ધ સદનને વિષે બીરાજમાન થયા અર્થાત મુક્તિ સુખને પામ્યા.
એવા પ્રસ્તાવને વિષે કોઈ માણસ લાકડા કાપત હતું, તેનાથી કાણને ટુકડે. ઉડીને ઉછર્યો તે જવને ચરીને વૃક્ષ ઉપર ચડીને બેઠેલા ચપક્ષીના કંઠને વિષે લાગવાથી ભયભીત થયેલા ફ્રેંચપક્ષીયે જવને વમી કાઢયા. તે જવને દેખવાથી તેની ખેદ કરવા માંડે. હા! હા! હું હણાઈ ગયેા. મેં મૂઢપણુથી મહ અકાર્ય કર્યું.! લેકે એકત્ર થયા. મેતાર્યમુનિને મરણ પામેલા દીઠા. રાજાને ખબર પડવાથી રોષારૂણ થઈ

Page #14

| ૭૪
આત્માનન્દ પ્રકાર
સેવકને આદેશ કર્યો કે પાપી સનીને કુટુંબ સહિત વધ કરે. તે વખતે જીવિતવ્યની ઈચ્છાવાળા એવા સેનીયે કુટુંબ સહિત દિક્ષા લીધી. રાજાએ કહ્યું કે હે અધમ ! દિક્ષા લેવા થકી તને જીવતે છોડી દઉ છું, પણ જે વ્રતને છોડી દઈશ તે લોખંડના કટાહ (કડાયાના) અંદર પચાવીશ. (પકાવીશ) એવી રીતે રાજાએ કહેવાથી સેની પણ મુનિવેષમાં સ્થિર થઈ મુનિહત્યાનું પાપ આલેચી નિંદિ. ગહિં આત્માને તારી શુદ્ધ કર્યો. એવી રીતે સાધુઓયે સર્વે જીવોને વિષે દયાલુ થઈ મેતાર્યમુનિના પેઠે દયાવંત થઈ આત્મશુદ્ધિ કરવી તેજ સારભૂત છે.
થત जो कुंचकावराहे, पाणिदया कुंचगंतु नाश्खे,
जीवियमाणु पेहतं, मे अजं रिसिं नमसामि. ॥१॥ ભાવાર્થ–ૉચપક્ષીને અપરાધ છતાં પણ પ્રાણિયાને વિષે દયા કરનારા મેતાર્યમુનિયે જવને ભક્ષણ કરનાર કેચપક્ષીનું નામ સોની પાસે નહિદીધું. તેવા દયાળુ અને જીવિતવ્યની પણ ઉપેક્ષા કરનાર પરમ કૃપાળુ મહાત્મા મેતાર્યમુનિને હું નમસ્કાર કરૂં છું.
ચંતા निष्फेडिआणि सुन्निवि, सीसावेढेण जस्स अचीणि,
नय संजमान चलिज, मे अज्ज मंदर गिरिच. ॥१॥ ભાવાર્થ—જે મહાપાપિષ્ટ સોની ચામડીને પાણિના અંદર ભીંજાવી જેના મસ્તકના ઉપર વટવાથી જેમના બન્ને નેત્રભૂમિ ઉપર પડી ગયા, તો પણ મેરૂ પર્વતના પિકે હૈર્યવંત એવા અને સંયમથી નહિ પડેલા-ચલાયમાન નહિ થયેલા મહાત્મા મેતાર્ય મુનિ મહારાજને હું નમસ્કાર કરું છું,
એવી રીતે ભયથી પણ મેતાર્યમુનિયે દિક્ષા અંગીકાર કરી તે દિક્ષા મેતાર્ય મુનિને નિર્વાણપદ મુક્તિપદ આપવા સમર્થ માન થઈ તે જે પ્રાણિ શ્રદ્ધા સહિત ધર્મનું આરાધન કરે, તે મેક્ષ સુખને પામે તેને અંદર આશ્ચર્ય નથી.
इति मेतार्य स्वर्णकारयोः संबंधः संपूर्णः

Page #15

હવે જરા આંખ ઉઘાડે?
अर्हम् “હુ જરા આંખ ઊઘાડો
(આંખ વિના અંધારૂ –એ રાગ) હવે જરા આંખ ઊઘાડે રે, સૂતેલા જેને! હવે જરા આંખ ઉઘાડે. અદેખાઈ નિંદ્રા દેવી, યુગો થયા રહ્યા સેવી; કલહ પડદે આવ્યે આંખ આડેરે................સૂતેલા જેને ! કલેશ પટલ દૂર કરી, વિવેકની દષ્ટિ પ્રસારી; જુઓ થઈ ગયે હવે દહાડેરે...... .....સૂતેલા જેને ! જન સહુ કામ કરવા, ચારે બાજુ લાગ્યા ફરવા હમે પણ આલસ્ય દૂર ઊડાડેરે. ....... સૂતેલા જૈને ! વિતી ગયા પ્રાતકાળ, નિશાળે પણ ગયા બાળ; હવે હમે ઊંઘ આવી ન્હસાડેરે......... ...સૂતેલા જેને ! ન્હાની જે વયના બાળો, તેમની તરફ નિહાળે; પૂરી દીધું અજ્ઞાન તણે ખાડોરે સૂ તેલા જે ! ઘરડી ઉમરના થઈ, હજુ પણ રહ્યા સુઈ
વીર- પૂત્ર” નામ નબગાડેરે................સૂતેલા જૈને ! જે નહિં હવે જાગે, અને નહિ ધધે લાગે; તે “વળશે ન કેમે હમ દહાડે
સૂતેલા જેને ! આંખ મીચી ઊંદર જેમ, લેટયા કરશે આમ તેમ, કરી જશે કવળી કાળ બીલાડેરે સૂતેલા જેને પ્રમાદ પથારી ત્યાગો, ઊઠે હવે ઊદ્યમે લાગે જિન-વિજય નો ડંકો વગાડેરે.......................સૂતેલા જેને !
સેકડો વર્ષોથી લાંબી સમાધિ લઈ, ઘોર નિદ્રામાં નિદ્રિત થએલા જૈનો! હવે તો જરા જાગે ! હવે તો થોડી આંખ ખોલો! હવે તે સમાધિ મુકી કાંઈ બોલે. કુંભકરણની પરમ પ્રિયા એ રાક્ષસી રાણીને ઉંડા ખેાળામાંથી હવે તે માથું જરા બહાર કઢ! હવે તે એ મહા માયાને મેળે પણ તમારા ભારથી ભરાઈ ગયો છે, માટે દયા કરી એને પણ ક્ષણભર વિશ્રાંતી લેવા માટે દંડકારણ્યની દૃષત્ સિલારૂપ શય્યા ઉપર

Page #16

૭૬
આત્મા પ્રકારા.
46
શયન કરવા દો? ‘વામેમિ સન્થે નીવા! સ્વામિ સન્ નીવા!' ના કાળી કાયલની માફક ફક્ત કંઠમાંથી જ કલરવ કરનારા, અને પેાપટની જેમ હૃદયશૂન્ય થઇ રટણું કેરેલા રામ નામ સમાન મિત્તિ મે સલજૂસ! મિત્તમે સવ્વ સૂપ્પુ” ના પાઠને પુકારનારા એ નામધારી જૈને! હવે તે આ ઈર્ષ્યા મંડાના ત્યાગ કરે! એના પાપી પ્યારને પરિહર ! ઘડીએ નહીં, પ્રતુરા નહીં, દિવસે નહીં, માસે નહીં, પણ વર્ષોના વર્ષો અને યુગાના યુગા આપણા આપસ પસની અદેખાઇ, પરસ્પરની ઇર્ષ્યા અને અસહિષ્ણુતારૂપ રાક્ષસી નિદ્રામાં ઉંઘતા ઉઘતા વીતી ગયા. સહુ વાર સહસ્ર કીરણુ ઉદય થઇ, પ્રચંડ તાપ તપી અન્તે અસ્તાચળના શિખરની આડમાં ભાનુ અદૃશ્ય થઇ ગયા. હજારા વાર હિંમાંસુ નિશાકર પૂર્વ માં પ્રગટી, રજનીના રૂપને રૂપેરી બનાવી, અનેકના આત્માઓને આન'દિત તેમજ નિરાનંદ કરી, નિશાંતે નિસ્તેજ થઇ ઉદધિના ઉ’ડા ઉત્તરમાં ઉતરી ગયા, તે પણ તમે તે સૃપિંડની માફક, ચેતના રહિત, આળસુક્ષ્માના અગ્રણી થઇ, એમના એમ પડી રહ્યા છે? વળી કેાઈ રીતે સવ નાશક સમાધિ માં વિઘ્ન ન પડે તેટલા માટે પારસ્પરિક-કલહ, ગણ, ગચ્છ અને સામ્પ્રદાયિક ઝગડાએ રૂપ મજબૂત ખુબ સજ્જડ પડદો મ્હાડા ઉપર એવે! તમે ઢાંકી રાખ્યા છે કે જેના પ્રતાપે જગત્માં શું થઈ રહ્યું છે, અ ધકારથી ભયાનક એવી રાત્રિ રાજિ કહી છે, યા દેદીપ્યમાન દિનકરની સહસ્રા કીરણેાથી સુવર્ણ સમાન તેTMમય દીવસ દીપી રહ્યા છે, તેનુ' પણુ ભાન થતુ· નથી. જગત અવિદ્યાના અંધકારમાં 'ધી રહેલ' છે કે પ્રગતિના પ્રકાશમાં પૂર જેસથી ઉદ્યમમાં મચી રહ્યું છે તેની કશી ખબર પડતી નથી. હુમારી વિશાળ જૈન ભવનમાં જે ઝગમગતા દિવ્ય જ્ઞાનરૂપ દીવા ચમકી રહ્યો હતો, કે જેના તેજથી તમારૂં જ મદિર નહીં પણ આસપાસ વસનારા આડેશી-પાડોશીઓના મકાને ને! પણ પ્રકાશમય થઇ, યેાગ્યતાથી પણ અધક અધિક સુંદર લાગતા હતા, તે મહાત્ નૈતિ પણ તમારા કુસ‘પ પવનના પ્રચંડ સપાટાથી વિલય થઇ ગઇ અને સવત્ર અધ કાર વ્યાપી ગયે તેનુ પડ્યું ભાન તમને~ તમારા મુખાચ્છાદક કલહુ પટના પ્રતાપે-હજી સુધી નથી આવ્યું. તમારા રાજ્ય ભવનના રક્ષકા- દિવ્ય જ્ઞાનધારી મહાન્ પ્રભાવક કાળ વલિત થઇ ગયા પછી, નવીન ચેદ્ધાભ્। -રક્ષકા સ્યાદ્વાદીસિંહૈા-ના ઉદયને અજ્ઞા ન રાક્ષસે સર્વથા ઢાંકી દીધા છે, અને તેથી હુમારૂ' જગ પ્રખ્યાત જૈન મદિર રક્ષક હીન થઈ જવાથી દાર્શનિક—— તસ્કરેા નિસક પણ તેમાં પ્રવેશ કરી, તમારો અગણ્ય કુટુંબ સ'પત્તિ હરણ કરી ભદ્રક જીવાને ફાસલાવી લઇ ગયા છે, અને હવે આંગળીને ટેરવે ગણાય તેટલાજ-નામના ૧૪ લાખજ-હુમે સૂન્ય અને અંધકારમય આ ભવનમાં ઘતા પડયાં છે, તે પણ હજી તમે જાગતા નથી ? અનેક યુગેાથી દેશ, કાળને અનુકુળ વિચાર અને વનરૂપ સમાર કામ કરાવ્યા વગર પડી રહેલેા અને
રૂપ

Page #17

GS
હવે જરા આંખ ઉઘાડે? પરમત-અન્ય ધર્મના કુટિલ-કટાક્ષ-અસત્ય આક્ષેપરૂપ વાણીના પ્રચંડ પ્રહારથી, તથા જડવાદ રૂપ તફાની પવનના પ્રબળ આઘાતથી જીર્ણ-શીર્ણ થઈ, ડગમગી રહેલા, આ તયારા, ઘણું જુના જૈન-ભવનની સંભાળ નહીં લેવામાં આવે તે, તેની શી દશા થશે! તેની પણ હજુ તમને ખબર નથી! માટે ઓ ઉઘણીયા જૈને! હવે જરા આંખ ઊઘાડે! ઈષ્ય રૂપ નિદ્રાને છેડે! અને આ સના કલેશરૂપ અપવિત્ર સડેલા પડદાને મોઢા ઉપરથી દૂર કરી, ટંટા ઝગડાઓને અગ્નિ દેવને સમર્પણ કરી-વિવેકરૂપને ખેલી આસપાસ દષ્ટિ ફેરવી જુઓ! હવે ઊંઘવાને વખત નથી, ઘણે કાળ વીતી ગયા છે, ઉંઘતા "ઘતા અત્યંત નિદ્રા લેવી તે મૃત્યુને મળવા માટે છે. માટે હવે જરા જાગે! નિદ્રા દેવોને રામાપ! આપસ અંધકારના ઓરડામાં જ એને સેબત સારી છે. હવે તે હમે પ્રકાશના મેદાનમાં ઊભા છે. જે હવે પણ સાન ગુમાવી. એના મેળામાં પડયા રહેશે, તે દુનીયા તમને અવશ્ય અજ્ઞાન રાજ્યના મૂર્ખ રાજા જાણશે. માટે કાપવાદથી પણ હવે ઈ રાંડને રજા આપો ! જુઓ! હવે અંધકાર વ્યાપ્ત રાત્રિ નથી, પણ જ્ઞાન ભાનુના તેજથી પ્રકાશ પૂર્ણ કરી દિવસ થયા છે. સકળ જન સમૂહ, સમગ્ર માનવસમાજ, પિત પિતાના ર્ત કરવા માટે, દેશ, સમાજ, અને ધર્મની ઉન્નતિ માટે, ચારે બાજુ ફરવા લાગ્યા છે. યુરોપઅમેરીકા–આફ્રીકા-અને એશીયા રૂપ ચારે ખડેમાં પર્યટન કરી રહયા છે. કોઈ દેશના ઉદય માટે, કઈ સમાજના સુલેહ માટે, અને કઈ ધર્મના પ્રચાર માટે, એમ જુદી જુદી દિશાએ, જુદા જુદા કર્મ વીરે પોતાના સુપ્રયત્નો સફળ કરવા માટે, અનેક પ્રકારની હલચાલમાં હચમચી રહ્યા છે. માટે એ આળસુ જેને! હવે તમે પણ આલસ્ય અસુરની ઉપાસના છોડી, ઊઘમદેવની સેવા કરવા તત્પર થાઓ! હમારા એક નહીં, બે નહીં, સેંકડો નહીં, હજારે નહીં, પણ લાખે આત્મ બંધુઓ, સાધર્મિ ભાઈઓ અવિદ્યાના પિંજરામાં પૂરાએલા છે, જેમને દુનીઆનું ભાન નથી, ધર્મનું જ્ઞાન નથી, મનુષ્યપણાનું માન નથી, જીવતા છતાં પણ તેમનામાં જાન નથી, તેમના માટે કોઈ પણ પ્રયત્ન કરે, જ્ઞાન મેળવવાના સાધને આપી જ્ઞાની બનાવે, ક્તવ્યાકર્તવ્યનું ભાન કરાવી મનુષ્યત્વ માટે માની બનાવે, ધર્મના ગૂઢ ત સમજાવી ધમાંભિમાની બનાવે, વ્યહવારમાં કુશળ થઈ, સુખ અને શાંતિપૂર્વક જીદગી ગુજારે તેવા રસ્તે લગાવી ખરેખરા જૈનો બનાવે. હજારે જૈને એટલી દુઃખી હાલતમાં છે કે પિતાની પેટ પૂર્તિ પણ મહા મુશીબતે પુરી કરી શકે છે. તે પછી તેઓ પોતાના પૂણ્યહીન પુત્રોને, ગરિબ બચ્ચાઓને, પૂરતા પૈસા લઈ અધ વિદ્યા વેચનારી હટલે સમાન સ્કુલમાં મોકલી, વિદ્યાવાળા અને વ્યહવાર કુશળ, તથા શિક્ષીત અને સુ મનુષ્ય શી રીતે બનાવી શકે? માટે ઓ ધનત્ય ગણાતા શ્રીમાન જેને! ગાડી-વાડી અને લાડીના મેહમાં મૂચ્છિત થયેલા શેઠીઆઓ! જરા એકવાર મેજ મારવા ખાતરજ, હરદ્વાર

Page #18

૭૮
આત્માનઃ પ્રકાશ.
કાંગડી, દેવલાલી વિગેરે સ્થાનની મુસાફરી કરી, ત્યાં રહેલા આર્ય સમાજના ગુરૂ કુળ, તથા અનેક સ્થાને માં સ્થાપન થયેલા મિશન આશ્રમ જોઈ આવે ! હિંદ-વદ્ય મહાપુરૂષ શ્રીયુત ગોખલેએ સ્થાપન કરેલા, અને પુણ્યવીર પૂનામાં રહેલા, “હિંદ સેવક સમાજ” (સર્વન્ટસ ઓવ ઈડીયા સેસાઇટી) ના દર્શન કરી આવે? હિંદુ વિશ્વવિદ્યાલયને માટે જીવતડ મહેનત કરનાર, મહામતિ મદન મોહન માલવીયાની નિરભિમાનતા અવેલેકી આવો! અને પછી એક વખત, નિર્જન વનમાં, નિરાળા બેસી, વિવેક બુદ્ધિથી “તે નરરત્ન શા માટે એમ જીવન ઝોકી રહયા છે. એને વિચાર કરે; અને પછી તમારું અંતઃકરણ જે કરવાનું કહે તે કરે. મહેરબાને! જરા દયા કરી, ધર્મને ખાતર નહીં, કામના કલ્યાણ માટે નહીં, પણ નામના માટે જ, વા વાહ કેવડાવવા માટે જ, જરા હાથ લંબાવો! ગરીબેના રક્ત સેષણ વડે ઉત્પન્ન થયેલ પૈસાની પ્રાપ્તીથી તવંગર બનેલા તમે વધારે નહીં તે રૂપિયા દીઠ ૧ એક પાઈ પણ પાછી તેમનાગરિઓના હિતને માટે કાઢ!
હજાર અને લાખો માનવ બંધુઓ અન્ન અને અવિદ્યાથી પીડિત થઈ તરફડતાં હોય, અને તેમના સામે તમે–દયા ધર્મની મેટી મેહેર મસ્તકે લગાવી બેઠેલામેજમજા માસ્તા ફરે, મેટર અને ઘોડા ગાડીઓ દેડાવતા ફરે, આકાશની સાથે વાત કરનારા મોટા મકાનમાં ટેલતા ફરે, એ કાંઈ તમારી સભ્યતા સૂચવતી નથી.
ભલે તમે અહમિંદ્ર થઈ મનમાં મલકાયા કરે, પરંતુ વિવેકી દુનીયા મારે માટે જુદે જ વિચાર બાંધી રહી છે. કુદરત તમારા ઉપર જુદાજ કટા નાંખી રહી છે. કુદરતે તમને એ પ્રકારે આસુરી ઉપભોગ કરવા માટે સંપત્તિ નથી આપી, પણ તમે એ સંપતિદ્વારા માનવ બંધુઓને હિત કરી શકે તેવા દૈવી ઉપગ માટે આપી છે.
કુદરતના કાયદા પ્રમાણે દરેક મનુષ્યને, દરેક મનુષ્યની સંપત્તિપર સરખે જ હક્ક છે. એક બીજાના સુખ દુઃખને, એક બીજો ભાગી છે. માટે સકળ જગતને સુખી જોનારા, અને શકિત અશ્વિન? એ મહા વાક્યને રટનારાઓ દયા ધર્મિઓ! બેલતાં બેલતાં તે યુગેના યુગો વહી ગયા, પેઢીઓની પેઢીઓ ખતમ થઈ ગઈ, પણ હવે જરા થોડી ઘણું પ્રવૃત્તિમાં પણ એ વાયને મુકે. સર્વને સુખી કરવા તે દૂર રહયા, પણ પોતાના જાત ભાઈઓને જ. સ્વધરી બંધુઓને જ સુખી કરવા યત્ન કરે. તેમના દુખ દૂર કરો. તેને ફકત એક જ્ઞાન જ આપ, ધાર્મિક અને વ્યવહારીક ઉ. કેળવણી આપ, બાન અને કળશમાં કુશળ કરે કે, જે તમાર'. બધી ફીને કાર્ય ગણાશે. ચદ્યપ દર વર્ષે તમારા ઘરમાં હજારો અને લાખો રૂપિયા ધર્મના બહાને કે ક ય અ ર થી ઠગ ધતી જાય છે, અને તમે ભક ભાવથી 5 વરને 4 દે છે, પણ અક્ષિસ છે કે દુધ મળવાના

Page #19

હવે જરા આંખ ઉઘાડે?
૭૯ બદલામાં ખારું પાણી પણ નથી મળતું, રૂપીયાને ઠેકાણે પાઈ પણ મળતી નથી. અને તેમ થવામાં મુખ્ય અપરાધી પણ તમે જ છો. કારણ કે પાત્ર અપાત્રને વિવેક વગર વિચારે જ ફળનું પરિણામ એસોચેજ માયાવીઓની મીઠી મીઠી વાતમાં મેહિત થઈ, પિતાની પોકળ કીર્તિમાં પ્રકૃલ્લિત થઈ, પૈસાને ચઢાવો ચહડાવો છે, કે જેની ચટણી તેવા પારકે પૈસે પોતાની કીર્તિકરાવનારાપતેજ ચાટી જાય છે. માટે હવે પરોપકારી, આત્મભોગઆપનારા, પવિત્ર હૃદયવાળા, સાચા વીરે પેદા કરે અને તેમને આગળ કરી સમાજ લગામ તેમના કરકમળમાં સમર્પો. બંધુઓ! તમારા પિતાની પવિત્ર આજ્ઞા તે ચાર ઘડી લે પાછલી રાતે” ઉઠવાની છે, પણ તમે તે આજ્ઞાની અવજ્ઞા કરી છે અને પ્રાતઃ કાળ પણ વીતી ગયા છે, પ્રગતિનો ઉદય કયાર થઈ ગયો છે, બાળકે પણ નિશાળે ચાલ્યાં ગયાં છે—જેઓ વયે કરી બાળકે નહીં પણ જ્ઞાનમાં, સભ્યતામાં સજ્જનતા અને સહૃદયતામાં, સદાચાર અને સુનીતિમાં બાળ હતા તેઓ આજે બધી બાબતમાં પડીત થયા છે. તમને શિષ્ય બનાવી તેઓ શિક્ષકો થયા છે. જેઓને તમે અસભ્ય અજ્ઞાની અને અનાર્ય કહેતા હતા, તેમની તરફ જુઓ અને વિચારે કે, તેઓ શું શું કરી રહ્યા છે? તેઓ જીવદયા માટે જીવતડ મહેનત કરી રહ્યા છે. મનુષ્ય સેવા માટે પ્રાણની પણ આહુતી આપી રહ્યા છે, ધર્મ પ્રચાર માટે સેંકડો વિદ્વાનેને દેશ પરદેશ મેકલી તન અને ધનથી પૂરેપૂરી મદદ કરી રહ્યા છે, અનાથોના જીવનના આધાર માટે અનેક આશ્રમે સ્થાપન કરી સુખી જીંદગી ગુજારવા સારૂ સાધનો મેળવી આપ્યાં છે.
હવે એ દષ્ટિ ત્યાંથી વાળી પિતા તરફ આણે. પિતાનું અવલોકન કરે, અને વિચારો કે તમે આર્ય, સભ્ય, જ્ઞાનવાન, રાગદ્વેષને જીતનારા જૈન થઈ શું કરી રહ્યા છે? પરસ્પર એક બીજાની કથણ કે બીજું કાંઈ? હજારે જુઠી સાચી બનાવી, માયા જાળ, પ્રપંચ રચી પિતાને સ્વાર્થ સિદ્ધ કરવાનીજ કશીશ કે બીજું કાંઈ? ધર્મના નામે જુઠા ઝગડા મચાવી રજમાંથી ગભર ખડું કરી, ફક્ત પિતાના વેરને બદલે વાળવા અસત્ય અને અજ્ઞાન પૂર્ણ અક્ષેપ કરી, વિરોધના વિષમય બીજ વાવી, કચેરી અને કેર્ટીમાં ચઢી, વકીલ તથા બારીસ્ટના ખીસા ભરી, પૈસાની પાયમલી કરે છે કે, બીજુ કાંઈ? અરે કલહ પ્રિય અને અકર્મણ્ય જેને! તમારા હેડામાંથી નીકળતાં” સમય સવ્ય જૂ ના સુંદર સિદ્ધાંતને સાંભળી, તથા હદય કુંડમાંથી બંધુ કેહ રૂપ જાજ્વલ્યમાન જવાળા પ્રસરતી જોઈ, આજની ચતુર અને વિવેકી પ્રજા તમારા વિષે કેવા કેવા વિચારે વદતી હશે! ખરેખર કળીયુગની કર્મ શુન્ય કરનારી ઈર્ષારૂપ ક્રૂર રાક્ષસીએ તો જેને–તેને વિશેષ યાદ કરનાર, તેમજ તેનાથી ડરનારા–ઉપરજ વિશેષ કેપ કર્યો, તમારો જ ભેગ તેણે પ્રથમ લીધે. શ્રીમાને, લફિમના નિશાને ! હવે બહુ થઈ. સબુર કરે ! ખુબ લક્ષમીને લ્હાવો લીધે ! આ તમારી ઉદારતા

Page #20

આત્માનન પ્રકાશ
(ઉદ્ધતા) હદ ઉપરાંત આગળ વધી ગઈ છે, માટે હવે અહીંથીજ આપ પિતાને ઊદાર હાથ પાછા ખેંચી લે ? અને સાધમ બંધુઓને માટે નહીં, તે, ફકત પિતાના બાલબચાઓના ખાતરજ, શ્રી દેવાને ભૂગર્ભમાં પધરાવી દે! (જોકે તે રહેવાની તે નહીં જ, કેમકે નીતિથી નથી મેળવી. ન્યાય સંપન્ન વૈભવન નિશ્ચલ રહે છે તથા સન્માર્ગે લાગી શકે છે.)
હે પ્રભે ! હે વીર ! આ તમારા પુત્રો તરફ દયા દ્રષ્ટિ કરે! એમને સદબુદ્ધિ આપે ! કે જેથી ઈર્ષ્યા નિદ્રામાં મૃતસમ મૂર્શિત થયેલાઓને કાંઈક જાગૃતિ આવે, અને ઘર ઉઘને પ્રત્યાઘાત કરે.
એ ! વીર પુત્રો! આ નાના નાના છોકરાઓ તરફ જુઓ ! જે જાતિઓ તમારા સુતા પછી જન્મી, જે ધર્મો તમે નિદ્રાના ખેાળામાં ઝોલા ખાઈ રહ્યા હતા ત્યારે જ ઉતા થયા, જે દેશે તમે ઘુરર ઘુરર કરીને ઘેરતા હતા ત્યારે જ અસ્તિમાં આવ્યા, તે બધા કાલ અને પરમદિવસ જેટલા પલ્પ મર્યાદા વાળા કાળની પહેલાજ જન્મેલા બાળ વય વાળાં જાતિ, ધર્મ અને દેશના દર્શન કરો, તેમને નિહાળે, કે તેમનો શી હાલત છે, કયી સ્થીતીમાં સ્થિત છે. ૫૦ કે ૧૦૦ વર્ષ પહેલાં જે ધર્મોના નામે પણ દુનીયાના શબ્દ સમૂહમાં નહતાં તે, આર્ય સમાજ, પ્રાર્થના સમાજ, બ્રહ્મ સમાજ અને થીએ ફીસ્ટે શું કરી રહ્યા છે? કયાં સુધી આગળ વધ્યા છે? કેવા કેવા પુરૂષ તેઓ માં વિરાજી રહ્યા છે? પરંતુ અફસ છે કે એ બધા પ્રશ્નો વિચારવાની ફુરસદ, કુરસદ શું જ્ઞાન પણ આપણને નથી. માટે એમના ઉત્તરો પણ મારે જ કહેવા પડશે. સાંભળે ! તેઓ પોતાના ધર્મને જગમાં ફેલાવવા માટે. દિન રાત મથી રહ્યા છે, દેશ પરદેશેમાં ઉપદેશકે. મેકલી, મોટી મોટી સભાઓ ભરી ગામે ગામ અને શહેરે શહેર સંસ્થાઓ સ્થાપન કરી, જગ જગે, વિદ્વતા ભરેલા જાહેર ભાષણ આપી, વિદ્વાને પાસે તને પૂર્ણ પુસ્તક નિબંધ લખાવી, અનેક પ્રકારે તન, મન, અને ધન ખર્ચ ધર્મ પ્રચાર કરવા લાગી રહ્યા છે. મોટા મોટા વિદ્વાન અને ગ્રેજ્યુએટ કે જેવા તમારામાં તે હજુ જનમ્યા જ નથી–મોટા મોટા હેઓની પણ ઉપેક્ષા કરી નિષ્કામભાવે, કેવળ પાકાર કરવા ખાતરજ પિતાની અમુલ્ય જીદગી અર્પણ કરી દીધી છે. વપૈવ કુટું ” કહેવા માત્રજ નહીં પણ કરીને બતાવી દીધું છે.
બંધુઓ ! એ સઘળું સૂચવનાર કેશુ? એમ કરવા શિક્ષણ આપનાર કે? બીજે કાઈ નહીં. કેવળ ફકત એક જ્ઞાન, એકજ વિદ્યા છે. હજારો વર્ષથી લાખે આત્માએને પિતાના ભયંકર ઊદરમાં ગર્ક કરી જનાર ભીષણ-કાપ. અજ્ઞાન ગર્તને તેમણે (ઊપર્યુકત સુપુરૂષોએ) કલહ, ઈર્ષ્યા, આલસ્ય, કૃતઘ્નતા, ખલતા આદિ અનેક દુર્ગુણ રૂપ કચરા-મારીથી પુરી છે, અને તેના ઉપર સદગુરુ અને શાંતિરૂપ સુંદર, નંદનવન

Page #21

હવે જરા આંખ ઉધાડે? સમ, બગીચે બનાવે, તેના સુવૃક્ષોને વિદ્યારૂપ જલ સિંચન કરી, મોટા કર્યા કે, જેઓ આજે ફળી ઊી વિશ્વને સુવાસિત કરવા પોતાની સુગધી, સુવાસ વગર માગે વસ્તીર્ણ કરી રહ્યા છે.
પ્રિય જેને ! હવે ઘરડા થયા છે, વૃદ્ધ કહેવાઓ છે, તો પણ બાળકથી વિશેષ ઘણીયા થઈ પ્રગતિરૂપ સૂર્ય માથા ઉપર આવ્યા છતાં, પણ હજુ લગી ઊંઘીજ રહ્યા છે. જગતના બધા ધર્મોથી પ્રથમ પ્રકટેલા, પહેલા પહેલાં જન્મેલા, સકળ દર્શનના શિરોમણિરૂપ, જૈન ધર્મના ધારકે હેવાથી વૃદ્ધપણુ પામેલા અનેસમાં જોગમ વાપમા એ પિતા શ્રી વીર પ્રભુની પવિત્ર આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનારા અનુદ્યમો જેને ! અફીણીયા ડેસાની માફક ઝકા ખાતા થકા હજી લગી પડયા રહી “વીર-પુત્ર” ના પુણ્યપદને શા માટે વગોવે છે ? એ મહાન મુકુટને કેમ કાળે કરે છે?
એ ખૂબ ધ્યાનમાં રાખો કે “આ પ્રગતિને પ્રકાશ પ્રકટે છતે પણ જે ઈષ્ય અને કલહરૂ૫ ઊંઘમાંથી નહિ ઉઠે, અને ધર્મ તથા ધમીઓની ઉન્નતિ કરવારૂપ ધંધે કામે નહીં લાગે, તો તમારે દહાડે વળવાને નથી. તમારે ઉદય થવાને નથી.
આંખો મીચી, કલહ પડદે આડે રાખી, ઊંદરની માફક પાછળ પડયા પડયા આમ તેમ ભેટયા કરશે, નેત્રે ખાલી જગ સહામું નહીં જશે, અને દેશ કાળાનુસાર પિતાની ઉન્નતિના ઉપાયો નહીં કરશે, તે જરૂર પ્રગતિરૂપ કાળ બિલાડે તમારે કવળ કરશે. જગતની ધમાંથી તમારું નામ સદાને માટે કાઢી નાંખશે. પ્રગતિની ગતિનું સૂક્ષમ છીએ અવલોકન કરનારા તત્વજ્ઞાનીઓ નીચે મુજબ જણાવી રહ્યા છે માટે એ ભવિષ્યના ભયંકર ભૂતને માટે વિચાર કરે. એ વિષયમાં એક સાચા વીરપત્રની હદય ગુહામાંથી ગઈ નીકળેલી ગભીર-ગર્જના વાંચો? તે વીર યોધ્ધ બ્યુગલ ફેંકી રહો છે કે
“जैनियोको विश्वास रहैकि नविष्यमें अति शीघ्रही एक प्रबन्न धार्मिक युद्ध होनेवान्ना है, जिसमें कि जय और पराजयपर उनका अस्तित्व और नाश निर्नरहै । जैनधर्मके सर्वोत्तम, स्वाभाविक और सर्व कल्याण कारक गुण होने परजी, यदि जैनियोंकी मूर्खता और अकर्मण्य तासे उसका दैवात् पराजय होगया तो, जैनधर्मके प्रचार नहानेसे सारे जीवोंके अकव्याणका महापाप और अपयश उनके शिर लगेगा।
આ ગર્જના વાંચી, તેનું વિચાર પૂર્વક મનન કરી પ્રમાદરૂપ પથારી ત્યાગે, અને ધર્મ, સમાજની જેમ ઊન્નતિ થાય તેમ ઉદ્યમ કરવા મંડી પડે અને તન,

Page #22

આભાનન પ્રા.
મન,ધન વિગેરે બધું બળ એજ રને ખર્ચ કરે. અને જગન્નાના હિતને માટે તેમની
પૂર્વ શાંતિ માટે પરમ દયાળુ શ્રી જીનેશ્વર પ્રભુએ કથન કરેલા વિશ્વજનીન જૈનધર્મને કે ખૂબજેરથી વગાડે કે જેના પડઘા આખી દુનીયામાં પડી સર્વત્ર જય જય ના થાય
विविध वचन.
ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતે. ૧ કૃપા કરીને ધ્યાનમાં રાખે કે–-આપણા સઘળા સ્ત્રી પુરૂષે એકજ નાવમાં બેઠા
છીએ. દરેક દયાનું કામ જે આપણે કરીયે છીએ, અને દરેક દયા–વચન જે આ પણે બોલીયે છીએ તેનાથી ફકત બીજાનેજ આનંદ થાય છે, એમ નહિ પણ આ પણને પણ આનંદ થાય છે. ૨ આપણે સમગ્ર પ્રાણ-ધારિ ઉપર, મૂંગા જનાવરે, તથા પ્યારા ભાઈ ઉપર
દયા કરતા શીખવી જોઈએ. ૩ જાનવરો મનુષ્યોનાં દરેક કામમાં સહાય કરે છે. આપણે તેમની સાથે ખરાબ વ્યવહારથી નહિ વર્તવું જોઈએ. તેમને ખાવા માટે પૂરતું ખોરાક, પીવા માટે સ્વચ્છ પાણી, અને રહેવા માટે સફ મકાન આપવું જોઈએ. તેઓ મીઠી વાતે અને પ્રે. મને ચાહે છે. તેમના ઉપર કોઈ પણ વખતે વધારે વજન નહિ નાંખવું જોઈએ, તેમજ શક્તિ ઉપરાંત તેમનાથી અધિક કામ પણ નહિ લેવું જોઈએ. ૪ દરેક પ્રાણીને દયા દ્રષ્ટિથી જુઓ ! અને તેમને બે-જાન ચિજ નહિ સમ ! જેમકે
તેમને આપણી ઉપર કોઈ પણ પ્રકારને અધિકારજ નથી. પરંતુ તેમની સાથે
ભલાઈથી વર્તે ! કુદરતની દ્રષ્ટિ, તમારા, તથા તેના ઉપર સરખીજ છે, એમ માનો! ૫ જે માણસ દયાવાન નથી, તે પૂર્ણ નિર્દયી છે. નિર્દય-હદય પાપની ખાણ છે. કયારે પણ કોઈ પ્રાણધારી-આત્માને તકલીફ દેવાની કેશિશ નહિ કરે! બીજાને દુઃખ દેવું, એ પિતાના આત્માનેજ દુઃખી કરવા માટે છે, એ હમેશાં સ્મરણમાં રાખો! ૭ જ્યારે હમે, કેઈની સાથે બુરે વર્તાવ વર્તતે જુઓ, તે, ખરા દિલથી તે બુરા
વર્તાવને દૂર કરવાની કે શિશ કરો! ૮ દરેક પ્રાણની સાથે, એવા આચરણથી ચાલે છે, જેને હમે પિતાને માટે પસંદ કરે છે! અગર હમે તેજ પ્રાણી છે.

Page #23

મુનિ ઉપદેશની સાર્થકતા.
જ જ્યાં સુધી બની શકે, ત્યાં સુધી બીજાને ખુશ રાખવાની કે શિશ કરે! ૧૦ ક્યારે પણ મોંમાંથી અપ્રિય વાક્ય નહિ કાઢો, અને સાદાપણ, તથા પથ્ય-પૂર્વક
પવિત્ર જીવન ગાળો !
સર્વ પ્રિય તથા આનંદિત થવાને આ જ ઉપાય છે ! ! ! - તંદુરસ્તી સાચવવાના પાંચ મુખ્ય નિયમો. ૧ નિયમિત અને માફકસર ખોરાક લે. ૨ સ્વચ્છ અને તાજી હવામાં ફરવું. ૩ જરૂર પુરતે શારીરિક અને માનસિક શ્રમ લે. ૪ પાચન શક્તિ અને આંતરડાનાં ભાગ ખુબ ચોખા રાખવાં. શરીરની અંદર નકામો ભાગ ભરાઈ રહીને કહેવા ન માંડે અને તે ઝેરી અસર પેદા ન કરે તે માટે
પુરતી સાવચેતી રાખવી. ૫ જરૂર જેટલી ઉંઘ લેવી.
તંદુરસ્તી બગાડવાના પાંચ કારણે. ૧ આસપાસની ગંદકી અને સ્વચ્છતાની ખામી. ૨ હદ ઉપરાંત જાદે ખોરાક અને તે બરાબર પચાવવાને પુરતી કસરત ન
થઈ શકે તે ૩ કામકાજને અંગે સ્વચ્છ હવામાં ફરવાનું અને કસરત કરવાનું ન બની શકે
તે સબબથી. ૪ દારૂને ઉપગ. (તથા માંસને ઉપભેગ. ) ૫ ચિંતા. (નિરંતર ફિકરમાં જ ફરતા ફરવું.)
મુનિ ઉપગની સાર્થકતા. મુનિરાજ શ્રી હરવિજયજી મહારાજના ઉપદેશ વડે અન્ય દર્શનીયોને દેખાયેલ જૈન દર્શનની ઉત્તમતા અને તેને પત્રદ્વાર ખુલાસો. સવી જીવ કરૂં શાસન રસી” એ સુત્રમાં સાધુ મહાત્માઓએ કરે
જોઈતા પ્રા. ” આગળ વખતે કરતાં વમાં વિદાને પ્રચાર વધવાથી લેકે કંઈક સત્ય શેધક થયા છે તેવા સંકે છે જેમ અગ્રેજે, થોએ ફીસ્ટ અને આર્યસમાજ વગેરે પિતાને મા પ્રસારવા દોબદ્ધ થયા છે અને તેમાં તેઓ ઘણી સારી રીતે ફતેહમંદ થયા છે, તેમ થાય છે, તો આપણે જૈનોએ પણ ઉપરના સૂત્ર મુજબ સર્વ જીવોને અરિ

Page #24

આત્માન પ્રકાશ
હંત પરમાત્મા કથિત શુદ્ધ ધર્મના પ્રેમી બનાવવા બનતે દરેક પ્રયત્ન કરવાની ખાસ જરૂર છે અને તેમાં પણ ઉપદેશકે એટલે સાધુઓએ અન્ય મતના યોગ્ય અને પાત્ર જનને શુદ્ધ ધર્મનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજાવવા ખાસ પ્રયત્ન કરવાની આવશ્યકતા છે. તેની સાથે યતિઓ પણ તે ઉદ્યમ કરવા ધારે તે બની શકે તેમ છે, માટે તેઓએ પણ તે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. તેવો ઉદ્યમ કેટલાક મહાત્માઓ કરે છે તે જાણીને ખુશી થવા જેવું છે અને તેથી લાભ થાય છે. અને થયા પણ છે. તેને ફક્ત એક દાખલ અત્રે જણાવવું જરૂર છે.
જગ વિખ્યાત પરમ પૂજ્ય શ્રીમાન મુનિ મહારાજ શ્રી વિજયાનંદ સુરીશ્વરજી (આત્મારામજી) મહારાજ સાહેબના શિષ્ય મુનિ મહારાજ શ્રીમાન હંસવિજયજી મહારાજ સાહેબના વડાદરેથી અમદાવાદના વિહાર દરમીયાન બે અન્ય મતિઓને ધર્મ સંબંધી ઉપદેશ આપતાં તેઓનાં મન સંતેષ થવાથી તેઓની જૈન ધર્મ ઉપર ક સ્તા થઈ તે ઉપરથી તેઓએ મહારાજ સાહેબને પત્ર લખ્યો, તેને સાર નીચે ર જબ આ સાથેના પત્રમાં લખાએલ છે.
મુ. રણોલી ગુરૂ મહારાજ શ્રી કુસુમવિજય મહારાજ સાહેબ લી. મોતીભાઈ દેસાઈભાઈ મૂલ વતની ધર્મજ, સર્વ ધર્મની માહિતી લેતા, કઈ ધર્મમાં અંતઃકરણ ચોટતું નહોતું. પણ તા. ૨૫-૩-૧૩ ના રોજ શ્રીમંત ગુરૂ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ સાહેબ પધારેલા. તે વખતે, હું આપની પાસે આવેલે. મેં ઘણી ઘણી શંકા હતી તે પૂછી, તેનું સંપૂર્ણ સમાધાન આપે કર્યું. તેથી મારું ખરા મનથી ઠસવાથી, ખરા ઉત્તમ જૈન ધર્મ આજથી તા. ૨૬-૩-૧૩ અંગીકાર કરેલો છે. તે જીવીત પર્યત પાલીશ, કઈ વાતે મને કોઈ શાસ્ત્ર રીતે ગમે તેવી રીતે સમજાવે તે પણ નહી સમજતાં ખરે મારા અંતઃકરણથી કબુલ કરેલો એ જે ધર્મ તે હું કોઈ દિવસ ભૂલીશ નહિ. આપે મારી શંકાઓનું સમાધાન શાસ્ત્રીય રીતે યુક્તિબંધ ન્યાય રીતે કર્યું છે. તેથી આ ધર્મ અંગીકાર કર્યો છે. કેટલાં વર્ષથી કુગુરૂના ઉપદેશથી મૂતિ માનતો નહતો પરંતુ આપના ઉપદેશથી મારી શંકાઓનું સમાધાન થવાથી મુક્ત માની છે.
આજથી તારનાર એવા ભગવાન અરીહંત મહારાજ છે. તેમને હું માનીશ, પુજા. તે વિના હું કઈ મથાલી દે ને નહીં માનું, ગુરૂ મહારાજ પંચ મહાવ્રતધારી અરીહંત ભગવાનની આજ્ઞા મુજબ વર્તનારા એવા શુરૂ મહારાજને હું માનીશ. બીજા કુગુરૂને નહીં માનું. ઉપર લખ્યા પ્રમાણે વર્તીશ. એજ,
1 લી. માસ્તર મેલાભાઇ.. મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ ઉપર આવેલા પત્રને સારા
મહારાજ શ્રી કુસુમવિજયજી તરફથી આજે મને કેટલોક સદઉપદેશ થશે. તથા મારી કેટલીક શકાઓનું નિરાકરણ થાયી મારા મન ઘણે એક સંતોષ થયે છે. તેમના માટે ઘણો આભારી થઈ જૈન ધર્મમાં મારી ઘણું જ આસ્થા અવાઈ છે. તે પ્રતાપ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજીનો માનું છું આજે મારી ઘણી શંકાઓ લાંબી મુદતથી મનને વિષે ગોલાઈ રહી હતી તેનું સ્પષ્ટ રીતે વર્ણનથી મારુ નિકર થઇ ગયું છે તે માટે તેમને હું પરમેશ્વર તુલ્ય ઉપકારી ગણું છું એજ વિનંતિ.
દયારાર મુકદેવરામ વ્યાસ, { મળેલું.)
સેરીસા સ, ગુ. સા. હેડમાસ્તર

Page #25

જેની સંખ્યા ઘટવાના કેટલાક કારણે.
જૈનોની સંખ્યા ઘટવાના કેટલાક કારણે. મે. આત્માનંદ પ્રકાશના તંત્રી જોગ–
આપના તરફથી પ્રસિદ્ધ થતા માસીકમાં નીચેને પેરેગ્રાફ જે સરકાર તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ વસ્તી પત્રકમાંથી ઉતારવામાં આવેલ છે કે મુંબઈ ઈલાકામાં જઈનેની વસ્તી તેમજ કેવી તેની સ્થિતિમાં સંખ્યામાં ઘટાડો થાય છે તે જઇન કોમને અભ્યદય ઈચ્છતા વર્ગને ઉપયેગી થવા સંભવ હોવાથી પ્રસિદ્ધ કરવા મહેર ભાની કરશે.
લી. સેવક
નરોતમ બી. શાહ. મુંબઇ તા–૨૯-૯-૧૩
Para 115-The third religion numerically in the Presidency is Jainism which claims nearly half a million worshippers. These are mostly found in Deccan & Gujarat, including the Native States of Cutch & Kattiawar, but a few, mostly village money-lenders, are scattered all over the Presidency. The followers of this religion showed a decrease in numbers of 20,000 in the decadel 891-1901, this falling off continued & eppraciably increased and they now nu. mber 44,000 less than in 1901. a decrement of 9 percent.
Plague will account for the greater part of the loss of 12.000 in the karnatak for 17 000 in the southern maratha country and for some of the deficiency in satara, but the decrement of 18,000 in Gujarati is hard toexplain. in the south of the presidency, the Jains, who are principally of the Chaturth caste, are cultivators, quite different from the shop-keeping class which predominates elsewhere, and have been hard hit by the plague, but there has been no calamity to account for the falling off in aumber in Gujarat. The Jain does not die during a famine; on the contrary, he grows fat. A reference to the 'ajputana & Central India Census figures showed that there could not have been any migration to speak of; indeed, the Rajputana figures also show a decrease. On enquiry with a leading Jain Merchant in Poona the only suggestion offered was that many people had died in Rajputana of a mysterious fever, the description of which seemed very like Poeumonic plague; but such an explanation would not solve the difficulty in this province and the only conclusion is that the Jains have been returning them

Page #26

બામાનન્દ પ્રકાશ
selves as Hindus though there have been no signs of any such movement so far as Bombay is concerned. The decrezise is to be geen in every district except Bombay City ( where in 1901 figures Were vitiated by plague ) Poona, Nasik, & Khandesh where the increments are quite small and approximate to the small iucrease of the population. Copy irom the heport ( Par I) of Bombay - Casus of India
1191 ( Vo VII) published by P. J. Mead & G.
Laird aegreyor--in charge Census Operations.
ડ૯૧૧ ની મુબઈ ઈલા કાના વસ્તી પત્રકના રીપોર્ટ ભાગ માંથી લીધેલ ઉતારો. વસ્તી પત્રકના કાર્ય વાહક પી. જે. મીડ. અને જ. લાર્ડ મેગ્રેગર તરફની પ્રસિદ્ધ થયેલ. પારીગ્રાફ ૧૧.
ઇલાકાની અંદર ત્રીજા નંબરને ધર્મ જૈન ધર્મ છે જેના માનનારાઓ પાંચ લાખને આશરે છે. અમને મેટ ભાગ દક્ષિણ ગુજરાત અને કચ્છ કાઠીયાવાડના દેશી રાજ્યમાં જોવામાં આવે છેપણ આમાંને છેડે ભાગ જે ગામડામાં ધી-ધારનો ધંધો કરે છે. તે છલકામાં સઘળે ઠેકાણે વસેલ છે. સને ૧૮ દર શી ૧૯ સુધીમાં આ ધર્મના અનુયાયીની સંખ્યામાં ૨૦૦૦૦ માણસને ઘટાડે થયો હતો. આ વાડ ચાલુ રહ્યા અને પ્રતિ દિવસ વધતે: ગો, અને તે માનનારાઓની સંખ્યા અને ૧૯૦૧ માં જે હુતી તેમાંથી ૪૪૦૦૦ માણસે ઘટી ગયા, જેની ગણત્રી કરતાં નવટકાનો ઘટાડે માલૂમ પડ્યું. કર્ણાટકમાં ૧૨૦૦૦ માણસને નાશ થશે. તેના મેટા ભાગનું મરણ દક્ષિણ મરાઠામાં ૧૭૦ ૦૦ માણસનું મરણ અને સતારામાં કેટલાક માણસનું મરણ પ્લેગને લીધે થયેલ છે. પણ ગુજરાતમાં ૧૦૦૦ માણસનો ઘટાડે શા કારણથી થયો તે જાણી શકાય તેમ નથી. દુકાનદારો ધંધો કરનાર વર્ગ જે અન્ય સ્થળે પ્રાધાન્ય ધરાવે છે, તેનાથી તદન અલગ પડતા દક્ષિણ ઇલાકામાં વસતાં જેનો જેમાં મુખ્યત્વે કરીને ચતુર્થ જ્ઞાતિના છે તેઓ ખેતીનો ધંધો કરનારા છે. અને તેઓ સ્લેિગની બીમારીને સખ્ત ભેગી થઈ પડયા છે. પણ ગુજરાતમાં જેનોની સંખ્યામાં ઘટાડે છેવામાં કોઈ પણ આફત કારણભુત થઈ હોય એમ દેખાતું નથી. દુષ્કાળને લીધે જૈનમાં મરણ નીપજતા નથી પણ તેથી ઉલટું તેઓ શરીરે રૂટ પુષ્ટ જોવામાં આવે છે. રજપુતાના અને મધ્ય હિંદુસ્તાનના વસ્તી પત્રકના આંકડાઓ તપાસતા ત્યાંના વસનારાઓમાંથી કોઈપણ પરદેશ ગયા હોય એમ દેખાતું નથી; ખરેખર રજપુતાનાના વસ્તી પત્રક આંકડાઓ વળી તેઓની સંખ્યામાં ઘટાડે સુચવે છે. પુનામાં રહેતા એક આગેવાન જૈન વેપારીને પુછતાં તેણે જણાવ્યું કે ન્યુમેનીક પ્લેગને ઘણી રીતે મળતા એક ગુહ્ય તાવથી રજપુતાનામાં ઘણા માણસ મરી ગયા છે, પણ ઉપકત ખુલાસો આ પ્રાંત સંબંધીની મુશ્કેલી દુર કરી શકે તેમ નથી. અને છેવટને નિર્ણય એ થાય છે કે જૈને હ૬, તરીકે પિતાની જાતને ઓળખાવતા જણાય છે. જો કે મુંબઈમાં આ હીલચાલની કાંઈપણ નીશાની જોવામાં આવતી હતી. મુંબઈ શહેર, ( જ્યાં સને ૧૯૦૧માં વસ્તીમાં પ્લેગ ને લીધે ઘટાડે થયે હતા. ) પુના, નાસીક અને ખાનદેશ જ્યાં જૈનેની વસ્તીનો વધારો તદન ઘેડ છે અને જે લેકોના થોડા વધારાને લગભગ મળતે છે, તે મુલકે સિવાય દરેક ઠેકાણે જૈનની અંદર ઘટાડે માલુમ પડે છે.

Page #27

વર્તમાન સાહાય વર્તમાન સમાચાર.
જૈન કામની પ્રગતિ માટે એક ખુશાલી ભરેલું પગલું.
સતવા પ્રમણે હાલમાં કાઠીયાવાડના મુખ્ય શહેર પૈકી જૂનાગઢ ખાતે જૈનમાડીંગ, અનાથ આશ્રમ વગેરે ખાતાએ ખેલવાને-જન્મ આપવાને માટેરોડ દેવકરતુભાઇ મુળજીઅને શેઠ નથુભાઇ કૃપણ એક મેટી અને સારી રકમની સખાવત કરવા ઉત્સાહિત થય! છે. આવી મૈટી ઉદારતા બતાવતારા, અને વર્તમાન સમયમાં પાતાની કામને જરૂરીયાત પૂરી પાડનારા અને ગૃહસ્થા આ કાઠીયાવાડ પ્રાંત માટે ખરેખર મૂકેટ સમાન છે. અમે બંને ગ્રહસ્થાને અંતઃકરણ પૂર્વક ધન્યવાદ - પીયે છીયે અને સાથે નત્ર સુચતા કરીયે છીયે કે, જેમ અનેક ખાતાઓમાં આપ ઉદાર હાથ લખવા છે. તેમજ આ વા ખાતામાં પશુ તેવાજ ઉદ્દાત હ્રાય લંબાવી આપની ઉકત ખાતા ખેાલવાની યોજના પલ્લું રહેગીન પાાપર, વ્યવહારૂ અે ઉત્તમ વ્યવસ્થા પૂર્વક થાય તેવા શુભ પગલા ભરશો. હાલ તો જ લખી તે ઉત્તમ કાર્યોની સ્થાપના થયેલું સાંભળવા છીયે છીયે.
८७
એક આનદદાયક સમાચાર,
પ્રથમ વાલુકડ પણ પાછળથી અત્રે ભાવનગરના રહીશ જૈન બંધુ નાનાલાલ મગનલાલ મહેતાએલ. એમ. એન્ડ. એસ. એલ, આર, સી, પી, પ્રેમ, કાર, સી, એસ. I. M. S ની માનવ’તી ડાકટરની ઊંચી પરિક્ષામાં પસાર થયાનો આનંદદાયક સમાચાર ગયા માસમાં જાણવામાં આવ્યા છે. આ બધું નાતે દશા શ્રીમાલી જૈન છે તેની ચપલતા–'ચલતા, ઉદ્ય.ગીપણું, અને સતત્ અભ્યાસીપણાને લઈને ૧૯૦૪ માં પ્રીવીઅસમાં પાસ થઈ મુંબઇ ગ્રાન્ડ મેડીકલ કૉલેજમાં નેડાયા, જ્યાં ૧૯૯ માં પ્રથમ વર્ગમાં એલ, એમ, એન્ડ, એસ. ની ડાકટરી પરિક્ષામાં પસાર થયાં. તેને તે વિદ્યામાં આગળ વધવુ એવો દૃઢ આગ્રહ હોવાથી ઇંગ્લાંડ જઇ ડાકટરી અભ્યાસ લખાવવા અને ઉંચામાં ઉંચી પરિક્ષા ગમે તે ભેગે પસાર કરવાના ઇરાદા થયા, જે કાર્યમાં નાણાંને રવાલ મુખ્ય હતો છતાં સદ્ભાગ્યયોગે અત્રઘ્ધ નિવાસી ઉદાર નર રત્ન અને અત્રેની જૈન કામના અગ્રગણ્ય ધાર્મિક ગૃહસ્થ શ્રીયુત્ નોનાદાસ ભાણજી યોગ્ય મદદથી સને ૧૯૧૦ માં ઇંગ્લાંડ ગમન કર્યું, જ્યાં તા. ૨૬-૭-૧૯૧૩ ના રાજ છેલ્લી અને ખેંચી તબીબી પરિક્ષા I. M. S. ની પસાર કરી પેાતાનુ અદ્દભુત બુદ્ધિ બળ ખતાજ્યું છે. અમે આ સભા તમની તેને અંતઃકરણ પૂર્વક મુબારકબાદી આપીયે છીયે, એટલું જ નહોં પર તુ તેને મેગ્ઝ ૩૫ પનાર બધુ નરોત્તમદાસ ભાણજી જે કે જૈન કામની ખરે ખરી સેવા બજાવે છે, અને અનેક ધાર્મિક ખાતાઓને પેાતાના ઉદાર લખાવી સહાય આપે છે તેવા ઉદાર નર રત્નને પશુ આ રાભા ખરેખર ધન્યવાદ આપે છે.
બંધુ નાનાલાલ જૈન પ્રેમમાં હિંદુસ્તાનમાં ખીજા અને કાઠીયાવાડમાં I. M. S. પહેલા છે. છેવટે શ્રીયુત્ નાન લાવ ને એલીજ સુચના કરીયે છીયે પેાતાની જ્ઞાતિ અને જૈન કામને પેાતાની બુદ્ધિના લાભ નિર'નર આપે, પ્રાંતે તેખાના ન્યુયમાં વૃદ્ધિ થાઓ એટલું અમે અંતઃકરણ ઇચ્છી વિરમીયે છીયે.

Page #28
આત્માન પ્રકાશ ગ્રંથાવલોકન. શ્રીમાન મુનિ મહારાજ શ્રી મોહનલાલજી જન સેન્ટ્રલ લાઈબ્રેરી અને સંસ્કૃત પાઠ શાળાનો ત્રીજો વાર્ષિક રીપોર્ટ. અમોને અભિપ્રાય માટે ભેટ મળેલો છે. ઉક્ત રીપેર્ટ અમોએ ઘણુજ સંતોષ અને આનંદ પૂર્વક વાંચ્યું છે. તે ઉપરથી જણાય છે કે આ પુસ્તકાલયને ઘણા માણસો લાભ છે, લિ પ્રતિદિન પુસ્તકાની સંખ્યા પણ વધતી જાય છે. વળી વધારે ખુશી થવા જેવું એ છે કે જૈનતર પ્રજા પણ તેનો લાભ લે છે. મુંબઈ જે બાળી વસ્તી વાળા નગરમાં પણ એક જનરલ જૈન લાઇબ્રેરીની ખોટ હતી તે આથી ઘણે અંશે પૂરી પડી છે. સ્વર્ગવાસી પૂજયપાદ મેહનલાલજી મહારાજનો ઉપકાર પણ મુંબઈમાં વસતી જૈન પ્રજા ઉપર પ્રથમ હોવાથી તેમના સ્મરણાર્થે અને જે વખતે ખરેખરી જરૂરીયાત હતી તે વખતે આ વાંચનાલય અને સંસ્કૃત પાઠશાળાને જન્મ આપવામાં એક ખરેખરી ધર્મ અને જૈન કોમની સેવા તેના સ્થાપન કરનારા એ બજાવી છે. વળી માત્ર ત્રણે વર્ષની ટુંકી મુદતમાં તેની ઉપયોગીતા અને પ્રતિદિન વૃદ્ધિ પણ તે તેના કાર્ય વાહકેનું કાર્ય કુશલપણું બતાવે છે. તેના આ૦ એસેક્રેટરીઓ ખરેખર ઉત્સાહી કેળવાયેલા યુવકે હોવાથી તેઓને પ્રયાસ પ્રશંસવા લાયક છે. જે સંસ્થાના કાર્યવાહક લાગણીવાળા, શ્રીમંત, ઉત્સાહી અને બુદ્ધિશાળી હોય તેનું બંધારણ અને ઉદ્દેશ જલદીથી પાર પડે અને ભવિષ્યમાં પણ તેની વૃદ્ધિ થાય તેવીજ રીતે આ સંસ્થાને માટે હોવાથી ભવિષ્યમાં તેની ઉજવળ કીતિ માટે આગાહી સૂચવે છે, અને અત્યારે તેની કાર્યવાહકે ઉત્સાહીત હવા સાથે આ પુસ્તકાલયની વર્તમાન–નવીન ભાવના સમજતા હોવાથી કેને તે કેમ વધારે ઉપયોગી કરી શકાય તેને માટે પ્રયાસ કરતા હોવાથી ઘણું ખુશી થવા જેવું છે. હાલ આ લાયબ્રરી અને પાઠશાળાને માટે જનની વસ્તીવાળા લતામાં એક સારૂં વિશાળ મકાન ખરીદ કરવાની જરૂર છે, આ માટે અમોએ ગઈ શાલના રીપોર્ટનો રીવ્યુ લેતાં પણ તેના કાર્ય વાહકોને સુચના કરી હતી. બાબુ સાહેબ જીવણલાલજી પન્નાલાલજી અને શેઠ દેવકરણભાઈ મુળજી વગેરે આ સંસ્થાના કાર્યવાહકેને જણાવવા રજા લઈએ છીએ કે ખરેખરી રીતે મકાનની જરૂરીયાત જે આસંથાને છે, તે તેઓ હવે જલદીથી પુરી પાડવા પ્રયાસ કરી સ્વર્ગવાસી પૂજ્યપાદ ઊક્ત મહાત્માની ગુરૂ ભક્તિમાં વૃદ્ધ કરશે. છેવટે દરેક રીતે અમે આ પુસ્તકાલય અને પાઠશાળાને અભ્યદય ઈચ્છીએ છીએ. શ્રી રાધનપુર જૈન મિત્રમંડળને સંવત 1968-69 ની શેલનો દ્વિતીય વાર્ષિક રીપેટ. આ મંડલના બીજે વાર્ષિક રીપોર્ટ અમોએ સંતોષ અને આનંદપૂર્વક વાંચો છે. મંડળની સ્થાપના વખતે માત્ર રાધનપુરના જૈનમાં કેળવણીને વધુ પ્રચાર કરવાને ઉદ્દેશ રાખવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ તે સાથે સ્ત્રી કેળવણી વધારીને, લાચાર સ્થિતિમાં આવી પડેલા સ્વધર્મીઓને મદદ કરવાને, જાહેર જૈન સ્વાલ ચર્ચા ઉચિત પગલાં ભરવાનો અને પાર પળની સ્થિતિ સુધારવા વગેરે કાર્યો પણ સાથે કરવાના ઉદ્દેશ જણાય છે. આ મંડળને હરિમાં આવ્યા માત્ર બે વર્ષ થયાં છતાં ઉમંગી અને કાર્ય સાધકપણું તેના કાર્યવાહકેનું જાય છે. આ મંડળને જન્મ આપનાર શેઠ મેતીલાલભાઈ મુળજી છે કે જેણે શરૂઆતમાં જૈન કેળવણી અર્થે રૂા. વીસ હજારની રકમ બક્ષીસ કરેલી છે. આ મંડળને કા વાહકે શ્રીમંત ઉત્સાહી અને સમજુ અને તેના ઉદેશ બંધારણ અને કાર્ય વાહી માટે ભવિષ્યમાં પણ સારી આગાહી સૂચવે છે. ભવિષ્યમાં અમો તેના ઉન્નતિ ઈચ્છીએ છીએ, For Private And Personal Use Only