Atmanand Prakash Pustak 006 Ank 02

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531062/1

Page #1

છે આ ભાન કરી. છે. હરરકાર કામ કરી
દેહરે. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાસ આત્માને આરામ દે, આત્માનન્દ પ્રકાશ.
પુસ્તક ૬ ડું.
વિક્રમ સંવત ૧૯૬૪. ભાદર.
અંક ૨ જે.
પ્રભુસ્તુત.
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જે સુણી 'શ્રવણે સુધા વરવતી વિજ્ઞાનને અપતી, જે આનંદ અમદ અર્પણ કરી સનતેષથી પતર્પતી, જે આ ભારત સર્વ ભયજનના ઉદ્ધારને આચરે, તે વાણી જિનવ જગતમાં ઉદ્યત સારો ધરે. ૧
ગુરૂસ્તુતિ.
માલિની. અગણિત ગુણધારી, વિશ્વાહ વિહારી, પ્રવચન મન ધારી, સર્વને લે સુધારી; હૃદય વચન કાયે, સર્વ દા નિ વુિં કરી,
જયજય અનગારો, ધ મેં ઉ જે ત ક રી ૧ ૧ કાને. ૨ અમૃત. ૩ અપણ કરતી. ૪ ઘણો. ૫ તૃપ્તિ આપતી. ૬ ભરતખંડના સવે લાવ્યાજનને. ૭ અસંખ્ય ૮ વિકાર કરનારા મુનિએ.

Page #2

આત્માનદ પ્રકાશ, સદ્ગુણલાલને સંસ્કૃત સંસાર.
( બાળનીતિધર્મ. )
- પ્રકરણ ૧ લું. " क्वचिद् विद्वदगोष्टी. क्वचिदपि सुरामत्तकलहः क्वचिद् बीणावादः क्वचिदपि च हाहेतिरुदितम् । क्वचिद् रम्या रामा क्वचिदपि च जराजर्जरतनुः न जाने संसारः किममृतमयः किं विषमयः ।।
"He (man ) Created half to rise and half to fall, Great lord of all things, yet a prey to all, Sole judge of truth, in endless error hurled, The glory, jest and riddle of the world. ?
હે પ્રભુ, જ્યારે દશ દુષ્ટાને દુર્લભ છતાં પણ પાંચે ઈન્દ્રિચોથી પૂર્ણ એ મનુષ્ય દેહ મને આ ભવમાં પ્રાપ્ત થયો છે ત્યારે મારી એ સ્થીતિને પૂરી રંધબેસતી પ્રમાણિકપણાની પદવી મને પ્રાપ્ત થાઓ. કારણ કે કહ્યું છે કે સામે નય જાત !
* આપણા જનસમાજમાં પ્રત્યેક વ્યક્તિ જે પોતાની સ્થી. તિને વિચાર કરી જે છો તે પોતાના કરતાં વિશેષ બળહીન, વિશેષ
૧ મનુષ્ય ઉદયાત, ચઢતી પડતી, તડકા છાયા ન કરવાને સરજાય છે, સર્વ વસ્તુઓ પર આશ્ચર્યકારક સ્વાભિવ ભોગવતે છતાં પણ એને સર્વ તરફથી સંતાપ છે; સત્યનિર્ણય કરવા માટે ન્યાયામને વિરાજેલો એકલે ન્યાયાધીશ છતાં પણ અપાર દોડ સાગરમાં એકદમ ભણતા પામેલો છે. આમ એ [મનુષ્ય ] દુનીઆની સત્કીર્તિરૂપ છે, હાસ્યરૂપ છે અને એક ગૂઢ પ્રશ્નરૂપ પણ છે.
એ, પાપ નામના એક અંગ્રેજ કવિના
Essay on man” માં,
-
-
-
- -
-
-
-
-

Page #3

*
*
*
*
*
સગુણલાલના સંકેત સંસાર દીન, કે વિશેષ આધિ ઉપાધિમાં લીન અન્ય કઈ જીવાત્મા એની દષ્ટિએ ચઢશે નહીં.
માસાતની ધારેલી જીન્દગી કે હયાતી સાધારણપણે સાઠ વર્ષની થવા આવે છે. તે પણ શરૂઆતથી તે અત પર્યંત ક્ષણે ક્ષણે ભય અને અનેકવિધ આપત્તિઓથી ભરપૂર છે. આવીમાંની વળી અ તે માણસ જાત નિદ્રામાં, આળસમાં અને અનુઘડપણમાં નિર્ગમન કરે છે. શેષ ત્રીશેક વર્ષ રહ્યા તેમાં બાળપણું, યુવાવસ્થા અને વૃદ્ધાવસ્થા એ ત્રણે આવ્યાં. એ ત્રીશમાં કનિષ્ઠ ગણત્રીએ દશ વર્ષ બાળપણ, માંદગી અને અવસ્થાજન્ય કલેશાદિના ગણવા જોઈએ. આ ગણત્રીએ ગણના કરતાં અખિલ જીન્દગાનીમાંથી માત્ર વીશ વર્ષ ખરા કામકાજનાં રહ્યાં ! અને એટલામાં પણ કાર્યોને કેટલે અસહ્ય ભાર? જ જાળ પણ કેટલી ! સિાથી પહેલી તે નિર્વની ચિન્તા, સાજા માંદાની માવજત, મિત્રોનો મેળાપ, દુમનેને ડર, પરદેશને વિષે પ્રવાસ, સંબંધીઓના સોગ-વિયોગના સુખદુઃખ, વ્યાપારાદિના લાભાલાભને હર્ષ શોક, વખતને બચાવ અને હિસાબ, ભૂતનો પશ્ચાત્તાપ અને ભવિષ્યને વિચાર, ભાગ્યદેવીની કૃપા અને લક્ષ્મીને સંગ્રહ, માનાપમાનની ફિકર અને વિપત્તિમાં રક્ષણ ! કેટલું બધું સંભાળવાનું છે ? પેલા મહેલે મહેલે પોકારતા ભટકતા સાંઇના શબ્દો બરાબર સત્યજ જણાય છે
જીન્દગી હુયે યા કેઈ તુફાન હચે. ” દ દિનકી જીન્દગીમેં ભલા કેઈ કયા કરે ?”
“ આટલાં બધાં ઉપરાંત વળી સિથી અગત્યની વાત રહી જાય છે તે તે જુદી–નિત્ય પરમાત્માની ભક્તિ, ગુરૂજનની સેવા અને ખાળબચ્ચાંની કેળવણું આદિની સંભાળ-કેટલુંક સંભાળવું ? મારેજ અત્યારે પ્રભુના આપેલાં પુત્ર પુત્રીઓ છે એમને કેળવવાના સંબંધમાં કેટલું કરવાનું છે? સાધારણ લેકને વિચાર એ છે કે બાળકૅની નીતિ અને ધર્મ સંબંધી કેળવણીને મુખ્ય આધાર

Page #4

૨૬
આત્માના કામ
મે વિચાર
બાળકના ગુરૂ કે શિક્ષકપર રહે છે. પણ ખરા નથી. અનુભવપરથી એવા છેવટપર આવી શકાય છે કે શિક્ષકે કરતાં માબાપે! એ કામને માટે વધારે ચેાગ્ય થયા છે. ફરજંદોના સર્તનને પાયા એમના જન્મ આપનાર્ માતપિતાના એ પ્રકારના પ્રયત્નાપરજ છે. એ પ્રયત્ને જ એમના ગૃડસ્થાશ્રમમાં આશીર્વાદ રૂપ થઇ પડ્યા છે. સદ્ગુણી માતિપતાએ પોતાની સંતતિને સવૃત્ત બનાવવાને શિક્ષાપાઠરૂપ જળનું હમેશાં એમની કેમળ મનલતાપર સિૉંચન કરવું જોઇએ.
"L
(૧) સત્ય અન્તઃકરણ અને સાચા દિલથી ધર્મને અનુસ રીને ચાલવું એજ સ’સારી સુખને મૂળ પાયે છે. ( કારણ કે ઘર સ'સારી સદ્ગુણાને ધર્મથી છૂટા પાડી શકાતા નથી, ) (૨) અધર્મીપણાથી હરહંમેશ ખરાબીજ નીપજે છે. (૩) કુટુંબ કલેશથી નિરન્તર માઠાં ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. (૪) સ્ત્રી કેળવણીની પુરી આવશ્ય
ક્તા છે. (પ) સત્સ‘ગતિ અને નીતિના પુસ્તકના વાંચનથી અનેક વિધ લાભ થાય છે. (૬) નિર્મળ-દિતિ, નેકખાસીયત, ઉત્તમકરણી, સત્યવાદિષણું, પ્રમાણિકતા, દયા, આધીનતા, ઇત્યાદિમાંજ ખરી મોટા ઇ છે; અને ખરી શ્રદ્ધા તથા સાચું મન એજસ'સારના સુખને પાયે છે. 'અધર્મીઓને સીધી રીતે વારતાં તેએ! માનતા નથી, માટે એમને આડકતરી રીતે એમનાં કાર્યોને ભરમમાં ને ભરમમાં કહી મતાવવાં કે ઘેાડી અક્કલવાળા પશુ એએ સમજી જાય.
“ ફરજ દાને કેળવવાં એ માત્ર ઉછેરી પાળી પોષીને મ્હોટાં કરવામાં કે ઉદનિવાને માટે કોઇ સાધન શીખવી દેવામાં અથવા એમનાં લગ્નવિવાહ કરી આપવામાંજ નથી. પણ એમની વર્તણુકમાં નિર્મળતા, સ્વભાવમાં સુધારે, અને એમના વિચારમાં સત્યતાની વૃદ્ધિ કરવી એ પણ માતપિતાના અનેક ધર્મમાં એક ધર્મજ ગણવા.
“ પણ અફસોસ છે કે જનસમાજને વિશેષ ભાગ પેાતાના

Page #5

ગુવલિન કરત સંસાર ધર્મથી અજ્ઞાત છે. એક પણ પિતા પિતાની સંતતિને કેળવવાની પિતાની ફરજ પૂર્ણપણે પાળી શકતો નથી અથવા નથી દર્શાવી શકતો એમની આગળ પિતાની યોગ્યતાને નમુને, કે નથી પાડી શકતે એમનાં કોમળ મન પર પિતાની નીતિ રીતિ કે સદ્વર્તનની ઉત્તમ છાપ. આ નમુને બતાવ્યા સિવાય કે આવી છાપ પાડ્યા વિના, મનુષ્ય એમ ધારે કે પિતાની સંતતિ સુસ્વભાવવાળી કે સત્ય આચરણવાળી થશે, તે એની ધારણા વૃથા છે. “ દીકરા તે દેલત, કેળવે તે ભગવે ” એજ કહેવત એમના મનમાં સર્વદા રમી રહેલી હોવી જોઇએ. માટે પ્રત્યેક માતપિતાએ પિતાની સંતતિને ઉત્તમ જીવન નિર્ગમન કરવાનો અભ્યાસ તથા સત્ય અને પ્રમાણિક નીતિ રેલી કરણીવાળી કેળવણી આપવાની ખાસ આવશ્ય ક્તા છે. આજ અને એમાંજ ધર્મનો સમાવેશ થાય છે. નીતિ એજ ધર્મ (religion) છે. નીતિથી ધર્મને જુદા પાડવાનો પ્રયત્ન એ પુપ માંથી સુગન્ધ અને સૂર્યમાંથી પ્રકાશને જુદા પાડવાના પ્રયત્ન જેવે છે.
એક તરફથી સરકાર કેળવણીને લગતા પુસ્તકમાં અમુક ધર્મના સંબંધવાળું લખાણ પસંદ કરતા નથી, અને કહે છે કે એવા પુસ્તકોમાં ધર્મ સંબંધી કિંચિત લખાણ ન જ આવવું જોઈએ. ત્યારે બીજી તરફથી જોઈશું તે આપણા દેશમાં જુદા જુદા મત મતા તરે એટલા બધા હયાતીમાં આવેલા દષ્ટિગોચર થાય છે કે એમ કહેવાને કોઈ જાતની અડચણ નહિ આવે કે દરેક સે મનુષ્ય એક એક જુદે ધર્મ પાળે છે. વળી કેકમાં સૂગ પણ એટલે સુધી પેસી ગઈ છે કે એક ધર્મ કે મતવાળાઓની ગમે તેવી સારી વાત હોય છે, પણ અન્ય ધર્મ કે મતના અનુયાયીઓ એના તરફ દષ્ટિ સરખી કરતા નથી. આ આપણા લેકેની હેટી ખામી છે. દરેક સ્થળેથી સાર ગ્રહણ કરે એ ઉત્તમ પુરૂની રીતિ છે. નરકમાંથી પણ રત્ન ગ્રહણ કરવાનું કહ્યું છે. વળી અમુક સ્થળોએ તે એક બીજા ધર્મવાળાઓની ભાષામાં જ ભેદ જણાય છે, જોકે બેઉને ભાવાર્થ એકજ જે હોય છે. આવી બાબતે પરત્વે બચ્ચાંઓના

Page #6

આત્માને પ્રકાશ
30*
જીજ્ઞાસાભા પ્રશ્નો થતા હોય, તેમનાપર ખાસ ષ્ટિ રાખી તેમને હુ ઉત્તમ પ્રકારની વલણ આપવી જરૂરની છે. કારણ કે એમ કરવાથી એમની એ શકિત તેજીપુર આવે છે, અને નકલ કરવાની અભિરૂચિ એમના અંતઃકરણમાં વૃદ્ધિ પામતી જાય છે.
“ આપણાં બાળબચ્ચાઓને કેળવણી આપવી એ આપણા પેાતાના ભ્રાતૃવર્ગ પ્રત્યે પરસ્પર મૈત્રીભાવ, સહાયતા, તથા પાપકારીપણાના એક વિભાગ છે. આ વિષય પરત્વે જેટલી જેટલી અસાવધતા આપણે રાખીએ છીએ તેનુ મુખ્ય પરિણામ આપણી અને આપણા દેશની અધમ દશા છે. આવી જાતની કેળવણી આપણા બાળકોનેજ નહિ પણ ઉમરે પહોંચેલાઆને સુદ્ધાં આપવી અગત્યના છે કારણ કે એએ પણ મટે ભાગે એનાથી એનસીમ છે. પણ એક ઇંગ્રેજી કહેવત છે કે, Chaify begins at home “દાનધર્મ પ્રથમ આપણે ઘેરથી શરૂ થાય છે. ” માટે આપણી પ્રથમ ફરજ આપણાં બાળબચ્ચાંઓ અને આપણા કુટુંબીઓને સુધારવાની છે, ત્યાર પછી નજીક નજીકના સબધ ગણતાં, પાડોશીએ, પછી એક પાળ કે શેરીવાળા, પછી એક ગામવાળા, પછી એક દેશવાળા અને છેવટે ભ્રાતૃભાવથી સંયુકત એવા સર્વ મનુષ્યોને સુધારવાની ફરજ પણ આપણે શીર છે. પણ આ છેલ્લી વાત અહુ દૂરની લાંબેની વાત છે. માટે અત્યારે જે કાર્ય હાથમાં લેવાનુ છે—જે પ્રયત્ન કરવાના છે, તે મારા કરજદાને યોગ્ય રીતે કેળવી એમનાં જીવનને એક નમુનેદાર જીવન બનાવવાના છે. સાંઇની “ તુફાન ” જેવી દ્યો દિનકી ? જીન્દગીમાં બની શકે તે કરવું છે. ” આ વિચાર એક વખતે એક ગૃહસ્થના શુદ્ધ મનનશીલ, સ'તુષ્ટ અતઃકરણને વિષે ( ઉદ્દભવી ) રમી રહ્યા હતા. એ ગૃહસ્થ કાણુ ?
P
*

Page #7

સદુશણલાલો સંસ્કૃત સંસાર
પ્રકરણ બીજું. અગાઉ એક વખતે ઈ. સ. ૧૯ના વર્ષમાં–શહેરમાં ભારે મરકી ચાલી અને એનું જોર એટલું તે વધી ગયું કે એકલા મહેલામાંથી દરરોજ ત્રીશ ત્રીશ, ચાલીશ ચાલીશ માણસો એ નિર્દય મરકીના સપાટામાં આવી જઈ ભયંકર મૃત્યુને શરણ જવાં લાગ્યાં. આખા શહેરમાં જ્યાં જુઓ ત્યાં ઉજડ સ્મશાન જેવું દીસતું હતું, જ્યાં દષ્ટિ પડે ત્યાં ભય અને ગભરાટ. જે બજારોમાં અધ અધી રાત્રી સુધી રાહદારીઓની ધમાલને લીધે સામા આવનારાના ખભા સાથે ખભા અથડાયા વિના રસ્તે પસાર કરી શકાતું નહીં, તે બજારે પણ એટલાં ઉજડ જણાવા લાગ્યાં કે ધોળે દિવસેખરે બપોરે પણ ત્યાં જતાં ડર ઉપજતા હતા. ફકત એક મૃત્યુનું બજારજ ગરમ હતું. “ જરી પુરાણું ” “ ઘાસલેટ ” આદિની બુમ પાડી રતે વેચનારા ફેરીઆઓના પિકાર સદંતર બંધ પડી ગયા હતા. માણસો એક બીજાને મળવા હળવા જવાની, મહેમાનદારીની, ઉજાણુની, દેવદર્શનની, ને સાજા માંદાની ખબર પુછવાની વાતને સુદ્ધાં દૂર મુકી બેઠા હતા. હરએક જણ પિતાપિતાની દુઃખી સ્થીતિમાં ડુબેલું અને આ જીન્દગીથી નાઉમેદ થયેલું હતું. એ જીવતાં કહેવાતાં એટલું જ, બાકી હતાં મુડદાંધી પણ કનિષ્ટ. નહોતી કોઈના દીલમાં કશી હિંમત, કે નહતું કેઈના હાથ પગમાં બીલકુલ કૌવત. કે પોતે દુઃખને ખાટલ લઈ પોતાના ઘરમાં પડેલું હતું, તે કોઈ પિતાના સંબંધીની એવી સ્થિતિ થયે એની સારવાર કરવામાં, તે કઈ એ નિર્દય મરકીના ભાગ થઈ પડેલાને સંભારી સંભારી રડવા કુવામાં પડેલું હતું. એ વખતના સઘળા “ કેસો ” ખરેખરા અણુચિતવ્યા હતા. નહિ કારણ કે નહિ સબબ, સાજાંતાજાં ચાલતાં હાલતાં એકાએક આરોમાં વિશ્ન આવતું ને પહેલેજ સપાટે શુદ્ધબુદ્ધ ઉડી જતી. જે ભાગ્યને બળે કઈ બચવા પામતું તે પામતું. નહિંતર જેવી તબીઅત નરમ પડતી કે સમજવું કે મૃત્યુ આવીને હમણ ઉભું રહેશે, હમણાં જ મૃત્યુના પંજામાં ફસાઈ પડ

Page #8

૩ર
આત્માનન્દે પ્રકાશ
વાનુ છે. નહાતા મળતા વીલ' કરવા ઈચ્છનારને વીલ ’ કરવાના પણ વખત; દિવસ બે દિવસમાં માંદગી, દવા, પશ્ચાતાપ અને મૃત્યુ સાજાણે એકીવખતેજ પધારેલાં હાયની એમ દેખાવ થયું જતે ને પડદો પડી જતેા. ટુંકામાં એ કેઇ એવી આકાશ પાતાળ એક કરી નાખનારી મરકી આવી હતી કે ઘેર ઘેર એનાં નામનાં રૂદન ચાલતાં. થોડા માસ આ આપત્તિ એ શહેરમાં રહી પરન્તુ એટલા અરસામાં તેા શહેર કઇ અર્ધ ઉપરાંત ખાલી થઇ ગયું. સેકડે. સ્ત્રીએ વિધવા થઇ ગઇ, હારા બાળકે માબાપ વિનાનાં થઈ ગયાં. જ્યાં પુછે ત્યાં કકળાટ ને ફરિયાદ શિવાય સાંભળવાનુ જ નિહં.
અહી કાળ ! તારી કુટિલ ગતિ છે, તને ઉલ્લંઘન કરવાને કેઇ પણ સમર્થ નથી. સહસ્ર નરપતિએ અને સેકડો ચક્રવર્તીને તે, વાયુ પ્રદીપનો નાશ કરે છે તેમ પ્રાણરહિત કર્યા છે. એક ક્ષણે જેઓ હસતાં અને ગાતાં દેખાય છે તે અન્ય ક્ષણેજ તારા ભક્ષ થઇ પડે છે, એવુ તારૂ કષ્ટપર પરાયુક્ત આચરણ છે. આમ જાણતાં છતાં ભાગેપભોગની લાલસાવાળા પ્રાણીઓ પેાતાના ઉત્તમ જન્મને વ્યર્થ નિર્ગપન કરે છે, ચિતામણિને કાચના કટકાની કિસ્મતે વેચી નાખે છે. ભવતા ઉચ્છેદ્યને અર્થ નથી ધ્યાતા પરમાત્માના ઉત્કૃષ્ટને, કે નથી ઉપાર્જત કરતા વર્ગનાદ્વારને ખુલ્લું મુકવાને સમર્થ એવા ધર્મને,
( અપૂર્ણ, ), તી.
સદ્ધાધરસરાજ.
ધર્મ શું ? જે આચરણને સર્વ સજ્જને પ્રશસે તે ધર્મ અને જેને નિર્દે તે અધર્મ; અથવા (૨) જેનાથી ઉદય તથા કલ્યાશુ થાય તેજ ધર્મ. અથવા (૩) જે કાર્ય આરંભથીજ ન્યાયયુક્ત

Page #9

સદૂધિરસરાજ, હિય તે ધર્મ, અથવા (૪) પ્રાણીમાત્રનું જેથી હિત થાય છે એવું સદાચરણ તે ધર્મ. અથવા (૫) જતુને દુર્ગતિમાં જતાં ધરી રાખે. ધારણ કરે-રક્ષણ કરે તે ધર્મ. આ છેલ્લી “ધર્મ” શબ્દની વ્યાખ્યા છે,
એવા વિશિષ્ટ ગુણયુક્ત “ધર્મ” માં કદિ પણ ઉત્તમ પુરૂએ પ્રમાદ ન કર, ન્યાયયુક્ત ઉપાવડે સમૃદ્ધિ મેળવવામાં પણ પ્રમાદ ન કરે; અને વિદ્યાભ્યાસમાં પણ પ્રમાદ ન કર."
વિદ્યા ભણવી (કે જ્ઞાન સંપાદન કરવું )તે અર્થ સહિત શીખવી. કેવળ મુખ પાઠ કરતાં શીખવું નહિ. કારણ કે અર્થ જાણ્યા વિના ભણ્યા ગણ્યાને લેશ માત્ર લાભ થતો નથી. અર્થ નહિં જાણનારને શાસ્ત્રમાં વૃથા ભાર ઉપાડનાર એક થાંભલા જે કહો છે.
વળી ભણવું તે વ્યાકરણ વિના વૃથા છે. એવું ભણવું લાગેલી હડીવડે નદીને તરવા જેવું, તથા પથ્ય પાળ્યા વિના આ પથ લેવા જેવું છે.
વિદ્યા મેળવવી તે કેવળ નિર્વાહ માટેજ નહિ પણ સર્વ પ્રકારનું જ્ઞાન તથા કુશળતા પ્રાપ્ત કરવા માટે છે. માટે નિર્વાહ પુરતી વૈદ્ય-વિદ્યા, વ્યવહાર શાસ્ત્ર, કૃષિશાસ્ત્ર, વ્યાપારશાસ્ત્ર, શિલ્પ શાસ્ત્ર, અને અનેક જાતની કળાએ, સામાન્ય નીતિ વગેરેનું જ્ઞાન સંપાદન કરી અવકાશને સમયે ઈતિહાસ, ચરિત્ર લેખન, ગાયનવિધા, તર્ક વિદ્યા ઇત્યાદિ શિખવા-સમજવા.
- આમ વિચારતાં શાસ્ત્ર અનન્ત છે, ને વિદ્યા ઘણું છે, આયુષ્ય છેવું છે ને તેમાં વિનો અનેક છે. માટે જેમ હંસપક્ષી દુધ મિશ્રિત જળમાંથી દુધને ગ્રહણ કરે છે તેમ એ સર્વમાંથી સાર ગ્રહણ કરે. ઉપર વિદ્યાઓ ગણાવી તેમનામાંથી એક સામાન્ય નીતિશાસ્ત્રનાં કેટલાંક વા –સૂત્ર, દેહન રૂપે નીચે પ્રમાણે કહ્યાં છે --
જદાનને શેર જરા સવંયા નિરનાર મહા પુરૂપિનું અનુસરણ કરવું. કદાચિત્ એ પૂરેપૂરું ન થઈ શકે તેવું હોય

Page #10

માત્માન પ્રકા,
તે થોડું ઘણું એમનું અનુસરણ કરવું. કારણ કે એમના માર્ગમાં છે ત્યાં સુધી તમે કલેશયુક્ત અવસ્થા નહિં અનુભવે.
પ્રત્યેક વ્યક્તિએ પ્રતિદિવસ પિતાનું ચરિત્ર વિચારવું કે એ તે પશુની સમાન છે કે સજજનેની તુલ્ય છે.
- સજજનેની જ બેસવું; સંગતિ પણ એમની જ રાખવી. ૧બી વિવાદ કે મૈત્રી પણ એ સજ્જનોની કરવી, દુર જનેની સાથે લેશ પણ કામ પાડવું નહિં.
દેશ ન કરનારા યાચન ન કરનારા, પરનિન્દા ન કરનારા અને વિના બેલાબે ન આવનારાઆવા પત્થર પણ દેવતા ચમાન સમજવા.
અભ્યાસ કરનારનું મુખં જતું રહે છે. જાપ કરનારનું પાપ ટળી જાય છે, માન રહેનારને કલહ બંધ થાય છે અને જાગ્રત રહેનારને ભય નાશ પામે છે.
વૈવનાવસ્થા જઈ વૃદ્ધાવસ્થા આવી હોય તે પણ ઉત્તમ પુ. એ હરેક પ્રકારે વિદ્યા ગ્રડણ કરવી. જો કે આ સમયે એનું ફળ મળતું નથી, તે પણ અન્ય જન્મને વિષે એ સુલભ થાય છે. - જેનું અનિષ્ટ ઇચ્છતા હો એવાનું પણ કરવું તે સદા પ્રિય જ. જુએ કે પારધી પણ મૃગને ઘાત કરવા માટે સુસ્વર ગાય છે. ' કનિષ્ટમાં કનિષ્ટ વ્યક્તિને પણ અપ્રિય વચન ન કહેવાની વાતને પુષ્ટિરૂપ વચન કહે છે કે પ્રહાર કર હોય ત્યારે એ પ્રિય બાલવું, પ્રહાર કરી રહ્યા પછી વળી વિશેષ પ્રિય બોલવું, અને શિર છેદ કરીને તે રૂદન સહિત અત્યંત પશ્ચાત્તાપ કરવે.
સજજનેની સલાહ લઈને સુવિચાર પૂર્વક કરેલે બુદ્ધિશાળી પુરૂષને સુકન્યને પ્રારંભ નિઃસંશય મોક્ષ પ્રાપ્તિરૂપ કાર્ય શિકિને આપનારે છે.
લેશ માત્ર કામ નહિ કરતાં આળસયુક્ત જીવન નિર્ગ

Page #11

સĂધરસા
34
મન કરનારાજ અર્થસંપત્તિ પ્રાપ્ત કરતા નથી એમ નથી; પરન્તુ શઠ પુરૂષા, માચાકષટવાળા અને લેાક અવાજથી ડરનારા પશુ એ ( અર્થ ) મેળવી શકતા નથી. વળી એનાપર વાટ એઇને બેઠેલાથી તે એ અર્થ-લક્ષ્મી પરામુખજ રહે છે.
સમુદ્ર જળને અર્શી નથી છતાં નિરન્તર જાય છે; માટે એ પરથી શિક્ષાએ કુણુ કરવી કે પાત્ર થવા પ્રયત્ન કરવા કારણકે ચેન્ય પાત્ર પાસે આવી રહે છે.
કદાચિત્ કાકતાલીય ન્યાયે એટલે અચાનક અપાત્ર-જનને પ્રેમ કરતી જણાય તે એના અર્થ એ તે એના સ્ત્રીપણાના ચપલ સ્વભાવ છે.
જળથી ભરાયે પ્રત્યેકે ચાગ્ય
સૂ ંપત્તિ સર્વદા
જવલ્લે લક્ષ્મી એટલે લેવા જે
તમે કેઇ કાર્ય મનમાં ધાર્યું હોય અથવા તેા કામ કાર્ય વિષેની ઘટના કર્યા કરતા હા તે! તમે એમાં અવશ્ય વિજયી નિયડશે એમ સમજો; પરન્તુ તેની શરત એટલી સાથે ખરી કે એનાથી કટાળીને પાછા ન ફરતાં આગ્રહુથી માઁડયા રહેવુ
અજ્ઞાનને તમારાથી નિરન્તર દૂર રાખેા, પ્રમાદને તે તમા રામાં પ્રવેશજ ન કરવા ઘા. યચિત તમારૂં જ્ઞાન છે તે સમુદ્રની પાસે એક બિન્દુ માત્ર છે, તેના મદ કદાચિત્ પણ ન કરો. કારણકે એ ત્રણ વાનાંએ હજારે ને! સદ્ગાર કર્યા છે.
મનુષ્ય જાતને પોતાના મિત્ર-સ્વજન કે બંધુઓના સ્નેહની, પેાતાની બુદ્ધિની અને ધૈર્યની ખરી કસોટી આપત્તિ સમયેજ થાય છે. પ્રારંભમાંજ વિપત્તિના પ્રતિકાર કેમ કરવે! એનું ચિન્તવન કરવું કારણ કે વ ઘર લાગ્યા પછી કૃપ ખાદાવે, આગ એ કેમ એલાશે રે
અન્યાયમૂલક વૈભવ કરતાં દારિદ્રય સારૂં, કારણ કે શરીર પણ પીનતા કરતાં કૃશતાથી શાભે છે.
કાઇપણુ કાર્ય પરીક્ષા કયા વિના ન કરવું; પણ પૂર્ણપણે પરીક્ષા કે તપાસ કરીનેજ કરવું, જેથી પાછળથી પશ્ચાત્તાપ ન કરવા પડે.

Page #12

આત્માનન્દ પ્રકાશ પારકા તુચ્છગુણેને વિષે બહુ રાગ, અને પિતાના ઉત્તમ ગુણેને વિષે પણ સંતોષ નહિં- એવા પ્રકારને સાધુ જનેને મન ને વિવેકાય છે.
- સાધુજને અન્ય વ્યાપારથી પરામુખ છતાં પણ, પોપકાર રૂપી વ્યાપારના ભારને વહન કરવાને સદા ઇચ્છતુર અને શક્તિમાન છે.
સ્વભાવતઃ શુદ્ધ એવા સાધુજનોના ચિત્તને કેઈપણ ઉપાધિ વિકાર કરી શકતી નથી, તેથી અન્યવર્ણન એગથી પિતાને સ્વભાવ ત્યજી દેનાર એવા સ્ફટિક રત્નથી પણ અધિક છે.
જેમ વિધાતાએ સજજનેને સરજીને આપણા પર ઉપકાર કર્યો. છે; તેમ દુજને સરજીને પણ સજજને પર ઉપકાર કર્યો છે કારણ કે અધકાર શિવાય ચંદ્રમાની અને અન્ય કાચની ગેરહાજરીમાં મણિની કિસ્મત થતી નથી.
બહારથી કોમળ વાર્તાલાપ કરતા પણ અન્તઃકરણને વિષે કઠિન એવા શઠ લોકોથી ભુલાવામાં પડતા નહિં. શેવાળથી શેતા એવા પત્થર પર પડવું એ કેવળ દુખનું જ કારણ છે.
ગુણેની નિન્દા કરનાર બળ પુરૂષની લક્ષ્મી-આબરૂ પની પિઠ દિવસ પર્યન્તજ રહેવાની. દિવસ પૂર્ણ થયે જેમ કમળ મુદ્રિત થઈ જાય છે, તેમ એવા લેકે પણ પિતાને દિન (ઉદય) પર્ણ (અસ્ત) થયે છતે શભા રહિત થાય છે.
ભલેને નીચ માણસ કદાપિ ઉચ્ચાસન પર બેસે પણ તેથી પુરૂષેના ચિત્તને લેશ પણ ચમત્કાર નહિ લાગેઃ સુવણના મેરૂ પર બેઠેલે દીન કાકપક્ષી કાક જ રહેવાને.
સપુરૂની વૃત્તિ ગંગા નદી જેવી છે, અને બળ પુરૂષેની વૃત્તિ યમુના નદી જેવી છે, તેમના સંગમરૂપ તીર્થને વિષે મજજન કરાવીને તમારા પ્રપ–લેખ આદિને વિશુદ્ધ કરે.
ધનવાન, વિદ્યાવાન, રાજા, નદી અને વૈઘ એ પાંચ જે ગ્રામ કે નગરમાં ન હોય ત્યાં એક પણ દિવસ વાસ કરે નહિ.

Page #13

સદ્ધ રસરા, તેમજ જ્યાં કેઈ નાયક ન હોય ત્યાં, અને જ્યાં બાળ નાયક હોય ત્યાં, તેમજ જ્યાં સ્ત્રી નાયક હોય ત્યાં પણ રહેવું નહિ.
પરદ્રવ્યને વિષે અનભિજ્ઞપણું, સર્વ સને વિષે મિત્રભાવ અને કર્મના ફળ મળે છે એવી શ્રદ્ધા–એ ત્રણે વાનાં નિત્ય મનને વિષે ચિંતવવા.
પ્રાણાતિપાત એટલે જીવહિંસા, સ્તન્ય એટલે ચેરી અને પદારાગમન એટલે પરસ્ત્રીસેવન–એ ત્રણ મડા પાપ આ કાયાએ સર્વદા વર્જવાં.
કાલે કેનું શું થશે એમ કઈ જાણતું નથી. (આવતી) કાલે કરવાનું છે તે આજે જ કરવું.
આ લેક અને પરલેક–ઉભયને સુખકર્તા એવું જે કાર્ય હેય તેજ સર્વદા આચરવું, ઈતરને ત્યાગ કરે.
મનુષ્ય માત્ર સુખી થવા માટે અનેક પ્રયત્ન કરે છે, તેમાં પ્રથમ અવસ્થામાં વિદ્યાભ્યાસ કરી મનને કેળવે છે. મન કેળવવાની સાથે તન પણ કેળવવાની આવશ્યકતા તરફથી સ્વીકારાઈ ચુકી છે. કારણ કે મનની અસર તન ઉપર અને તનની અસર મન ઉપર થતી જણાય છે. એ ઉભયની પ્રસન્નતા એમ એક બીજાને આભારી છે, માટે શરીરની જે ચેષ્ટા હિત કરનારી, દઢતા દેનારી અને બળ વધારનારી હોય, તે અવશ્ય થેડી ડી કરવી. કારણ કે એ ચેષ્ટા જેને કસરત કહે છે, તે શરીરમાં હલકાપણું, કામ કરવાનું સામર્થ્ય અને શ્રમ સહુનકરવાપણું ઉત્પન્ન કરે છે.
વળી વ્યવહારમાં સુખી થવાની ઈચ્છા હોય તે રાજ્ય વિરૂદ્ધ આચરણ કદિ પણ કરવું નહિ; કારણ કે એમ કરવાથી રાજ શિક્ષાને પામીને દુઃખી થવાય છે.
વળી વ્યવરમાં કુળના બચાવ માટે એકને, ગામના બચાવ માટે કુળને, દેશના બચાવ માટે ગામને અને પોતાના બચાવ માટે પૃથ્વીને પણ જરૂર પડે તે ત્યાગ કરે.

Page #14

૩.
આત્માનન્દ પ્રકાશ
મિત્રતા કરવી તે પાતાથી સમાન કે અધિક ગુણવાળાની કરવી; કારણુ કે એએજ વિશ્રાન્તિના હેતુ છે. વળી જેની પાસે પેતે પોતાના સુખદુઃખની વાત કરી શકે એવાનીજ મૈત્રી કરવી. કારણ કે પાણીના છાંટારૂપ મિત્ર મળવાથી જેમ દુધના ઉભરા એસી જાય છે, તેમ મિત્ર પાસે વાત કરવાથી મન શાંત થાય છે. સત્પુરૂષની મિત્રાઈ વિષે એ મેધક દૃષ્ટાંત સાંભળે એ દૂધે પેતામાં મળેલા જળને પ્રથમ પાતાના સર્વ ગુણ આપ્યા, તે જળે પણ ઉષ્ણુ થવા અગ્નિપર મુકેલું દુધ ઉષ્ણુ થતુ જેઈ પોતાના આત્માને અગ્નિમાં હામ્ય, અર્થાત્ પોતે મળવા માંડયું, ત્યારે દુધે પણ મિત્રની આપત્તિ જોઇ અગ્નિને શીત કરવા તેની કને જવાનુ` કર્યું, અથાત્ ઉભરાવા માંડયું. પશુ પુનઃ જળરૂપ મિત્રના સહવાસ થવાથી ( ભળવાથી ) શાન્ત થયું. આવી સત્પુરૂષોની મિત્રાઇ હેાય છે.
પેાતામાં પરોપકાર, ઇન્દ્રિયનિગ્રહ, શાર્ય, વિજ્ઞાન, વિનય તથા નીતિરૂપ ગુત્ર હોય, તેમાં વિસ્મય પામવુ' નિહ. કારણ કે વસુંધરા મહુરત્ના છે.
વ્યવહારમાં અત્યન્ત સરલપણે વર્તવુ'નિરુ; કારણ કે વનમાં જઇને જોશે તે માલમ પડશે કે ત્યાં સરલ એટલે સીધાં વ્રુક્ષેા કપાય છે અને વાંકાચૂકા કાયમ રહે છે.
વખત
વખત નીમી કાર્ય કરવાં, કયારેય અન્યથા કરવાં નહિ. કારણ કે વખત નીમ્યા વિતા કાર્ય કરવાથી કાયાને વિષે ગુચવા ઉત્પન્ન થાય છે, અને એક પણ કાર્ય સિદ્ધ થતું નથી. આંધીને કાર્ય કરવાથી સર્વ કાર્ય ફતેહમદપણે પાર ઉતરે છે. એટલુંજ નહિં પણ રમત ગમત ને ફુરસદનો વખત પણ વધે છે, જે બુદ્ધિમાન્ જને કાવ્યશાસ્ત્રના વિનેદમાં નિર્ગમન કરે છે.
આપણું ખેદ પામેલું ચિત્ત સુભાષિત લેાક—કાવ્યાદિવડ પ્રસન્ન થાય છે, અન્યનું સુભાષિત સાંભળવા ઇચ્છે છે, અને અ જ્ઞાની તથા જ્ઞાનીને પણ સુભાષિતÝ વશ કરી શકે છે. માટે મનુષ્યોએ અવશ્ય સુભાષિતને સંગ્રહ કસ્યા,

Page #15

કેન્ફરન્સનાં તત્વો.
Te
છેવટ ગુણુગ્રાહી જન જ સુખી થાય છે, માટે સર્વ સ્થળેથી ગુરુ ગ્રજી કરવેા, દુશ્રુતિ છેડી સુચરિત વ્રતુણુ કરવાં,
તત્રી.
કેન્ફરન્સનાં તત્વા.
( અનુસધાન ગયા અોડ માસથી. ) કન્ફરન્સનું પાંચમું તત્ત્વ એકય છે.
એ તત્ર સર્વ Õામાં પ્રથમ પદે આવે છે, જયાં સુધી એકય એકય. તત્ત્વ ન હેાય, ત્યાં સુધી કોઈ પણ કાર્ય સિદ્ધ થઇ શકતુ નથી. ઐકયના માથી સર્વ પ્રકારના કાર્યો સિદ્ધ થાય છે, તેથી એકય એ દિવ્ય ગુણ કહેવાય છે. જે જનસમુદાય એકયબળવાળેા હશે, તે સદા વિજયી થશે. ઐકય મળના પ્રભાવથી અનેક દેશ વિજયી થાય છે, અને મહાન્ સત્તા પશુ તેના બળ ાગળ નિર્બળ થઈ ગએલી છે. ચૂરાપની અંળવતી પ્રજા શીયાને જાપાને પરાભત કરી, તેનુ” કારણ એકય છે. જાપાની પ્રજા પેાતાના ઐકય અળે કરી સર્વ રીતે વિજયવતી થયેલી છે, તેથી આપણે એ એકય ગુણુ સપાદન કરવાને તત્પર રહેવાનું છે. જો આપણામાં એ મહત્ તત્ત્વ રહેલું હશે, તે આપણી કેન્ફરન્સ સદા વિજયવતી થયા કરશે. જો આપણી કાન્ફરન્સને વિજય, ઉય, સામર્થ્ય, પ્રભાવ અને મહુત્તા વિગેરે પ્રાપ્ત કરાવવા હોય તે તેને આપણે ય ખળ અર્પણ કરવું. એકયબળદે મળતી થયેલી કાન્ફરન્સ તે મેળવવાને સમર્થ થઇ શકશે. એ ઐકયતત્ત્વના દ્રવ્યઐકય અને ભાવઐકય-એવા એ પ્રકાર છે. દ્રષ્ય ઐકય એ વસ્તુતઃ ફળદાયક થઈ શકતુ નથી. કારણુ કે તેની અંદર ખાાભાવ રહેલે છે. જ્યારે એક્ત્તામાં માહ્યભાવ એવામાં આવે છે, ત્યારે તે સર્વ રીતે નિષ્ફળ નીવડે છે. ઉપર ઉપરથી સબધ દર્શાવનારા અને કૃત્રિમ એકતા અતાવનારા લેાકેાની

Page #16

આત્માનન્દ પ્રકાશ પિતાના શુદ્ધ વિચાર પ્રગટ કરવા જોઈએ. જે હૃદયમાં કઈ પણ જાતની સ્વાર્થ વૃત્તિ હેય તે તેવા હદયમાંથી અશુદ્ધ વિચારોજ પ્રગટ થવાના; અને જે વિચારની અશુદ્ધિ છે તે કાર્ય સિદ્ધિમાં અંતરાય ઉત્પન્ન કરનારી છે.
આથી નિઃસ્વાર્થપણાનું ઉત્તમ તત્વ કોન્ફરન્સના ઉપાસકોએ સર્વદા સેવવું જોઈએ. જે તેમનામાં નિઃસ્વાર્થતાનું ઉત્તમ તત્વ પ્રગટ થશે, તે પછી તેમની શુદ્ધ ઈચ્છા પરાર્થમાં પ્રવૃત્તિ કરશે, એટલે કાર્ય સિદ્ધિ અવલંબે થયા વિના રહેશે નહિ.
શુદ્ધ ઈચ્છા એ દિવ્ય વસ્તુ છે. હદયના ઊંડા પ્રદેશમાંથી શુદ્ધ ઈચ્છા પ્રગટ થાય છે. “ હું મારા સાધર્મ બંધુઓનું કેલ્યાણ કરૂં; મારા ધર્મને, મારા ધર્મ જ્ઞાન, અને મારી કોમને ઉદય થવામાં હું પ્રયત્ન કરૂં. ”આવી શુદ્ધ ઈચ્છા જે દરેક પ્રતિ નિધિના હૃદયમાં પ્રગટ થાય, તે આપણું કન્ફરસ મડાભારત કાર્ય કરવાને સમર્થ થાય એ નિઃસંદેહ વાર્તા છે.
શુદ્ધ ઈચ્છાનું સામર્થ્ય આ જગતમાં કેટલું છે તે મનુષ્ય જાવૃતાં નથી. પવન, વરાળ, અને વીજળીનું અસાધારણ સામર્થ્ય પણ શુદ્ધ ઈછાના સામર્થ્ય આગળ કશી ગણત્રીમાં નથી. મનુષ્ય આજ સુધીમાં જે આશ્ચર્યકારી સામર્થ્ય મેળવ્યું છે, હાલ મેળવે છે અને ભવિષ્યમાં મેળવશે તે સર્વ શુદ્ધ ઇચ્છાને જ પ્રભાવ છે. જયાં એવી શુદ્ધ ઈચ્છાને અભાવ હોય છે, ત્યાં ઉન્નતિ અટકે છે. જેમ જેમ શુધ્ધ ઈચ્છા પ્રબળ થતી જાય, તેમ તેમ ઉન્નતિના વેગનું બળ પણ વધતું જાય છે, અને શુદ્ધ ઇચછાને દબાવવાને જેમ જેમ અધિક પ્રયન તેમ તેમ ઉન્નતિના વેગનું પાછું હડવું થતું જાય છે. તેથી નિઃસ્વાર્થ વૃત્તિની સાથે સંબંધ રાખનારી શુધ્ધ ઈચ્છાને નિરતર અન્તઃકરણને વિષે સ્થાન આપી કોન્ફરન્સના હિતના આ છઠ્ઠા તત્વમાં સદા પ્રયત્નશીલ રહેવું.

Page #17

ધર્મની ખરી ચી. ધર્મ રત્નની પ્રાપ્તિને માટે અવશ્ય પ્રાપ્ત
કરવા ચોગ્ય ગુણ. (ધર્મની ખરી કુંચી.)
(ગયા અસ્થી ચાલુ. ) ઉક્તગુણભૂષિત ભવ્ય સર્વેએ શુદ્ધ ધર્મની પ્રાપ્તિ માટે શુધ્ધ સંયમ ધારી ગુરૂ પાસે સુશ્રષા પૂર્વક ધર્મનું સ્વરૂપ માં ભળવા અને તેનું મનન કરવા સાથે યથાશકિત તેનું પરિશીલન કરવાનો પ્રયત્ન સેવવો જોઈએ. તે ઘમ મુખ્યપણે બે પ્રકાર છે. દેશવિરતિ ધર્મ અને સર્વ વિરતિ ધર્મ, દેશવિરતિ ધર્મના અધિકારી ગૃહસ્થ લેક હોઈ શકે છે, અને સર્વ વિરતિ ધર્મના અધિકારી સાધુ મુનિરાજ હોઈ શકે છે. સ્થલ થકી હિંસા, અસત્ય, અદત્ત, મૈથુનને ત્યાગ અને પરિગ્રહનું પ્રમાણ કરવા રૂપ પાંચ અણુવ્રત, દિગવિરમણ, ભેગે પગવિરમણ અને અનર્થ દંડ વિરમણું રૂપ ત્રણ ગુણવત; તથા સામાયક, દેશાવગાસિક, પિષધ અને અતિથિસંવિભાગ રૂપ દ્વાદશત્રત ગૃહસ્થ (શ્રાવક) ને હેઈ શકે છે. સાધુ મુનિરાજને તે સર્વથા હિંસા, અસત્ય અદત્ત, અબ્રહ્મ તથા પરિગ્રહના પરિહારથી અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય બફાચર્ય અને અસંગતા રૂપ પાંચ મહાવ્રતે પાળવા સાથે રાત્રીજનને સર્વથા ત્યાગ કરવાનું હોય છે. (વિવેકવંત ગૃહસ્થ પણ રાત્રીભજનને ત્યાગ જ કરે છે ) તે ઉપરાંત સાધુ મુનિરાજને નીચેની દશ શિક્ષા સંપૂર્ણ રીતે પાળવાની હોય છે, અને ગૃસ્થને બની શકે તેટલા પ્રમાણમાં તે પાળવાની હોય છે.
૧ ક્ષમા-અપરાધિ જીવેનું અંતઃકરણથી પણ અહિત નહિ ઈચ્છતાં જેમ સ્વાહિત થઈ શકે તેમ સહનશીલતાપૂર્વક ઉચિત પ્રવૃત્તિ યા નિવૃત્તિ કરવી અને જીનેશ્વર પ્રભુના પવિત્ર વચનને તે મર્મ સમજીને અથવા આત્માને એજ ધર્મ સમજીને સહજ સહનશીલતા ધારવી તે.

Page #18

માત્માનન્દ પ્રકાશ
૨ મૃદુતા-જાતિમા, કુળમદ, બળપ્રદ, પ્રજ્ઞામદ, તપમદ, રૂપમદ, લાભમદ અને એશ્વર્યમદનું સ્વરૂપ સારી રીતે સમજી, તેથી થતી હાનિને વિચારી તે સંબંધી મિથ્યાભિમાન તજીને નમ્રતા યાને લઘુતા ધારણ કરવી; ગુણગુણીને દ્રવ્ય ભાવથી વિનય સાચવ, તેની ઉચિત સેવા ચાકરી કરવી, તેમનું અપમાન કરવાથી સદંતરે દૂર રહેવું; વિગેરે નમ્રતાના નિયમે ધ્યાનમાં રાખીને સ્વપરની પરમાર્થથી ઉન્નતિ થાય એ સતત ખ્યાલ રાખી રહેવું તે.
૩ સરલતા–સર્વ પ્રકારની માયા તજી નિષ્કપટ થઈ રહેણું કહેણી એક સરખી પવિત્ર રાખવી. જેમ મન વચન અને કાયાની પવિત્રતા સચવાય, અન્ય જનેને સત્યની પ્રતીતિ થાય તેમ પ્રયત્નથી ઉપગ સાધ્ય રાખીને વ્યવહાર કરે તે.
૪ સંતેષ-વિષય તૃણને ત્યાગ કરી તે માટે થતા સંક૯પવિકલ્પોને સમાવી દઈ સંતુષ્ટવૃત્તિને ધારણ કરી સ્થિર ચિત્તથી સમ્યગૂ દર્શન જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયીનું સેવન કરવું તેમજ સર્વ પાપ ઉપાધિથી નિવર્તવું તે.
- ૫ તપ-મન અને ઇનિા વિકાર દૂર કરવા તેમજ પૂર્વ કર્મને ક્ષય કરવા સમતા પૂર્વક બાહ્ય અને અત્યંતર તપનું સેવન કરવું. ઉપવાસ આદિક બાહ્યપ સમજીને સમતાપૂર્વક કરવાથી જ્ઞાન ધ્યાન પ્રમુખ અત્યંતર તપની પુષ્ટિને માટે જ થાય છે. તેથી તે અવશ્ય કરવા ગ્યજ છે. તપથી આત્મા કંચન જે નિર્મળ થાય છે.
૬ સંયમ-વિષય કષાયાદિક પ્રમાદમાં પ્રવર્તતા આત્માને નિયમમાં રાખવા યમનિયમનું પાલન કરવું, ઇદ્રિનું દમન કરવું, કથાય ત્યાગ કરે અને મન વચન કાયાને બનતા કાબુમાં રાખવા તે.
૭ સત્ય-સહુને પ્રિય અને હિતકર થાય એવું જ વચન વિચારીને અવસર ઉચિત લવું, જેથી ધર્મને કઈ રીતે બાધક ન આવે તે.
૮ શાચ-મન વચન અને કાયાની પવિત્રતા જાળવવાને બન

Page #19

પ્રસ્થાવલોકન તે પ્રયત્ન સેવ્યા કરે. પ્રમાણિકપણે જ વર્તવું. સર્વ જીવને આત્મસમાન લેખવા. કોઈની સાથે અંશમાં પણ વૈર વિરોધ રાખવે નડુિં. સહુને મિત્રવત્ લેખવા, તેમને બનતી સહાય આપવી અને ગુણવતને દેખી મનમાં પ્રમુદિત થવું-–પાપી ઉપર પણ વૈષ ન કરે તે.
૯ નિષ્પરિગ્રહતાજેથી મૂછ ઉસન્ન થાય એવી કોઈ પણ વસ્તુને સંગ્રહુ નહિં કરે. પરિગ્રહને અનર્થકારી જાણી તેનાથી દૂર રહેવું, કમલની પેરે નિલેપ પણું ધારવું, પરસ્પૃહાને તજી નિપૃહપણું આદરવું.
૧૦ બ્રહ્મચર્ય-નિર્મળ મન વચન અને કાયાથી કિપાકની જેવા પરિણામે દુઃખદાયક વિષયરસને ત્યાગ કરી નિર્વિવયપણું યાને નિર્વિકારપણું આદરવું. વિવેક રહિત પશુની જેવી કામ કડા તજી સુશીલપણું સેવવું. લજજાહીન એવી મિથુનકીડાને ત્યાગ કરી આત્મ રતિ ધારવી તે.
આ દશવિધ ધર્મશિક્ષાનું શુદ્ધ શ્રદ્ધાપૂર્વક સેવન કરવાથી કેઈપણ જીવનું સહજમાં કલ્યાણ થઈ શકે છે. માટે તેનું યથાવિધ સેવન કરવાની અતિ આવશ્યક્તા છે. સમ્યગ દર્શન જ્ઞાન અને ચારિત્ર એ જ મોક્ષને ખો માર્ગ છે.
સન્મિત્ર વિજયજી.
ગ્રન્થાવલોકન. આમપ્રકાશ–જેનાવડે આત્મા પ્રકાશ પામે એ આ આત્મપ્રકાશ ગ્રંથ વૈરાગ્ય સંવેગ નિર્વેદ દ્વારા મેક્ષ આરાધવામાં સહાયભૂત થવા માટે ગનિષ્ઠ મુનિરાજ મહારાજ શ્રી ૧૦૦૮ બુદ્ધિસાગરજી એ દુહામાં રચી સર્વ સામાન્ય જીવેને ભણવા-વાંચવામાં વિશેષ ઉપયોગી થાય એમ જાણી વિવેચન સહિત તૈયાર કરેલો છે.
સર્વ ભવ્યજને પિતાના આત્મ સ્વરૂપને ઓળખે, અને ઓળખીને ઈષ્ટ કરની સન્મુખતાથી ભવભ્રમણને યુદ કરે એ

Page #20

આત્માનન્દ પ્રકાશ,
આ ગ્રંથ રચવાને કર્તાને ઉદેશ છે. શ્રી સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ યથા તથ્ય આત્મસ્વરૂપ જાણું સૂત્રને વિષે ઉપદિલ્યું છે તે સૂરૂપી સમુદ્રમાંથી આ ગ્રન્થ ઉદ્ધરીને સર્વ વ્યક્તિને મેક્ષાધિકારી થવાને યેગ્ય કરવાને આ ગ્રંથ રચવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથ અધ્યાત્મ શાસ્ત્રને છે અને એમાં અધ્યાત્મજ્ઞાનનું વિશેષ વિવેચન કર્યું છે. પ્રારંભમાં અહંવૃત્તિનું સ્વરૂપ બતાવી, આગળ એ વૃત્તિના નાશને અર્થે પદ્રવ્ય અને સાત નયની ઓળખાણ કરાવી છે. વળી પ્રાતે જ્ઞાન અને કિયા ઉભયની એકત્રતાજ મુક્તિપ્રદ છે એમ સમજાવી પરસ્પર કિયા અને જ્ઞાનનું પરમ આત્માનન્દ ઉપન્ન કરનારું માહાભ્ય વર્ણવ્યું છે.
હાલના સમયમાં એકાન્તમિથ્યાત્વના અધ્યાત્મ ગ્રંથ વાંચી શુષ્કજ્ઞાની બની વ્યવહાર ક્રિયાથી ભ્રષ્ટ થઈ ફરનારાને આ ગ્રંથ ઉચ્ચ વિચારો આપી તત્વનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજાવશે અને ધર્મ કિયામાં વિશેષ રૂચિ કરાવશે.
જેવી રીતે તત્રભવાન્ મુનિરાજે આ ઉત્તમ ગ્રંથ પિતે રચીને, તેવી જ રીતે પ્રસિદ્ધ કર્તા માણસાના શેડ વીરચંદભાઈ કૃષ્ણાજીએ પણ વિના મથે આપવા માટે આ ગ્રંથ છપાવી ધરૂચિ છ પર એક મહેટે ઉપકાર કર્યો છે.
ચચાપત્ર. મહેરબાન આત્માનદ પ્રકાશના અધિપતિ સાહેબ, નીચેને લેખ સાર્વજનિક લાભને ખાતર દાખલ કરી ઉપકૃત કરશે.
ખાંડ અને કેશરની અપવિત્રતાને સવાલ લાંબા વખતથી ચકડળે ચઢેલે છે, અને કેટલાક હિંદુભાઈઓએ સ્વદેશી ખાંડ વાપરવાનું પ્રાયઃ ચાલુ કરી દીધું છે; એ ખાંડ વિદેશી ખાંડને મુકાબલે બહુ મેંઘી માલમ પડવાથી તથા પરદેશી ખાંડ અપવિત્ર છે કે નહિ, અને અપવિત્ર વસ્તુ સાથે સમેલન થયા પછી અમુક

Page #21

ચર્ચાપત્ર,
કિયા થયા પછી તે દેષ પાત્ર રહે છે કે કેમ ? વળી વિદેશી ખાંડને કેટલાક કારખાનાવાળા રૂપાંતર ફેરવી મેઘે ભાવે સ્વદેશી ખાંડ તરીકે વેચવાનું માનવામાં આવે છે, તે બધી બાબતમાં કેટલી સચ્ચાઈ છે, તે નકકી કરવું બહુ અગત્યનું છે. જેમાં આ સવાલ કેકવાર હાથ ધરવામાં આવે છે, વળી પડતા નાંખવામાં આવે છે, પણ એકજ નિર્ણય થઈ આખી હિંદુસ્તાનની જેના કામ માટે એકજ નિશ્ચય થાય એવાં સાધને એકત્ર થયાં નથી.
કેશરના સંબંધમાં પણ અનેક બાબતે વિચારવાની છે. માંસ, ચરબી અથવા સ્પીરીટ (દારૂ)ને ભેળ થાય છે કે નહિ, અને થાય છે તે કેવે પ્રકારે કયા કેશરમાં કરવામાં આવે છે, તેને નિશ્ચય પણ છે જરૂર છે, તેમજ કાશ્મીર અથવા ઈરાનનું કેશર શુદ્ધ અને ઇતર કેશરના મુકાબલે એગ્ય ભાવે અને જોઈએ તેટલું સહેલાઈથી મળી શકશે કે નહિ વગેરે બાબતે પણ વિચારવાની છે.
આ બાબતેને નિશ્ચય થયા પછી પણું તેને અમલ કરવાને જનના મેટા જમણવારો સ્વામીવત્સલે અને ભાતામાં તેવી ખાંડ ચાલુ કરવાની શક્યતા માટે અને તીથમાં તેમજ દેરાસરમાં કેશર ચાલુ કરવા માટે તે તે સંસ્થાઓના વહીવટ કર્તઓની સંમતિની પ્રથમ જરૂર પડશે. તે કાર્ય પાર પાડવા માટે દરેક તિર્થ અને મોટા શહેરના આગેવાનું એક મહાન કમીશન નીમવાની પૂરી આવશ્યકતા છે, પણ એ કમીશન આગળ એ બાબતને લગતા સંપૂર્ણ સાધને, જેવાં કે બંને પક્ષની દલીલે, પૂરાવાઓ, સટીફિકેટે, રિટી પ્રમાણિક પુસ્તકોના આધારે વગેરે રજુ કરવું એ પ્રથમ જરૂરનું હોવાથી શ્રી જૈન (વેતાંબર) કેન્ફરન્સ હાલમાં “સક્કર (ખાંડ ) કેશર પરીક્ષક કમીટી” નામની કમીટી નીમી છે.
એ કમીટી હાલ તુરત ખાંડના સંબંધમાં અત્રેના તેમજ પરદેશના કારખાનાવાળાઓ સાથે, તેમજ એ બાબતમાં ઉત્તર હિંદમાં ઘણું સભાઓ ભરાઇ છે તેને હવાલે મેળવવા માટે અને

Page #22
48 આત્માનઃ પ્રકાશ, અશુદ્ધતાના સંબંધના પ્રમાણેની પુષ્ટિની તેમજ વિરોધની દલીલ એકઠી કરવા માટે પત્ર વ્યવહાર કરશે. વળી સ્પેનના અને અત્રેના કેશરવાળાઓ સાથે, સ્પેન, ઈરાન, કાશ્મીર, આદિના કેન્સલ અને રાજકર્તા સાથે દેશી કેશર વેચનારાઓ સાથે અને એ બાબત પર અજવાળું પાડવાને જેની પાસે સાધન હોય તેઓ સાથે પત્ર વ્યવહાર કરી જોઇતી વિગત મેળવી જુદા જુદા નમુનાઓનું પૃથક્કરણ કરાવી જોઈતી બાબતે એકઠી કરશે. એ કમીટીએ પિતાનું કાર્ય ચાલુ કરી દીધેલું હોવાથી આ પન વગવાળા પત્ર મારફત દરેક ધર્મિષ્ટ ભાઈ પછી ગમે તે જાતિના હોય તેઓને અરજ કરવામાં આવે છે કે એ બે વસ્તુના સંબંધમાં તેઓ પાસે જે જે પ્રકારનું રેકર્ડ, સાધન, લેખ, પુરાવા આદિ હેય તે સ્વાર્થ રહિતપણે દેવ સેવા અને આહાર શુદ્ધતાના બારીક ધાર્મિક સવાલ પર લક્ષ આપી, દરેકે પોતાનું કર્તવ્ય રામજી, લખી મેકલવા કૃપા કરવી. કમીટી એ વિષયના અભ્યાસીઓની સલાહ પણ લેશે, તેમજ જરૂર પડશે તે બંને પક્ષના વિચાર ધરાવનારાઓની અત્રે તેમજ બહાર ગામ જુબાની પણ લેશે. એવી સ્વતંત્ર જુબાની આપનારા ગૃહસ્થાએ પિતાના નામે ઠેકાણુ સહિત લખી મેકલવા મહેરબાની કરવી. જાતે તપાસ કરવાની સુચના આવશે તે ખાસ માણસ પણ મેકલી આપવામાં આવશે. લી, તા. મુંબઈ, પાધુણી. અમરચંદ પી. પરમાર, શ્રી જેન (વે.) કોન્ફરન્સ છે સેક્રેટરી, ઓફીસ, 5 શ્રી જન તાંબર કોન્ફરન્સની સક્કર (ખાંડ) કેશર પરીક્ષક કમીટી. For Private And Personal Use Only