Atmanand Prakash Pustak 004 Ank 10

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531046/1

Page #1

શ્રી peetasesesses 323223328 છે આત્માનન્દ પ્રકારો છે. ઉજારિ એક શિકાર કરી શકાય
એક ખુલાસે. અમે અમારું માગશર માસના અંકમાં જિનેશ્વર ભગવાનની પૂજમાં ચંદનની વપરાશ સંબંધી લખ્યું છે. પરન્તુ પ્રવર્તક શ્રીમદ્ કતિવિજયજી તથા મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી તથા મુનિરાજ શ્રી ભકિત વિજયજી આદિ તરફથી ખુલાસે આવ્યું છે કે,
सञ्चन्दः सकाश्मीरं विना न विरच्यते । એ પ્રમાણે આચારપદેશ ગ્રથ કહેવું છે. એને અર્થ એ છે કે કેસરમિગ્ર ઉત્તમ ચંદન વન પૂજા થાય નહિં).
- ૧ ગુણાકર સત્ શિવદાય ક. ૧ જગતમાં જન જે ભ્રમથી ભમે, ભવતણ ‘રસમાં રસથી રમે, પ્રભુ નહિં સુખ તે જન પામતાં, કદિ ન તે શરણે તુજ આવતાં. ૨
વચનથી જિન નામ મુખે કહો, ૧ સંસારરૂપ સાગરને તારનારા ૨ જગના કોના. ૩ પાપને હરનારા.૪ કૃપા-દયાને ધારણ કરનારા. ૫ કર્મને નાશ કરનાર. ૬ ગુની ખાણરૂપ, ૭મોક્ષને આપનારા. ૮ સંસારના સુખમાં, ૮ આનંદથી.

Page #2

૨૨૨
આત્માન પ્રકારા, "શ્રવણમાં જિન વાણું સદા ગ્રહે, મન ન તે હૃદયે જિનનું કરે, કરથકી જિન પજન આચરે. ૩
અક્ષય તૃતીયા. આ પવિત્ર તિથિનો મંગલમય દિવસ ભારત વર્ષ ઉપર પ્રખ્યાત છે. એ દિવસ વિચાર અને સ્મરણ કરવાથી પણ જેના પ્રજાના મનમાં આનંદ થાય તેવું છે. એ દિવસ જૈન ઇતિહાસમાં પ્રખ્યાત રીતે પવિત્ર ગણાયેલ છે. અક્ષય સુખ, અક્ષય સંપત્તિ, અક્ષય જ્ઞાન, અક્ષય દાન અને અક્ષય બેધ–એ સર્વ અક્ષય રીતે સંપાદન કરવાનું સાધન-એ અક્ષય તૃતીયાને દિવસ છે.
આ પવિત્ર મંગલમય દિવસની ઊત્પત્તિ આદિ પ્રભુના ઇતિહાસમાંથી થયેલી છે. જગન્ના મહેપકારી આદિ પ્રભુ અને શ્રેયાં કુમાર–એ ઉભય દિવ્ય નાયકોના વેગથી આ માંગલ્ય પર્વ પ્રગટ થયેલું છે. તેમાં એક સેવ્ય અને બીજે સેવક છે તથા એક દાતા અને બીજો દાન પાત્ર છે. એ દિવ્ય યુગલમાંથી આ પવિત્ર પર્વ પ્રચાર પામેલું છે.
જગત્પતિ આદીશ્વર ભગવાન્ જ્યારે પ્રથમ ચારિત્ર લઈ વિચરતા હતા, ત્યારે અજ્ઞાની લોકોએ પ્રભાવક પ્રભુનો અનગાર ધર્મ સમજ્યા વગર માત્ર ભક્તિ વશ થઈને તેમને હાથી, ઘોડા કન્યા, સુવર્ણ, મણિ, અને મુક્તાફલ વગેરે અર્પણ કરવા દોડતા હતા. જગત્પતિ અને અનુગાર પતિ પ્રભુ તેની ઉપેક્ષા કરતા હતા. કારણ કે, તે મહાનુભાવ ત્રિલે પતિ અને વિકાના રાજા હતા, તે છતાં તે મહાપદવી તૃણ બાદ ગણી અને વિષય ભેગ રૂપ સાંસારિક સુખને કિપાક ફલની સમાન માની અનગાર ધર્મ
૧ કાનમાં ર ગ્રહણ કરે, ૩ હાથ વડે.

Page #3

અક્ષયતૃતિયા,
૨૩
સ્તીકારી માક્ષ સુખને માટે યત્ન કરતા હતા. રાગ દ્વેષના વિકારના કારરૂપ એક પરમાણુ માત્ર પણ ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છા કરતાં
નહતા.
ઋષભ પ્રભુના પુત્ર બાહુબલિના પુત્ર સામયશાને શ્રેયાંસ નામે કુમાર ગજપુરની રાજધાનીમાં મેહેલ ઉપર સુતા હતા. તેણે સ્વપ્નામાં જોયુ કે, શ્યામ થઇ ગયેલા મેરૂપર્વતને તેણે અમૃતના કલશથી પખાલીને ઉજળા કર્યું. તેજ રાત્રે સુષુદ્ધિ નામના એક શેઠને સ્વપ્ન આવ્યુ કે, સૂર્યના મ’ડળમાંથી હજાર કીરણેા ખરી પડયાં તે શ્રેયાંસકુમારે સૂર્યના ખિખમાં પાછા સ્થાપિત કર્યાં. તેવીજ રીતે ગજપુરના મહારાજા સામયશાને પણ આવ્યું કે, એક પરાક્રમી સુભટને તેન! ઘણાં શત્રુઓએ ઘેરી લીધે અને તેથી તે આકુળ વ્યાકુળ થઇ ગયા છેવટે શ્રેયાંસકુમારની સહાયથી તે વિજયી થયા. આ ત્રણે સ્વપ્ના તેઓએ રાજસભામાં એકઠા મળી પરસ્પર જણાવ્યાં. તે ઉપરથી તેમણે નિશ્ચય કર્યોકે, આજે શ્રેયાંસ કુમારને માટે અપૂર્વ લાભ થશે. આ લાભથીજ અક્ષય તૃતીયાની ઉત્પત્તિ પ્રાદુભાવને પામી છે.
સ્વપ્ન
વસતના વિરામ અને ગ્રીષ્મની પ્રવૃત્તિને વખતે વૈશાખ માસ પ્રવર્તતા હતા. તે માસની શુકલ તૃર્તીયાને દિવસે આદિનાથ પ્રભુ આહારને માટે ભમતાભમતા શ્રેયાંસ કુમારના રાજમેહેલ પાસે આવી ચડયા. તે વખતે રાજકુમાર મેહુલના ગાખ ઉપર બેઠા હતા. સાધુ સ્વરૂપ ભગવંતની મનેહર મુદ્રા દેખી શ્રેયઃસાધક શ્રેયાંસ કુમાર વિચાર કરવા લાગ્યા---આ મનહર મુદ્રા પૂર્વે કોઇવાર મારા જોવામાં આવી છે. ઉદ્ઘાપાઠુ કરતાં તેને જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન પ્રગટ થઈ આવ્યું. જાતિસ્મરણુ એ મતિજ્ઞાનને એક ભેદ છે; તેથી મતિના મનનથી પાતે પૂર્વે ભગવાનની સાથે જે નવ ભવ કર્યા હતા, તે તેના હૃદયની આગળ દૃશ્યમાન થયા. ધનસાર્થવાહ, યુગ્મી, દેવતા, અને મહાબલ એ ચાર ભવ થયા પછી પાંચમાં લલિતાંગ દેવના ભવમાં ખેતે સ્વય’પ્રભા નામે દેવી થયેલ, ત્યારથી પ્રભુની સાથે

Page #4

૨૨૪
ખામાનદ પ્રકારા. જોડાએલ પિતાને સંબંધ તેના સ્મરણ માર્ગમાં આરૂઢ થયે, પછી છઠે ભવે લલિતાંગને જીવ વાઘર રાજા થયે અને સ્વયંપ્રભાને જીવ શ્રીમતી રાણુ થયે. સાતમે ભવે બંને યુગ્મી થયા અને આઠમે ભવે સાધર્મ દેવકે બને દેવતા થયા; નવમે ભવે ભગવાને જીવ છવાનંદ નામે વૈદ્ય અને શ્રેયાંસને જીવ કેશવ નામે શ્રેષ્ઠિપુત્ર થયે. તે લાવે તે બંને મિત્રીના પવિત્ર સંબં ધમાં જોડાયા હતા. તે પછી દશમે ભવે અષ્ણુત દેવલેકમાં બંને મિત્ર દેવતા થયા. અગીયારમે ભવે ભગવંતને જીવ ચક્રવર્તી અને શ્રેયાંસને જીવ તેમને સારથિ થયે. બારમે ભવે બંને સર્વાર્થ સિદ્ધ વિમાનમાં દેવતા થયા અને તે પછી આ ભગવાનું રૂષભદેવ થયા અને પોતે શ્રેયાંસકુમાર છે. આ બધે પર્વવૃત્તાંત શ્રેયાંસ કુમારના હદયપટ ઉપર આલિખિત થઈ ગયે. તરતજ એ પુણ્યવાનું રાજકુમાર પિતાના મેહેલના ગોખમાંથી નીચે ઉતર્યો અને જ્યાં પ્રભુ આહાર નિમિત્તે ઉભા હતા, ત્યાં આવીને તેણે ભગવાનને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરી અંજલિ જોડી ઉભા રહી આ પ્રમાણે કહ્યું–સ્વામી, આજે મારું જીવન કૃતાર્થ થયું છે. આપ મારી ઉપર કૃપા કરે. હું આ સંસારના તાપથી તાપિત છું. મારે ઉદ્ધાર કરે. મહાનુભાવ, મારે આપને પ્રતિલાભિત કરવા છે, હું આ પ્રાસુક આહાર દાનના વિધિથી અજ્ઞાત છું. અઢાર કેડા કોડી સાગરેપમ સુધી વિચ્છેદ થઈ ગયેલ પ્રાસુક આહાર દાનને વિધિ પ્રગટ કરી મને કૃતાર્થ કરે. જગત્પતિ, અત્યારે મારા ઘરમાં એકસેને આડ ઈક્ષરસના ઘડા છે, તે માટે ભેટ દાખલ આવેલ છે. અને તે વળી પ્રાસુક છે. શ્રેયાંસનાં આવાં વચન સાંભળી ચતુફની પ્રભુએ તે આહાર નિર્દોષ જાણે પિતાના બે કર પાત્રમાં પહેરી લીધે. પણિપાત્ર લબ્ધિના પ્રભાવથી એ મહાનુભાવના કરપાત્રમાં એક આઠ ઘડાને ઈક્ષરસ સમાઈ ગયે. તેની ઉંચી શિખા ચડી પણ તેમાંથી એક બિંદુ પૃથ્વી પર પડે નહિ.
પરમ કૃપાળુ સુપાત્ર શ્રી રૂષભદેવ પ્રભુને નવ કે વિદ્ધ

Page #5

અક્ષયતૃતિયા.
૨૨૫ આહાર દેવાથી મહાદાની શ્રેયાંશ કુમારના હદયમાં શુદ્ધ મન વચન અને કાયાથી આનંદને સમૂહ એ પ્રગટી નીક; કે જે તેના હૃદયમાં અને શરીરમાં સમાયે નહીં. દાનવીર શ્રેયાંસકુમાર, આનંદના ઉભરામાં આ પ્રમાણે બેલી ઉઠયે. અહા !! આજે મારા કેવાં ભાગ્ય ? મારો પર્વને પુયરાશિ આજે પ્રાદુર્ભાવને પામ્ય, ત્રણ જગના પૂજ્ય અને અનંતગુણના નિધાન શ્રી રૂષભદેવ ભગવાને મારે હાથે આહાર વેહેર્યો. તે મહાનુભાવે મારી ઉપર પૂર્ણ પ્રાસાદ કર્યો. આજ મારા પાપ સંતાપ દૂર થઈ ગયા અને મારા શ્રાવક જીવનનું સાફલ્ય થઇ ગયું.
શ્રેયઃ સાધક શ્રેયાંસ કુમાર આ પ્રમાણે ભાવના ભાવતે હતું, ત્યાં દેવતાઓએ પંચદિવ્ય પ્રગટ કર્યો અને “દો
મા રાજ એવી ઉલ્લેષણ કરી દિશાઓને ગજાવી મુકી તેમાં દુંદુભિના નાદે મેટો વધારો કર્યો. તે વખતે શ્રેયાંસ કુમારને દરબાર સુવર્ણથી, ત્રણ ભુવન ધાથી અને આદિનાથ પ્રભુ ઈશ્કરસના પ્રવાહથી ભરપૂર થઈ ગયા. ધર્મવીર શ્રેયાંસકુમારને આત્મા નિરૂપમ સુખનું ભાજન બની ગયે.
વૈશાખ માસની શુકલ તૃતીયાને દિવસે શ્રી ઋષભ પ્રભુનું શ્રેયાંસ કુમારને ઘેર ઇક્ષુરસથી પારણું થયું, એ મતદાન તેને અક્ષય સુખનું કારણ થયું, તે માટેજ એ પવિત્ર દિવસ આ ભારત વર્ષમાં અક્ષય તૃતીયાના નામથી પ્રખ્યાત થયે છે. અથવા ઈશુરસના દાનને લઈને તે ઈસુતૃતીયા પણ કહેવાય છે. આ અક્ષય તૃતીયા ને પ્રભાવ જુદે જુદે રૂપે ભારત વર્ષની પ્રજા તેને ઉજવે છે, પણ એ પ્રભાવનું ખરું માહાસ્ય તે શ્રેયાંસ કુમારને લઈને વિખ્યાત થયેલું છે. અક્ષયતૃતીયાનાઅક્ષય દાનથી મહાનુભાવ શ્રેયાંસ મોક્ષ પદવીને અધિકારી બન્યું હતું તેથી તે અક્ષય તૃતીયાની સાથે મહાનુભાવ શ્રેયાંસકુમારનું યશગાન જેન પ્રજા અદ્યાપિ ગાય છે. - આ પવિત્ર પર્વનું આરાધના કરવાને માટે આહંત શામાં
છે. અક્ષયન
થાંસ મેલ પર

Page #6

આત્માનન્દ પ્રકા. સારી રીતે કહેલું છે. અક્ષય તૃતીયાના અક્ષય પર્વને દિવસે જેપ્રજાએ સુપાત્ર ને અક્ષય દાન આપવાનું છે, અક્ષય શીલ પાળવા નું છે, અક્ષય ત૫ રાચરવાનું છે, અક્ષય ભાવના ભાવવાની છે, અને અક્ષય પુણ્યને આપનાર પ્રભુની પૂજા તથા સ્નાત્ર મહત્સવ કરવાના છે.
એક મહાનુભાવ આચાર્યના બેધ વચને આ પ્રસંગે સમરય છે. તેઓએ ભારતની જૈન પ્રજાને નીચે પ્રમાણે બે આ
પે છે, તે દરેક જૈન વ્યક્તિએ પિતાના હૃદયમાં કેતરી રાખવા ચેમ્ય છે. હે ભવ્ય પ્રાણીઓ, તમારું મન સુખમાં અને દુઃખમાં સંપત્તિમાં અને વિપત્તિમાં સમભાવે રાખજે. તેવી રીતે વર્તનાર મનુષ્ય સુખી થાય છે. મન એ વિલક્ષણ પદાર્થ છે. તેની ચપઉતા દૂર કરવી ઘણી જ અશકય છે. આ સંસારના પ્રબળ ઝંઝાવાતથી મનની ચપલતા વધ્યા કરે છે. તેને સ્થિર રાખવામાં કર્યું બલ મેળવવું જોઈએ ? એ વાત દરેક મનુષે સમજવાની છે. વલી મનુષ્ય ક્રિયા બળવડે પિતાને અટલ રાખી શકે? તે સારી રીતે તેને વિચારવાનું છે. ધનબલ નિમેષ માત્રમાં ઓછું થઈ જાય છે, શરીરબળ રેગને લીધે ક્ષીણ થઈ જાય છે અને મિત્ર બલ ક્ષણ માત્રમાં છિન્ન ભિન્ન થઈ જાય છે ત્યારે કીયા બળવડે મનુષ્ય નાની મોટી વિપત્તિમાં અટલ રહી શકે? માત્ર ધર્મબલ વડે જ. ઘબળથી મનની ચંચળતા દૂર થઈ શકે છે. એટલું જ નહિં પણ ધર્મબળ અને જ્ઞાન બળ મળીને મનુષ્યનું રક્ષણ થઈ શકે છે. પૃથ્વીને ઇતિહર ઉંઘાડીને જુવો તે જણાશે કે કીયા બળના અભાવે કરીને મનુષ્યનું અયોગ્ય સમયે પતન થયું છે. જેઓ આ ભારતની પીઠ ઉપર પ્રગટ થઈ કેવળ શરીર બળ પ્રવર્તી વી કીર્તી સંપાદિત કરવા તત્પર થયા છે, તેઓની કીર્તિ ધર્મબળ વિના ઝાંખી થઈ ગયેલી છે. બાહુબળ, લકબળ અને ધનબળ સાથે જે ધર્મબળ જોડાએલું હોય તે આ વિશાલ જગતુ કેવી ઉન્નતિના માર્ગમાં હિતી ભ, આ બધે વિચાર કરી તમે ધર્મબળ સ ાદન કરજે

Page #7

જેન સોળ સંસ્કાર,
ર૭ અને આહંત ધર્મના ઇતિહાસમાં જે જે પ્રખ્યાત પર્વ ઉત્પન્ન થયેલાં છે, તે બધાં ધર્મબળની વૃદ્ધિનાં કારણ છે, એમ ધારી - શુદ્ધ મન વચન અને કાયાથી તેની આરાધના કરજે.
જૈન સોળ સંસ્કાર.
૧૦ કર્ણવેધ સંસ્કાર. - અન્ન પ્રાશન સંસ્કાર થયા પછી દશમો કર્ણવેધ સંસ્કાર કરવામાં આવે છે. આ સંસ્કારમાં શ્રાવકના શિશુના કાન વીંધવામાં આવે છે. આ સંસ્કારને ઉદ્દેશ બે રીતે સિદ્ધ કરવાને માટે તેની આવશ્યક્તા દર્શાવી છે. એક વ્યવહાર રીતે આભૂષણ વિગેરે ધારણ કરવાને કર્ણવેધની આવશ્યકતા લાગે છે અને બીજી પરમાર્થ રીતે ધર્મ શાસ્ત્રને શ્રવણું કરવાના ચિન્હ રૂપે કર્ણવેધને ઉપગ સહેતુક દર્શાવવામાં આવેલ છે. - આ પવિત્ર સંસ્કારમાં શુભ તિથિ, શુભ વાર અને શુભ નક્ષત્રે લેવાં કહેલાં છે. ત્રણ ઉત્તરા, હિણી રેવતી, શ્રવણ, પુનર્વસૂ, મૃગશીર્ષ અને પુષ્ય-એ નક્ષત્ર કર્ણવેધને માટે ઉત્તમ પ્રકારનાં દર્શાવેલાં છે. તે સિવાય હસ્ત, અશ્વિની, ચિત્રા, ધનિષ્ઠા અને અનુરાધા એ નક્ષત્રે પણ કર્ણવેધને માટે ઉત્તમ પ્રકારનાં કહેલાં છે, જન્મેલા બાળકને અગીયારમાં અને ત્રીજા સ્થાનમાં શુભ ગ્રહે તેવા જોઈએ. ગ્રહ કુંડલીમાં લગ્ન રાશિમાં ર ગ્રહ ન હેય અને લગ્નને સ્વામિ વૃહસ્પતિ હોય તે તે કર્ણવેધ કરવામાં શુભકારી ગણે છે. શુભ તિથિના રોગમાં મંગલ, શુક્ર સૂર્ય અને વૃહસ્પતિ વાર હોય ત્યારે એ સંસ્કાર સમારંભ કરવાને સૂચવેલું છે.
આ સંસ્કારમાં દિવસની શુદ્ધિ જોવાની નથી પણ વર્ષની કે માસની શુદ્ધિ જોવાની છે. તેને માટે જતિષ

Page #8

२२८
આત્માન્ડ પ્રા.
શાસ્ત્રમાં દર્શાવેલું છે કે, “ગર્ભાધાન, પુ'સવન, જન્મ. સૂર્યચંદ્ર દર્શન, ક્ષીરાશન, વૃષ્ટી, શુચિ, નામ કરણ, અન્ન પ્રાશન અને મૃત્યુ, એ સ`સ્કારે આવશ્યક હાવાથી પડિત પુરૂષાએ, તેમાં વર્ષ તથા માશની શુદ્ધિ જોવી નહીં. અને કર્ણવેધ તથા વિવાહ સંસ્કાર વિગેરેમાં વર્ષ તથા માસની શુદ્ધિ જેવાની છે. તે સાથે દિવસ તથા નક્ષત્ર વગેરેની શુદ્ધિ પણ અવશ્ય જોવાની છે.
આ કર્ણવેધ સરકાર ખાળને પછી ત્રીજા, પાંચમા અને સાતમા નિર્દેષ વર્ષમાં સૂર્ય ળવાન હોય ત્યારે તે ઇષ્ટ માસમાં કરવામાં આવે છે. જે વર્ષમાં ખાળકને મળવાન સૂર્ય હોય તે વર્ષે વિશેષ પણે ગ્રાહ્ય કરેલુ છે. જ્યારે ખાળકને આ પવિત્ર સસ્કાર કરવાના હોય ત્યારે તે ખાળક અને તેની માતાને ગૃહસ્થ ગુરૂએ અમૃતા મત્રથી અભિમ'ત્રિત કરેલા જલ વડે મંગલંગાન પૂર્વક સાભાગ્ય વતી સ્ત્રીઓને હાથે સ્નાન કરાવવામાં આવે છે. તે સ્નાન કરતી વખતે કુલાચાર અને સ'પત્તિ પ્રમાણે તેલનુ‘ વિશેષ સિ`ચન કરવામાં આવે છે. એ સ્નાનના વિધિ ત્રણુ, પાંચ, સાત, નવ અને અગીયાર દિવસ સુધી કરી શકાય છે. જે ઘરમાં કર્ણવેધ સંસ્કાર કરવાના હોય, ત્યાં પાર્દિકના અધિકારમાં હેલ સર્વ પૈાદિક કર્મ કરવામાં આવે છે. ષષ્ઠી શિવાયની આઠ માતાઓનુ` પૂજન પૂર્વવત્ કરવામાં આવે છે.
આ કર્ણવેધ સરકારને આરભ ખીજા ગામમાં કુલદેવતાના સ્થાનમાં, પર્વત ઉપર, નદીના તીર ઉપર અથવા ઘરમાં કરી શકાય છે. તે વિષે પોતપોતાના ફુલના આચાર જોવામાં આવે છે. તે પ્રસંગે મેદકનુ નૈવેદ્ય, ગીતગાન અને મગલાચાર વગેરે પશુ પોતાતાતા મુલની રીતિ પ્રમાણે કરવામાં આવે છે.
માળકને જ્યારે કર્ણવેધ કરવાના હોય, ત્યારે તેને પૂર્વાભિ મુખે આસન ઉપર બેસારી તેને આરભ થાય છે અને તે વખતે ગુરૂ નીચેના વેદ મ`ત્ર ઉ ંચે સ્વરે ખાલે છે.
ॐ अ
श्रुतेनांगोपांगैः कालिकै रुत्कालिकैः पूर्वग

Page #9

જૈન સેળ સંસ્કાર મઃ રાપર : જૂન જીરોમિક્ષિળે - ( રાવ સળે મૂકાત * 38
- આ મને ભાવાર્થ એ છે કે, હે બાળક, તું શ્રત, અંગ, ઉપાંગ, કાલિક, ઉલ્કાલિક, પૂર્વગત, ચૂલિકા, પરિક સૂત્ર, પુર્વ યોગ, છંદ, લક્ષણ, વ્યાકરણ, નિરૂક્ત, અને ધર્મ શાથી જેના કાન વીંધાએલા છે; એ થા.
જે શુદ્ર વગેરે હલકા વર્ગના બાળક હોય તે તેને નીચે પ્રમાણે મંત્ર છે. “મ ત ત ( હર ધર્માદ્ધિ કર ” તેને ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે. “હે બાળક, તારા બે કાન અને હૃદય ધર્મથી વિધાએલા હૈ”
આ મંત્ર બોલી કર્ણવેધ કર્યા પછી તે બાળકને કઈ વાહનમાં લઈ અથવા પુરૂષ કે સ્ત્રીના ઉસંગમાં બેસારીને ધર્મસ્થાનમાં લઈ જાય છે. ત્યાં અગાઉ કહેલા વિધિ પ્રમાણે મંડલી પૂજા કરવામાં આવે છે. પછી તે બાળકને યતિગુરૂના ચરણમાં લટાવવામાં આવે છે, તે વખતે યતિ ગુરૂ ધર્મ લાભ આશીષ આપી તે બાળક ઉપર વિધિથી વાસક્ષેપ કરે છે. તે પછી તે બાળકને ઘરમાં લાવવામાં આવે, ત્યારે ગૃહસ્થ ગુરૂ તેના કાનમાં આભૂષણ પહેરાવે છે. આ શુભ પ્રસંગે યતિ ગુરૂને ચાર પ્રકારનો શુદ્ધ આહાર તથા વસ્ત્ર પાત્રનાં દાન આપવામાં આવે છે. અને ગૃહસ્થ ગુરૂને વસ્ત્ર તથા સુવર્ણ દાન આપવામાં આવે છે. અહી આ દશમે કર્ણવેધ સંસ્કાર સમાપ્ત થાય છે.
આ પવિત્ર સંસ્કારને હેતુ પણ કુલાચારને પુષ્ટિ આપનાર અને ધાર્મિક વૃત્તિને વધારનાર છે. આ સંસ્કારને હદે કે ઉત્તમ છે, તે તેના મંત્ર ઉપરથી જણાઈ રાવે છે. મંત્રની અંદર બાલકને એ બધા આપવામાં આવ્યું છે કે, જે બેધ તેની ભવિષ્યની ધાર્મિક વૃત્તિને ઉત્તેજિત કરનારે છે. જેની અંદર

Page #10

૩૦
ખાભાનન પ્રકાશ તે સંસ્કારના અધિકારી બાળકને જણાવવામાં આવે છે કે, બાળક, આ વખતે અમે આ તારા કાનને વીધીએ છીએ, તેને માત્ર દ્રવ્ય તથા વ્યવહારને લઈને છે, પણ ખરી રીતે તારા કાન મૃત, અંગ, ઉપાંગ, કાલિક, ઉલ્કાલિક, પૂર્વગત, ચૂલિકા, પરિક સૂત્ર, પૂર્વનુયોગ, છંદ, લક્ષણ વ્યારણ, નિરૂક્ત, અને ધર્મશાસ્ત્રોથી વીંધાએલા થાઓ–અર્થાત્ તે મુતાદિકનું શ્રવણ કરી તું તારા કાનને પવિત્ર કર્ય, તે શ્રવણેદ્રિયને ઉપગ સંસારના દુવાક્ય સાંભળવામાં કરવાનો નથી, પણ શાસ્ત્ર સાભળવામાં કરવાના છે. આ તારો કર્ણવેધ દ્રવ્યરૂપે કરીને તને એવી સૂચના આપવામાં આવે છે કે, તે કર્ણવેધ ભાવરૂપે થાઓ. એટલે આહંત શાસ્ત્રોનું સતત્ શ્રવણ કરવા પ્રાપ્ત થયેલી કન્દ્રિયની પટુતા સાર્થક કર્ય. ( આ પ્રમાણે આ પવિત્ર સંસ્કારને હેતુ ઘણેજ ઉત્તમ પ્રકરાને છે. તેને ધ્યાનમાં લઇને દરેક જૈન ગૃહસ્થ આ સંસ્કારના લુપ્ત થયેલા સન્માર્ગને પાછે પ્રવર્તનમાં સ્થાપે જોઈએ, જેથી જનના સતાને સંસ્કાર બેલ પ્રાપ્ત કરીને પાછા પૂર્વ શિથતિમાં આવે.
સિદ્ધસૂરિ પ્રબંધ. (ગત અંક ૯ માના પૃષ્ટ ૨૧૦ થી શરૂ ). શુભંકર શેઠના નમ્ર વચન સાંભળી આચાર્ય બાલ્યા-શ્રાવકજી, છે તમારા પુત્ર સિદ્ધને અમે હજુ દીક્ષા આપી નથી. તમારી આજ્ઞા
ના દીક્ષા આપવી, તે કઈ રીતે ઉચિત નથી. માતા પિતાની આજ્ઞા “સળવ્યા વિના સાહસપણે ચરિત્ર લેનારા બાળ અથવા તરૂણ શ્રાવકને દીક્ષા આપવી, એ શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ છે. આ તમારા પુત્ર સિદ્ધ સાહસથી દીક્ષા લેવા વિચાર કર્યો હતો, પણ તમારી આ મેલવી દીક્ષા લેવા આવવાને માટે અમે તેને પ્રથમથી જ કહેલું છે,
આચાર્ય મહારાજના એવાં વચન સાંભળી શુભંકર શેઠ

Page #11

સિસુપ્રિબંધ, સિદ્ધને કહ્યું, વત્સ, આપણે ઘેર ચાલ. તારી માતા અને તારી શ્રી તારાં દર્શન ન થવાથી ઘણી જ ચિંતા કરે છે. પિતાના આવાં વચન સાંભળી સિદ્ધ બે- હે પિતાજી, હવે હું ગુહાવાસમાં આવવાનો નથી. મારું હૃદય વૈરાગ્ય યુક્ત થયું છે. આ અસાર સંસારમાંથી મુક્ત થવાને મારી મનોવૃત્તિ આતુર થઈ રહેલી છે. હવે હું જેન દીક્ષા લઈ મારા જન જીવનને કૃતાર્થ કરીશ. પુજય પિતા, મારી માતાને કહેજો કે તમારું વચન મને આ સાર સાગરમાંથી તારનારૂં થઈ પડયું છે, તેથી હું તેમને ઘણે ઉપકાર માનું છું. આ દુરાચારી પુત્રે જુગારમાં આસક્ત થઈ તમને બધાને પડયાં છે તેને માટે મને ક્ષમા આપજે..
સિદ્ધના આવાં વચન સાંભળી શુભકર શેઠ બોલ્યા.. વત્સ, આ તારી માગણી અમારાથી માન્ય થઈ શકે તેમ નથી. તું ઘેર આવા અને તારી ઈચ્છા પ્રમાણે વર્ત. તું અને એકને એકજ પુત્ર છે અને તેથી અમારો સર્વ આધાર તારી ઉપર છે.. તારી માતા પુત્રવત્સલા છે. તેણી પિતાના વચનને માટે ઘણે પશ્ચાતાપ કરે છે, તારી, તરૂણ સ્ત્રી પતિવ્રતા હોવાથી તારા વિના દુઃખી થાય છે. આ બધે વિચાર કરી તારે ગૃહાવાસમાં આવવું જોઈએ. ચારિત્ર લેવાને આ સમય નથી.
આ પ્રમાણે શુભંકર શેઠે સમજાવ્યાં. છતાં સિદ્ધ માન્યું નહીં અને ઉલટી પિતાના પિતાને નમ્રતા પૂર્વક અરજ કરી કે, હે પિતાજી ! તમે મને ગૃહાવાસમાં લઈ જવાનો આગ્રહ કરશે નહિ. અને તમે ખુશીથી મારા ગુરૂને કહે કે, તે મને દીક્ષા આપે. હવે મારું જીવન ચરિત્રમાંજ સમાપ્ત કરવાનું છે. આજ પર્યત જે જે દુરાચાર સેવ્યા છે, અને જે જે અકાર્ય કર્યા છે, તે બધાંની આયણ ચારિત્ર દ્વારા કરી આ જીવનને અંત લાવવાની મારી પૂર્ણ ઈચ્છા છે. પુજય પિતા, તમે સુજ્ઞ અને શ્રાવકના ધર્મના જ્ઞાતા છે. સન્માર્ગે ચડેલા પુરૂષને ઉન્માર્ગે ચડાવવા એ કે મહાન દેષ કહેવાય છે? એ વાત તમે સારી રીતે સમજે

Page #12

૨૩૨
ખાતમાન-૬ પ્રકારા. છે. હવે આ તમારા પુત્ર સંસારના મલિન માર્ગને પથિક થવા જ નથી, પવિત્ર પિતા, તમે શ્રાવક છે. ચારિત્ર ધર્મનો પ્રભાવ કે મહાન અને સુખદાયક છે? એ વાત તમારા જાણવામાં આવેલી હોવી જોઈએ. આ સંસાર દુઃખનું મૂળ અને સતત મહાન વેદનાઓને અનુભવ કરાવનારું એક મુખ્ય સાધન છે. કુટુંબને પરિવારને અને પિને વિવિધ પ્રકારની વ્યાધિઓ અને આધિઓ તેમજ પ્રતિબંધ અને અસંતોષનું આખું લશ્કર ઘેરીને જ તે સંસારીની સાથે ફર્યા કરે છે. અનેક દુષ્ટ કામનાઓ જેમના હૃદયમાં પ્રતિદિન અનેકવાર આવ્યા કરે છે, એવા સાણીએને કર્મના બંધ વધતા જવાથી તેઓ પિતાને માટે સુવિચારના અને મેક્ષના દ્વાર હમેશને માટે બંધ કરવાની જ પ્રવૃત્તિ કરે છે.
પિતાજી પ્રત્યેક મનુષ્યને ચિંતામણ સરખું શરીર પ્રાપ્ત થાય છે. એ શરીરને જે સર્વત્તમ ઉપયોગ થાય તે સર્વોત્તમ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. પ્રાપ્ત થયેલું આ શરીર અતીત, અનાગત, સર્વ કાલનું જ્ઞાન પમાડવા સમર્થ સાધન છે. મન બુદ્ધિને રૂડે ઉપયોગ કરનાર પુરુષ આ સકલ વિશ્વ ઉપર ધર્મનું સામ્રાજય ભેગવવાને સમર્થ થઈ શકે છે. પિતાજી, મારા પર્વના કર્મના ભેગે મને આ મહાન પુરુષોને એગ થઈ આબે તેને મહા લાભ લેવા દે. આત્મસાધન કરવાને પ્રવર્તતા પુત્રના પિતાએ સહાય આપવી જોઇએ. તેમને અંતરાય રૂપ ન થવું જોઈએ. માત્ર અપ સમાગમમાંજ આ મહાશાએ મને સંસારનું સ્વરૂપ દર્શાવી આપ્યું છે. તે મહાનુભાવે મને થોડી જ વાતસ્તિમાં નિશ્ચય કરાવ્યો છે કે, સંસાર અને સંસારી જનને સંબંધ દુઃખ દાતા છે, જેઓ વિ દિવસ જડ દુ:ખ ધર્મવાળા વિષનાંજ ધ્યાન ધરે છે, તેમાં સુખરૂપતા કયાંથી હોય? જેઓ જ્ઞાન અને તેના સામર્થ્યના ભંડારને રાત્રિ દિવસ રળતા હોય છે, તેમનામાં જ તે હેય છે, માટે સંસારી તથા વિષયી જનોને સંબંધ
હણીય નથી. માટે હે પિતાજી, મને ચારિત્ર લેવાની આજ્ઞા આપે. અને મારા મરિન આત્માને ઉદ્ધાર કરવા દો

Page #13

સિદ્ધભુરિ પ્રબંધ સિદ્ધનાં આવાં વૈરાગ્યને પિષણ કરનારા વિનથી વચને સાંભળી શુભંકર શેઠ પ્રસન્ન થઈ ગયું. પુત્રની પવિત્ર વૃત્તિ જોઈ તેના આસ્તિક હદયમાં પરમ સંતોષ થયે. પછી પુત્રને આગ્રહ જેઈ શુભકરે દીક્ષા લેવાની જ્જા આપી. પિતાની રજા મેળવ્યા પછી આચાર્ય મહારાજાએ મોટા ઉત્સવથી સિદ્ધને દીક્ષા આપી અને તેનું સિદ્ધસૂરિ નામ પાડ્યું. સિદ્ધ પુવાવસ્થામાં જે અનુચિત માર્ગને પથિક હતું, તે તે ઉચિત એવા મુનિમાર્ગને પથિક થયે. ચારિત્ર લેવાની સાથે જ તેનામાં કુશાગ્ર બુદ્ધિ પ્રગટ થઈ આવી. આહુત ધર્મ શાસ્ત્રનું શુદ્ધ તત્ત્વજ્ઞાન તેના હદયમાં સ્વતઃ કુર્ણયમાન થઈ ગયું સૂત્ર તથા સૂત્રાર્થ–ઉભયમાં તેની સૂમ બુદ્ધિ પ્રસરી ગઈ. સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંતનું રહસ્ય નિઃશંકપણે તેને જાણવામાં આવી ગયું. ચાર પ્રકારના અનુગ માં તેને અલિત પ્રવેશ થઈ ગયે, - એક વખતે ચતુર સિદ્ધસૂરિએ પિતાના ગુરૂ મહારાજને વિનંતિ કરી કે, પૂજ્ય સ્વામી, આપ મારા ગુરૂ છે, પણ આપના ગુરૂની પરંપરા કેવી છે તે મારે જાણવું છે. સિદ્ધ સૂરિના આ વાં વચન સળી આચાર્ય પ્રસન્ન ચિત્ત બેલ્યા-ભદ્ર, આપણે નિવૃતિ ગ૭ જગતમાં ઘણેજ પ્રખ્યાત છે. પૂર્વે શ્રી, વજ સ્વામી મહારાજ થયેલા છે, તે આપણા ગચ્છના પ્રખ્યાત સૂરિ છે તેમને શ્રી વાસેન સૂરિ નામે શિષ્ય થયા હતા. તે મહાનુંભાવ વાસેનસૂરિને નાગે, નિર્વત્તિ, ચંદ્ર અને વિદ્યાધર એવા નામના ચાર શિષ્ય થયા હતા. તે પછી તે નિવૃતિના ગચ્છમાં મહાબુદ્ધિમાનું સુરાચાર્ય થયા છે. અને તેના શિષ્ય જે ગર્ગમુનિ તે હું તમારે દીક્ષા ગુરૂ છું
પિતાના ગુરૂએ આ પ્રમાણે ગ૭નું વર્ણન કરી બતાવ્યું, તે સાંભળી સિદ્ધચરિને પોતાના ગચ્છને માટે બહુ માન ઉત્પન્ન થયું. અને તે ગચ્છમાં એક પ્રખ્યાત વિદ્વાન થવાની ઈચ્છા કરી. પછી સિએિ એક નિષ્ઠાથી જ્ઞાનની ઉપાસના કરવામાં

Page #14

૨૩૮
ખામાનદ પ્રકાશ પિતાની ધાર્મિક ક્રિયા સાચવવા શિવાય બધો સમય તેમણે સ્વાધ્યાયમાં જ નિર્ગમન કરવા માંડયે. ગુરૂની કૃપાથી અને શુદ્ધ બુદ્ધિના પ્રભાવથી એ સમર્થ ધર્મવીરે ભારતવર્ષના વિદ્વાનમાં એવી સારી ખ્યાતિ મેળવી છે, જેઓ “સર્વ શાસ્ત્રના પારગામી” એવા ઉપનામથી ઓળખાવા લાગ્યા.
આ સમયે ભારતવર્ષ ઉપર ગાદ્ધ ધર્મને પ્રસાર ઘણે થયેલે હતે. સર્વ દર્શનમાં બદ્ધ દર્શનની ગણના ઉત્કૃષ્ટ પણે થતી. હતી. ભારતના અગ્રેસર વિદ્વાને અને કેટલાએક રાજાઓ એ દર્શનને તાબે થઈ રહ્યા હતા. બાદ્ધની જ્ઞાન સમૃદ્ધિની કીર્તિ ભારતની ચારે દિશાઓમાં પ્રસરી રહી ગઈ. બદ્ધના આચાર્યો પિતાના તાર્કિક તત્વવાદથી ઇતર દર્શનના લોકોને ક્ષણમાં પરાભવ, કરી શકતા હતા.
આ પ્રમાણે બદ્ધ દર્શનની ચમત્કાર ભરેલી ખ્યાતિ સાંભળી સિદ્ધ સરિના મનમાં તે જાણવાની ઉત્કંઠા પ્રગટ થઇ આવી જૈન શાસન કરતાં બેડદ્ધ શાસન શી રીતે ચડીયાતું થઈ શકે?” એવી શંકા અને તર્ક સિદ્ધ સુરિની મનોવૃત્તિમાં વારંવાર થવા લાગ્યા. આથી એ મહાનુભાવે તે જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરવાની ઈચ્છા કરી અને તેઓએ પોતાના ગુરૂની પાસે આવી નીચે પ્રમાણે વિનય પૂર્વક વિજ્ઞપ્તિ કરી–
ભગવન, આ ભારત ભૂમિ પર બદ્ધ લોકોની સકીર્તિ સારી સંભળાય છે, તેનું શું કારણ છે? તે જાણવાની મારી ઇચ્છા થઈ છે તેથી આપ આજ્ઞા આપ તે બાદ્ધ લોકોના પ્રમાણુ શાસ્ત્રોને. તેમની પાસે જઈને હું અભ્યાસ કરું. તેમના પ્રમાણશાએ કેવા ચમત્કારી અને પ્રઢ વિચારોથી ભરેલાં છે? એ બાબત. નિશ્ચય કરવાની મારી ઈચ્છા થઈ છે.
છે. સ્વામી! બૈદ્ધ, દર્શનનું અવલોકન કર્યા પછી હું તેનું ખંડન કરવાને સમર્થ થઈ શકીશ. અને આપણા જૈન સિદ્ધાંતને પપ્પાન ઉકર્વ કરી શકીશ. સિદ્ધસરિનાં આવાં વચન સાંભળી ગર્ગ

Page #15

૨૩૫
સિદ્ધસુરિ પ્રમ ચાર્ય વિચારમાં પડી ગયા. ક્ષણવાર વિચાર કર્યા પછી તેમણે જણાવ્યુંશિષ્યવર્ય, તમારી ઈચ્છા પૂર્ણ કરવાને હું અત્યંત ખુશી છું, તથાપિ મારા હૃદયમાં અનેક જાતની શંકાઓ આવ્યા કરે છે. દર્શનના વિદ્વાનો ઘણું વિલક્ષણ હોય છે. તે લેકે એવા તો પ્રપંચી છે કે, તેમણે કપેલા હેવાભાસોથી લેકોના હદયને પીગળાવી નાખે છે. તેમના તાર્કિક વિચારે એક્વાર સાંભ લવાથી મનન કરેલા વિચારને પણ ફેરવી નાખે છે. તેથી તમારા પવિત્ર હૃદયને સમ્યકત્વ ભરેલા સદવિચારે ઉપર તેઓ વિપરીત અસર કરી શકશે અને તેથી તમોને કંઈક પણ અનર્થ થશે, એમ મને "માસમ થાય છે. વળી આ સમયે દેખાતા નિમિત્તથી પણ એમ જણાય છે કે, તમે તમારા ઉપાર્જન કરેલા પુને ત્યાં જઈને નાશ કરશે. અને ચિંતામણિ રત્ન જેષા આ સનાતન જૈન ધર્મરૂપ ચિંતામણિને ગુમાવી બેસશે. ગુરૂ મહારાજનાં આવાં વચન સાંભળી જેન સિદ્ધાંતના સારને જાણનારા સિદ્ધસૂરિ વિનયથી બેલ્યા-મહાનુભાવ ગુરૂવર્ય, આપે જે સૂચના આપી તે મારા ધ્યાનમાં છે. મારે માટે જરાપણ શકે રાખશે નહી. મારી શ્રદ્ધા અવિચલ છે. બદ્ધ દર્શનના ચમત્કારી પ્રભાવમાં હું કદિપણ લિત થવાનો નથી. મારા સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંતની આગળ તેઓના મનકપિત વિચારે ક્ષણવાર પણ ટકી શકવાના નથી. એ વાત મારા મનમાં દ્રઢ થઈ ગઈ છે. આપને ઉપદેશ વજલેપની જેમ મારા આસ્તિક હૃદયમાં જે સ્થાપિત થયેલ છે તે કદિ પણ ચલિત થવાને નથી.
મહાશય વર્ય, આપ મહાનુભાવની આગળ મારે મારી શ્રદ્ધાની વિશેષ પ્રશંસા કરવી તે એગ્ય નથી. તથાપિ મારી શ્રદ્ધા કેવી છે અને મારા હૃદયમાં સંવેગને રંગ કે સ્થાપિત થયેલ છે? તેને પૂરાવા રૂપે આ નવીન ગ્રંથ આપની આગળ નિવેદન
આ પ્રમાણે કહી સિદ્ધસૂરિએ પિતે રચેલા બે ગ્ર ગર્ગ

Page #16

આત્માનન્દ પ્રાર
'ચાર્યની આગળ મુકયા હતા. તેમાં એક ગ્રંથ ઊપખિત ભવ પ્રપંચા કથા એવે નામે હતા અને ખીજે ધર્મગણિએ રચેલઉપદેશ માળા ઉપર રચેલી ટીકાના હતા. આ અને ગ્રંથાની રચના જોઈ ગર્ગાચાર્ય ઘણાજ પ્રસન્ન થયા હતા. પોતાના પ્રભાવિક શિષ્યની આવી અસાધારણ વિદ્વત્તા જોઇ તેને ખાત્રી તે થઈ હતી કે, કદિ આ શિષ્ય બૈદ્ધદર્શનનુ અવલેકન કરે તે પણ તેની શ્રદ્ધા અવિચળ રહેવાના સભવ છે. પણ નિમિત્તને પ્રભાવ જોતાં તેમના મનમાં શકા રહ્યા કરતી હતી. તેથી આચાયે પુનઃ સશંક હૃદયે જણાવ્યું. હું શિષ્ય સિદ્ધ, તારી વિદ્વત્તા જોઈ મને સતષ થાય છે. આ ઉપમિત ભવ પ્રય'ચા કથાના ગ્રંથ તારા હૃદયના સ‘વેગને, વૈરાગ્યને અને મહા પાંડિત્યને સૂચવે છે તેમજ દ્રઢ કરે છે, તથાપિ ઐન્દ્ર દર્શનના કપટ જાલના અને તેઓના લેખાના ચમત્કારના વિચાર કરતાં તને ત્યાં માકલતા મને મારા મનમાં શંકા રહ્યા કરે છે.
સિદ્ધે આગ્રહથી જણાશ્રુ, સ્વામી એવી શ’કા રાખશેા નહિ, હું મારી શ્રદ્ધાને કદિપણ ફેરવીશ નહિ મારા હૃદય ઉપર આર્હુત ધર્મની મુદ્રા વજ્રલેપ થઈ ગઇ છે. સમ્યકત્વના પ્રાઢ પ્રકાશે મારા હૃદયના આધકારને દૂર કરી તે પર સારૂ′ અજવાળુ પાડયુ છે. પ્રિય ગુરૂજી, શંકા રાખશે નહીં. મારા હૃદયની ઉત્ક ઢા પૂર્ણ કરવાને મને જવાની આજ્ઞા આપે.
સિદ્ધના આવે અતિ આગ્રહુ જોઇ ગર્ગાચાર્ય ક્ષણવાર વિચાર કરી મેલ્યા—સિદ્ધ, ત્યાં જવામાં મારી ખુશી તેા નથી, તે છતાં પણ જો તને ત્યાં જવાનીજ ઉત્કંઠા હોય તે આ અમારૂ ધર્મધ્વજ (રજોર) અમને પાછુ' અર્પણ કર અને ફરીવાર મારી પાસે એકવાર પાછુ... આવવાનું વચન આપ. ગુરૂના આવા વચન સાંભળી સિદ્ધસુરી એલ્યા—ભગવન, આપે મારી ઉપર અનિર્વચનીય ઉપકાર કર્યેા છે, તેથી હું આપનું વચન કપણ ઉલ્લઘન કરીશ નહૅિ’ જરૂર હું આપની પાસે પાછા આવીશ તે ઔદ્ધ લેફેના પ્રમાણ

Page #17

મારી બુદ્ધિની સિદ્ધ થાય
વાસ્તુ યાને પ્રવેશ મહોત્સવ, શા બહું દુધ છે, એવું મારા સાંભળવામાં આવ્યું છે, તેથી ફક્ત મારી બુદ્ધિની પરીક્ષા કરવાને માટે જ હું ત્યાં જાઉં છું. આ પ્રમાણે કહી મહાનુભાવ સિદ્ધસૂરિ ગુરૂને વંદના કરી ધર્મધ્વજ અર્પણ કરી અને મુનિલેષ બદલવી મહાબોધિ નામના ભાદ્ધ લેઓના નગરમાં ગયા હતા.
અપૂર્ણ
વાસ્તુ યાને પ્રવેશ મહોત્સવ.
આ અક્ષય તૃતીયાના મંગલિક દિવસે અમારી આત્માનંદ રસમ એ પતે ખરીદ કરેલા નવા મકાનમાં અમારી સભા અને તેને અંગે લાઇબ્રેરી અને તે સાથે એક સારું જ્ઞાન મંદિર કરવા માટે વાસ્તુ પ્રવેશ મહેસવ કર્યો હતો. જે સ્થાન ભાવનગરમાં લેતી. પિશાળના નામથી ઓળખાય છે. એ સ્થાન ભાવનગરની જૈન પ્રજાના વસ્તીના મોટા ભાગમાં હેવાથી સર્વરીતે ધાર્મિક ક્રિયાની અનુકૂલતાવાળું ગણાય છે. તે સાથે તેની બાંધણ દાણ સુશોભિત હેવાથી ધર્મના જાહેરકામને માટે તે ઘણું જ ઉપયેગી થઈ પડેતેવું છે.
અક્ષય તૃતીયાના મંગલમય પ્રજાને આમાનંદ સભાના સર્વ સદા જિનપૂજા વગેરે નિત્ય ક્રિયા કરી સભાના પૂર્વના સ્થાન ઉપર એકઠા થયા હતા. બરાબર મુહૂર્તનો સમય નજીક આવ્યા એટલે વા કલશ તથા ને લઈ સર્વ મંડલ ગામે જતે વાજતે શહેરના જાહેર રસ્તા ઉપર નીકળ્યું હતું. જો કે વરઘે સામાન્ય હતું, તથાપિ પ્રેક્ષકોના મનને આકર્ષ તે સુંદર દેખાતો હતો. નાનુકલશને જેન વિધિ પ્રમાણે અલંકૃત કરી એક સુંદર કુમારિકાએ પોતાના મસ્તક ઉપર ધારણ કર્યા હતા. તેની પાછળ અત્રેની ઉજમ જેન કાશાળા ની બ લ શ્રાવિ. કાએ સુ દર શૃંગાર ધારણ કરી મધુર ગીત ગાતી ગાતી ચાલતી હતી. તેની આગળ દેશી બેન્ડ શ્રવણને સુખ આપે તેવુ મધુર સંગી કરતું ચાલતું હતું. બરાબર મુહૂર્તને ચગ્ય સમય આવ્યો

Page #18

૨૩૮
આમાનન્દ પ્રકાશ
એટલે તે સર્વ મંડળ પોતાના વાસ્તુ સ્થાનમાં આવી પહોંચ્યું અને આદર ભગવાનની જયના અને વિજયાનંદ સૂરિના વિજયના નાદ કરી તેણે પિતાના નવીન મંદિરમાં પ્રવેશ કર્યો હતો.
તે નવીન મંદિરને મંગલ તરણે, છેડો અને બીજી જ્ઞાન સાધતેની સુંદર સામગ્રીથી સુશોભિત કરવામાં આવ્યું હતું. તેના 2. ન મળ ઉપર પ્રભુજીની સુંદર પ્રતિમાઓ પધરાવવામાં રાવ્યા હતા અને વચલા માલમાં વાસ્તુ કલશની પ્રતિષ્ઠાનું મંગળ સ્થાન રાખવામાં આવ્યું. હતું જ્યાં વીના રાગથી મનને રંજન કરનારી સરણાઈના સુરની સાથે નાબતના નાદ થઈ રહ્યા હતા. - પછી વાસ્તુકલશને વિધિથી તેના નિર્મિત સ્થાન ઉપર મુકવામાં આવ્યો હતો. અને તેને બાલ શ્રાવિકાએ ચંદન, અક્ષત અને પુથી વધાવ્યો હતો, ત્યારબાદ સભાના પ્રમુખ શા. મગનલાલ ઓધવજીએ જેન વાસ્તુ વિધિ પ્રમાણે તેની પૂજા વગેરે બધી ક્રિયા કરી હતી, જે ક્રિયા અત્રેના પ્રખ્યાત શાસ્ત્રી નર્મ દાશંકર દાદરને હાથે કરાવવામાં આવી હતી. અને તેજ વખતે આ નવા મકાનનું શ્રી રામાનંદ ભૂવન એવું નામ આપવામાં આવ્યું હતું. હવેથી તે નામે ઓળખવામાં આવશે. વાસ્તુ કિયા સંપૂર્ણ થયા પછી શાસ્ત્રીજીને આશીર્વાદ અંગીકાર કરી અને આ પવિત્ર અને માંગલિક કાર્યના ઉમંગને પ્રગટ કરનારી ભાવના લઇ સર્વ મંડળ વિસર્જન થઈ ગયું હતું, તેજ દિવસે મધ્યાહુ પછી તે નવીન મંદિરમાં પ્રભુની પુજા ભણાવવામાં આવી હતી. તે પ્રસંગે અત્રેના રાજગાયક ભેજક દલસુખસમને તેના સંગીતન સાજ સાથે બેલવામાં આવ્યા હતા. આથી પૂજાને ઠાઠ ઘણેજ ઊંચા પ્રકારને જામે હતે. બપોરના પાંચ વાગે પૂજાની સમાપ્તિ થતાં આ માંગ મહેસવના પ્રભાવને સૂચવનારી બીજી પ્રભાવના લઇ સર્વ મંડળ મિષ્ટાન્ન ભેજન ઉપર ગયું હતું.
પછી રાત્રિના સાડા સાત વાગે તે નવીન મંદિરમાં જ એક જાહેર સભા બોલાવવામાં આવી હતી, જેમાં તે સભાના

Page #19

વાસ્તુ યાને પ્રવેશ મહેસવ, રક સભ્યશ્કડ ઉપરાંત બીજા જૈન ગૂડને આમંત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રમુખના આસન પાસે ગોઠવેલા બે આસનમાં સભાના હંમેશના પ્રમુખ શા. મગનલાલ ઓધવજી અને તેમની જમણી તરફ અત્રેના સઘને અગ્રેસર ગૃહસ્થ વેરા હઠીસિંગ ઝવેરચંદને બે મારવામાં આવ્યા હતા. નિયમિત કરેલ સમય થતાં સભાના સેક્રેટરી શ. દાદર હરજીવનદાસે ટુંકા શોમાં સભા ભરવાને હા કહી સંભળા હ. તે પછી તે સુના પ્રસિદ્ધ વકતા અને આ સભાના અગ્રેસર માન્ય ભારદી .. વલ્લભદાસ શીવનદાસ ગાદીએ રન અને તાના ભાવ એ ઉપગી વિષય ઉપર ઘણું જ અસરકારકભા કર્યું હતું.. જ્ઞાન એ શી વસ્તુ છે, જ્ઞાનને માટે જેન શ સ ાં શું લખવું છે જ્ઞાનની આરાધના કરવાથી શા શા લાલ થાય છે. જ્ઞાન વિનાનું માનવ જીવન કેવું નકામું છે? જ્ઞાનને પ્રભાવ અને તેનું માપ કેવું છે ? જ્ઞાનાવરણીય કર્મ અપાવવાનું સાધન જ્ઞાન છે અને જ્ઞાનના ગુણથી આત્માની નિર્મળતા પ્રા થઈ શકે છે. એ વગેરે ઘણું અસરકારક વિવેચન કર્યું હતું, તે વિના પ્રસંગમાં તે તરૂ વક્તાએ આત્માન ભાએ તારૂં કરે છે આવીને સ્થાનને ઉપયોગ ભવિષ્યમાં તન મ ર કરવા માટે છે. એ વાત જણાવી હતી, અને ભવિશ્યમાં આ સુંદર સ્થાન ભારત વર્ષની જન પ્રજામાં એક સાન ડિર , પ્રખ્યાત કરવાની સલાની ઉત્તમ ધારણાને માટે આનંદન! ના અંતરંગ વિચારે પગટ કરી તે વિશે સારું વિવેચન :
તે પછી આ સભાના ઉપ પ્રમુખ કે સબ કા સંદજી એ ઉપરના વિષયની પુટિને માટે સારા અસરકાર; રોમાં સંક્ષિપ્ત વિવેચન કરી સભાએ આર લેલા આ નવીન કાર્ય માટે દૃષ્ટાંતરૂપે ભર્તરિના બે લેકો આપી ર.૫ સંપથી - ત ની અને આવા સર્વ પયગી કાર્યમાં છે. ઈવા, વગેરે દોને દૂર કરી સહાય કરવાની આવશ્યક્તા દર્શાવી હતી. ત્યારપછી

Page #20

૧૪૦
ખાત્માન... પ્રકાશ આ સભાના કાર્યવાહક અને શુભ ચિંતક અત્રેની હાઈકુલના શાસ્ત્રી ન શકર દાદરે જ્ઞાનના વિષથને શાસ્ત્રીય રીતિમાં મુકી જુદી રીતે વિવેચન કર્યું હતું. તે વિદ્વાન વક્તાએ જ્ઞાનને આરાધના કરવામાં વર્ણત્રિપુટી, આનદ ત્રિપુટી અને ધર્મ ત્રિપુટી–એ ત્રણ પ્રકારની ત્રિપુટી દર્શાવી તેને અંગે સંસ્કૃત કલેકના દાખલા આપી ઉક્ત વિષયને પલવિત કથા હતે. અને તે સાથે ભારતવર્ષની આર્ય પ્રજામાં જ્ઞાન સમૃદ્ધિમાં ચડીયાતી જ કોમને જ્ઞાનનું આરાધન કરવાની ઉત્તમ સૂચના આપી. હતી. તે પછી શિષ્યએ પિતાનું શિષ્યપણું કેવી રીતે અદા કરવું જોઈએ? તેને માટે વિવેચન કરી તે ગુણને ધારણ કરનારા રામાનંદ કા ના સભ્યની પ્રશંસા કરી તેમની ગુરૂ ભક્તિનાં વખાણ કર્યા હતાં અને તે પ્રસંગે આચાર શ્રી આત્મારામજી અને વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજના ગુણોનું સમરણ કરાવી તેમણે જન વર્ગ ઉપર કરેલા મહાન ઉપકાર વિષે વિવેચન કરી બતાવ્યું હતુ, સાથે જૈનોના પ્રાચીન ગ્રંથકારની રૂાન સમૃદ્ધિની ભારે
સ્તુતિ કરી હતી. તે પછી નીચેનો આશીર્વાદનો નવીન લોક ઊચ્ચારી શાસ્ત્રીજીએ પિતાનું ભાષણ સમાપ્ત કર્યું હતું.
(ાવશીકર). यावचंद्रादिवाकरौहि गगने स्त्रीय प्रभा भासुरौ । यावद्भूः शुभ तीर्थ चैससहिता मोदभासत धर्मतः ॥ गवीर जिनस्य वार विसति श्री धर्मचाधिता। બાર સમા” ર તા તાવાસંગીકતા ?
જયાં સુધી સુઈ ચંદ્ર આકાશમાં પોતાની કાંતિથી પ્રકાશે, જયાંસુધી આ ભૂમિ જિન તીર્થ અને ચ સહીત ધર્મથી પ્રકાશે અને જ્યાં સુધી શ્રી વીર પ્રભુની વાણી ધમેં તત્વની સાથે વિલાસ કરે ત્યાં સુધી આ આત્માનંદ સભા પિતાના પર પરાના સભાસદોની સાથે ચિરકાલ જય પામે. *

Page #21

અમારે મહાન પ્રયાસ.
૨૪ તે પછી શા. જીવરાજ રાધવજી બી. એ. એસએલ બી. એ ચાલતા પ્રસંગ વિષે ઘણા ઉંચા શબ્દોમાં વિવેચન કર્યું હતું. તે અનુભવી વિદ્વાને જ્ઞાનની મહત્તા વિષે કેટલી એક સૂચના કરી દરેક જૈન વ્યક્તિએ આ સભાને સહાય આપવાની આવશ્યક્તા જણાવી હતી. તે પછી સભાના પ્રમુખ શા. મગનલાલ ઓધવજીએ વક્તાઓનો અને તે પ્રસંગમાં ભાગ લેનારા ગૂહુનો આભાર માની પિતાના હૃદયને પૂર્ણ સંતોષ પ્રગટ કર્યું હતું. તે પછી સભાના બીજ સેક્રેટરી શા. ભગવાનલાલ કરશનજીએ આવેલા ગૃહસ્થનો આભાર માની સભા વિસર્જન થવાની સૂચના કરી હતી. તે પછી સભાના મેમ્બરશા. મણિલાલ ઘેલાભાઈએ ફેનોગ્રામનું મધુર અને આનંદ કારક સંગીત સંભળાવ્યું હતું. તે પછી રાત્રિના દશ વાગે સ્વર્ગવાસી આચાર્ય શ્રી વિજયાનંદ સૂરિના કીર્તિ સ્તંભ રૂપ એ ભવિષ્યના જ્ઞાન, મદિર ના વિજય ઈચ્છી સર્વ સમાજ જય વનિ સાથે અંગમાં ઉમંગ ધરી વિસર્જન થયું હતું.
અમારો મહાન પ્રયાસ. અમારી રામાન લાંબા વખતથી એક સારૂ જ્ઞાનાલય કવા માટે શુભ ઇરાદો હતો, જેને માટે નિરંતર આ સભા પ્રયાસ કરતી હતી. આવા મહાન કાર્યને માટે પ્રથમ સ્થાનને અનુષ્ઠાનની હમેશાં જરૂર હોય છે. તે પ્રયાસ અમારે ગયા માસમાં સફળ થયે છે; જે સમાચાર અમારા ગયા માસના માસિકમાં આપવામાં આવ્યા છે. પ્રથમ સ્થાન આ સભાએ દીર્થ દૃષ્ટિ વાપરી મોટી રકમથી ખરીદેલ છે, જે સ્થાન લેતી પશાળના નામથી ઓળખાતું મકાન કહેવાય છે. આ સ્થાન એટલું બધું વિશાળ, સુંદર, અને તદન પથ્થરનું બાંધેલું હોઈને ઘણે ભાગે ક્ષયરપ્રફ જેવું છે. સદરહુ મકાન લગભગ ૬૦ ફુટ લાંબુ, ૨૦ કુટ પહેલું છે, હજી આ મકાનને લાકડ કામ કઢાવી નાંખી

Page #22

ભાષાત પ્રાર
તેમાં લેખડ કામ નાંખી તેને તદન ફાયરપ્રુફ્ મનાવવા સભા ખાસ ઇરાદો રાખે છે.
આ
આ મકાનમાં ખાસ એક જ્ઞાન મદિર જેવું કે ભારત વર્ષમાં કેઇ સ્થળે નથી તેવું, ચાલતા જમાનાને અનુસ રીતે પુસ્તકનુ ં દરેક રીતે રક્ષણ થઇ શકે તેવું કરવાના પ્રયાસ આ સભાએ શરૂ કરેલે છે. આ જ્ઞાન મંદિરમાં જૈન દર્શનના ચારે અનુયોગના ન્યાય અને તત્વજ્ઞાનના, તમામ જાતના લખેલા છાપેલા ગ્રંથાને સગ્રહુ એકઠા કરવાને ખાસ ઇરાદો આ સભાના છે; અને તેમ કરતાં તે ગ્રંથે વાંચવા, ભણવા, ભણાવવા દેશ પ્રદેશના કોઇ સાધુ મુનિ મહારાજ, યાને સાધ્વીજી મહારાજ યા જૈન બધુ ઉપયોગમાં લેવા તેએ સાહેબે મેને લખી જણાવશે તે તે કાર્યની ખાત્રી થયે અમારાજ ખર્ચે મેકલવામાં આવશે.
મા
વળી કેટલાએક સાધુ મુનિ મહારાજાઓને પેાતાના ઉપયેગના પુસ્તકા, પ્રતે, ગ્રથે વિગેરે તેઓ સાહેબે વાર કરી દેશ પ્રદેશ વિચરતા હેાવાથી, સાથે રાખી શક્તા નથી, અને કેટ લેક એવે સ્થળે નિરઉપાયે રાખવા પડે છે કે જ્યાં તેનુ જોઇએ તેવુ રક્ષણ થઈ શકતુ નથી. એવું આ સભાના જાણુવામાં માનવામાં આવ્યું છે, જેથી દરેક મુનિ મહારાજાએને અમારી નમ્ર વિનતી છે કે તેવી સગવડતા આ સભાએ ખરીદેલા સ્થાનમાં થઈ શકે તેમ છે; જેથી તેએ સાહેબેને તે વિચાર હુશે તે અમે અમારી સભાએ તે બાબતના કરેલ નિયમાનુસાર અમે તેને સારી રીતે રક્ષણ કરી સાચવીશુ, અને તે સાહેબને જયારે તેમાંથી પેાતાના ઉપયોગને માટે મગાવશે, ત્યારે આ સભાના ખર્ચે અમે મેકલવાને પણ ઇરાદો રાખીએ છીએ. આવા સ્તુત્ય ભરેલા કાર્યને માટે, તેમજ આ સભા તેવા અનેક ઉત્તમ કાયને કરવાની અભિલાષા ધરાવતી હાવાથી અને પ્રયાસ કરતી હાવાથી દરેક સાધુ મુનિ મહારાજાએ તેમજ દરેક જન મધુએ એ તેમજ

Page #23

છ મહાદેવ
૪૩ મરહુમ ગુરૂરાજના પરમ ભકતએ તેવા ઉત્તમ કાર્યને માટે હવે નિરંતર પિતાથી બનતી દરેક પ્રકારની મદદ આપવાની કૃપા કરવી.
આ અમારો શુભ વિચાર જણાવી જ્ઞાન મંદિરની આવશ્યક્તા અને તેનાથી થતા લાભ માટે હવે પછી અમો અમારા માસિકમાં જણાવીશું એજ વિનંતી.
લી.
શ્રી જન આત્માનંદ સભા.
ભાવનગર.
કચ્છ મહોદય.
અથવા મુનિ વિહારથી થતા લાભ. ગયા પ્રથમ રેત્ર માસમાં કરછદેશમાં આવેલા નાગલપુરમાં આનંદ ઉત્સવ થઈ રહે હતે. તે ગામમાં માંડવીનાં ગૃહસ્થ શામજી પદમશી અને ત્યાંના સંઘે મળીને એક મનોહર ચિત્ય કરાવે છે, તેમાં શ્રી અજિતનાથની સુંદર મુર્તી આવેલી છે. મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજની ઉપદેશ વાણીના પ્રભાવથી કછી જેન પ્રજાની ભાવના શુકલપક્ષના ચંદ્રની જેમ વધતી જાય છે. આહંતવાણના ઉત્તમ ઉપદેશ વિના અજ્ઞાનરૂપ અંધકારમાં અથડાતી કચ્છી પ્રજા ઉપર હુંસવાણીરૂપ સૂર્યની પ્રભાને ભારે પ્રકાશ પડે છે. એ વાણીના પ્રભાવથી નાગલપુરમાં પ્રથમ ચિત્રમાસની શુકલ યેદશીને દિવસે અકૂઈ ઉત્સવને સમારંભ થયે હતે. એ મહત્સવ પ્રસંગે પ્રભુની પૂજાઓ મેટા ઠાઠમાઠથી ભણાવવામાં આવી હતી. તેમજ પ્રભુની ભક્તિ વિશેષ ઉત્તેજીત થાય તેને માટે સંગીતના સંપૂર્ણ સાધનો ત્યાં લાવવામાં આવ્યા હતા. આ સમારંભને મહાન લાભ મેળવવાને માંડવિના ભાવિક શ્રાવકોએ તેમાં મોટે ભાગ લીધે હતું. ત્યાંના

Page #24
244 માનન્દ પ્રકાશ. સ્થાનિક ગૂડ અને ડેરના ગૃડુ તરફથી બધી મલી વીશ તીર્થંકરોની સંખ્યાને રાઈક કરનારી વીશ પ્રજાએ જણાઈ ચુકી હતી. આ ઉત્સવને ઉમંગથીવધારનારા ભવ્ય વકેએ જલયાત્રાનો મોટે વડે ચડાવ્યા હતા. જેની શોભા અકિક હતી. જન વિદ્વાનોના માનસમાં હંસ સમાન સુનિવર્ય શ્રી હંસ વિજયજીના વ્યાખ્યાનની વિશિષ્ટ વાણીને સાંભળવા આસપાસ ના સેહેરો તથા ગામેત્રી એ બલ વૃદ્ધ ન પ્ર ઉલટથી આવે છે અને પિતાની ધાર્મિક ભાવનાને વિશેષ જાત કરે છે. નાગલપુર જેવા સાધારણ ગામમાં આવો મનોહર કિ દેખાવ થાય, એ પ્રભાવ વિદ્વાન મુનિવરોના વિહારને જ છે. જે જે ક્ષેત્રમાં સુનિવર વિચરતા નથી. તે તે નિમાંથી ધર્મની ભાવના લાંબે કાળે નષ્ટપ્રાય થઈ જાય છે અને જે જે ક્ષેત્રમાં વિદ્વાન મુનિઓના વિહાર થયા કરે છે, તે તે ક્ષેત્રમાં થી ઉતિ સારી થાય છે. એ દાખલો મુનિવર્ય શ્રી હરવિજયજીના અને પંન્યાસ શ્રી સંપવિજયજીના વિહારથી કચ્છમિમાં પ્રત્યક્ષ બને છે. એ વિદ્વાન મુનિવરે કરણ જેવી ઉપર ભૂમિને ધર્મ રૂપ કપરૂથી નવ પલ્લવિત કરી દીધી છે. પુસ્તકની પહેપ. શ્રી કચ્છી દશા એક પળ જાપાઠશાળા છડે વાર્ષિક રીપી. શ, 1962 શ્રી કડી દશા ઓશવાળ જન છે ઈગ સ્કુલ. પ્રથમ રીપોર્ટ. સ. ૧૯૬૦થી . 12. શ્રી કડી ઓશવાળ (દેહશે વાટી) જૈન પાઠશાળા દ્વતીય વાહક રીપોર્ટ સં 1962 શ્રી માંગરે શામળ વણિક હેપીટલ ફંડનો સં ૧૯૬૨ના વર્ષને રીપોર્ટ ત્યા હિરાબ. દ મુંબઇ રત્ન ચિંતામણું દાનક વાસી જન મિત્ર મંડળ દ્વીતીય વાર્ષિક રીપોર્ટ સં ૧૯૬૧નાઆશાડ શુદ 1 થી 2, ૧૮૬ના જેઠ વદ 0) સુધી. લીંબડી પાંજરાપોળને વાર્ષિક રીપેર્ટ સં 192 For Private And Personal Use Only