Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે
માનંદ પ્રકાશ
શ્રી આસાન
દેહરા આત્મવૃત્તિ નિર્મળ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આભાને આરામ દે, ઓન્માનંદ પ્રકાશ,
પુસ્તક ૪ થે. વિક્રમ સંવત ૧૯૬૨–આશ્વિન,
અંક ૩ જે.
-
-
વૈરાગ્ય પચ્ચીશી.
આવરદા વ્યર્થ વિતાવી. એ રાગ. અથવા, મુમતાને જાદુજારા જબ રાષભજિjદ જુહાર. એ રાગ.
રાગ સારંગ. શું સુખ મળ્યું અવનીમાં જરી જે વિચારી ધરી ધ્યાન, પ્રાણી;
શું સુખ એ આંકણી. તૃષા શમાવવા પાન કિયો, વળી નિદ્રા થાક શખવવા સુધા શમાવવા ભેજત ક, નારી કામ શમાવવા. શું સુખ. ૧ ઈદ્રિયવશ ઘેલા બની ધા, નાટક પ્રેક્ષણ જયા; ઈદ્રિય વશ રહી નહિ ચેતન તુજ, ફોકટ નરભવ ખોયા. શુ સુખ૦ ૨ ગંદી દેહ સ્ત્રી સગે મા, પ્રેમે પલંગમેં સોયા; આયુ પૂર્ણ થયે અંતકને જબ નીરખ્યા તબ રેયા. શું સુખ. ૩ કુડ કપટ કર માયા જેડી, ધ વશે ધમ ધમીયે; કામ વશે નહિ ચેન પડે કુચ્છ; વાદ વદી દિન ખાયા શું સુખ૦ ૪
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાર
હું છું કેણ સંબંધ શું મારે, દુનિયા સાથે જ છે, નહિ વિચાર કર્યો દિન કેઈ, અધેઅંધ પળે છે. શું સુખ. ૫ સ્વાત્મ ધ્યાન તજી નિત્ય વ્યાયા, રંગ રાગ રસ લલના; સ્પ નહિ વૈરાગ્ય ઘડી, ભારે કર્મી મતિ હણ. શુ સુખ૦ ૬ ભ્રમથી ભાન ભૂલી ભેળા શું, દુઃખને સુખ કરી મને, આતમ સુખ અળગું મૂકી, મિથ્યા સુખમાં કાં માણે શું સુખ૦ ૭ તરણ તારણ પ્રવહસમ, આણ જિનની નહિ પાળી; આપ મતે અવળાઈ કરી, પ્રભુ આણા તુજ ઉત્થાપી. શું સુખ૦ ૮ શાંતિ શાંતિ જપે જીભેથી, અંતર ભાસ ન પડીએ; ટીલા ટપકા કરી બહુ માળ, ફેરવી ફેરે ફરીએ. શું સુખ. ૯ પ્રભુ પૂજા તે આતમ પૂજા, ભાવ એ નહિ આ પૂજતાં પૂજતાં આંગળી ધિરજ ગઈ, (પણ) ઉચ્ચ દશ નહિ પા.
શું સુખ. ૧૦ સુખ મેળવવા મૃગજળ માફક, દૂર દૂર જ નાઠે; અંતરમાં સુખ શાને નામે જ્યમ, કસ્તુરી મૃગ ફરી થા. શું૦ ૧૧ પ્રભુ કૃપાએ દિન એ એક, કયારે આવી ચડશે; હાસ્ય રતિ ભય શેક થઈ દૂર, મોક્ષ વધ કર પડશે. , શું ૧૨ તુછ મિથુન ઈચ્છા ચોરી વળી, હિંસા અનીતિ વગેર; તસ્કર આત્મ ધન કેરાનું જે થશે ઝટ જેરા. શું સુખ. ૧૩ સત્યાસત્યને ભેદ ન જાયે, મિથ્યા મમતમાં મા, મારું મારું કરી મૂરખ તું, જઈ ઝાંખરમાં ખૂ. શું સુખ૦ ૧૪ ખુશામત કરી પેટને કાજે, હાજી હાજી ભણું; પાપી પેટથકી મુરબડા, પાપ પોટ શિર ધરીએ. શું સુખ. ૧૫ જળ તરંગ જ્યમ આયુ ચંચળ, અંજળી જળ વત વહેતું; શુભ મારગમાં ખરચી જીવન, માનવ ભવફળ લે તું. શું સુખ૦ ૧૬, જાણે છે જે કાયા મુજપર, કર્મ રાજની સ્વારી, કાં ઉદ્યમ કરતા નથી ચેતન, મતિ તુજ શું ગઈ મારી ? શું સુખ ૧૭ પ્રિયા અધર પલ્લવ ચુંબન કરી, કાળ અનાદિ કાઢયે;
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
વૈરાગ્ય પચ્ચીશી.
SAMBAL
શુ ૧૯
શુ‘૦૨૦
હવે તે સમજી મન મૂરખ, માર્ગ શોધ કાંઈ સારા. હાટ હવેલી ખાત્ર મૃગીચા, આદ્ય રિદ્ધિ થકી ધાયે!; આત્મ રિદ્ધિ અનંત અંતરમાં, ખેજ વિના ભવ વ્યાખ્યું. માહુ નિસા તજી ર્વાંગી ચેતન, જ્ઞાન નેત્ર ઉઘાડી; જે, ક્ષણભર શું છે વિષે આ? શી ખની સ્વારથ માજી. ભાઈ હે પિતરાઈ કહે છે, કઈ કહે કાકા મામા; માત પિતા ભગિની હૈ કઇ વળી, સ્વારથ સબ ભામા. શું ૨૧ આવ્યે એકલે જાવું એકલા, ક્ષણભ‘ગુર ભવ મેળે; તારી ગતિને તુહી સુધારે, કા નદ્ધિ આવે ભેળે. વિરાગી થા કાં વ્યવહારી, જેવી મરજી તારી; પણ અધવચ લટકયે થાશે, ધેાખી કુત્તા સમભાઇ. શુ" સુખ ૨૩ શુદ્ધ વિરાગી શુદ્ધ વ્યવહુારી, ખનવા ઉદ્યમ કરવા;
શું સુખ ૨૨
નીચ સ્વભાવ અનીતિ ઇષ્યાને, દેહ વિષે નહિ ધરવે શુ॰ ૨૪ ઠુર હુમેશ ચિત્ત કામળ રાખી, પ૨ ઉપકારજ કરવેા; નૃપાશિ કહે, નહિ પર ઉપદેશે, પાડિતાઇ ધરી કરવેલ. શુ૦ ૨૫ શા. રાયચંદ કસળચંદ,
નારસ જૈન પાઠશાળા,
L
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
પ
-----
પરિગ્રહ પીડા.
असंतोषमविश्वासमारंभं दुःखकारणम् ।
मत्वा मूर्छाफलं कुर्यात् परिग्रहनियंत्रणम् ॥ १ ॥ श्रमिदमचन्द्राचार्य |
શુ૦ ૧૮
કેઇપણુ પદાર્થ ઉપર મૂર્છા રાખવી તેનું ફળ અસતેષ, અવિશ્વાસ અને આર’ભું થાય છે, તે અધાને દુ:ખના કારણુ માનીને દરેક શ્રાવકે પરિગ્રહનું પ્રમાણ કરવું જોઈએ. ”
કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચ'દ્રસૂરિ આ ાથી પરિગ્રહને માટે કેવા ઉત્તમ ઉપદેશ આપે છે? અસતાષ, અવિશ્વાસ અને આર ભ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૬
આત્માનંદ પ્રકા,
એ ત્રણ વસ્તુ દુઃખનું કારણ છે, એ ખરેખર છે. અને વત્તિમાં રહેલા અસંતોષ શલ્યની જેમ સાલે છે. અસતે ચિંતાનું ઉત્પાદક છે.
જ્યાં સુધી સંતોષ થાય નહિ ત્યાં સુધી ચિંતાને પ્રવાહ હદયને બાળ્યા કરે છે. અને તેને લીધે વારંવાર અશુભ દાન થયા કરે છે કે જે અશુભ ધ્યાન રાત્માને અધોગતિએ પહોંચાડે છે. એક અસંખ્ય ને લીધે આટલો બધો અનર્થ થાય છે, તે તે અરાતેષ શામાટે દૂર ન કરે તેને દૂર કરવાના ઉપાય એકજ છે. તે એ કે પરિગ્રહની મૂછાનો ત્યાગ કરવો જોઈએ.
આહંત શાસમાં અસંતોષને માટે ઘણું લખાયેલું છે. અસં તેષ રૂ૫ અગ્નિએ ઘણાંના મનેબલને દગ્ધ કર્યા છે. અસંતોષ રૂપ મહાસાગરમાં ઘણું પુરૂષ મગ્ન થઈ પડાયા છે. અસલેષ રૂપ મોટા ખડકની સાથે અથડાઈને અનેક સંસાર રૂપ વહાણે તુટી ગયા છે. તેવા અસંતોષને દૂર કરી સંતોષવૃત્તિ ધારણ કરવી, એજ આ માનવ જીવનની સાર્થકતા છે. સંતુષ્ટ હૃદયને આનંદ અલોકીક છે. એ આનંદને અનુભવ કરનારા મહાશયેએ પોતાના જીવન પ્રવાહ માં જે સુખ સંપાદન કર્યા છે, તે સુખ અનિર્વચનીય છે. સતેષના મહાસ્યને પ્રગટ કરવાને વિદ્વાનોએ તિર્યંચના દષ્ટાંત પણ આપ્યા છે. સર્પના જેવું કુર પ્રાણી સતષના ગુણથી પ્રશંસા પાત્ર ગણાય છે. સપને જ્યારે કાંઈપણ ભક્ષ મળતું નથી, ત્યારે તે વાયુને આહાર કરી તેમાંજ સંતુષ્ટ થઈ પિતાને નિર્વાહ કરે છે. વાયુના પુત્ર ગલે ઉદરના પોષક થઈ શકતા નથી, અને તેથી જોઈએ તેવી તૃપ્તિ થતી નથી, તથાપિ સર્ષ તેથી સંતોષ માનીને આનંદ માન થાય છે. તેવી રીતે જે મળે તેનાથી સંતોષ માની રહેવાથી અતુલ આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે. તેને માટે સાહિત્યકારે નીચેનું મનને કરવા યોગ્ય પદ્ય વારંવાર ઉચારે છે.
" सर्पाः पिवंति पतनं न च दुर्बलासे शुष्क स्तृणैर्वनगजा बलिनो भवति । कंदैः फलमुनिवराः क्षपति कालं
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરિગ્રહ પી,
પs
संतोष एव पुपम परं निधानम् " ॥ १ ॥
સર્ષ પવનનું પાન કરે છે, તથાપિ તે દુર્બલ થતા નથી. વનના હાથીઓ સુકા ઘાસથી બલવાનું થાય છે અને મુનિઓ કંદ ફલ વડેજ પિતાનો કાલ નિર્ગમન કરે છે તેથી પુરૂષને સતેષ રાખવો એજ મેટે નિધાન છે. ”
મૂછનું બીજું ફલ અવિશ્વાસ છે. કોઈપણ પદાર્થ ઉપર મૂછ થઈ હોય તે પછી તે પદાર્થને માટે હંમેશાં અવિશ્વાસ રહ્યા કરે છે. “રખે આ મારા પદાર્થને કઈ લઈ જશે અથવા કઈ કારણથી તેને નાશ થઈ જશે” આવા વિચારથી જે અવિશ્વાસ ઉદ્દભવે છે, તે અવિશ્વાસી હૃદયને મહા દુઃખનું કારણ થઈ પડે છે. અવિશ્વાસને લઈને હદયની આધિ વધતી જાય છે. અને આધિની સાથે ઉપાધિ તથા વ્યાધિ રહેલાજ હોય છે. તેથી કરીને પરિગ્રહના સંબંધથી ઉત્પન્ન થયેલા અવિશ્વાસને સર્વથા ત્યાગ કરવો જોઈએ.
મૂછનું ત્રીજું ફળ આરંભ છે. કોઈ પણ કાર્યને આરંભ કરે, એ પરિગ્રહની મૂછને લઈને થાય છે. આરંભને માટે આહંત શાસ્ત્રમાં અનેક દોષ કહેલા છે. પરિગ્રહના પ્રેમને લઈને અનેક જાતના હિંસામય આરંભ કરવામાં આવે છે. જે આરંભને લઈને માનસિક ચિંતાની વૃદ્ધિ થતી જાય છે અને એ વૃદ્ધિને લઈને દુર્થાન ઉત્પન્ન થવાથી આત્માને અધઃપાત થાય છે.
આ પ્રમાણે અસંતોષ, અવિશ્વાસ અને આરભ એ ત્રણ વસ્તુ પરિગ્રહને લઈને દુઃખદાયક છે, એમ સમજી ભવિ પ્રાણીએ પરિગ્રહની નિયંત્રણે રાખવી એટલે પરિગ્રહનું પ્રમાણ કરવું, જેથી એની પીડા વૃદ્ધિ ન પામે. કદિ કોઈ શંકા કરે કે, દુઃખનું કારણ તે મૂછાનું ફલ છે, તે પરિગ્રહની નિયંત્રણ શામાટે કરવી ? તેના ઉત્તરમાં એટલું જ કહેવાનું કે, પરિગ્રહ પણ મુછીનું કારણ હોવાથી તે મૂછાજ છે. સૂત્રકારોએ મૂછનેજ પરિગ્રહ કહેલ છે. તેને માટે તેઓ કહે છે કે, “મમતા વિનાનો
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૮
આમાન ૬ પ્રકાર
માણસ વસ્ત્રાભૂષણથી ભૂષિત હોય, તે પણ તે પરિગ્રહ વિનાને છે અને મમતાવાળે માણસ નગ્ન હોય તે પણ તે પરિગ્રહ ધારી છે. અહિં મમહને અર્થ મૂછો થાય છે. તે માજ ખરેખર પરિ ગ્રહ છે, તેને માટે નીચેની ગાથા ગવાય છે –
न सो परिग्गहो वुत्तो, नाइपुत्तेण ताइणा । કુછ gm કુત્તે, સંપતિ ? |
જ્ઞાતપુત્રે ( મહાવીર પ્રભુએ) કહ્યું છે કે, મૂછ–મમતા તેજ પરિગ્રહ છે. એમ મ્હર્ષિઓ કહે છે. ૧. - આ ઉપરથી સાબીત થાય છે કે, પરિગ્રહની પીડા મમતામૂછીને લઈને વધે છે. જે માણસની વૃત્તિમાં મૂછ પ્રગટ થઈ તેણે સમજવું કે, હવે તેનું જીવન એક તૃણું સમાન થઈ ગયું છે. જે જીવનને માટે વિદ્વાને પોકાર કરી જણાવે છે કે, ભવિ જને, તમને ઘણું પુણ્યના ભેગથી આ માનવ જીવન પ્રાપ્ત થયું છે, એ જીવનને જગતમાં ચિંતામણિની ઉપમા પ્રાપ્ત થઈ છે. તેથી તે અત્યંત દુર્લભ છે, આવા ચિંતામણિ સમાન દુર્લભ જીવનની જે સાર્થકતા કરવી હોય તે તમે પરિગ્રહની મહાન પીડાથી દૂર રહેજે. જે કદિ કર્મવેગે પરિગ્રહના જટિલપાશમાં તમે સપડાઈ ગયા તે પછી તમારા જીવનને તેમાંથી ઉદ્ધાર
વે મુશ્કેલ છે. પરિગ્રહની સાથે સંબદ્ધ થયેલી મછા તમારા હદયની આસપાસ વીંટાઈ વલશે, અને તે તમારા ધાર્મિક તત્વના પવિત્ર જીવનને આચ્છાદિત કરી નાખશે.
પરિગ્રહથી કેવા દોષ બને છે અને તેને ત્યાગ કે પરિમાણ કરવાથી કે લાભ થાય છે તે સમજવા માટે એક નિચેનું સુબેધક દૃષ્ટાંત મનન કરવા એગ્ય છે
કઈ એક ધાર્મિક વૃત્તિવાળે ગૃહસ્થ પરિગ્રહની પીડા સમજતું હતું. પરિગ્રહની દુસહ પીડાનું સ્વરૂપ તેણે શાસ્ત્ર દ્વારા સાંભળેલું હતું, તથાપિ કર્મયેગે એને તેનું તદન વિસ્મણ થઈ ગયું. વ્યાપારની કળાને યોગે તે પરિગ્રહ સંગ્રહ કરવામાં
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંગ્રહ પાંડા
૫૮
ABRAS
SARA
તત્પર થયા. મમતા-મૂછાના આવેશથી તેના હૃદયમાંથી પરિગ્રહ વિષેના આધ લુપ્ત થઇ ગયા. એક વખતે એવું બન્યું કે, કેઇ વિદ્વાનૢ મુનિ તેને ઘેર આહાર પાણી લેવાને આવી ચડયા. મુનિ ઘરના આંગણામાં આવ્યા, તે વખતે તે લુખ્ય હૃદયના ગૃહસ્થ પેાતાના ગૃહ વ્યવહારને હિંસામ કરતા હતા. હિંસામમાં અમુક રકમ નહીં. મળવાથી તે વારવાર તેનુ ચિ'તવન કર્યા કરતા હતા. ઘણીવાર ચિંતવન કર્યું, પણ તેને તે રકમ યાદ આવી નહીં. તેના વિચારમાં મગ્ન થયેલા તે ગૃહસ્થ આંગણે આવેલા મુનિને એળખી શકયા નહીં. મુનિ તરફ દ્રષ્ટિપાત કર્યેા તથાપિ દ્રવ્યની મૂછાના આવેશથી તેણે મુનિને આદર આપ્યા નહીં. સુનિ ક્ષણ વાર ઉભા રહી, ચાલ્યા ગયા. મુનિને ચાલ્યા ગયેલા પણ તેણે જોયા નહીં. મુનિ દ્વારની ખાહેર નીકળતા હતા, ત્યાં એક બીજો પુરૂષ સામે મળ્યે, તે પુરૂષ ગુરૂ ભક્ત હતા, તેણે મુનિને જતા જોઇ એમને વાદન કર્યું. મુનિ કાંઇપણ ખેલ્યા વગર ઇયાપથિકીની રીતિથી પેાતાના ઉપાશ્રય પ્રત્યે આવ્યા.
---
જ્ઞાની અને વિદ્વાન નિઓને આદર કે અનાદર, માન કે અપમાન કાંઈ હતુ... નથી. એમનાં હૃદય સવેગ રગથી રગિત હેવાથી એમને ક્રોધ પણ હાતા નથી. તેથી મુનિએ જેટલા આહાર મળ્યા હતા, તેનાથી સ`તુષ્ટ થઇ તે દિવસે સયમ નિર્વાહ કરી લીધેા.
For Private And Personal Use Only
'અહિં જે પેલા પુરૂષ મુનિને દ્વારમાં મળ્યા હતા, તે અંદર આવ્યો. તેણે પોતાના ગૃહસ્થ-મિત્રને દ્રવ્યના હિસાબમાં મગ્ન થયેલા જોયે. તે ગૃહસ્થેઆ આવનાર મિત્રને પણ સન્માન આપ્યું નહિં. પેાતાના વિચારમાંજ તલ્લીન રહ્યા. એમ કરતાં ક્ષણવારે તે હિસાબના આંકડા ખરાબર મળી ગયા એટલે તે ગૃહસ્થને શાંતિ થઈ. પરિગ્રહની પીડામાંથી ક્ષણભાર મુક્ત થયેા. તરતજ તેના નેત્રમાં પ્રકાશ આળ્યે અને તેણે આ પેાતાના મિત્રને ઓળખી આવકાર આપ્યા,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનંદ પ્રકાશ ૦==+=-one e-sesson Ane
આવેલા મિત્ર-ગૃહસ્થે જરા હાસ્ય કરીને કહ્યું, કેમ ભાઈ, એવા શા વિચારમાં હતા કે હું કયારનો આવ્યો છું, છતાં તમે મને બોલાવ્યા નહીં. ? તમે કોઈ પણ બોલ્યા નહિં–તે મહાન ગભર વિચાર શો હતો? તે ગૃહસ્થ જરા લજજા - મીને બે —પ્રિય ભાઈ, માફ કરજે, મારું ધ્યાન બીજે હતું. મારા હિસાબમાં એક રકમ મલતી ન હતી, તેથી હું તેની ચિંતામાં હતો. ઘણીવાર વહિનાં પાનાં જોયાં અને આંકડા મેળવ્યા પણ તે રકમ મળતી ન હતી. છેવટે હમણાંજ તે રકમ મળી અને મારી ચિંતા દૂર થઈ.
તે ગૃહસ્થના આવા વચન સાંભળી પેલે ધર્મષ્ટ ગૃહસ્થ વિચારમાં પડે. “અહા! પરિગ્રહ કે દુખદાયક છે? આવા ધાર્મિક વૃત્તિવાળા ગૃહસ્થને પણ પરિગ્રહ કેવી પીડા આપ છે? અરે દુઃખદાયી પરિગ્રહ, તારી શક્તિ અદ્ભુત છે. આ ત્રણ જગત તારી પ્રબલ સત્તામાં આકાંત છે. આ પ્રમાણે મનમાં ચિંતવી તે ગૃહસ્થે જરા આક્ષેપ કરી કહ્યું, મિત્ર, આમાં તમારે દોષ શું છે? પરિગ્રહ એવી વસ્તુ છે કે, તેની મછામાં મહાન પુરૂષે પણ તણાઈ જાય છે. પરિગ્રહ રૂ૫ અગ્નિમાં વિદ્વાન અને ધાર્મિક પુરૂષની બુદ્ધિ અને સદવિચારે ઈધણુની જેમ દગ્ધ થઈ જાય છે. પણ મિત્ર, મારે એક વાત તમને અવશ્ય જણાવવી જોઈએ. ક્ષણવાર પહેલાં તમારે ઘેર એક મુનિ ભિક્ષા માટે આવ્યા હતા. તે તમારા ધ્યાનમાં છે કે નહીં? આટલું સાંભળતાં જ તે ગૃહસ્થ નિસ્તેજ થઈ બેલ્ય–ના, એની મને ખબરજ નથી. તે મારા ઘરના માણસે ઉપરના ભાગમાં હતાં, તેથી તેઓને પણ ખબર નહીં જ હોય. અરે ! મને મહાન દેષ લાગે. મારે ઘેર ભિક્ષા માટે આવેલા જૈન મુનિ પાછા જાય, એ કેવું ખોટું ? અરે મારા જીવનને ધિકાર છે. મારા જેવા લુખ્ય જનને આ જગતમાં શા માટે જન્મ શ હશે ? શ્રાવક જેવા ઉત્તમ કુલમાં જન્મ લઈ હું મારા જીવન રત્નને
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરિગ્રહપીડા
૧
હારી ગયે. મિત્ર, કહે, ત્યારે હવે આ પરિગ્રહની પીડામાંથી હું શીરીતે મુક્ત થાઉં?
તે વિદ્વાન મિત્રે કહ્યું, પ્રિય ભાઈ, હવે અપશેષ કરે તે યોગ્ય નથી. તે વિદ્વાન મુનિની પાસે જાઓ અને આજથી પરિગ્રહ પરિમાણનું વ્રત લઈ સર્વદા સાવધાન રહે. વળી પરિગ્રહની પીડા પ્રાપ્ત ન થાય, તે એક યંત્ર છે અને તેની નીચે બે કાવે છે, તે માટેલું એક કલિકાલ સર્વજ્ઞશ્રી હેમચંદ્ર સૂરીનું સધક કાવ્ય છે. તે યંત્ર સહિત કાવ્યને એક પાટીયા ઉપર આળેખાવી તમારા ઘરના દ્વાર ઉપર ચડી રાખજે અને હંમેશાં વારંવાર તેની તરફ લક્ષ રાખી ગૃહ-વ્યવહારમાં પ્રવર્તન કરજે.
આ પ્રમાણે કહી, તે વિદ્વાન મિત્રે પિતાના ધાર્મિક મિત્રને નીચે પ્રમાણે પરિગ્રહને યંત્ર અને તેની નીચે સધક કાવ્ય લખી આપ્યાં.
વાસ્તુ
ચતુષ્પદ
સુવર્ણ હિરહ્યા
દ્વિપદ
ધાન્ય ધન क्षेत्रं वास्तु हिरण्यं च सुवर्ण धनधान्यके । द्विपाद् चतुष्पाद् कुप्यंच त्यजेन्नवपरिग्रहान् ॥ १॥
ક્ષેત્ર, વાસ્તુ ( ઘર ) હિરણ્ય ( રૂ૫ ) સુવર્ણ, ધન, ધાન્ય, ક્રિપાદ, ( સ્ત્રી, પુત્ર, પોપટ, મેના વિગેરે ) અને ચ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનંદ પ્રકાશ
ههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههههمهمهومسجدمحمد
તુષાત્ ( ગાય, ઘોડા વિગેરે ) આ નવ પ્રકારના પરિગ્રહને ત્યાગ કરવો.
परिग्रहयपत्वाद्धि मज्जत्येव भांजुधौ। महापात इव पाणी त्यत्तस्मातारिग्रहम् ॥ २ ॥
“ જેમ હદ ઉપરાંત માલ ભરવાથી સમુદ્રમાં વહાણું ડુબી જાય, તેમ પ્રાણ હદ ઉપરાંત પરિગ્રહની મમત રાખવાથી આ સંસાર સમુદ્રમાં ડુબી જાય છે. ” ૨.
તે ગૃહસ્થ હંમેશાં આ યંત્ર તથા તેના કાને ક્ષણે ક્ષણે વાંચતા અને મુનિ પાસેથી પરિગ્રહ પરિમાણનું વ્રત લઈ ગૃહ વ્યવહારમાં પ્રવૃત્તિ કરતે હતો. તેમ કરવાથી છેવટે તે ઘણા ધાર્મિક થઈ આત્મસાધન કરવામાં તત્પર થશે અને સાત ક્ષેત્રમાં પિતાના ધનને ઉપયોગ કરી તેણે માનવ જીવનને પૂર્ણ રીતે કૃતાર્થ કર્યું.
આ સંબોધક દ્રષ્ટાંત લઈ દરેક મનુષ્ય પરિગ્રહની પીડા ન થાય, તેમ પ્રવર્તવું જોઈએ. કદિ વ્યાપાર કલામાં પરિગ્રહની વિશેષ વૃદ્ધિ થાય તે તેને સત્વર સદુપયોગ કરવા મુકવું નહીં. નહિ તે વિજળીના જેવી ચંચળ લક્ષ્મી ચાલી જશે, અથવા તે પરિગ્રહની પીડાનું પાત્ર થવાશે.
જૈન સેળ સંસ્કોર,
૬ ષષ્ઠી સંસ્કાર. સીરાશન સંસ્કાર કર્યા પછી ષષ્ઠી સંસ્કાર કરવામાં આવે છે. તે સંસ્કાર બાળકને જન્મ થયા પછી છઠે દિવસે સંધ્યાકાળે કરવામાં આવે છે. આ સંસ્કારમાં સૂતક ગણવામાં આવતું નથી. તેને માટે આગમમાં એવું વચન છે કે, “ તીર્થમાં, આવશ્યક કાર્યમાં અને પછી પૂજન કાલમાં સ્વકુલને વિષે
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સોળ સંસ્કાર,
ܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫܫre
સૂતક ગણવું નહીં. ” ષષ્ઠી સંસ્કારમાં આડ માતૃકાઓનું સ્થાપન અને પૂજન કરવામાં આવે છે. સૂતિકાગ્રહની ભીંત અને જમીન ઉપર સાભાગ્યવતી સ્ત્રીઓની પાસે લેપન કરાવી તે ઉપર જેમાં શુદ્ધ અને બ્રહસ્પતિના તારા દેખાતા હોય. તે દિશા તરફ ભીંતને ખડી કે ચુનાથી વેળાવવી અને બીજી ભૂમિના ભાગના ચેકને પંડિત કરાવ. દિવાલના વેત ભાગ ઉપર સધવા સ્ત્રીઓને હાથે, કંકુ, હીંગલ વિગેરેના રંગથી આઠ માતાઓની ઉચી, બેઠી અને સતી આકૃતિઓ કરવામાં આવે છે. વળી કુલાચાર પ્રમાણે તેની છ છ આકૃતિઓ પણ લખાય છે. આકૃતિ કર્યા પછી સાભાગ્યવતી સ્ત્રીઓ ગીત મંગળ ગાય છે અને ગૃહસ્થ ગુરૂ સુંદર આસન ઉપર બેસી તે માતૃકાઓની પૂજા કરે છે.
તે પૂજામાં બ્રહ્માણી, માહેશ્વરી, કૌમારી, વૈષ્ણવી, વારાહી, ઇંદ્રિાણી, ચામુંડા, અને ત્રિપુરા–એ આઠ માતાઓનાં નામ લેવામાં આવે છે. અને તેમની માચ્ચાર પૂર્વક પૂજા કરવામાં આવે છે. તેમનું આહાન, સંનિધાન, અને સ્થાપન કરી, ગધ, પુખ અને અક્ષત વિગેરે ઉપચાર અર્પણ કરવામાં આવે છે. તે અર્પણ કરતી વખતે જૈન દેના મના ઉચ્ચાર કરવામાં આવે છે, જેમાં તે માતૃકાઓના ગુણ તથા સ્વરૂપનું વર્ણન કરેલું છે. તે પછી બેઠી અને સુતેલી માતૃકાઓનું પણ જના વેદ મંથી ત્રણ વાર પૂજન થાય છે. કેટલાક અહીં ચામુંડા અને વિપુરા એ માતાઓનું પુજન છેડી દઈ છે. માતાનું જ પજન કરે છે.
માતૃકા એ કુળદેવીઓ છે. શાસન દેવીઓ જેમ ધર્મના શાસનની પ્રેરક થાય છે અને ધર્મ કાર્યમાં આવી પડેલા વિદનેને દૂર કરે છે, તેમ માતૃકાઓ શ્રાવક શિશુઓને ભવિષ્યમાં તેમના કુલાચારમાં સપ્લાય કરે છે. કુલાચ્ચાર પ્રમાણે પ્રવર્તન કરતાં જે કાંઈ વિદન આવે, તેને માતૃકારને દૂર કરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ Omen CINA MMAnASSASSAN MWINNSAKSASSASJAMS
વળી આ સરકારને હેતુ લાકિકમાં એ પણ છે કે, પછીનું પૂજન એ ભાગ્યદેવીનું પૂજન છે. પુર્વના કર્મથી જે ભાગ્યને બંધ થયા હોય, તે બંધ પ્રમાણે પ્રવર્તન કરવામાં એ ષષ્ઠી પૂજનના સંસ્કારની અધિષ્ઠાયક દેવીઓ સહાયભૂત થાય છે એજ ઉદેશથી પૂજન કર્યા પછી નીચે પ્રમાણે સ્તુતિને ઉચ્ચાર કરવામાં આવે છે.
ब्रह्माया मातरोऽप्यष्टौ स्वस्वास्त्रबलवाहनः । षष्ठीसपूजनात्पूर्व कल्याणं ददतो शिशोः ॥ १ ॥
બ્રહ્માણી વિગેરે આઠ માતા પિતા પિતાના અ, બલ અને વાહન સહિત આ પછી પૂજનથી પૂર્વે આ શિશુને કલ્યાણ આપે”
આ માતૃ સ્થાપનની ભૂમિની આગળ ચંદનનું લેપન કરી તે ઉપર માતા રૂપ પછીનું સ્થાપન કરવામાં આવે છે. તે પછી તે સ્થાપનનું દહીં, ચંદન, અક્ષત અને દ્રો વિગેરેથી પૂજન કરવામાં આવે છે. એ પછી દેવીના સ્વરૂપનું વર્ણન આચાર દિનકમાં ઘણું માંગલ્યરૂપે કરવામાં આવ્યું છે. જ્યારે ગૃહસ્થ ગુરૂ હાથમાં પુષ્પ લઈ તે મહાદેવીનું આહાન કરે છે, ત્યારે તે કહે છે કે, હે પછી દેવી, તમે આંબાના વનમાં બેઠાં છે. કદંબના વનમાં તમે વિહાર કરો છો. તમારે બે પુત્ર છે. નરવાહન પર તમે સ્વારી કરે છે. અને તમારૂં શ્યામ અંગ છે. હે દેવી, તમે અહિં પધારે.
આ પ્રમાણે એ મહાદેવનું મહાન કર્યા પછી તે રાત્રે પછી જાગરણ કરવામાં આવે છે. તે પ્રસંગે સૌભાગ્યવતી સ્ત્રીઓ મંગલ ગીત ગાય છે અને વાજિંત્રેના નાદ કરવામાં આવે છે.
બીજે દિવસે પ્રાતઃકાલે ગૃહસ્થ ગુરૂ આવી સ્થાપન કરેલી આઠ માતાઓ અને પછી દેવીનું વિસર્જન કરે છે. વિસર્જન કરતી વખતે ગૃહી ગુરૂ૩ મત મળ્યા પુનરામનાથદ્વારા ” એ મંત્ર બોલે છે. મંત્રનો ભાવાર્થ એ છે કે, “હે ભગવતિ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સોળ સંસ્કાર,
માહેશ્વરિ તમે પુનઃ પધારજો. ” સ્થાપિત દેવીઓનું વિસર્જન કર્યા પછી ગૃહસ્થ ગુરૂ પંચ પરમેષ્ટી મંત્રથી પવિત્ર કરેલા જલ વડે તે શ્રાવક શિશુની ઉપર અભિષેક કરે છે. તે વખતે નીચે. ને જન વેદ મંત્ર ઉચ્ચારી આશીર્વાદ આપે છે –
उ अई जीयोऽसि । अनादिरसि । अनादिकर्मभागसि । यत्वया पूर्व प्रकृति स्थितिरसप्रदेशैराश्रयवृत्त्या कर्म बद्धं तद्वधोदयोदीरणासत्ताभिः प्रतिभुक्ष्व । मा शुभकर्णोदयफलभुक्ते रुच्छेकं दध्याः । नचाशुभकर्मफलभुक्तया विशादमाचरेः । तवास्तु संवरवृत्त्या कर्मनिर्जरा अहं ई ॥
આ મંત્રનો ભાવાર્થ ઘણે તત્વજ્ઞાનથી ગર્ભિત છે. દરેક પદ સહેતુક અને શ્રાવક શિશુની ભવિષ્યની ધાર્મિક સ્થિતિના સૂચક છે. તે સાથે શિશુસ્વરૂપ શ્રાવકના જીવાત્માને આશીર્વાદ રૂપે બેધક છે. ગૃહસ્થ ગુરૂ કહે છે કે, હે બાળક ! તું જીવ છે-અનાદિ છે, અને અનાદિ કાળથી કર્મને ભજનાર છે. પૂર્વે પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશવડે આશ્રવ વૃત્તિવડે કરીને તે જે કર્મ બાંધેલું છે; તે કર્મને બંધ, ઉદય, ઉદીરણ અને સત્તાથી ભોગવી લે. શુભ કર્મના ઉદયના ફલને ભેગવવાથી ખેદ પામીશ નહીં. અને સંવર વૃત્તિથી તને કર્મ નિર્જરા પ્રાપ્ત થાઓ. આ આશીર્વાદાત્મક મંત્રનું રહસ્ય ઘણું મનન કરવા યંગ્ય છે. તે સાથે પછી પૂજનના હેતુને પુષ્ટિદાયક છે. લોકિકમાં પણ કહેવત છે કે, “છઠીના લખાયા લેખ ટળતા નથી ” એ કહેવતને ભાવાર્થ આ મંત્રથી સિદ્ધ પણ થાય છે. આ સંસારમાં આવેલા જીવને અનાદિથી કર્મ ભેગવવાં પડે છે. આશ્રવ તત્વ છવને કર્મના બંધનું હેતુ છે. તેનાથી જે કર્મ બંધાયેલું છે, જે છઠીના લેખ જેવું છે, તે ભગવ્યા સિવાય છુટકે નથી; માટે મંત્રમાં જણ
વ્યું છે કે, જે કર્મ આશ્રવથી બાંધ્યું છે, તેને તે જીવ, તું ભેગવ્ય. આ પ્રમાણે જણાવી વળી બોધ રૂપે જણાવે છે, હે જીવ,
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનદ પ્રકા
----
AAAAAAA
કઢિ તારેં શુભ કર્મ ઉદય આવે અને તેનુ શુભ લભેગવવું પડે તે વખતે તું છકી જઇશ નહીં અને કદિ અશુભ કર્મ ઉડ્ડય આવે અને તેનું નઠારૂલ ભોગવવુ પડે તે વખતે તુ ખેદ કરીશ નહીં. આમ કહી. છેવટે આશીષ આપે છે કે, હૈ જીવ, સ'વર વૃત્તિને લઇને તારા કર્મની નિર્દેશ થાએ ” કહેવાને આશય એવા છે કે, હે જીવ, તું ભવિષ્યમાં સવર વૃત્તિ રાખજે. તેથી કરીને તારા કર્મની નિર્જરા થશે. આ ષષ્ટી સ’સ્કારને હેતુ પણ તેમ થવામાંજ સાર્થક છે. કર્મની અધિષ્ટાત્રી ષષ્ઠી દેવી તને સ`વર કરવામાં સહાય કરશે, પૂજેલી અષ્ટમાતાએ પણ તેમાં અનુકૂલ થશે.
સવરવૃત્તિ એ શ્રાવકસતાનનુ" ઉપાસનીય તત્ત્વ છે. યાવજીવિત ધર્મ કાર્ય કરીને પણ સંવર . તત્ત્વ સાધવાનુ છે. આ બધી સસ્કારના મંત્રા તે શ્રાવક શિશુને તેનેજ સસ્કાર આપે છે. એ સ’સ્કાર અત્યારે શ્રાવકના સતાનાને મળતા નથી, એ ખરેખરૂ શેચનીય છે. ચાર દિનકરના કતાએ શ્રાવકાની ધાર્મિક ઉન્નતિ કરવાને મહાન પ્રયત્નથી સસ્કારમાર્ગ પ્રકાશિત, ક્યા છે, તથાપિ પ્રમાદપિશારો ગ્રસ્ત કરેલી જનપ્રજા તે પવિત્ર માર્ગની સામે દ્રષ્ટિપાત પણ કરતી નથી, એ અવસપીણી કાળનેાજ મહિમા છે.
અપૂર્ણ
જૈન ગ્રેજ્યુએટ્સનુ કર્તવ્ય.
કેળવાયેલ મનુષ્યા બનકેળવાયેલ કરતાં વધારે સહેલાઇથી ઘણા વિષયે સમજી શકવા સભિવત અને સમર્થ છે, જે વર્ગના ઘણા ગ્રહસ્થ, ઉંચા પ્રકારનુ સંસ્કૃત અને અંગ્રેજી જ્ઞાન ધરાવવા ઉપરાંત જૂદા જાદા ઇતિહાસ, ફીલેાસે ફી, સાયસની અંદર સમાતા વિષયે આદિનાં મૂળ તત્વ સમજેલ હાવાથી
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એને તેમના પિતા)વાના ઉદ્યોગ
થવાની કોશીશ .
. જૈન ગ્રેજ્યુએનું કતવ્ય. eeee
s-~-- --- ----- ---- --- સાર્વજનીક બાબતે અને કેટલાક નવિન શેધ ખેળ કરવાને ઉપયોગી થઈ શકે એ શક્ય છે, એવા કેળવાયેલ ભાઈઓનાં ચારિત્રે વર્તન-ઉદ્યોગ-શાંત પ્રકૃતિ અને દેશ કલ્યાણનાં કાર્યમાં ઉત્સાથી જોડાવાથી નમુનેદાર થઈ પડે અને તે ઉપરથી ધડો લેવાય એમ થવાની જરૂર છે. કેળવાયેલ વર્ગનું ઉપયોગીપણું ઈતર વર્ગ સ્વીકારી તેમની સેવા ગ્રહણ કરવી અને તેમને નડતી મુશ્કેલીઓ દૂર કરાવવાની સહાય થવાની જરૂર છે. કેળવાએલ વર્ગ પોતાનું ઉદર પિષણ કરવાના ઉદ્યોગમાંજ મશગુલ રહી બીજા ને તેમના હિતાહિતને માર્ગ બતાવવાની કોશીશ ન કરવી એ યોગ્ય નથી. કેળવાયેલ વર્ગ શાસ્ત્રની ભાષા ખીલવવાનો પ્રયત્ન કરી શકે તેમ છે. એ કેળવાએલ વર્ગ પિતે મેળવેલ ઊંચા પ્રકારની કેળવણીની ઉપયોગિતા સમજી તેને લાભ પોતાની ભવિષ્યની પ્રજાને આપનાને કે શિશ કરવાને શક્તિવાન છે. એ ભાઈઓમાંથી છેડાએક પરમાથી ભાઈઓ જે પિતાનું જીવન છેડી રોજીથી જન કેલેજ કાઢવાને અર્પણ કરે તે જન ભાઈઓને સસ્તામાં સારી કેળવણું મળી શકે એ ઉપરાંત જન શાસ્ત્રની ભાષા–પુસ્તકો માટે શોધ ખેળ કરી શકી તેના ઇતિહાસે વ્યાકરણ અને સફીને અજવાળામાં લાવી તેના ઉપગિપણનો દરવાજે સર્વે પ્રજા માટે ખુલ્લે કરવાને સમર્થ થઈ શકે.
માગધી–પ્રાકૃત–અને પાલી ભાષાઓનો અભ્યાસ વધારી તેને વધારે સરલ અને અગત્યતાવાળે કરવા સારૂ તે ભાષાઓનાં વ્યાકરણ, કેષ, કાવ્ય સાહિત્યને પ્રગટ કરાવી હિંદની દરેક ભાષા ધારે તે શીખવાની એજનાઓ-હિંદની અર્વાચીન ભાષાઓ સાથે તેને સંબંધ એ ભાષાનો ઈતિહાસ અને દેશ પરદેશની ભાષા સાથેનો મુકાબલે-મળતાપણું વિગેરે પ્રગટ કરવાના પ્રયત્ન કરી ચીન-જાપાન વિગેરે એશિયાટીક દેશના જે ધર્મ આપણા ધર્મ સાથે કાંઈક અંશે મળતાપણું રાખે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છૂટ
મામાનંદ પ્રકાશ,
તેમનાં પુસ્તક વિગેરે સાથે એગ્ય ગુણ પંક્તિ વધારવા સારૂ ઘટતા પ્રયત્ન કરીને તથા જર્મની-કાન્સ-ઈગ્લાંડ–અમેરિકાના વિદ્વાનોને અભ્યાસ કરવાને વધારે લાલચ ઉત્પન્ન થાય એવી રીતે તેમને સગવડતા કરી આપવાને સહાય કરવી જોઈએ છીએ. આપણું દેશની યુનીવરસીટીઓ માં આપણુ ધર્મની ભાષા અને ફિલેસેફ્રિીઓને અભ્યાસ કરાવવાને સ્વીકાર નથી કે તે ભારે તાજુબીની વાત છે. પણ એમ કરવાને વાતે અભ્યાસની સામગ્રી તથા અભ્યાસ કરનારની સંખ્યા જોઈએ છીએ તે વધારવાને પ્રયત્ન કરવા જોઈએ,
જૈનધર્મીઓની અંદર સુલેહ સંપ વધે–તેમના તરફથી થતી સખાવતેને રૂડે ઉપયોગ થાય. તેમનામાં સાંસારિક અને ધાર્મિક સવાલને અભ્યાસ વધે તથા તેનું ઉપયોગી પણું ખીલી નિકળે, એવું એવું થવા સારૂ વિદ્વાન ગ્રેજયુએટસ ભાઈઓએ જાહેર સવાલમાં ભાગ લેવાની ખાસ અગત્ય છે. જનસમૂહને તેમના કલ્યાણ સારૂ જેઓ પ્રેરણ કરે તેઓને તરફ જનસમૂહ હમેશાં અમીદ્રષ્ટિથી જુવેજ. જે દેશની જમીન ઉપર જન્મી હવા પાણી અને ખોરાક લહી ત્યાંજ કેળવાયા–પિતાની જ્ઞાતી અને ધમીઓમાં વસ્યા-જ્યાં જુદી જુદી જ્ઞાતીઓ અને ધર્મીઓને હવ્યા મળ્યા. એ બધાંના બદલામાં જે કંઈપણ કલ્યાણક કાર્ય કરવામાં આવે છે તેથી કર્તવ્યસિદ્ધિ થશેજ. દયામય ધર્મને ખાસ એ ઉદ્દેશ છે કે પિતે આમાથી થઈ પોતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવાનો પ્રયત્ન કરે તથા અન્ય જીવે જે ભુલાવામાં પડી કર્મના બંધનમાં વધારે વધારે કેદ થતા જતા હોય તેમને બચાવવા યત્ન કરવો જોઈએ છીએ. - સાધુઓને તેમના માર્ગમાં નડતી અડચણો દૂર કરાવવાને શ્રાવકે એ યત્ન કરે જોઈએ. અને શ્રાવકોને વ્યવહાર, ધર્મ અને નીતિના માર્ગે સમજાવી તેમને યોગ્ય ધર્મ માર્ગ ઉપર મકવાનું કામ સાધુ વર્ગનું છે. એ બંને ઉપરથી અરસપરસની
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ગ્રેજ્યુએનું કર્તવ્ય,
મર્યાદા સુકરર થાય છે. એ મર્યાદા જાણવા-સમજવા અને અનુભવવા માટે ઊંચી કેળવણી સર્વથી વધારે અગત્યની છે. એ અગત્ય આપો ગ્રેજયુએટ વર્ગ વધારે લાયકાત ભરેલી રીતે પૂરી પાડે છે. તો એ લાયકાતવાળા ગૃહસ્થાએ પિતાને મળેલાં સારાં શિક્ષણને યાર્ચ ઉપયોગ કરો ઘટીત છે.
જનમંડળમાં હાલની ઉંચી કેળવણીના કઈ કઈવાર દે બતાવવામાં આવે છે એમ થવાનું કારણ—કેટલાએક કેળવાએલ ગૃહમાં ધામક અભ્યાસની ગેરહાજરી, અતડાપણુ અને કાંઈક અશે અવિનય યુક્ત રહેણી એ છે. એવી ખામીએ ત્યાગીને કેળવીને મોભે તેમજ પોતાનો મેળે જાળવવા સારૂ બહુજ વિવેક રાખીને કેળવાએલ વર્ગે પિતાનું ચારિત્ર સ્થાપન કરવું જોઈએ છીએ કે જે નમુનેદાર હાઈ બીજા ભાઈઓ પસંદ કરી તે પ્રમાણે વર્તતાં શીખે.
દેશ અને કાળની મર્યાદા નજર બહાર રહેવી ન જોઈએ. પિતાના એકના લાભ એ સર્વેને અલાભકર્તા થઈ પડે ત્યાંથી પાછા ખસી સેના લાભ એમાં પિતાને ભાગ છે એમ સમજીને ઉદાર મનોબળ રાખવું જોઈએ. આવેલ વખત હાથમાં રહેવાને નથી. વખત વિમ્ વેગે ચાલ્યા જાય છે, તેને પકડી શકાતું નથી. એ વખતને જેમ સારો ઉગ શઈ શકે તેમ કરવાને પછાત રહેવું ન જોઈએ. કેળવણું કાંઈ એક નોકરી માટે જ નિયત થયેલ નથી. ઉદરપૂરણ માટે જેમ નોકરી છે, તેમ કુટુંબ-જ્ઞાતિ-ધર્મ અને સર્વ જીવાત્મા માટે સેવા કરવાની છે. એવી સેવા અમુક ભેગ આપીને પણ કરવાની જરૂર છે. વખત નથી, કુરસદ નથી, ખાલી માથાકુટ કેણ કરે એવી એવી જડતાઓને દૂર રાખીને નિરંતર દેશસેવા તથા જનસેવામાં તત્પર રહેવું જોઈએ છીએ. એક દેશની ખરેખરી આબરૂ એ તેના કેળવાએલ વર્ગ ઉપર આધાર રાખે છે. તે તે આધારે રહેલાઓને ઘટીત લાભ આપવો જોઈએ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
- વર્તમાન પત્ર-સભાઓ-અને દરેક ખાતાંઓમાં જેમ બને તેમ ભાગ લે. જાહેરખાતામાં કામ બજાવવા સારૂ આમંત્રણ નો બેટી રાખવો ન જોઈએ. યોગ્ય જનોએ તે પિતાના અંધારામાં પડી રહેલા ભાઈઓને બહાર કાઢવા એ એમની ફરજ જ છે. જ્યાં પિતાની જ કાર્યમાલીકી છે ત્યાં આમંત્રણ શું ? નવાં નવાં સઉદ્યોગો-નવાં નવાં કમાઈ કાનાં ઉત્તમ સાધન અને નવી નવી સરળતાઓને કેમ ગમ્ય કરવી તે માટે જે કેળવાએલ વર્ગ કામ કરે તે તે ઘણું કરી શકે તેમ છે. અમુક કરે છે માટે અમારે કરવા જરૂર નથી એવી વૃત્તિને દૂર ધકેલી દઈને અમુક કરે છે એમાં મારે કેવી રીતે સહાય થવું એ વિષે વિચાર કરવા જોઈએ છીએ. જેમ જેમ ઉત્તમ ભાવનાઓ ભાવશો તેમ તેમ તમારી ઉત્તમતા વધતી જશે અને કાર્યમાર્ગ સહેલે અને મન ગમત થતો જશે. દુર્ઘટ માર્ગમાં પણ પ્રેમ પૂર્વક યત્ન કરશે તે દૂર્ઘટતાને સ્થળે સરળતા થશે–અને - બે સહેલાં થઈ પડશે.
યુરેપના વિદ્વાને પરદેશ-પરધર્મ અને પારકા ઇતિહાસ તથા ભાષા માટે કેટલે બધે પ્રેમ રાખી શેધ ખેળ કરે છે તે વાત ધ્યાનમાં લ્યા. આપણાં પુરાતન દેરાસરે અને જ્ઞાનને ઉદ્ધાર કરવાનાં કામ નજર આગળ પડયાં છે તે તમારે અત્યારે આહાર-વિહારનાં વિષય પરત્વે રોકાઈ રહેતા વિચારોને ત્યાંથી ખસેડી, સાંસારિક પાયાના બંધનેને દૂર કરી પરમાર્થ અને પરમાત્માને વિચાર કરતાં શીખવાની અતિ ગંભીર આવશ્યક્તા છે. એ બધાં માટે સહેજ સાજ પ્રયાસ કોન્ફરન્સ તરફથી પ્રગટ થતાં “ જૈનહેર ” આદિ પત્રમાં માલમ પડતા જાય છે. તે પણ હજી વિદ્વાન વર્ગ પુરાતન વખતમાં રચેલ કાવ્યે-ગાથાઓ અને કથાઓને પ્રકાશમાં લાવવાનું કાર્ય બાકીમાં છે. પુરાતન દેવભાષામાં રચાએલ ગ્રંથનાં ભાષાંતર કરવાનું કાર્ય બહુ જરૂરીઆત વાળુ છે, એવા પુસ્તકે સમજવા સારૂ તે ઉપર ટી
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ફચ્છમહેય.
---..
કાએ રચાતી જાય તેમ તેમ તેમની ઉપયુકતતા વધતી જશે. પશ્ચિમ અને પૂર્વનાં જ્ઞાનને અદલ અદલા કરાવવાને સાધનરૂપ ગ્રેજયુએટ્સને અમૃતમય ગુચ્છ આ બધું કરી શકે તેવા છે.
આ બધી બાબતેપર પૂર્ણપણે વિચાર મનન કરી, મારી આ મંગળમય સૂચના—વિનતી અને આમંત્રણના એ પુણ્યશાળી ભાઇએ સ્વિકાર કરી પેાતાને યોગ્ય લાગે તે શ્રેણિએ અમૂક વખત મુકરર કરીને ઉપયોગ કરવા ચાલુ કરશે એવા મારા આગ્રહ અને ભો છે.
શાહ નારણુજી અમરશી, વઢવાણ,
કચ્છમાદય
અથવા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
91
મુનિવિહારથી થતા લાભ.
મુનિવિહારના અભાવને લઈને કચ્છ દેશમાં ઘણાં વખતથી મિથ્યાત્વનુ... મલિન અધકાર વ્યાપી ગયેલું છે. કેટલાએક શ્રાવકને ન ઘટે તેવા અનાચાર તે દેશમાં પ્રસરી ગયા છે. ત્યાં એસવાલ શ્રાવક ખેતીના બધા કરે છે. એ રાલિન ધધાથીજ તેમને નિવાહ ચાલે છે. દયાધર્મની પાલક શ્રાવક પ્રજા આવે શુદ્રના ઉદ્યમ પ્રસ્તાવે, એ ઘણા અપોષની વાત છે. યુષણ જેવા પવિત્ર પર્વની અફાઇના દિવસોમાં પણ કચ્છી જૈને પેાતાના કુટુબના પિરવાર સાથે ખેતીનું કામ કરવા જાય છે. જે સમયે ખીન્ન દેશેામાં શ્રાવક પ્રજા પોતાના ધર્મના શ્વેત કરવા પ્રવર્તે છે, પેાતાનું કલ્યાણ કરવાને યચક્તિ ઉજમાળ થાય છે, તેવે સમયે કચ્છની ખીચારી નિભાગી પ્રજા આત્માને દુર્ગતિ આપનારા હિંસાના કાર્યો કરે છે. પર્મના પવિત્ર દિવસેામાં પણ કચ્છી જેના રાવા ફુટવાનું ડતા નથી. દિપોતાને
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ ====== =============== = === ==== ઘેર તે પ્રસંગ હોય તે લાચારીથી તેવું કામ કરવું પડે, પણ કચ્છીએ તે ગામ પરગામ પણ એને માટે શ્રેણીબંધ જાય છે. કચ્છમાં ધાર્મિક જ્ઞાનના અભાવથી બીજા પણ કેટલાએક દુરારારે, પેશી ગયા છે. તેઓ વિવાહ તથા મરણ પ્રસંગે સ્વામિજાય કરે છે, પણ તે ભોજન ત્રિને સમયે થાય છે. દીવાઓની શ્રેણીમાં બેસીને કચ્છની અજ્ઞ પ્રજા ભોજન કરે છે; . એ અણુગલ પાણી વપરાય છે અને તેમાં કઈ કઈ વાર " એ દ્રિય જીવની પણ હિંસા થઈ જાય છે. તેના દાંત રૂપે કે એ એક ગામમાં શીરામાંથી એક મરેલા ઊંદર નીકળ્યો હતો. આવા દુરાચારને દૂર કરવાને માટે મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી
ડારાજ તથા પન્યાસ શ્રી સંપવિજય મહારાજની ઉપદેશ જ સફલ થઈ છે. મોટી ખાખરના જન સંઘે બે ઠરાવ પસાર કર છે. પર્યુષણ પર્વમાં થતાં સ્વામિવાત્સલ્યમાં અણગલ પાણી
પરવું નહીં અને રાત્રિએ રસોઈ કરવી નહીં. હંસવાણીના બાવથી ખાખરની તે બે મોટી ખોટે દૂર થઈ છે. પ્રભા
મુનિરાજના ચાતુર્માસને પ્રભાવ અતુલિત છે. એ પ્રભાવને - કરછની જૈન પ્રજા દુરાચારથી દૂર થતી જાય છે. આ કેસ ખાસ કહેવાની જરૂર છે કે, કચ્છમાં આવેલા બીજા ગામાં પ્રવર્તતા દુરાચારને દૂર કરવાના ઉપાયે લેવાની જરૂર છે. એ ઉપાય જૈન કોન્ફરન્સ તરફથી લઈ શકાય તેમ છે. કચ્છના પ્રત્યેક ગામે ઉપદેશકે મેકલવા જોઈએ અને કચ્છમાં વ્યાપેલા દુરાચાર રૂપ અંધકારને દૂર કવુ જોઈએ.
મદત્યાગ અને પ્રશમરતિ.
લેખક, સન્મિત્ર કરવિજય. ( ઉમાસ્વાતિ મહારાજના વચનની વાનકી . ૧ જાતિ, ૨ કુળ, ૩ રૂપ, ૪ બળ, ૫ લાભ, ૬
બુદ્ધિ
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મદાવાળ બને પ્રશમરતિ,
૭ વાલ્લભ્ય અને ૮ શ્રત મદથી અંધ થઈ ગયેલા બાપડા જીવે આ ભવનું કે પર ભવનું પિતાનું ખરું હિત પણ સમજી શકતા નથી.
સંસાર પરિવર્તન કરતાં કોટિલક્ષ જાતિમાં હિન-ઉત્તમમધ્યપણું જાણું કોણ વિવેકી મદ કરશે. ?
કર્મની વિચિત્રતાથી વિવિધ જાતિમાં એકે ક્રિયાદિક તરીકે. જીવ ઉપજે છે તે પછી કઈ કેની શાશ્વતી જાતિ જાણવી.?
વિશાળ કુળમાં ઉત્પન્ન થયા છતાં, રૂપ, બળ, શ્રત, મતિ અને શીલની હીનતા તથા ધનની હીનતા દેખી ખરેખર કુળમાન પણ ત્યજવા ગ્યજ છે.
જેને આચાર અશુદ્ધ છે તેને કુળમદ કરવાનું શું પ્રયોજન ? અને શુદ્ધ આત્મગુણાલંકૃત એવા શીલવંતને પણ કુળમદનું શું પ્રયોજન ? 1 શુક (વીર્ય) અને શેણિત (રૂધિર )થી ઉપજતા તથા નિમિત્ત ગે હાનિવૃદ્ધિને પામતા એને રેગ-જરાના સ્થાનરૂપ એવા દેહમાં રૂપમદને અવકાશજ ક્યાં છે ? "
અશુચિમય હોવાથી નિરંતર સાફસુફ કરવા યોગ્ય, ત્વચા અને માંસથી આચ્છાદિત, અશુચિપૂર્ણ, તથા નિશ્ચયે વિનશ્વર એવા દેહ સંબંધી રૂપમાં મદ કરવાનું કારણુજ શું છે ? (છતાં તેને મદ કરનાર કેવળ મૂર્ખ જ છે).
મનુષ્યબળ સમ્પન્ન છો ક્ષણવારમાં તીવ્ર વ્યાધિ યોગે નિર્બળ થઈ જાય છે, અને બળહીન છતે ધીરજવાળા ઉપાય વેગે પાછા બળવાન થાય છે. તે માટે બુદ્ધિબળથી બળનું અનિયમિતપણું સમ્યગ વિચારીને અને મૃત્યુના બળની પાસે કોઈનું કંઈપણ બળ નકામું જાણુને બુદ્ધવતે બળદ પણ ન જ કરવો જોઈએ.
પૂર્વકૃત કર્મઅનુસારે ઉદ્યમાદિગે લાભહાનિ થતી વિચારીને લાભ મળે તે મદ કરો નહિં અને અલાભ છતે વિસ્મય સે નહિ. લાભાલાભમાં હર્ષ ખેદ નહિ કરતાં સમભાવે રહેવું ઉચિત છે
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાન ૬ પ્રકાસ,
દાતાએ પ્રસન્નતાથી આપેલા ઉપભેગોગ્ય વિશાળ વસ્ત્રાદિકને લાભ થયે છતે શ્રેષ્ઠ સાધુ મદને ભજે નહિ અર્થાત્ લાભ મદ કરેજ નહિ. અપૂર્વ સૂવાર્થનું ગ્રહણ, તેજ બાબત બીજાને સમજાવવી, નવી રચના કરવી, વિચારણા (આત્મા, કર્મ, બંધ, મેક્ષાદિક સૂક્ષ્મ પદાર્થોને યુક્તિ પૂર્વક વિચારવા. ) અને ધારણાદિક બુદ્ધિના ગુણમાં અનંતગણું તરતમપણું હેવાથી પૂર્વ પુરૂષસિંહનું સમુદ્રની જેવું વિજ્ઞાનાતિશયનું અનંતપણું સાંભળીને આ કાળના અલ્પમતિ પુરૂષે કેમ બુદ્ધિમદ કરે ?
ભિખારીની જેમ ઉપકારની ખાતર ખુશામત કરીને-સામાના ગુણ ગાઇને તેની જે વલ્લભતા પ્રીતિ મેળવવામાં આવે તેથી શે મદ કરે ?
પરપ્રસાદાત્મક વલ્લભતાને જે મદ કરે છે તેને તેને નાશ થયે છતે અત્યંત શાક-પસ્લિપ વ્યાપે છે, એમ સમજી શાણાએ હું “ જનપ્રિય ” છું એ ગર્વ કરે નહિ. કેમકે તેની તેવી માન્યતાથી કવચિત અપ્રીતિ ગે ભારે કલેશ પિદા થાય છે. ભાવથી ગ્રહણ કરેલા એકપણ પદથી જડમતિ તે મોક્ષ સુખ સાધી શકે છે એવું “માસતુષ મુનિનું છાત સાંભળીને “હું બહ ભર્યો છું, તેને અર્થ પણ બરાબર જાણું છું” એ ગર્વ કર વિવેકનંતને વ્યાજબી નથી. તેમજ બહુકત શ્રી સ્થૂલભદ્ર મુનિનું અતિ વિસ્મયકારી વૈકિયસિંહરૂપનું ધારવું (પિતાની બેન જખાદિક સાધવીને બતાવવા) સંપ્રદાયથી સાંભળીને પણ પ્રજ્ઞામદ કરે નહિ.
આગમધરને સંસર્ગ અને શાસ્ત્રાર્થ શ્રવણ કરવામાં આદર ઉત્સાહ તે બંને કારણથી સુલભ, અને ચરણ-કરણરૂપ મૂળઉત્તરગુણને નીપજાવનારૂં તથા સર્વ મદને હરનારૂં શ્રત જ્ઞાન પામીને તેજ પ્રતજ્ઞાન વડે મેક્ષાથી જને શામાટે મદ કરવું જોઈએ ?
આ આઠે પ્રકારના મદ કરવામાં તત્વ વિચારતાં જે કંઈ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પદત્યાગ અને પ્રશમરતિ,
પણ ગુણ હોય તો તે એજ કે કેવળ સ્વહૃદયને ઉન્માદ (ઉન્મત્તતા) અને તેથી સંસારની વૃદ્ધિ. જાતિ વગેરે મદથી મત્ત થયેલે આજ ભવમાં પિશાચની પરે દુઃખી થાય છે અને પરભવને વિષે નિચે હલકી જાતિ, કુળ વગેરે પામે છે.
એમ સમજીને સર્વ મદને મૂળથીજ ઉખેડી નાંખવાના અથ મુનિ સ્વગુણપ્રશંસા અને પનિંદા એ બે વાનાં સદા સર્વથા ત્યજવાં મેગ્ય છે. પારકી હેલના તથા નિંદા કરવાથી અને આપ બડાઈ કરવાથી એવું તે નીચ ગોત્ર કર્મ બંધાય છે કે તે અનેક કટિ ભવ ભ્રમણ કરતાં પણ છૂટી ન શકે--અનેક કેટિ ભવમાં નીચ જાતિ કુળમાં અવતરવું પડે, રૂપ–બળ સંપત્તિ હીન થાય અર્થાત્ નિસ્તેજ તથા નિબળપણું પામે, ઢઢણની પેરેલાભાં તરાયથી કંઇપણ ઇષ્ટ વસ્તુ મેળવી ન શકે, બુદ્ધિ હીન થાય, લેકમાં પણ જ્યાં જ્યાં જાય ત્યાં ત્યાં અળખામણા-અપ્રિય થાય, અને કલ્યાણકારી એ શ્રુતજ્ઞાનને લાભ પામી ન શકે એમ સમજી સુદીર્ધદશ થઈ સર્વમદત્યાગપૂર્વક પ્રશમરતિપ્રિય થવું.
ઉદય પામેલા ગાત્ર કર્મને અનુસાર મનુષ્યનું હીનત્તમમધ્યમપણું તથા તેજ મુજબ એકેદ્રિય, બેઈ દિય, તે દિય, ચઉરિદિય અને પચિદિય રૂપ તિર્યંચનું પણ હીનત્તમમધ્યમપણું દેશ, કુળ, દેહ, વિજ્ઞાન, આયુષ્ટ, બળ, ભોગ અને વિભૂતિવૈભવનું વિષમપણું જોઈને વિદ્વાન્ પુરૂષને આ નારકાદિ ભવસં. સારમાં રતિ-પ્રીતિ કેમજ થાય ? કર્મોદય નિમિત્ત શુભાશુભ લક્ષણવાળા દેશાદિકની પ્રાપ્તિ સમ્યગ વિચારી વિવેકીજને સંસારથી વિરક્તજ થવું જોઇએ અને આખ્તઆગમવિહિત ધર્મનુષ્ઠાનમાં અત્યંત આદરવંત થવું જોઈયે.
રાગદ્વૈષત્યાગ અને દુષ્ટઈદ્રિયજય. પાંચે ઈદ્રિયના બળથી પરવશ થયેલ અને રાગ-દ્વેષમાં પરિણત થયેલ, ગુણદોષને વિચાર કરવા અશક્ત છતે સ્વપન અહિત કરે છે માટે શુભ પરિણામ ટકાવી રાખવા સરા
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આમાનંદ પ્રકાશ, ons memenata manaumeensnow-GeNamnaA LA M રાગ-દ્વેષનો ભાગ કરવા અને પ ક્રિયાને પ્રશાંત કરવા પ્રયન કરવો જોઈએ. કેવી રીતે પ્રયત્ન કરે તે બતાવે છે - અનિષ્ટ નરકાદિ ફળ આપનાર વિષયની જ ઈચ્છા કરનાર આ ભેગાસત જીવને તે વિષય સાથે સર્વથા વિયેગવિરતા થાય એટલા માટે અત્યંત વ્યાકુળ હદયવાળાએ પણ સર્વજ્ઞ શાસ્ત્રને એવો અવાસ કરવો જોઈયે કે જેથી તે વિષ ચિને અત્યંત ક્ષય થાય. પ્રથમ તે વિષે કુતૂહલકારી-ઉત્સવભૂત મનાય છે, માદયમાં–વિષયસેવન સમયે શૃંગાર હાસ્ય કે પાદિ યુક્ત હોવાથી દીત રસવાળા અને અંતે–વિષયસેવન અનંતર બિભત્સ ( નવસ્ત્રહેવાથી) તથા કરૂણા, લજજા અને ભય ચુતજ પ્રતીત થાય છે. જો કે સેવન કરાતા વિષે પ્રથમ તે ક્ષણમાત્ર મનને હર્ષ ઉપજાવે છે, પરંતુ કિપાકફળભક્ષણની પેરે તે પાછળથી અતિ દુઃખદાયી નીવડે છે. જેમ બહુ પ્રકારનાં મિષ્ટ અન્નપાન વિવિધ શાકયુક્ત સ્વાદિષ્ટ છતાં વિષ મિશ્ર ખાધા પીધાં હોય તે વિપાકકાળે જીવને વિનાશ કરે છે, તેવી જ રીતે વિવિધ ઉપચાર વિશિષ્ટ અને રાણાતિશયથી સેવેલા વિષયે સેંકડો ગમે ભવસંતતિમાં અતુલ પરિતાપને આપે છે. વળી પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી નિરાયે આયુષ્યનું ક્ષણિકપણું જાણતાં છતાં જેઓને વિષય સુખમાં રતિ થાય છે તેમને તન્દુકુશળ તે મનુષ્યની ગણત્રીમાં પણ ગણતો નથી. | વિષયમાં રકત થયે છતે રાગદ્વેષ યુકત મલિન પરિણામથી જીવ વિવધ કર્મબંધ કરે છે માટે જેમ રાગદ્વેષની હાન થવા પામે તેમ પાંચે ઈદ્રિયના વિષયથી વિરક્ત રહેવા મુમુક્ષુએ પ્રયત્ન કરે . માધ્યશ્મ ( મધ્યસ્થતા), વૈરાગ્ય, વિરાગતા, શાન્તિ, ઉપશમ પ્રશમ, દેષક્ષય, અને કષાય-(રાગદ્રષ) જય એ સર્વે વૈરાગ્યના પર્યાય છે. અપૂર્ણ. For Private And Personal Use Only