Atmanand Prakash Pustak 009 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531101/1

Page #1

એમ . ઉપૃ. ૮ પ્રકાશનો
છછછછછછછછછચ્છ છછછછછછછછપુસ્તક ૯ મું. વિક્રમ સંવત્ ૧૯૬૮. માગશર અંક પામે.
રૂપી પ૬ અરોહિત સુખાનુભવ
કરવા દેવાને માટે. प्रनु प्रार्थना.
(મધુસૂદન) (વિષય વાત મમ માત તજીને કૃષ્ણ ભજન તું કરવા દે. એ રાગ) પ્રભુ! પ્રભુ! લય લાગી છે મુજને, પ્રભુ ! મુખદર્શન કરવા દે શાંતવૃત્તિથી સુફલ મને રથ-અમીના ઘૂંટડા ભરવા દે, અમીઝર વામાનંદનશું ચિત્ત ! ભકિત સુધાને ઝરવાદે, રૂપપરી ધ્યાવન સહકારીથી, રૂપ અતીત સંચરવાદે, કેશવ શિવ કામુક તસ સંગે અનુપમ સુખમાં ઠરવા દે.

Page #2

૧૨૬
આત્માનંદ પ્રકાશ,
વિષય વિરકત વીરાસ્ટક.
[ શિખરણી છંદ] સતાવે સે ફેરા, કરિ અતિ નિઝ કામ રચના, નહીં તેયે ફાવી, સુદરશન જાણે દઢમના; દિધા કૂડા આળે, મટિ સુલિજ સિંહાસન થયા, હતા સાચા વીરે, વિષય સુખમાં અંધ ન થયા. ૧ વસે વાલે બારે, વરસલગિ વેશ્યા ભુવનમાં, મહાત્મા થુલીભદ્ર, ફરિ નહિ આવ્યા જ ઘરમાં ચાર્તુમાસે રહિ ત્યાં, જરિ નહિ ડગ્યા સ્થિર જ થયા, હતા સાચા વીરે, વિષય સુખમાં અંધન થયા. ૨ પ્રતી બધે પ્રેમ, ધનકુંવર આવી નિજ ઘરે, મહાનુભાઓ, કિમ રહિ શકે કાયર પરે, સુણ એવું શાળી, કુમાર તજતા દ્વાન્નિશ પ્રિયા, હતા સાચા વીરે, વિષય સુખમાં અંધન થયા. ૩ મનાવે ભેજા, મલપતિ મળી નેમિ જનને વિવાહ કાજે વાલા, યદુપતિ ગયા જાન લહિને, સુણી પિકારે તે, વખત પશુનાં આવી જ દયા; હતા સાચા વીરે, વિષય સુખમાં અંધન થયા. વળ્યા પાછા જાણી, યદુપતિ કરે સર્વ વિનતી, કરે શું આ સ્વામી, અરજ કરતા રાજુલ સતી, પ્રતીબેધી પિતે, શિવરમણિ માટે સજ થયા, હતા સાચા વીરે વિષય સુખમાં અંધન થયા. વરાવે માબાપ, વિજય વિજયા નાનિ વયમાં, લિધેલા તે વેળા, શિયળ નિયમે લાવિ મનમાં લગાવી કામને, મુખપર તમાચો થિર થયા, હતા સાચા વીરે, વિષય સુખમાં અંધન થયા.

Page #3

શ્રી મહાવીર જિન સ્તોત્ર
૧૨૭
ગયે રાત્રી વેળા, પ્રભાવ જંબુ કુમાર ઘરમાં, દિડા ત્યાં સ્વામીને, તવ ધરત વૈરાગ્ય મનમાં, સવારે સે પાંચે, સતવિશ મળીને મુનિ થયા, હતા સાચા વીરે, વિષય સુખમાં અંધન થયા. કુમારી મલીને, પુરવ ભવના મીત્ર છ મળ્યા, લિધી દીક્ષા સાથે લગન વખતે કેલ વિકળા, ગુણે એવા દુર્લભ, ગ્રહણ કરીને શિવ ગયા, હતા સાચા વીર વિષય સુખમાં અંધન થયા. લી. દુર્લભજી ગુલાબચંદ મેતા
વળા,
શ્રીમદ્ હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત. શ્રી મહાવીર નિસ્તોત્ર,
અનુવાદક, મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ,
ગતાંક પષ્ટ ૧૧થી શરૂ અનાવિદ્યોપનિવનિર્વિચાપલાવારિ | अमूढलक्ष्योऽपि पराक्रिये यत्त्वकिंकरः किं करवाणि देव॥३॥
હે દેવી! અનાદિ અવિદ્યાના રહસ્યમાં નિપુણ, સ્વચ્છ દવતી એવા વાગાબરી જનેએ અમૂઢ લક્ષવાળા આપને પણ અનાદર કર્યો તે પછી મારું તે શું ગજું? અર્થાત્ એવા મિથ્યામતિને હું શી રીતે સમજાવી શકું? ૨૩
विमुक्तवैरव्यसनानुबन्धाः श्रयन्ति यां शाश्वतवैरिणोऽपि । परैरंगम्यां तव योगिनाथ तां देशनाभूमिमुपाश्रयेऽहम् ॥श्वा

Page #4

૧૨૮
આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગિનાથ! સર્વ વૈર વિરોધને મૂકી દઈને નિત્ય વૈરી પ્રાણિયે પણ જેને આશ્રય કરે છે, પણ મિથ્થામતિ જેનું સ્વરૂપ સમજી શકતે નથી, એવી આપની દેશના ભુમિને હું આશ્રય કરું છું. ૨૪
मदेन मानेन मनोनवेन क्रोधेन लोनेन च संमदेन । पराजितानां प्रसनं सुराणां वृषव साम्राज्यरुजा परेषाम् ॥२५॥
હે પરમાત્મન ! મદ, માન, કામ, ક્રોધ, લોભ અને હર્ષ આદિક દેવડે અત્યંત પરાભવ પામેલા પરમતના દેવેની સામ્રાજ્યલક્ષ્મી વ્યર્થ જ છે. સદગુણ વિનાને બાહ્યાડંબર કેવળ દુઃખદાયી જ છે. અથવા તે તે એક વા અનેક–મહા રેગની જેમ પરિણામે વિનાશ કારક થાય છે. ૨૫ स्वकएपी कठिनं कुगर परे किरन्तः प्रलपन्तु किंचित् । मनीषिणां तु त्वयि वीतराग न रागमात्रेण मनोऽनुरक्तम् ॥२६॥
પિતાની જ ડેક ઉપર તીક્ષણ કુઠાર (કુહાડા)ને મારનાર અન્ય મતવાળા ગમે તેમ લ ! પરંતુ હે વીતરાગ ! તત્ત્વજ્ઞ પુરૂષનું મન આપના ચરણમાં કેવળ રાગ માત્રથી અનુરકન થયું નથી. કિંતુ આપના અવિધિ વચનેની પ્રતીતિ થવાથી જ અનુરક્ત થયેલ છે. सुनिश्चितं मत्सरिणो जनस्य न नाथ मुद्रामतिशेरते ते । माध्यस्थ्यमास्थाय परीक्षका ये मणौ च काचे च समानुबन्धाः २७
હે નાથ ! જે પરીક્ષક લેકે મધ્યસ્થપણું રાખીને મણું અને કાચમાં સરખાપણું માને છે તેઓ પણ અંતરમાં મત્સર ભાવને જ ભજવાવાળા છે એ વાત સિદ્ધાંત રૂપ છે. સદગુણગ્રાહી મધ્યસ્થ માણસજ સાચા બટાને યથાર્થ પારખીને ખોટાને તજી ખરાને આદરી શકે છે. ૨૭ इमां समदं प्रतिपक्षसाक्षिणामुदार घोषामवघोषणां ब्रुवे । न वीतरागात्परमस्ति दैवतं न चाप्यनेकान्तमृते नस्थितिः २० ॥

Page #5

શ્રી મહાવીર જિન સ્તોત્ર.
૧૨૯
* * *
સકળ પરવાદીની સમક્ષ નિર્ભયપણે અને નિઃશંકપણે આ અચળ સિદ્ધાંત જાહેર કરૂં છું કે “ શ્રી વીતરાગ ઉપરાંત દુનિયામાં કઈ દેવ નથી અને સ્યાદ્વાદ માગ વિના બીજું કઈ ન્યાય માર્ગ નથી. તેથી કોઈપણ મેક્ષાથી જનેએ દેવમાં વીતરાગદેવને અને ધર્મમાં સ્યાદ્વાદધમને જ સ્વીકારવા યુક્ત છે. તે વિના તે અન્યત્ર અપાયેલા સવાથી ઉપદેશથી કેવળ બ્રમણમાંજ ભૂલી સંસાર અટવીમાં સદા ભમવું જ પડશે. ૨૮
न श्रछयैव त्वयि पक्षपातो न देषमात्रादरुचिः परेषु । यथावदासत्वपरीक्षया तु त्वामेव वीर प्रन्नुमाश्रिताः स्मः ॥
હે સ્વામિનું શ્રદ્ધામાત્રથી અર્થાત્ ગુણદોષની યથાર્થ પરીક્ષા કર્યા વિના ખાલી રાગમાત્રથી યા અંધશ્રદ્ધાથી અમને આપના વિષે પક્ષપાત નથી, તેમજ શ્રેષમાત્રથી અન્ય દેવેન વિષે અરૂચિ નથી. કિંતુ આસપણની પુરતી તપાસ કરીને જ હે વીર ! અમે તમારા શરણે આવ્યા છીએ. આસની પરીક્ષા આપ્ત-અવિરેાધી વચનથી, તેમના પવિત્ર ચરિત્રથી તેમજ તેમની નિર્દોષ મુદ્રા-પ્રતિમાથી થઈ શકે છે, તે પ્રમાણે પરિક્ષા કરતાં અમને આપનામાંજ આ પ્રપણાની પ્રતીતિ થયાથી અમે પરનો પરહાર કરીને આપનો-આપની સ્યાદ્વાદ મુદ્રાનો સર્વથા સ્વીકાર કર્યો છે. ૨૯ तमःस्पृशामप्रतिजासनाजं जवन्तमप्याशु विविन्दते याः । महेम चन्द्रांशुदृशा (?) वदातास्तास्तर्कपुण्या जगदी वाचः ॥३०॥
અજ્ઞાની જનોને જેનો પ્રતિભાસ થઈ શકતા નથી એવા આપ જે વડે શીધ્ર પ્રતિભાસિત થઈ શકે છે એવી નયગતિ અને નિર્મળ દૃષ્ટિ (સમકિતવંત) માં પુરેલી જૈન વાણીને અમે અતિ આદર પૂર્વક સ્તવિયે છીએ, ૩૦ यत्र तत्र समये यथा तथा योऽसि सोऽस्यनिधया यया तया । वीतदोषकबुषः स चेद्भवानक एव नगवन्नमोऽस्तु ते ॥ ३१ ॥
ગમે તે મતમાં ગમે તે પ્રકારવડે ગમે તે નામથી રાગ દ્વેષ મહાદિક દોષ–કલુષતા રહિત જે આપે છે તેજ એ છે તે સહજ સિદ્ધ

Page #6

૧૩૦
આત્માનંદ પ્રકાશ,
થાય છે કે એવા નિર્દોષ પ્રભુ આપ એકજ છે, તેથી આપને નમસ્કાર ! અમારે કેવળ નામથી કામ નથી. જેમના સમસ્ત દેશે દૂર થયાથી સફટિક જેવા નિર્મળ ગુણે જેમાં પ્રગટયા હોય એવા શુદ્ધ અવિનાશી પરમાત્માને અમારે વારંવાર નમસ્કાર! ૩૧
दं श्रमामात्रं तदथ परनिन्दा मृऽधियो विगाहन्तां हन्तः प्रकृतिपरवादव्यसनिनः । अरक्तधिष्टानांजिनवर परीक्षाक्षमधिया
मयं तत्वालोकस्तु तिमयमुपाधि विकृतवान् ॥ ३॥ કમળ બુદ્ધિ-ભદ્રકપરિણમી જે તે આ તેત્રને શ્રદ્ધા માત્રથી માને ! અને સ્વભાવેજ પરનિંદા રસિક જન આ તેત્રને પરનિંદા રૂપ માને ! કેમકે નિદક જનેને નિંદા કરવાનેજ ઢાળ પડ હેય છે તેથી દૂધમાં પણ પિરા જેવું છે. પરંતુ હે પ્રભો ! પરીક્ષા કરવાને સમર્થ એવા નિષ્પક્ષપાતી પુરૂષને તે આ તત્ત્વપ્રકાશક તેત્ર સ્તુતિમય ધર્મ વિચારણાને જ જાગૃત કરનાર છે. તથાસ્તુ ! ! ૩૨
આત્મજ્ઞાનનો સરલ–શુદ્ધમાર્ગ
ગતાંક પૃષ્ટ ૧૦૯ થી શરૂ. હવે દશ પ્રકારના સમ્યકત્વનું વિવેચન આ પ્રમાણે છે.
૧ નિસર્ગચિ–નિસર્ગ એટલે સ્વભાવે કરીને જિનેશ્વરના કહેલા તને વિષે રૂચિ થાય, તે નિસર્ગ રૂચિ સમ્યકત્વ કહેવાય. છે અર્થાત્ જિનેશ્વરે દર્શાવેલા તત્ત્વાદિકના સ્વરૂપ એમજ છે, તેથી અન્યથા છે જ નહીં, આમ જાણે એટલે જે તીર્થકર ભગવાને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ તથા ભાવના ભેદે કરી તથા નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ભાવના ભેદે કરી ચાર પ્રકારના જીવાદિક પદાર્થોને જાતિસ્મરણ જ્ઞાનની જેમ બીજાના ઉપદેશ વિના અથવા શ્રુતજ્ઞાનના બળે કરીને અત્યંત શ્રદ્ધા કરે તે નિસરૂચિ સમ્યકત્વ કહેવાય છે.

Page #7

આત્મજ્ઞાનને સરલ-ગુમાર્ગ. ૧૩૧ ૨ ઉપદેશચિ–ગુરૂ, માતા, પિતા વગેરે વડિલેએ કહેલા વસ્તુ તવમાં જે રૂચિ ઉત્પન્ન થાય એટલે આંતરા રહિત કહેલા જીવાદિક પદાર્થોને વિષે તીર્થકર, ગણધર આદિપુરૂષોના તેમજ છઠ્ઠસ્થ પુરૂષના ઉપદેશથી જે રૂચિ-શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થાય તે ઉપદેશ રૂચિ સમ્યકત્ત્વ કહેવાય છે.
૩ આજ્ઞારૂચિ—સર્વજ્ઞની આજ્ઞા ઉપર જે ભવ્ય પુરૂષ રૂચિ કરે એટલે જે ભવ્ય રાગ દ્વેષ, મોહ, તથા અજ્ઞાનથી દેશવડે રહિત થઈ તીર્થકર તથા ગણધર વગેરેની આજ્ઞા વડે પ્રવચનના અર્થ થયેલા છે, એમ જાણી પિતે બુદ્ધિહીન હોય તે પણ તેને યથાર્થ રીતે માલતુષ મુનિની પેઠે અંગીકાર કરે તે આજ્ઞારૂચિ સમ્યકત્તવવા કહેવાય છે. આ સમ્યકત્તમાં કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે, આગમને વિષે જે અર્થ જ્ઞાની મહારાજે કહે છે તે યથાર્થ જ છે મારે પ્રમાણ છે, કદી તેમાંથી કઈ ભાગ હું મંદ બુદ્ધિ સમજી શકતા નથી તે આગળઉપર વિશેષ અભ્યાસથી તે મારા સમજવામાં આવશે. ઉદ્યમ કરવાથી શું પ્રાપ્ત થતું નથી? તેમ કરતાં કદિ સમજવામાં ન આવે તે મારા કઈ કર્મને દેષ છે. આ પ્રમાણે માને છે. પણ જેમાં પિતાને સમજ પડે નહીં તેને અપ્રમાણુ ગણે નહીં, અને એવી દૃષ્ટિથી તે પિતાની મંદ બુદ્ધિ થવાના કારણે પ્રગટ કરે છે. સર્વ ભવ્ય એ સમ્યદૃષ્ટિથી જિનેશ્વરના વચન ઉપર શ્રદ્ધા પૂર્વક એવી પ્રતીતિ કરવી જોઈએ. અને અભ્યાસમાં તત્પર રહેવું જોઈએ. એવી રીતે જિનેશ્વરે જે કહેલ તેને પ્રમાણભૂત માને તે આજ્ઞારૂચિ સમ્યકત્વ કહેવાય છે. કઈ પુરૂષે કઈ ઉત્તમ ગુરૂ પાસે ધર્મ સાંભળી પ્રતિબંધ
પામી દીક્ષા લીધી હતી. ગુરૂએ તેને અભ્યાસ કરાવવા આજ્ઞાચિ માંડયે પરંતુ કઈ જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયથી તે સમ્યક શિષ્ય એક પદ પણ ધારણ કરવાને કે ઉચ્ચાર કરવાને ઉપ૨ ભાષ–શક્તિમાન થયે નહીં. આથી ગુરૂ કંટાળી ગયા અને તુષનું દષ્ટાંત તેમણે માન્યું કે, હવે આ શિષ્યને શાસ્ત્રનું અધ્યયન
કરાવાથી સયું. છેવટે એક વખતે ગુરૂએ

Page #8

१३२
આત્માનંદ પ્રકાશ.
તેને કહ્યું કે, “શિષ્ય, તને કાંઈ પણ આવડે તેમ નથી, માટે તું કેવળ “મારૂષ, માનુષ” એમ જપ્યા કર.” તે અલ્પમતિ શિષ્ય તે વાકય પણ પુરી રીતે બોલી શકે નહીં. તેને ઠેકાણે “માષતુષ” એમ બોલવા લાગે. પિતે તે જાણતાં પોતાના આત્માને પછી નિંદ હ, પણ કેવળ ગુરૂની આજ્ઞાનું પ્રમાણ કરી તે ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખતું હતું, તેથી તે ઉત્તમ ભાવનાએ કરી ચાર ઘનતીકર્મને ક્ષય કરી તત્કાળ કેવલજ્ઞાનની લક્ષ્મીને પ્રાપ્ત થયું હતું. આ પુરૂષ આજ્ઞારૂચિ કહેવાય છે.
૪ સૂત્રરૂચિ-સૂત્ર કેટલે અંગ ઉપાંગ આદિ આચારાંગ પ્રમુખ, જેની અંદર આચારનું લક્ષણ કહેવામાં આવે છે, તેને વિષે જેને રૂચિ છે એટલે ભણવા ભણાવવાની, ધારવાની અને તેના સ્વરૂપના ચિંતવનની પ્રીતિ છે, તે સૂત્રરૂચિ સમ્યકત્વવાન કહેવાય છે. અર્થાત્ સૂત્ર ભણતાં ભણાવતાં તે સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે અને અતિશય સારા અધ્યવસાય ઉત્પન્ન થાય છે. તે સૂત્રરૂચિ ઉપર ગેવિંદ વાચકનું દષ્ટાંત છે. ગોવિદ નામે એક દ્ધ ધર્મને ભક્ત હતા. તે જિનેશ્વરના
આગમનું રહસ્ય તથા તત્વનું ગ્રહણ કરવા માટે ગોવિદ વાચકની કપટ કરી જૈન સાધુ બની આચાર્ય મહારાજની કથા. પાસે જન સિદ્ધાંત ભણવા આવ્યા. જૈન સિ
હાંત ભણતાં તેને સૂત્રના અર્થવડે તેના પરિ. ણામની નિર્મળતા પ્રગટ થઈ આવી અને તેથી સમ્યકત્વને પામી જેન શુદ્ધ મુનિ થઈ આચાર્ય પદને પામી ગેવિંદવાચકના નામથી પ્રખ્યાત થયા હતા. આ ગોવિંદ વાચક સૂત્રરૂચિ સમ્યકત્વવાળા જાણવા.
૫ બીજ રૂચિ—બીજની પેઠે જે એક વચન અનેક અર્થને બોધ કરનારું હોય તે બીજ વચન કહેવાય છે. તેવા વચનને વિષે જેને રૂચિ હોય તે બીજ રૂચિ સમ્યકત્વવાન કહેવાય છે. જેમ બીજ એક હોય છતાં અનેક બીજોને ઉત્પન્ન કરે છે, તેમ આત્માને એક પદ ઉપર રૂચિ હોય તે અનેક પદની રૂચિને ઉત્પન્ન કરનારી થાય છે, એવી જે આત્માને વિષે રૂચિ તે બીજરૂચિ કહેવાય છે, અથવા તે

Page #9

આત્મજ્ઞાનને સરલ–શુદ્ધમાર્ગ. ૧૩૩ ઉપર જળને વિષે પડેલા તેલના બિંદુનું દષ્ટાંત છે. જેમતેલને બિંદુજળના એક દેશમાં પડે છે, પણ તે પછી સમસ્ત જળને આક્રમણ કરે છે, તેવી રીતે તત્ત્વના એક દેશમાં આત્માની રૂચિ ઉત્પન્ન થઈ, તે તે આત્માની રૂચિ તેવી રીતના ક્ષપશમથી સમસ્ત તને વિષે પ્રસરી જાય છે, આનું નામ બીજરૂચિ કહેવાય છે.
૬ અભિગમરૂચિ–અભિગમ એટલે વિશેષ પ્રકારનું જ્ઞાન, તેને વિષે જેને રૂચિ થાય તે અભિગમરૂચિ સમ્યકત્વવાનું કહેવાય છે. એટલે શ્રુતજ્ઞાનના અર્થને આશ્રીને જેને વિજ્ઞાન-વિશિષ્ટ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તે અભિગમરૂચિ કહેવાય છે,
૭ વિસ્તારરૂચિ—સાતન વડે સંપૂર્ણ દ્વાદશાંગીની વિસ્તાર પૂર્વક વિચારણા કરવામાં જેની રૂચિ વૃદ્ધિ પામે છે, તે વિસ્તારરૂચિ સમ્યકત્વવાળે કહેવાય છે.
એ વિસ્તારરૂચિ સમ્યકત્વમાં નૈગમાદિક સર્વન વડે તથા પ્રત્યક્ષાદિક પ્રમાણે વડે ષ દ્રવ્યનું અને તેના પર્યાયનું યથાર્થ જ્ઞાન થાય છે.
૮ ક્રિયારૂચિ—સમ્યક પ્રકારે સંયમ–ચારિત્રના અનુષ્ઠાન એટલે કિયા તેની પ્રવૃત્તિને વિષે જે રૂચિ થવી તે ક્રિયારૂચિ સમ્યકત્વ કહેવાય છે. જે પુરૂષને ક્રિયારૂચિ સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થયેલું હોય, તેને ભાવથી જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર અને ચારિત્રાચાર આદિ અનુષ્ઠાનને વિષે રૂચિ ઉત્પન્ન થાય છે.
- ૯ સંક્ષેપરૂચિ—જેનામાં વિશેષ પ્રકારે જણવાની શક્તિ ન હોય, તેથી જે સંક્ષેપથી જાણવાની રૂચિ કરે, તે સંક્ષેપરૂચિ સમ્યકવવાળે કહેવાય છે. તે સમ્યકત્વમાં જિન વચન રૂપ આગમને વિષે અકુશલપણું છતાં તેમજ શ્રદ્ધાદિક દર્શનને અભિલાષી ન છતાં ચિલતિપુત્રની પેઠે ઉપશમ, વિવેક અને સંવર નામના ત્રણ પદે કરીને તત્વની રૂચિ પ્રાપ્ત થાય છે.
૧ આચારાંગ આદિ અંગ, ઉવવાઈ આદિઉપાંગ અને ઉત્તરાધ્યયનાદિ પ્રકરણ તે શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે.

Page #10

૧૩૪
આત્માનંદ પ્રકાશ,
૧૦ ધર્મચિ–ધર્મ એટલે અસ્તિકાયાદિ ધર્મ તથા શ્રતધર્મ ચારિત્રકર્મ, તેને વિષે જેને રૂચિ હેય તે ધર્મરૂચિ સમ્યકત્વવાળા કહેવાય છે. એટલે જિનેશ્વરે કહેલા ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય વગેરેને ગતિ, સ્થિતિરૂપ ઉપષ્ટભકતા આદિ વભાવને વિષે અસ્તિ પણું તેમજ અંગ–પ્રવિણ અર્થાત્ અંગ-આગમના સ્વરુપને વિષે તથા સામાયિકાદિ ચારિત્રધર્મને વિષે જે જીવ શ્રદ્ધા કરે છે, તે ધર્મરૂચિ સમજે. - અહિં જે સમ્યકત્તના ઉપાધિ ભેદ વડે જુદા જુદા પ્રકાર કહ્યા છે, તે બાળજીવને વિશેષ બુદ્ધિ ઉપજાવવા માટે કહેલા છે. પરંતુ વસ્તુ તાએ તે નિસર્ગ અને અધિગમ એ બે ભેદમાંજ કઈ કઈ સ્થળે તે બધાને અંતર્ભાવ થઈ જાય છે. વળી અહિં સમ્યકત્વને જીવથી અભિપણું જે કહેલું છે, તે ગુણ અને ગુણને અભેદ જણાવવા માટે કહેલ છે, તે ઉપરથી સમજવાનું કે, જે દશ પ્રકારનું સમ્યકત્વ તેજ આત્મા છે, કારણ કે સમ્યકત્વ એ આત્માને ગુણ છે, એટલે આત્મા તેજ સમ્યકત્વ અને સમ્યકત્વ તેજ આત્મા, એ તવથી જાણવું. આત્મા અને આત્માના ગુણમાં અભેદ છે. તાવથી ગુણ અને ગુણી જુદાં નથી–એ પરમાર્થ છે.
સર્વ ધર્મકૃત્યમાં સમ્યકત્વની પ્રધાનતા. " समत्तमेव मूलं निदिई जिपवरोहिं धम्मस्स । एगपि धम्मकिचं न तं विणा सोहए नियमा "१
“જિનવરેએ ધર્મનું મૂળ સમ્યકત્વનેજ કહેલું છે, તે સમ્યકરવ વિના ધર્મનું એક કાર્ય પણ નિચે શેભતું નથી.” ૧
આ અપાર સંસારમાં બહુ પ્રકારે ભ્રમણ કરી ખેદ પામી ગયેલા ભવ્ય જીએ જેનું સ્વરૂપ પ્રથમ કહેલું છે એવા શુદ્ધ સમ્યકત્વ વડે પોતાના આત્માને યુક્ત કરે. કારણ કે, પિતાની આત્મારૂપી ભૂમિને નિર્મળ કરવાથી તે આધારે કરેલા સર્વ ધર્મના કૃત્યે પ્રભાસ ચિત્રકારે રચેલી ભૂમિ ઉપરના ચિત્રોની જેમ અસાધારણ રીતે

Page #11

આત્મજ્ઞાનને સરલ–શુદ્ધમાર્ગ.
૧૩૫
શોભી ઊઠે છે. કારણ કે, આત્મશુદ્ધિ કર્યા વિના એક પણ ધર્મ કૃત્ય શેભતું નથી, તેથી ભવ્ય જીવેએ પ્રથમ આત્મશુદ્ધિને વિષે પ્રયત્ન કર. આ જબૂદ્વીપને વિષે ભરતક્ષેત્રના મધ્ય ભાગે સાકેતપુર
નામે નગર છે. તે મનહર અને ઉત્તળ એવા પ્રભાસ ચિત્રકા- ઘરથી તથા સુંદર જિન મંદિરની શ્રેથી સુરનું દૃષ્ટાંત. શભિત છે. નાગ, પુનાગ વિગેરે વિવિધ
જાતના વૃક્ષોથી યુક્ત એવા અનેક ઉદ્યાને કરી તે વિરાજિત છે. તેમાં સર્વ શત્રુરૂપી વૃક્ષોને ઉખેડવામાં ગજેન્દ્ર સમાન મહાબલ નામે એક રાજા હતા. એક વખતે તે રાજા સભામં. ડપમાં બેઠે છે, તેવામાં અનેક પ્રકારના દેશમાં ફરનારા પિતાના એક દૂતને આ પ્રમાણે પુછયું, “હે દૂત, મારા રાજ્યને વિષે રાજલીલાને એગ્ય એવી કઈ વસ્તુ નથી એમ છે?” દૂતે કહ્યું, રાજેદ્ર, તમારા રાજ્યમાં બીજી વસ્તુઓ છે, પણ નેત્રને આનંદ આપનારી અને અનેક પ્રકારના ચિત્રોથી અલંકૃત એવી રાજકીડા એગ્ય ચિત્રસભા નથી.” દૂતના આ વચન સાંભળી રાજાનું મન તેવી સભાના કુતુહલથી પૂરિત થઈ ગયું. તત્કાળ તેણે મંત્રીને બેલાવીને હુકમ કર્યો કે, “સત્વર એવી ચિત્રસભા કરાવે.” રાજાની આજ્ઞા થતાંજ મંત્રીએ તે આજ્ઞા શિરપર ચડાવી દીધી, વિસ્તારવાળી અને મને હર વિ. વિધ પ્રકારની રચનાથી સુશોભિત એક મોટી સભા તૈયાર કરાવી. તે પછી રાજાએ વિમલ અને પ્રભાસ નામના બે ચિત્રકારોને બોલાવીને કહ્યું, “ચિત્રકારે, તમે બંને ચિત્રના કામમાં નિપુણ છે, માટે એક આ સભાને ચિત્રવાળી કરે, તેમાં સભાને અર્ધ ભાગ વિમલ ચિતરે અને અર્ધ ભાગ પ્રભાસ ચિતરે,” એમ કહી તેમને અર્ધ અર્ધ ભાગ વહેચી આપે. પછી તેની મધ્ય ભાગે એક પડદે બાંધી રાજાએ તેમને સૂચના આપી કે તમારે કોઈ કેઈનાં ચિત્રો જેવાં નહિ, તમે પ્રત્યેક તમારી બુદ્ધિ પ્રમાણે તેમાં ચિતાર કામ કરે, ”

Page #12

૧૩૬
આત્માનંદ પ્રકાશ.
રાજાની આવી આજ્ઞા થતાં તે બંને ચિત્રકારો એક બીજાની સ્પર્ધાથી પિતપિતાના ભાગમાં ચિત્રકામ કરવા લાગ્યા. એવી રીતે ચિત્રકામ કરતાં તેમને છ માસ વીતી ગયા. તે પછી ચિત્રકામ જેવાને આતુર એવા રાજાએ તે બંનેની પાસે આવી ચિત્રકામ પૂર્ણ કરવા માટે પુછ્યું. આ વખતે વિમલે કહ્યું, “સ્વામી, મેં મારે ભાગ પૂરો કર્યો છે, તે આપ જાઓ.” રાજાએ તેમાં પ્રવેશ કરી જોયું, ત્યાં વિચિત્ર પ્રકારના ચિત્રોથી અદ્દભુત એવા તે ભૂમિભાગને જોઈને રાજા સંતુષ્ટ થઈ ગયું. તત્કાળ રાજાએ વિમલને ઘણું દ્રવ્ય તથા વસ્ત્રાદિકનું ઈનામ આપી તેની ઉપર મહાન પ્રસાદ કર્યો. તે પછી રાજાએ પ્રભાસને પૂછયું, ત્યારે પ્રભાસે કહ્યું કે, મેં તે હજી ચિત્રને આરંભ પણ કર્યો નથી, માત્ર હજુ ભૂમિ સંસ્કાર કર્યો છે. એટલે ચિતરવાની ભૂમિને શુદ્ધ કરી છે. કારણ જે ભૂમિને બરાબર શુદ્ધ કરી હોય તે તે પર ચિતાર કામ ઘણુંજ શોભી ઉઠે છે. પછી રાજાએ તે ભૂમિ સંસ્કાર કે કર્યો હશે તે જોવાને માટે વચમાં રાખેલા પડદાને દૂર કરાવ્યું. તેવામાં તે ભૂમિની અંદર ઘણું રમણીય ચિત્રકામ થયેલું જેવામાં આવ્યું. તે જોઈ રાજાએ કહ્યું,–“ અરે પ્રભાસ, તું શું અમને પણ ઠગે છે? અહિં તે સાક્ષાત ચિત્રકામ દેખાય છે.” પ્રભાસે કહ્યું “મહારાજ, એ સાક્ષાત્ ચિત્ર નથી પણ આ સામેના ભાગના ચિત્રના પ્રતિબિંબને સંક્રમ થયેલો છે.” તેના આ વચને સાંભળી રાજાએ ફરીવાર તે પદડે બંધાવ્યું, એટલે માત્ર એકલી ભૂમિ જોવામાં આવી. આથી રાજાએ વિસ્મય પામીને પુછ્યું, “ચિત્રકાર, તે આવા ભારે સંસ્કારવાળી ભૂમિ કેમ રચી?” પ્રભાસ બેલ્યા, “સ્વામી, આવી ઉજવલ ભૂમિ ઉપર ચિત્રકામ ઘણું સરસ થાય છે. ચિતરેલી મૂર્તિઓના રંગની કાંતિ અધિક શોભે છે અને તે પર આલેખેલા રૂપ બહુજ દીપી નીકલે છે, જેથી પ્રેક્ષકોના હદયમાં આબેહુબ ભાવને ઉલાસ થઈ આવે છે.” પ્રભાસ ચિત્રકારના આ વચન સાંભળી રાજા તેની વિવેકવાળી કુશળતા ઉપર હૃદયમાં સંતુષ્ટ થઈ તેને ઈનામ આપી તેની ઉપર પ્રસાદ કયી. અને તેને કહ્યું કે, “મારી આ ચિત્રસભા જે પ્રકારની શોભાવાળી થઈ છે તે અપૂર્વ પ્રસિદ્ધિ પામી એવીને એવી કાયમ રહે.”

Page #13

જૈન દર્શન અને તેનું સક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન.
૧૩૭
સાકેતપુર નગર તે ! મહાન સંસાર સમજવા. મહાબળ રાજા તે સમ્યક્ પ્રકારે ઉપદેશ આપનાર
એકથાના ઉપનય, આચાય સમજવા. જે સભા તે મનુષ્ય ગતિ
સમજવી. જે ચિત્રકાર તે ભવ્ય જીવ જાવે. જે ચિત્રશાલાની ભૂમિ તે આત્મા અને તે ભૂમિને જે સંસ્કાર તે સમ્યકત્વ જાણવું. અને ચિત્ર તે ધર્મ સમજવા. જે અનેક પ્રકારના ચિત્રા તે પ્રાણાતિપાતની વિરતિ વગેરે તે જાણવા. ચિત્રાને દિપાવનારા ઉજવલ પ્રમુખ વર્ણો તે ધર્મને શોભાવનારા અનેક પ્રકારના નિયમા જાણવા, અને ભાવના ઉલ્લાસ તે વીર્ય સમજવું.
આ ઉપરથી એ ઉપદેશ લેવાના છે કે, પ્રભાસ ચિત્રકારની જેમ પડિત પુરૂષ એ આત્મારૂપ ભૂમિને નિર્મૂલ કરવી કે જેથી તે આત્મભમિ ઉજવલ ક્રિયારૂપ અનેક પ્રકારના ચિત્રાની અદ્ભૂત શાભા ને ધારણ કરે છે, જે શેાભા આ જગતને વિષે અનુપમ ગણાય છે. આ પ્રભાસના દ્રષ્ટાંતથી સર્વ ધર્મ કાડૅને વિષે સમ્યકત્વનું પ્રધાનપણું દર્શાવ્યું છે. હવે સમ્યકત્વના બીજા સડસઠ ભેદો કહેવામાં આવશે. અપૂ.
·
“જૈનદર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૧૭થી શરૂ.) ઉપસ’હાર.
પ્રિય વાંચક ગણુ,
જૈનદર્શનના ચારે અનુયોગનું સ્વરૂપ સક્ષિપ્ત પણે પૂર્ણ કરવામાં આવેલુ છે. અવાંતર જૈનેતર દશનાના સિદ્ધાંતાની સરખામણી ક્રમશઃ થયેલી છે. જૈનદર્શન કે જેમાં અનંત પ્રાણી પદાર્થાંનું જ્ઞાન સમાયેલું છે તેને ટુંકમાં કહીબતાવવુ એ માત્ર મહાસાગરમાંથી એક બિંદુ પૃથ્વી ઉપર મૂકવા બરાબર છે. સ`ક્ષિપ્તપણે દર્શાવતાં અનેક પ્રકારે વસ્તુસકલના અપૂર્ણ રહેલી હશે, એટલુંજ નહિ પરંતુ અનેક

Page #14

૧૩૮
આત્માનંદ પ્રકાશ,
રયૂલ સૂમ રહસ્યનું આવાહન પણ નહીં થયું હોય તેમજ વસ્તુ તત્વની પ્રરૂપણું ઉલટી રીતે બનેલી હોય, આ સર્વને માટે મિથ્યાદુસ્કૃત દઈ ઉપસંહાર કરતાં જૈનદર્શનને અંગે તેની જનસમૂહમાં સર્વ સામાન્ય પરિસ્થિતિ પરત્વે બે બેલ લખવામાં આવે છે તે અપ્રાસંગિક નહીં જ ગણાય.
જૈન દર્શનના બાહ્ય અને અંતરંગ સ્વરૂપને વિવેક કરતાં તેનું અખિલ અંગ અખંડ બને છે. બાહ્ય સ્વરૂપ કે જેને પ્રાકૃત પ્રાણુઓ તત્કાળ ગ્રહણ કરી શકે છે તે પણ એવી સુંદર મર્યાદામાં સંકલિત થયેલું છે કે તે અન્ય દર્શનેના બાહ્ય સ્વરૂપને લાકિક કટિમાં મૂકી, તેનાથી અતીત થઈ લેકેત્તર કટિમાં સ્વયમેવ પ્રવેશ કરે છે. દષ્ટાંત તરીકે શ્રાવક અને મુનિઓને આચાર કે જે જૈન દર્શનનું બહિરંગ સ્વરૂપ છે તેનું પૃથક્કરણ કરીએ, ત્યારે એક શ્રાવકને આ દિવસ કેવી સુંદર ભાવનામાં વ્યતીત થવો જોઈએ અને મુનિને આપે દિવસ કેવી સુંદર ક્રિયાઓમાં પ્રવૃત્તિ પામી નિવૃત્ત થવું જોઈએ તે ગ્રંથમાં વિસ્તાર પુર:સર દર્શાવાયેલું છે. એક શ્રાવક તરીકે હિંસાથી સ્થૂળ પ્રમાણમાં નિવૃત્ત થવું, અસત્ય તજી વાસ્તવિક સત્યને અંગીકાર કર, રાત્રિ ભેજનથી વિરમવું, મધ અને માખણાદિ અભશ્યથી દૂર રહેવું વિગેરે શ્રાવકની પ્રવૃત્તિઓ તપાસતાં અન્ય દર્શન ના બાહ્ય સ્વરૂપથી પણ અનેક દરજજે ઉત્કૃષ્ટપણે વર્તે છે. અધિક માસની અંદર અમુક દર્શનના સવારમાં ઘણું વહેલા નદી તીરે સ્નાન કરવા જતા ભકિત માગવલંબી પુરૂષ અને સ્ત્રીઓના બાહ્ય સ્વરૂપની બારીકીઓ તપાસતાં અતિ તુચ્છ અને સામાન્યથી પણ સામાન્ય અનુભવવામાં આવશે, વળી તેવાજ ઈતર દર્શનના ભકતે લીલાનું અનુકરણ કરતાં કેવી શોચનીય સ્થિતિમાં આવી પડેલા છે, અને પડે છે તે જરા વધારે ઉંડું નિરીક્ષણ કરતાં ખબર પડશે. કહેવાતા સાધુઓ કે જેઓ કાંચન અને કામિનીના સગથી જુદા નથી, તે કઈ રીતે ભકતજનેને નિસ્પૃહી બનાવી શકે! વળી કઈ અમુક દર્શનીના સાધુઓ એવા છે કે જેઓ પરિગ્રહ રહિત

Page #15

જૈનદર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન, ૧૩૯ પણે વિચરે છે, તેઓનું અંતરંગ સ્વરૂપ હિંસાદિવાળું છેવાથી હિંસાનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય નહીં હોવાથી, હાથી વિગેરેના માંસથી પોતાની જીવનવૃત્તિને સદેષ બનાવે છે અને એ રીતે બહિરંગસ્વરૂપ શુદ્ધ અને સાત્વિક હેય નહિ તેમાં આશ્ચર્ય જેવું કશું જ નથી. જે જે દર્શનેના નેતાઓ જેટલા પ્રમાણમાં શુદ્ધ આચરણવાળા, સયમાર્ગને અનુસરનારા, વાસ્તવિક સાધ્યનું અવલંબન કરનારા હોય છે તેટલા પ્રમાણમાં તેમને અનુયાયિવર્ગ સત્યમાર્ગમાં ટકી રહેલો હોય છે. જૈન દર્શનમાં મહાત્મા ની પ્રતિમા કે જેના ઉપર ધર્મનું જ મોટે ભાગે અવલંબન રહેલું છે તે કેવી સામ્ય આકૃતિવાળી અને નિરીક્ષકના હદયને ઉદ્યસાયમાન કરનારી છે. જ્યારે અન્યદર્શનેમાં કહેવાતા મહાત્માઓની પ્રતિમાઓ ઈતર આકૃતિવાળી દેખાય છે કે જે વડે તેનું સેવન કરનારના હદયમાં તેવાજ ઈતર ભાવેને મુદ્રિત કરાવે છે કે જે ન્યાયની કટિમાં આવી શકતા નથી.
દેવ ગુરૂ અને ધર્મ એ મુક્તિના બાહ્ય અંગરૂપ હેવાથી તે બાહ્ય અંગ ન્યાયટટ્યા તદન શુદ્ધ અને નિર્મળ હેવું જોઈએ. જૈનદર્શનના આ બાહ્ય અંગમાં કઈ પણ જાતિના દૂષણને આક્ષેપ આવી શકતું નથી એ તત્રકથિત સ્વરૂપથી અનેક પ્રકારે દષ્ટિગેચર થાય છે. અન્યદર્શનેના આ ત્રણ બહિરંગમાં આકૃતિ, સ્વભાવ, ગુણ દેષ, પરીક્ષા, પરિસ્થિતિ, રહેણી કરણ વિગેરે તપાસ કરતાં સદેષ અને સત્યમાર્ગથી ચુત દેખાઈ આવે છે તે તેમના શાસ્ત્રીય બાહ્ય સિદ્ધાંતમાંથી પુરવાર થાય છે.
અહિંસા પરમોધઃ સૂવાનુયાયિ જનદર્શનને આક્ષેપ કરતી મીસીસ એનબીસેંટ કહે છે કે “જેને પાણીને અશાસ્ત્રીય રીતે ઉકાળે છે પરંતુ લાકિક નીતિ રીતિના સંસ્કારવાળી તે સ્ત્રીને લોકસર સંજ્ઞા કેમ ગ્રાહ્ય થઈ શકે ! જૈન દર્શન તેને નીચે પ્રમાણે ઉત્તર આપે છે “મારા અનુયાયિઓને સંયમનું પાલન કરવાને માટે ઈદ્રિય નિગ્રહની સાથી પહેલી

Page #16

૧૪૦
આત્મોન દ પ્રકાશ,
જરૂર છે. લગામ છોડી દેવાથી ઉનમત્ત થયેલા ઈદ્રિય રૂપ અને વિકારગ ઓછો કરવાને માટે ઉષ્ણ પાણી એ પ્રબળ સાધન છે. આ બાહ્ય સાધનથી ધ્યાન અને પ્રાણાયામાદિક આંતરું સાધને ઘણી જ સરળતાથી આત્માને લભ્ય થાય છે. [ શરીર સુધારકે (ડકટર) પણ કેમીકલી રીતે પૃથક્કરણ કરતાં ગરમ કરેલું પાણી પ્રાણીને સાત્વિક પ્રકૃતિવાન બનાવે છે તેમ કહે છે આ હકીકત પ્રાસંગિક છે. આથી આત્મજય પ્રાપ્ત કરાવનાર અને દિગલિક વાસનાઓનું દમન કરનાર તરીકે ગરમ કરેલું પાણી પ્રબળ કારણ છે, તે સાથે અમારી સૂક્ષ્મ સૃષ્ટિમાં સર્જિત થયેલી હકીકત એ છે કે જળમાં એ. કેદ્રિય જીવોના જન્મ મરણને વ્યાપાર સમયે સમયે થયા જ કરે છે. તે પ્રાકૃત પ્રાણુઓથી અદશ્ય છે. તે વ્યાપાર પાણીને ઉકાળીને પીવાથી અટકી જાય છે અને બહેળા પ્રમાણમાં થતી ઉત્પત્તિ વિનાશરૂપ પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિને માર્ગ બંધ પડે છે. સ્યાદવાદમય મારૂ સ્વરૂપ હેઈ નફા ટેટાના સરવૈયા સાથે આ હકીકત ન્યાય અને યુક્તિ પુરઃસર છે એમ કહેવું બીલકુલ વાંધા વગરનું છે.
જૈનદર્શનનું અંતરંગ સ્વરૂપ કે જે તેનું તત્વ સ્વરૂપ છે તેને ચાલુ જમાનાની વૈજ્ઞાનિક ( Scientific ) શોધ પ્રમાણે તપાસ કરવામાં આવે છે તે જનસમૂહને ઘણું જ સરળતાથી ગ્રાહ્યમાં આવી શકે તેમ છે. જેમકે એકસીજન અને હાઇડ્રોજનના સાગથી પાણી ઉત્પન્ન થાય છે તેમ આધુનિક વિજ્ઞાન શાસ્ત્ર માને છે અને તે પ્રત્યક્ષપણે સત્ય બતાવે છે. જેનદર્શન કે જેના પ્રણેતા સર્વજ્ઞ છે. તે પણ કહે છે કે વાયુથનિરા “પાણી એ પવનમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે? આ રીતે અનેક બારીક હકીક્ત જે પ્રત્યક્ષ પ્રકટ થઈ અત્યારે જનસમૂહને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરી મૂકે છે. તેની ઘણા વર્ષો પહેલાં સર્વાવડે જૈનદર્શનમાં સંકલના થયેલી છે, એમ ખાત્રીબંધ પુરવાર કરનારા જન વિદ્વાને નીકળી આવવાની જરૂર છે. આ કાર્ય ગ્રેજયુ એટની પદવી પ્રાપ્ત કરનારા જૈન બંધુઓએ શાસ્ત્રાભ્યાસ દ્વારા સિદ્ધ કરવાનો પ્રયત્નશીલ થવું જોઈએ. પરંતુ અફસેસ છે કે ગ્રેજ્યુએટ

Page #17

જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન.
૧૪૧
થનારવર્ગ હરેક કઈ પ્રકારે આજીવિકા પ્રાપ્ત કરવામાં મશગુલ હેવાથી ધાર્મિક તની જ્ઞાનપ્રાપ્તિમાં પ્રમાદી અને સુસ્ત રહે છે, અથવા તત્વતિ અભાવ બુદ્ધિવાળા હોય છે.
જૈનદર્શનનુયાયિ ગૃહરને માટે ઉત્તમ પ્રકારના આચાર શાસ્ત્રમાં નિરૂપણ થયેલા છે. પરંતુ અત્યારે આ ગૃહસ્થ મોટા વિભાગમાં તદનુકૂળ પ્રવૃત્તિ કરતા નથી એ જોઈ બુદ્ધિમાન મનુષ્યનું હૃદય ખિન્ન થયા વગર રહેતું નથી. ગૃહસ્થના સ્વામીવરાછલ, જ્ઞાતિભજન, વરા આદિ પ્રસંગમાં તેમની ભેજન કરવાની રીતભાત, તે. મના પાત્રની શુદ્ધાશુદ્ધતા, તેમની ઉચ્છિષ્ટ મુકવાની ટેવે અને ઉચ્છિષ્ટ ભજન અને પાણીની સાથેગિક સ્થિતિ, આ સર્વ તપાસતાં શુદ્ધ આચારહીનપણું દેખાઈ આવે છે. આ ઉપરાંત ધાર્મિક કાર્યોમાં પણ કપટવૃત્તિ અને કીર્તિની લાલસા, તેમજ વ્યાપાર દ્વારા અર્થ સાધનમાં બેહદ અપ્રમાણિકપણું, નોકરીના પ્રસંગોમાં ચોરી, ન્યાયાધીશ પણુમાં પ્રમાણિક રહિતપણું, વકીલાતના પ્રસંગમાં અસત્ય મુકરદમાનું સમર્થન વિગેરે અનેક પ્રમાણમાં એક શ્રાવકને રેગ્ય આચાર ભુલી જવામાં આવે છે અને શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરિના કહેલા વચને વાયોર્તિ વિત્ત રાવ હોવા ક્ષિતાવતા માત્ર પુરતકમાં જ રાખવામાં આવેલા છે. આ પ્રકારે જે શાસ્ત્રનું અંતરંગ સ્વરૂપ ઉચ્ચતર છે તેના અનુયાયિઓનું બહિરંગ સ્વરૂપ તપાસતાં મેટે ભાગે નિરાશાજનક લાગે છે. જો કે હજી લૈકિક શાળાના બહિરંગ સ્વરૂપ કરતાં કહેવાતી સારી સ્થિતિ છે. પરંતુ તેવીજ અથવા તેથી અધમ સ્થિતિ ધીમે ધીમે કેમ ન થઈ જાય એવી ભીતિ સુજ્ઞ જન તરફથી રાખવામાં આવે છે એ સવેળાની ચેતવણી છે. આમ હવાથી દરેક શ્રાવક પોતાના બાહ્યાચાર અથવા વર્તનમાં શાસ્ત્રાનુકૂળપણે શુદ્ધ હેજ જોઈએ.
કુસંપની વૃદ્ધિ એ પણ બાહ્યાચારની યુતાવસ્થા છે. જૈન કેન્ફરન્સ કે જે ભવિષ્યમાં હિતકર્વી નીવડશે એવી આશાજનક હતી તે અટકી જવાનું કારણ કુસંપ શિવાય અન્ય નથી. કલેશ અને વાદ

Page #18

૧૪૨
આત્માનંદ પ્રકાશ
વિવાદમાં સમય ગાળી અનેક મનુષ્ય આ ટુંકું આયુષ્ય પુરૂં કરી ચાલતા થયા છે અને થાય છે. આમ હેવાથી જેટલો સમય કલેશમાં પસાર થાય છે તેટલે અન્ય શુભ કાર્યોની પ્રવૃત્તિઓમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે તે પોતાનું તે એકાંત હિતજ થાય છે. અને બીજાના હિતની આશા બંધાય છે. - કુસંપના બીજકલેશથી આવા ઉત્તમોત્તમ જૈન દર્શનના પણ વિભાગો પડી ગયેલા છે. દિગંબર, શ્વેતાંબર અને સ્થાનકવાસી એ ત્રણ ભાગ છે. આ ત્રણેમાં બાહ્યાચારની માન્યતામાં ઘણો તફાવત પડી ગયેલે છે. તેમજ તેમાં પણ ભિન્નતા અમુક અમુક અંશે છે. દિગંબર વિભાગની અમુક હકીકત અત્યારના જમાનાને માટે તદન પ્રતિકૂળ છે. નગ્નપણે વિહાર કરી જિનકલ્પીપણું આદરવું એ અત્યારના પ્રાણીઓની શકિતથી અતીત છે. મૂર્તિનિષેધક વર્ગ કે જે સ્થાનકવાસી કહેવાય છે તેઓને મૂર્તિ દ્વારા અલક્ષ્ય સ્વરૂપની ઉત્પત્તિ અને તેના લાભની ખબર નથી. પિતાપિતાના આચાર્યો વડે થયેલી તત્ત્વની ભિન્નતાથી જુદા પડી ગયેલા આ ત્રણ સંપ્રદા એક થઈ જાય એ બનવું અસંભવિત છે.
દ્રવ્યાનુયોગને અંગે જેમાં અનેક પ્રકારે અપૂર્ણતા પ્રાપ્ત થયેલી છે. આપણે પ્રતિક્રમણ જેવી ઉત્તમકિયા, પ્રભુ વજન જેવી ઉત્તમ ભક્તિ, પાત્ર અનુકંપ વિગેરે દાનમાં પ્રવૃત્તિ, આ સર્વ મુખ્ય ભાગે વસ્તુતત્વને યથાર્થ જાણ્યા વગર આદરવામાં આવે છે. પ્રતિકમણની ક્રિયા કરનારા મનુષ્યને મોટો ભાગ તેના અર્થસૂચક પદેથી અજાણ હોય છે અને માત્ર મુખેથી પઢી જવામાં જ સર્વસ્વ પ્રાપ્ત થયેલું માને છે. અરે! મુખપાઠ પણ બહાળે ભાગે અશુદ્ધ હોય છે, જ્યાં દ્રવ્ય પ્રતિકમણની હજુ અપ્રાપ્તિ છે ત્યાં ભાવ પ્રતિક મણુની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે હોઈ શકે ! પ્રભુ પૂજનની ક્રિયામાં દરેક ક્રિયાને અર્થસૂચક ભાવાર્થ સમજવું જોઈએ. જ્ઞાન વગરની ક્રિયા કરનારા પ્રાણીઓ ઘાંચીના બળદની પેઠે માત્ર કષ્ટ કરે છે, પણ છે તેવી તેવી જ સ્થિતિમાં રહે છે દ્રવ્યપૂજામાં સંસ્કારી થયેલા પ્રાણી

Page #19

-~-
~
~
~
~~
~
~- ~
~
~
~
જૈનદર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન. ૧૪૩ એ ભાવપૂજામાં આગળ વધવાની જરૂર છે. વાસ્તવિક જ્ઞાન સાથે ધાર્મિક ક્રિયાનું સંમેલન કરી તે તે ક્રિયાઓમાં પ્રવૃત્તિ કરવાની જરૂર છે. આપણી સર્વ ધાર્મિક ક્રિયાઓ અર્થસૂચક હેવાથી તેમના ભાવાર્થને જાણવાની જરૂર છે. દષ્ટાંત તરીકે એક ચેખાને સાથીઓ પ્રભુ પાસે કરતાં સંસારની ચાર ગતિની ભાવના મનન કરવાની છે, પ્રભુની ત્રણ પ્રદક્ષિણ દેતાં રત્નત્રયની ભાવના અંગીકાર કરવાની છે. જે જે ક્રિયાઓ કરવામાં આવે તે સર્વને અર્થ બરાબર સમજી તદનુકૂળ પ્રવૃત્તિ કરવા વડે સાધ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. આત્માર્થ ભણું લક્ષ રાખી ક્રિયાઓ કરાય તેજ અંતિમ લક્ષ્ય પમાય છે; માટે શૂન્યપણે થતી કિયાઓમાંથી મુક્ત થઈ ક્રિયાઓને દવ્યાનુગ રૂપ જ્ઞાનના સંસ્કારેમાં વણી દેવી જોઈએ. આમ કરવાથી જ્ઞાનષિાયા પર એ સૂત્ર વાકયાનુસાર ઈષ્ટસિધિ નજીકમાં આવે છે.
ગણિતાનુગમાં પ્રવૃત્તિ કરનારા ઘણાજ ઓછા મનુષે વર્તમાન સમયમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. કેટલાકને તે (પિતાની અનિપુર ણ બુદ્ધિ હોવાને લીધે ) મગજને કંટાળા ભરેલું લાગે છે, અને કેટલાક તે વિષયમાં પ્રવૃત્તિ કરતાજ નથી. આપણામાં અત્યારે
તિર્વિદ્યાની જે ખામી જણાય છે તે આ અનુગભણી ઓછી પ્રીતિ હોવાને અંગે છે.
કથાનુગ વાંચવા અને સાંભળવામાં જેને માટે ભાગ ઉદ્યમી રહેલ છે. કથાએ એ ઘણીજ સરલતાથી ગ્રાહ્ય હેવાથી અને શ્રોતાઓના હૃદયમાં રસ છું ચિત્ર આલેખન કરતી હવાથી પ્રાકૃત જને ઘણાજ રસથી તે વાંચે છે. પરંતુ આ કથાઓ વડે ઉત્તમ ચારિત્ર્ય બંધાય છે–ઉત્પન્ન થાય છે, એ ઘણાજ છેડા વિરલ મનુષ્ય સમજે છે. કથામાં આનંદ માની તે સાંભળી બેસી રહેવાનું નથી પરંતુ તેના ગુણદોષની પરીક્ષા કરી આત્માની સાથે તોલન કરવાની આવશ્યકતા છે.
ચરણકરણાનુગએ પૂર્વત્રણ અનુગેનું રહસ્ય છે. ત્રણ અનુગે રૂપત્રિપુટીમાંથી આને જન્મ થાય છે. અર્થાત દ્રવ્યાનુગ વિગેરેથી પ્રાપ્ત

Page #20

૧૪૪
આત્માનંદ પ્રકાશ,
કરેલું જ્ઞાન ત્યારે જ સાર્થક છે કે જ્યારે પ્રાણુને તે ચરણકરણનુગમાં પ્રવૃત્તિ શીલ કરે. કેટલાક કહેવાતા અધ્યાત્મીઓ ગૃહસ્થલિંગમાં આરંભ સમારંભમાં પ્રવૃત્ત હોવા છતાં પિતાને જ્ઞાનગરિક માની ગૃહસ્થને ચગ્ય આચારથી પણ શિથિલ થઈ અભય ભક્ષણ અને રાત્રી ભજન કરતાં અચકાતાં નથી, તેમજ ( આત્મા સર્વોત્કૃષ્ટ છે) એવા શાસ્ત્ર વચનેને પોતાની માન્યતા મુજબ અંગીકાર કરી જનસમૂહમાં પિતાને સર્વમાન્ય કહેવરાવે છે, અન્ય દર્શન સ્થિત મનુષ્ય જેમ એકાંતવાસી હેવાથી શુદ્ધ સ્વરૂપને પામી શકતા નથી તેમ જૈનદર્શન સ્થિત તરીકે કહેવાતા આ મનુષ્ય પણ એકાંતગ્રાહી હોવાથી શુદ્ધસ્વરૂપથીગલાજ છે એમ શાસ્ત્ર પુરવાર કરી આપે છે. ચરણુકરણાનુગના વિષયને અંગે કહેવામાં આવેલું છે કે આ અનુગ એ જૈનદર્શનનું હૃદય છે. આ હદય વગર પુરૂષાર્થહીન જીવનની પેઠે દ્રવ્યાનુગ કે જેમાં ઉચ્ચ તત્વજ્ઞાનને ખજાને છે તે વયા સુતશેખર તુલ્ય છે. કેઈ પશુ સંપ્રદાયની નિંદા કરવી એ કેવળ પિતાના આત્માને કર્યભાર વડે ભરવા તુલ્ય છે, પરંતુ પિતાનાથી બને તેટલી શકિત વડે અન્યસિદ્ધાંતની તુલના જૈન સિદ્ધાંત સાથે કરી ગુણદેષરૂપ ત્રાજવાં વડે તેની ઉપાદેય વૃત્તિ પ્રાપ્ત કરવી જોઇએ જેથી સ્વસ્થિતિ સ્મૃત નહીં થતાં પરને માટે આશાજનક ઉપકાર ઉદભવે છે. મતસહિષ્ણુતા આ પ્રસંગમાં રાખવાની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે. તેજ સિદ્ધિ પર્યત પરિણામવાળી થઈ શકે છે. અત્રે પ્રસ્તુત લેખ ઉપસંહરવામાં આવે છે, અને પુરૂષાર્થ સિદ્ધયુપાય અને રોગશાસ્ત્રના આ ઉત્તમ દર્શનની પ્રશંસા સૂચક બે લેક ટાંકી પર્ણ કરવામાં આવે છે.
एकनाकर्षन्ती श्लययन्ती वस्तुतत्त्वमितरण ।। अन्तेन जयति जैनी नीति मथान नेत्रमिव गोपी ॥१॥ जिन धर्म विमुक्तोऽपिमाऽजूंवं चक्रवर्त्यपि । स्यां चेटोऽपि दरिद्रोऽपि जैन धर्माधिवासितः ॥॥ ૧ વધ્યાના પુત્રને માટે મારપીંછની કલગી બનાવવી તે..

Page #21

ધર્મ પરિક્ષા.
૧૪૫
વલેણની વિલાવનારી ગોવાલણની પેઠે જૈન દર્શનની સ્થાદ્વાદનોતિ (નિશ્ચય વ્યવહાર રૂપ) વસ્તુના સ્વરૂપને એક સમ્યગૂ દર્શનથી પિતાની તરફ ખેંચે છે, બીજી વખત સમ્યગ્ર જ્ઞાનથી ગ્રહણ કરે છે અને સમ્યફ ચારિત્રથી સિદ્ધરૂપ માખણ કાર્ય ઉત્પન્ન કરે છે.”
“જૈન દર્શનથી રહિત ચક્રવર્તિપણું મારે જોઈતું નથી પરંતુ જૈન ધર્મ વાસના વાસિત થયા પછી ભલે દાસત્વ અથવા નિર્ધનપણું પ્રાપ્ત કરે તે પણ મને તેમાં ઉત્કૃષ્ટ આનંદ છે. ”
(સંપૂર્ણ.)
ધર્મપરીક્ષા પૂર્વકાલે આર્ય પ્રજામાં ધર્મની પરીક્ષા સારી રીતે થતી હતી. જે ધર્મ સર્વ રીતે શુદ્ધ હોય, જેમાં બાહ્ય અને અંતર ક્રિયા નિર્દોષ હોય, તેવા ધર્મની ભાવનાને અંગીકાર કરવાને આર્ય પ્રજા લલચાતી હતી. ઘણે સમય થયા આ આર્યાવર્ત ઉપર અનેક ધર્મ ભાવના ચાલી આવે છે, જ્યારે ઘણું ધર્મો પ્રવર્તતા, ત્યારે શુદ્ધ ધર્મ કર્યો હશે? તેને માટે વિદ્વાને અને વિવેકી બુદ્ધિમાન પુરૂ તેની પરીક્ષા કરતા હતા. પરીક્ષા કર્યા પછી જે શુદ્ધ ધર્મ લાગે તેને અંગીકાર કરતાં અને અંગીકાર કરાવતા હતા. જે પુરૂષે સામાન્ય બુદ્ધિવાલા હવાથી ધર્મની પરીક્ષા કરવાને અસમર્થ હતા, તેઓ બીજા વિદ્વાનેને પછતાં અને તેમની સંમતિ મેળવી જે ધર્મભાવના ઉચ્ચ પ્રકારની હોય, તેને સ્વીકાર કરતા હતા. આજકાલ એ પ્રવૃતિને લેપ થયો છે. જોકે ગાડરીઆ પ્રવાહની પેઠે ધર્માચરણમાં પ્રવર્તે છે. કો ધર્મ શુધ્ધ છે? અને સર્વોત્તમ છે? તેને માટે વિચાર કરનારા ઘણાં ડાહય છે. જે ધર્મ પ્રાચીન હેય તેને માટે કદિ પરીક્ષા કરવાની જરૂર ન પડે પણ સાંપ્રત કાલે એવા અનેક નવા નવા નવા ધર્મો પ્રવલૈલા છે કે, જેમની અંદર આચાર, વિચાર, ક્રિયા અને તેનું સવ

Page #22

૧૪૬
આત્માનઢ પ્રકાશ.
રૂપ વિપરીતઅને બાધિત જોવામાં આવે છે,એટલુ જ નહીંપણુ કેટલીએક ક્રિયાએ અને આચરણે! પાપથી ભરેલી અને હાસ્યપ્રદૃ દેખાય છે, તેવા ધર્મને પણ માન આપનારા લેક ઘણી સખ્યામાં હેાય છે. કેટલાએક તા જે કુલમાં જન્મ થયા હાય, તે કુળના ધર્મને ઉત્તમ માની તે પ્રમાણે વર્તે છે. જો કે એ રીતિ ખીજાની અપેક્ષાએ સારી છે, તથાપિ બુદ્ધિમાન પુરૂષે કેવળ સ`પ્રદાય માહુ રાખી કુલ ધર્મ દૂષિત હોય તો તેના ત્યાગ કરવા અથવા વસ્તુતાએ ધમ શુદ્ધ હોય પશુ પાછળથી દૂષિત થયા હાય તા તેના દોષો દૂર કરી તેને શુદ્ધ કરવા. કહેવાના આશય એ છે કે, ધર્મની યથા પરીક્ષા કરી તેના અગાકાર કરવા જોઈએ.
હવે તે ધર્મની પરીક્ષા કેવી રીતે થાય ? અને ધર્મની શુદ્ધિ શી રીતે જણાય ? તેને માટે અનેક રીતિએ પ્રચલિત છે. મહાજ્ઞા નીએ તા ત્રિકાલજ્ઞ હાવાથી ધર્મની પરીક્ષા સ્હેલાઇથી કરી શકતા હતા. પણ જેએ તેવું જ્ઞાન ધરાવતા ન હોય, તેઓને ધર્મની પરીક્ષા કરવામાં અનેક રીતિએ ગ્રહ્મણ કરવી પડે છે. વ્યુત્પન્ન થયેલા વિદ્વાના પેાતાની તાર્કિક બુદ્ધિના ખળથી ધર્મની પરીક્ષા કરી શકે છે, પણ જે પૂર્ણ વ્યુત્પત્તિને પ્રાપ્ત થયેલા ન હોય તેમણે ધર્મની શુ ધ્ધિનું યથાર્થ પરીક્ષણ કરવું, તે મુશ્કેલી ભરેલું છે; તેને માટે મહાનુભાવ પ્રદ્યુમ્નાચાર્યે ધર્મની પરીક્ષા કરવાની એક ઉત્તમ રીતિ દર્શાવી છે, તે આ સ્થળે વાચકેાને ઉપયાગી થયા વિના રહેશે નહીં.
એક વખતે મહાનુભાવ પ્રદ્યુમ્નાચાર્ય શિષ્યાના પરિવાર સાથે ભારતભૂમિ ઉપર વિચરતા હતા. તેએ વિચરતા વિચરતા કાઈ એક નગરની બાહેર ઉદ્યાનમાં આવ્યા, તેવામાં કઇ એક બુધ્ધિમાન ગૃહસ્થ તેમને વંદના કરવાને આવ્યા, તે ગૃહસ્થ ‘ કચે। ધર્મ પાળવા તેને માટે શકિત હતા તે અનેક ધર્મ ગુરૂઆને પુછ્યા કરતા, પશુ કાઇ તરફથી તેને સ ંતેાષકારક જવાબ મળતા નહાતા. તેના હૃદયની ધાર્મિક શ’કાને કાઇ પણુ પરાસ્ત કરી શકતું નહતું. તે શકિત પુરૂષ પ્રદ્યુમ્નાચાર્યને વંદના કરી એલ્યા “ મહાત્મન્ , હું ઘણા ધર્મ

Page #23

- ધર્મ પરિક્ષા,
- ૧૪૩
ગુરૂઓને મલ્ય, પણ કેઈએ મારી શંકા દૂર કરી નહીં. સર્વે પિત પિતાના ધર્મની શુદ્ધિ અને ઉત્તમતા બતાવતા હતા. કેઈએ પિતાને નિષ્પક્ષપાત વિચાર બતાવ્યું નથી. તેથી મારા મનની શંકા દર થતી નથી. કયે ધર્મ ઉત્તમ? તે મારા મનને નિશ્ચય થતું નથી. માટે આપ કૃપા કરી ધર્મની પરીક્ષા કરવાને ઉપાય બતાવે, જેથી હું ધર્મની પરીક્ષા કરવાને સમર્થ થાઉં અને તે પછી પરીક્ષામાં પ્રસાર થયેલા શુદ્ધ ધર્મને હું પ્રાપ્ત કરૂં. તે ગૃહસ્થનાં આવાં વચને સાંભળી મહાનુભાવ પ્રજ્ઞાચાર્યે તે પુરૂષને ધર્મની પરીક્ષા કરવાને સરલ ઉપાય બતાવ્યું હતું, જે ઉપાય સર્વને મનન કરવા જેવું છે. મહાત્મા પ્રદ્યુમ્નાચાર્યે દંતકાંતિથી પ્રકાશ કરતાં જણાવ્યું કે, ભદ્ર, તમારી ઈચ્છા ઉત્તમ છે. ભવિ આત્માએ ધર્મની પરીક્ષા કરવાને ઉપાય જાણવું જોઈએ. જેમ કસોટી, છેદ અને તાપથી સુવર્ણની ખરી પરીક્ષા થાય છે, તેમ ધર્મની પણ કટી, છેદ અને તાપ એ ત્રણ પ્રકારે પરીક્ષા થાય છે. ધર્મ રૂપી સુવર્ણની પરીક્ષા કરવાને માટે વિધિ, ક્રિયા અને તત્ત્વ-વાદ એ ત્રણ પ્રકાર કહેલા છે. તેમાં વિધિ એ ધર્મરૂપી સુવર્ણની કસોટી છે, કિયા છેદ છે અને તવવાદ એ તાપ છે. જે ધર્મ એ ત્રણ પ્રકારથી શુદ્ધ હોય છે, તે ધર્મ સર્વેત્તમ છે. પવિત્ર ધર્મની ઈચ્છા રાખનારા ભવિઆત્મા, તમે એ ત્રણ પ્રકારે ધર્મની પરીક્ષા કરી જેજે અને તે પરીક્ષામાં જે ધર્મ પ્રસાર થાય, તેને તમે અંગીકાર કરશે.”
મહાનુભાવ પ્રધુમ્માચાર્યના મુખથી આ વચન સાંભળી તે ગૃહસ્થ હદયમાં સંતુષ્ટ થઈ ગયું. તેના હૃદયમાંથી શંકાનું અંધકાર ઓછું થઈ ગયું. તે પ્રસન્ન વદને બે “ ભગવન” આપે જે ત્રણ પ્રકાર બતાવ્યા, તે મારા હૃદયમાં મગ્ન થઈ પડયા છે. મને હવે ખાત્રી થાય છે કે, ધર્મની પરીક્ષા કરવાને આપ એકજ સમર્થ છે. કેઈ પણ ધર્માચાર્યો આવી યુકિત બતાવી ન હતી. આ૫ મહાનુભાવ જે ધર્મને માને છે, તે ધર્મની આપે ખરેખરી પરીક્ષા કરી હશે, માટે મારી ઈચ્છા પણ તેજ ધર્મ અંગીકાર કરવાની થાય છે.

Page #24

૧૪૮
આત્માનંદ પ્રકાશ,
તેપણુ આપે તે ધર્મની કેવી રીતે પરીક્ષા કરી છે અને વિધિ, કિયા અને તત્વવાદ રૂપી કટી, છેદ અને તાપમાં તમારું ધર્મ રૂપી સુવર્ણ કેવી રીતે શુધ્ધ થયેલ છે? તે વાત કૃપા કરી જણાવે.”
તે ગૃહસ્થના આ પ્રેકને સાંભળી મહાત્મા ગદ્યનાચાર્ય નીચે પ્રમાણે સુંદર પ બોલ્યા હતા.
धर्मः कषच्छेदतापैः शुद्धो डेयः सुवर्णवत् । सर्व प्राणातिपातादि पापस्थान निषेधनम् ॥ सद ध्यानाध्यनादीनां विधिर्धर्म कषोमतः बाह्य क्रिया कलापेन येनायं नैव बाध्यते ॥ शुषश्च जायते बेदः स धर्मकनके मतः । जीवादिलाववादो यो बंधमोक्ष प्रसाधकः ॥
स धर्मजातरूपेऽत्र झेयस्तापो मनीविनिः॥ ભાવાથ–સુવર્ણની જેમ કટી, છેદ અને તાપથી ધમની શુદ્ધિ થાય છે. સર્વ પ્રાણાતિપાત વગેરે પાપસ્થાનેને નિષેધ અને શુભ ધ્યાન તથા સ્વાધ્યાય વગેરેને વિધિ એ ધમની કસોટી કહેલી છે. જે બાહરની ક્રિયાઓના સમુહથી ધર્મ બાધિત ન થાય, તેવી ક્રિયા
એ ધર્મરૂપી સુવર્ણને શુદ્ધ છેદ કહેલું છે. બંધ તથા મેક્ષને સાધનાર જીવાદિ તને વાદ એ ધર્મરૂપી સુવર્ણમાં તાપ રૂપ છે, એમ વિદ્વાનોએ સમજવું. , , ભદ્ર, આ પ્રમાણે ત્રણ રીતે પરીક્ષા કરેલ જૈનધર્મ અને એ અંગીકાર કર્યો છે. એ આહુત ધર્મ જેવી રીતે પરીક્ષામાં પ્રસાર થાય છે, તે બીજે કોઈ પણ ધર્મ પરિક્ષામાં પ્રસાર થત નથી. મહાનુભાવ પ્રધુમ્માચાર્યના આ વચન સાંભળી તે ગૃહસ્થ અતિ આનંદ પામી ગયો અને તેણે અંતરમાં ઉમંગ ધારણ કરી સનાતન જૈન ધર્મને અંગીકાર કર્યો. અનુક્રમે એ મહાન આચાર્યની પાસે આહંત તનું વિશેષ જ્ઞાન મેળવી અને શુધ્ધ સમ્યકત્વ સં. પાદન કરી તે ગૃહસ્થ પિતાને મનુષ્ય જન્મ કૃતાર્થ કર્યો હતે.

Page #25

વર્તમાન સમાચાર. વર્તમાન સમાચાર.
૧૪૯
(ક્રમણમાં પરિક્ષા પૂર્વક થયેલા ઈનામના મેળાવડા )
કારતક શુદ્ધિ ૧૦ ના દિવસે માહારાજશ્રી હંસવિજયજીએ જૈન વિદ્યાથીઓની ધાર્મીક પરીક્ષા લીધી હતી. અને વિદ્યાવૃધ્ધિ વાસ્ત અસરકારક બાધ કર્યાં હતા, આ પ્રસ ંગે મુનિ કુસુમવિજયજીએ જ્ઞાન ભણાવાની આવશ્યકતા વિવેચન પૂર્વક બતાવી હતી, છેવટે ચાગ્યતાનુસાર રેશમી રૂમાલેાનું બાળકોને ઇનામ તથા સ વિદ્યાર્થીઆને સાકરના પડા મળ્યા હતા. તેજ દિવસે વ્યાખ્યાન થયા બાદ કચ્છ માંડવીથી દર્શનાર્થે આવેલા શા. લખમશીભાઇ રાજપાળે શ્રીફળની પ્રભાવના કરી હતી, અને પાલીતાણેથી આવેલા શા. લાલચંદ ભાઈ શેઠ અમરચંદ્ર દમણી તરફથી નેાકારશી જમાડવા પૂર્વક પ્રભુ પૂજા ભણાવી આંગી ભાવના પણ કરાવી હતી.
“ શ્રી મહેસાણા શ્રીમન્ મહાપાધ્યાયજી શ્રીમદ્ ચશેવિજયજી જનસંસ્કૃત પાશાળાના ઇનામ સમારંભના જનરલ મેળાવડા.
મહેસાણા તા. ૧–૧૧–૧૧.
આ શાળામાં અભ્યાસ કરતા સાધુ સાધ્વીઓ તથા વિદ્યાર્થી - આની વાર્ષિક પરિક્ષા પરમેાપકારી પૂજ્યપાદ શ્રીમતિવિજયજી મહારાજજી તથા પંડીતજી રામ લક્ષ્મણુજી પાસે લેવરાવી હતી. તેનુ પરિણામ ૭૫) ટકા જેટલુ' આવેલું, તે નિમિત્તે વિદ્યાર્થીઓને ઇનામ ધર્મ પ્રેમી શેઠ ગેકલભાઇ મુળચંદના મર્હુમ સુપુત્રી મ્હેન ચંદનખાઈ તરફથી આપવા માટે આજે જનરલ મેળાવડા શ્રીમાંતિવિ જયજી મહારાજજીના પ્રમુખપણા નીચે ભરવામાં આવ્યેા હતે. પરિક્ષાનું સંતાષકારક પરિણામ, વાર્ષિક રીપોર્ટ હિસાબ, વીઝીટરાના

Page #26

આત્માનાંદ પ્રકાશ
અભિપ્રાય–વગેરે જાહેર કર્યા બાદ–પ્રસંગને લગતા અસરકારક ભા. વણે કરવામાં આવ્યા હતા
છેવટે પ્રમુખ સાહેબે અભ્યાસીઓને અતિ ઉગી સુંદર આપી, આવી મહાન સંસ્થાને વિજય ઈચ્છા હતે. તા. સદર
હિંદુસ્તાનમાં અનેક સ્થળે આપણું પ્રાચિન દેવાલયે આપેલા છે. જેમાં કેટલાક સ્થળો કે આગળ શેહેરે તરિકે હતા અને હાલ નાના ગામડા અને કેઈકે તે તદન જગલ સમાન થઈ પડેલા છે, કે જે સ્થળોમાં ઘણું વર્ષો પહેલાના પ્રાચિન દેવાલયે, અને અપૂર્વ ચમત્કારિક પ્રતિમાઓ પ્રતિષ્ઠિત થયેલ છે. જેના દાખલા તરિકે હાલમાં અમેને મળેલા ખબર મુજબ સર્વે જૈન બંધુઓને જણાવવા રજા લઈયે છીયે.
- ગૂજરાતમાં પાદરા તાબે વણછરા નામનું એક નાનું ગામ છે, જ્યાં આપણું એક પ્રાચિન દેવાલય છે. જેમાં મૂળ નાયક શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથજીની પ્રતિમા છે. સાથે શ્રી શીતળનાથજી મહારાજની પ્રતિમા છે જે કે ઘણુંજ પ્રાચિન છે. તેમજ સાથે શ્રી ધરણેન્દ્ર પાર્શ્વનાથજી મહારાજ અને શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથજી મહારાજની પ્રતિમા છે, જેમાં શામળા પાર્શ્વનાથજી મહારાજ કહેવા પ્રમાણે કુમારપાળ મહારાજાની વખતના પ્રતિષ્ઠિત છે. એકંદરે પ્રતિમાજી અલાકક અપૂર્વ અને ખાસ દર્શન કરવા લાયક છે. આ વણછરા ગામ હંશરાજ વશરાજનું વસાવેલું કહેવાય છે. આ ખાસ યાત્રાનું સ્થાન છે. જૈન બંધુઓએ અવશ્ય તેને લાભ લેવા ચુકવું નહિ.
બી-બી-સી-આઈ રેલવે (મુંબઈ જતી રેલવે)માં વડેદ થઈ વિશ્વામીત્રી સ્ટેશનથી માસર રોડ જતી ટ્રેનમાં મેભા. સ્ટેશન આવે છે ત્યાંથી ત્રણ ગાઉ પગ રસ્તે આ વણછરા ગામ છે.

Page #27

વર્તમાન સમાચાર,
૧૫૧
- સાધુ, સાધ્વી મહારાજાએ માટે ગામ પાદરાથી સાધાગામ થઈમેભા જવાય છે જ્યાંથી ત્રણ ગાઉ આ ગામ છે ત્યાંથી વિહાર કરી મીયાગામ-ડાઈ–વડેદરા ગમે તે સ્થળે જવાય છે. દરેક મુનિ મહારાજા કે જૈન બંધુઓને આ ગામની યાત્રા કરવા જવા ખાસ વિનંતિ છે.
(મળેલું)
મુનિ મહારાજાઓનાં આવાગમન અને ઉપદેશથી
થતા લાભ. ગુજરાતમાં આવેલા ગામ વણછરા તથા પાદરા ગામની આજુ બાજુમાં આવેલા છુટક છુટક ગામે માં જ્યાં કે દશા ઓશવાળ વણીક જ્ઞાતિ જૈન બંધુઓની વસ્તી છે. આવા ગામમાં કોઈપણ વખત મુનિ મહારાજાઓનું આવાગમન નહિ થતું હોવાથી કેમમાં કન્યાવિક્રય જેવા દુષ્ટ રિવાજે એટલા બધા જડ ઘાલી બેઠા છે કે તેવા ગામમાં વસનારી કોમની અવનતિજ નજરે દેખાય છે. સારા ભાગ્યેજ મીયાંગામમાં ચાતુરમાસ રહી અનેક ભવ્યાત્માને ઉપદેશદ્વારા લાભ આપી ચાતુરમાસ ઉતરતાં પોતાના વિહાર દરમ્યાન મહોપકારી પરમ પૂજ્ય સ્વર્ગવાસી આચાર્ય મહારાજ શ્રીમદવિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી) મહારાજના વિદ્વાન શિષ્ય પરમ ઉપગારી શ્રીમદ્દવલ્લભવિજયજી મહારાજ અત્રે પધારતાં કન્યાવિકને દુષ્ટ રીવાજ બંધ કરવાને ઠરાવ તેઓ સાહેબના સદ્દઉપદેશથી ઉક્ત ગામના દશાઓશવાળ જ્ઞાતીના અમે જૈન બંધુઓ જ્ઞાતી સમસ્ત નીચે મુજબ કર્યો છે. ૧ અમારા જથામાં કન્યાની અછત વગેરેના કારણથી કેટલાક વ
ખતથી કન્યાવિક્યને રીવાજ બહુજ ચાલતું હતું જે હવેથી
બીલકુલ બંધ કરવામાં આવે છે. ૨ કન્યાવિક્રયનો રીવાજ થવાના મૂળ કારણે પૈકી પ્રથમ આ ગામે
ની કન્યા અમારી હદ બહાર જતી હતી તે બંધ કરી હવે અમારા

Page #28
152 આત્માનંદ પ્રકાશ. જથામાં અહીં હદમાં કન્યા દેવી એ ઠરાવ કરવામાં આવે છે. લગ્ન વખતે જમણવાર આદિના બહુ મોટા ખર્ચા હતા, જેમાં ત્રણ દિવસ ગોરવ અને એથે દિવસે વરેઠીના જમણ થતા હતા, તે કમી કરી આજથી એક ગેરવ કરવું, અને એક દિવસ વરેઠી કરવી. સદરહુ વરેઠીના ખરચ બદલ વરવાળા તરફથી કન્યાવાળા ને રૂ ૧૦૧અકે એકસે એક રૂપિયા આપવા. જ પડલા (૫૯લા) ને રૂ 651) આપવાને હરાવ છે તે કાયમ રા ખવામાં આવે છે તેથી એાછું વધતું લેવું દેવું નહી. 5 રૂ 151) વેવીશાળ કરતી વખતે વસનમાં જણસે આપવી તે જણસે લગ્ન વખતે પાછા આપે તે રૂ 51) પુરા કરી આપવા અને વસનની જણસે પાછી ન આપે તે રૂ 500) ની જણસે લગ્ન વખતે આપવી. ઉપર પ્રમાણે ઉક્ત મુનિરાજશ્રીના ઉપદેશાનુસારકન્યાવિક્યને નિયમ લેતા તે ઠરાવ ભવિષ્યમાં નભી શકે તેને માટે ઉપર મુજબના વધારાના ધારા ઉક્ત જ્ઞાતિએ કર્યો છે. ઉપર મુજબના ધારાથી વિરૂદ્ધ વર્તન કરનાર જ્ઞાતિને ગુન્હેગાર ગણશે. જેની નીચે ત્યાં વસનારાઓની સહી લેવામાં આવી છે. જ્યાં જ્યાં કન્યાવિક્રયને દુષ્ટ રીવાજ ચાલતું હોય તે ગામવાળાએ આ ધડે લેવા જેવું છે. આ માસમાં નવા થયેલા માનવંતા મેમ્બરેના નામે 1 શેઠ કેશરીચંદ ભાણુભાઈ . બીલીમોરા પહેલા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર. '2 શેઠ કેશવલાલ અમુલખ ઝવેરી રે. પાલનપુર (ત્રીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બરમાંથી) બીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર. (મળેલુ) For Private And Personal Use Only