Atmanand Prakash Pustak 003 Ank 06

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531030/1

Page #1

श्री
*
આત્માનંદ પ્રકાશ.
0000000000000033:93;385
છે.
દાહર.
આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્ત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ કે આત્માનં પ્રકાશ,
--->
પુસ્તક ૩ જી. વિક્રમ સંવત્ ૧૯૬૨-પાષ.
અક હૈ.
પ્રભુસ્તુતિ. સધરા.
1
४
નીહાળે એક કાળે જગ કર કમળે લાલ મુક્તા સમાન, આપે પેતે વળી જે નિજ સુગિર' થકી જન્તુને જ્ઞાનદાન; જેને અંચે વિધિથ્રુ સુર અસુર તથા માનવી મર્ત્ય લેકે, શ્રીમાન્ શ્રી ર્હુમાન પ્રમુખ જિનવરા નિત્ય રક્ષા કરો તે. તત્રી. સતુષ્ટ વૃત્તિ.
संतोष एव पुरुषस्य परं निधानम् ॥
संयोजित करै के के प्रार्यन्ते न स्पृहावहैः ॥ अपात्रज्ञानपात्रस्य निःस्पृहस्य तृणं जगत् ।
૧ એક કાળેએક સમયે. ૨ જ=જગતને, ૩ કરકમળેકર રૂપી કમળને વિષે-અશાંત હથેળીને વિષે ૪ લાલ મુક્તાસન-અસ્થિર ( એટલે કે મુત! જે ગોળાકાર છે તેથી) કર્યા કરતુ-હાલ્યા કરતુ એવુ જે મુક્તા મૂળ તેને નીહાળે તેમ. ૫ સુગર-ઉત્તમ ગિરા-વાણી.

Page #2

૧ર
આમાન પ્રકાશ, tertentute te testarter to be testere testartettstestertestartete teetestetestetettel
परस्पृहा महादुःखं निःस्पृहत्वं महामुखम् । एतदुक्तं समासेन लक्षणं मुखदुःखयोः ।
શ્રીમદ્ પરાવનાની.
ગઝલ. નર્યા નિર્દોષ આન, હૃદય મુજ ઝીલતું છે, મહારાજા તણું રાજયો સમું સુખ કે તું શાને ? ધરા નિજ બાળને અર્ધ સરવ સંસારના સુખ જે– તથા સેજે વિના મને મલ્યાં સંસારના સુખ જેબધાં છેને દીલે લાવે, દીલે ધ્યા, તથાપિ ના શકે મારાં મને જયા–સુખથે તુલના કે હ્યાં.
અધિકારી જનનાં બિંભથી હીન છું તે, કદિ અભ્યર્થના ઈચ્છે ન શાણું ચિત્ત મારૂં એ. ચહું હું નિરપૃહિ વૃત્તિ, મને હમેશ છે તૃપ્તિ નથી બીજો કદિ આલમ્બ મ્હારા માનસે ના દંભ. ત્યજી મર્યાદ ના કાદિ, ઉચિતતાને દૂરે મૂકી ( છું) ર્જીવન નિર્વાહને અર્થે અપેક્ષિત વસ્તુ ને વેગી. નહિં ગર્વિષ્ટ શાસનને સહ્યું મેં દીનતા દાખી; કશું જે ન્યૂન છે મુજને, પૂરે મન તેહ વેગેથી. અહા ! આવા મને પ્રેર્યો સુખે ઘેર્યો વિચારું છું મહારાજા તણું રાજ સમું મુખ શું ન પામું હું ? બહેળી છે સમૃદ્ધિ તે અતિ ઉદ્દેશકારી ત્વરાએ જે ચઢે છે તે પડે છે શીઘ, ધારી જે

Page #3

પ્રભુસ્તુતિ.
નિરાહારે પીડાતા જે દુ:ખી જેવાં, દુઃખી તેવાં; અતિ આહાર લેનારાં; સમજ, દ્રષ્ટાન્ત આ લેવાં. દિપાવ્યાં આસને ઊંચાં, અખત્યારા હારા શા; દખાવ્યા દુષ્ટ તે તાય, નીહાળે નેત્ર મારા ના ? ઉપાયો દ્રવ્ય આયાસે વળી રહ્યા યે આશે; રહે જન એન્ડ્રુ અભ્યાસેઃ નહિ મુજ દીલ તે ચ્હારો. બીજાનાં દુ:ખને દેખી, હસુ ના, ના કરૂ શેખી; ખીજાનાં સુખને દેખી, ગ્રહાલૢ ના અસૂયાથી. સમુદ્રે નાવને જળનાં તર ગે! તે ઉછાળે છે, નમાનસ નાવને મારાં, ઉપાધિ કાઇ કાળે છે. નથી દુશ્મન મારે કા, પછી શી ભીતિ મારે કા’; નથી કા મિત્ર મારે તે, જગુ કયાં ગીત ત્યારે તા. ન ગહું જીન્દગાની આ, ભરીને દુ:ખના ભરથી; ન પહું જીન્દગાની આ, ડરીને મૃત્યુના ડરથી, સમૃદ્ધિશાલી યાચે જ, અકિંચન હું ન યાચુ કા; છત્રે દ્રવ્યે દરિદ્રી એ, વિના એ હું ધનેશ અહે. જીએ એ દીન, હું અર્થશ, કા’ માગે ભલે, આપુ; નથી ત્યાં કાંઈ, મારે ત્યાં બધું; તે મ્લાનિ હું... કાપુ કશું મારૂ હવે તે રહેા, નથી શેાધે બીજે જાવું; ચહું સ ંતાષની ભૂમિ, નથી લેભાદ્રિએ જાવુ. દુ:ખે યે ધૈર્યને ધારી, વૃથા શ્રમ હું ન કરનારો; ગણું આ શાન્ત માનસને ખજાને કયાં ન મળનારા. તંત્રી,
૧૩૩
esteste

Page #4

આતમારા
આમાનંદ પ્રકર. tatatertretexte tretet tet tettetestatureteret: Ja tertentes texte. Loretortteste trze
ગિરનારની ગુફા.
(એક સ્વપ્ન). ઉન્હાળાની એક રહવા, સંસાર રૂપી દાવાનળની જવાળાએમાં બહુ તપી ગએલે, અને તેથી સચ્ચિદાનંદ પૂર્ણ, પવિત્ર, પરમાનંદ સ્વરૂપ, કર્ણદ્રિયને અતિ પ્રિય, સદગુરૂના વચનામૃતનું પાન કરવામાં બહુજ આતુરતાવાળે, પણ કંઈક જ્ઞાનાવરણ કર્મના વેગથી, માત પિતાદિ કુટુંબ પરિવાર સંસાર રૂપી સમુદ્ર તરી જવામાં કોની સમાન અનુકૂળ રહાયક છે યા પાષાણની પઠે પ્રતિકૂળ થઈએ પારાવારને વિષે બુડાડનારા છે એ વિષયની નિર-તર વિચારણામાં ને મનમાં રહેવાથી ભ્રમિત ચિત્તવાળ એક યુવાન બીજાં સર્વ કમાં નિરપૃહ અને કેવળ અરવર બની જઈ પિતાના શયનગૃહને વિષે એક આરામ પર પડયો હતો. દાળની અતિત્વરિત–પણ નહિં–અતિત્વરિત એકલી નહિં સતત અવિશ્રાન ગતિને નિરતર સૂચવનાર તેને દિવાનખાનાના સુંદર શણગાર રૂપ ઘટિકાયત્ર (ઘડીયાળ) માં દશ ટકોરા થયા. પિતે પિતાનાં સર્વ આહિક કર્મ સામાયિક, પૂજા, ભેજન આદિથી પરવારી બે ઘડી આડે પડખે થવાને અહીં આવ્યું હતું. આખા ઘરમાં પણ ઘરને સૈ માણસે કામથી પરવારેલાં હોવાથી સઘળું શાંત હતું, અને કશે શબ્દ કાને પડતે નહતો.
આવે સમયે આપણા યુવકને પ્રથમ તે પિતાની જાતને વિચાર આ “હું કોણ? ક્યાંથી આવે ? કઈ જઈશ ? આ સંસાર રૂપ સમુદ્રને તરવા માટે મારે શું કરવું ? સદ્ગતિને ઉપાય શું ?” આમ એક તરફ દેહને તે બીજી તરફ દૈવનો–એવા વિચારના

Page #5

ગિરનારની ગુફા,
૧૨૫ Assist
&s&
દ ક ઘેનમાં તે પડો. આંખ મળવાની તૈયારીમાં હતી–પણ કંઇ નિદ્રાવશ થયે હેત. વળી પણ એના અંતઃકરણમાં અન્ય અન્ય વિચારર્મિઓ ઉછળવા લાગી કે, સત્ય શું ? નિત્ય શું ? પરમપદ, ચિદાત્મા, પરમાત્મા, તે શું? તે જાણવા, જોવાનું સાધન શું? અને સિદ્ધાન્ત શો ? આવા આવા વિચારેથી તેના મનમાં એવો તે ઉદ્દેશ થયો કે તેનું હૃદય બાવરૂ થઈ ગયુ. તે બોલી ઉઠયે “શુ મારા જેવા બીજા પણ મનુષ્ય હશે કે જેઓને કઈ એવું ઉત્તમ સાધન પ્રાપ્ત થતું નહીં હોય કે જેના વડે તે હૃદય અને આત્માને શાંતિ પમાડી શકે ?
પણ ભટકતા બાવરા મન-ચિત્ત આત્માને શાંત કરવાના વિધિને જિજ્ઞાસુ પરમ રહસ્ય જાણવા ઈચ્છતુર, પરમસત્યને જોધવા માટે વ્યવહારિક બુદ્ધિવાળા આપણે યુવક જાણતો નહતે કે આવા ગૂઢ વિષય ચંચળ બુદ્ધિના માનવીને પણ અગમ્ય છે. એણે હજારે સંકલ્પ વિકલ્પ કર્યા પણ તેની દષ્ટિ કયાંઈ પહોંચી નહિં. એટલામાં ઘટિકાયંત્રમાં ટક ટક બાર ટકોરા થયા, ને તેની સાથે બહુ વિચારરૂપ પર્યટનથી શ્રમિત થયેલ તેને મન રૂપી તુરંગ જરા વિશ્રાંતિને અર્થે અટક, એટલે કયારને લાગે જતી, પણ એ ન મળવાથી નિરાશ થઈને ઉભી થઈ રહેલી નિદ્રા દેવીએ પ્રથમ તેના નેત્રદ્રયને, ને પછી એના તન-મનને પોતાના પાશમાં લીધાં (અર્થાતુ નેત્ર મચાયાં, તન અચેત થયું ) ને એવી સ્થિતિમાં તેને સ્વપ્ન આવ્યું–સ્વપ્ન સદૃશ ભાસ થયે.
છેડા વખતમાં નિદ્રા પૂરી થઈ એની સાથે એનું સ્વપ્ન પણ પૂર્ણ થયું અને આંખ ઉઘડી ગઈ ને પોતે આળસ મરડીને બેઠે

Page #6

આત્માનંદ પ્રકાશ, se te testere test interested into forte tertestertestartetester teeter testete te tretetett થયે બેઠે થઈને કઈ અલૈકિક લેકાત્ત સ્થાનમાંથી આ મૃત્યુલોકના પ્રદેશમાં ઉતરી પડયે હૈયતેમ પિતાની આસપાસ પોતાની સર્વ વસ્તુઓ તરફ કોઈ નવીન દૃષ્ટિથી નીહાળવા લાગે !' જાણે પોતે કંઈ જોયું કે અનુભવ્યું છે તેની આગળ આ સર્વ વતુઓ તુચ્છ છે, આ સર્વ મિથ્યા છે એમ તેને ભાસ થયો. તે મનમાં બે જ અહા ! માત્ર એક અલ્પ સમયની નિદ્રામાં એક ઘડી માત્રમાં અને કેટલું બધું અને કેવું પરમ જ્ઞાન મળ્યું જે ગુરૂરાજના મને દર્શન થયા તેનું શું સુંદર સ્વરૂપ ? શી વિવેકી વાણી : શે ઉદારતા ભર્યો ઉપદેશ ? શી મારા જેવા અન્ન અને તેવાસી તરફ એમની સનેહ ભરી લાગણું ? એમની જ્ઞાનોપદેશ મળવાથી મારું મન સૂર્ય દર્શનથી વિકાસિત થયેલ્સ કમળની પેઠે પ્રફુલ્લિત થવા અને ઊંચે ચઢવા માંડ્યું છે. અહા મને ઉપર ઉપરી અનેક સુવિચારો આવવા માંડે છે ! અને નૂતન જ્ઞાન આપોઆપ રદુરાયમાન થઈ આવે છે. પણ ગમે તે હું નવે અને તે જ્ઞાની છું-–મટે છે. મહારા ઉત્તમ પુજયપાદ ગુ. રૂજીના બેધ વચને, અને એ કર્યો અને તે સ્થળે અને કયે સમયે મારા જેવા અલ્પજ્ઞ પ્રાણુને પ્રાપ્ત થયા, વળી ત્યાં મેં શું શું જોયુંશું શું અનુભવ્યું એ બધું જ હું હમણાં તાજે તાજું ઉતારી લઈશ તે મરણ શકિત સહાય કરશે ને પશ્ચાત ગમે તે સમયે તે બહુજ-ઉપયોગી થઈ પડયા વિના રહેશે નહિ.”
એમ વિચારી કબાટ ઉઘાડી એક કેરા કાગળની ચોપડી કાઢી તેમાં લખવા માંડયું. ( જાણે નેંધ લે છે તે પિતાના એક મિત્રને પત્ર દ્વારા જણાવતા હેયની એમ શૈલિ રાખી):
x x x x / કાન્ત ભુવન. તા. ૧ લી માહે એપ્રીલ સને ૧૯૦ ,

Page #7

ગિરનારની ગુફા,
* આજે નિત્યકર્મથી પરવારી જમી કરી બે ઘડી વિશ્રામ લેવા દીવાનખાનામાં આવીને બેઠે– ત્યાં મને મારા હમેશના સોબતી એના એ વિચારેએ આવીને મને ઘેર્યો (સેબતી કહીને દુશ્મન રૂપ ગણું છું, કારણ કે ઘેરે કોણ? દુમને જ. સેબતી છતાં સમાધાની કરતા નથી માટે દુશમને જ ગણું છું. સમાધાન કરશે ત્યારે તે સેબતી જ નહીં પણ મિત્રપરમમિત્ર એવા ઉપનામથી બોલાવીશ–આમંત્રણ કરીશ.) વિચારમાં ઘેરાતાં ઘેન ચઢયું; ઘેન ચઢતાં અર્ધ જાગ્રત અર્ધ સ્વM—અવસ્થાના પાશમાં આજે પણ પાશમાં એ બે સહીસનું હૃદયુદ્ધ થતાં જોયું–તેમાં પ્રથમાનો પરાભવ થશે, ને દ્વિતીયાને વિજય ડકે વા–એણે મને પિ તાના એકલીના વાધીનમાં લીધે.
તક્ષણે જાણે “કાલિદાસની” શકુન્તલાને દુષ્યન્ત સ્વીકાર કરવાની ના કહે છે તે સમયે જે તેજોરાશિ અચાનક ત્યાં આવી ને તેને (શકુન્તલાને) ઉપાડી જાય છે –તે અત્યંત તેજસ્વી તેજપુંજ જાણે મારા વાસગૃહમાં પ્રવેશ કરીને, પિતાની અદ્ભુત કાતિ અને સ્વરૂપ વડે મને આંજી દઈને તથા મને પોતાના અંતેવાસી શિષ્ય તરીકે સંબોધિને કંઈ કહેવા લાગ્યો.”
હું તે આવી વિચિત્ર કાંતિ સ્વરૂપથી અંજાઈ ગયા જે થઈ ગયે હતે છતાં પણ નેત્ર ઉઘાડા રાખી, એ તેજોમય મૂર્તિ તરફ જોયું. તે મને સ્વાભાવિક રીતે એમના પ્રત્યે ગુરૂભાવ ઉત્પન્ન થયે. તેથી અહે ગુરૂરાજ, આપ કોણ? અને—” આટલું અર્ધ વાક્ય અને એ એ અર્ધફુટ–અર્ધ અવ્યકત પણે બે ત્યાં તે એમણેજ મારા નજીક આવીને મને કહ્યું “ધર્મજ્જામ હે શિષ્ય, તને ધર્મને

Page #8

૧૨૮
tetette
લાભ થાઓ; એ તારી પણ ચિંતા કરીરા નહિ !
આત્માનં પ્રકાશ
exteststestester
intertestate
સર્વ શંકાઓનુ સમાધાન કરશે; તુ કશી
ત
આ ગુરૂજનના વચને હું હજુ તા સાંભળું છું એટલામાં તા જાણે એની એજ દીવ્ય શક્તિએ મને ઉચકી લીધા. મારી સ્થિતિ અવ્યવસ્થિત થઇ ગઇ, અને વાચા પણ બંધ થઇ ગઇ. આંખ્યાએ અંધારા આવવાથી એ પણ મે ન ચાલ્યે બંધ કરી ઢીધી. એટલામાં તા મને મારાજ આવાસના નગરની પશ્ચિત દિશાએ આવેલા પૃથ્વીનાં કોઇ ઉચ્ચ પ્રદેશમાં મૂકવામાં આા. પૃથ્વીના પરો થવાથી નેત્રે ઉધાડી મેં જોયું તેા સુંદર ગિરનાર પર્વત, ગીચ ઝાડીવાળા વિશાળ વનપ્રદેશ અને મનહર, લીલાછમ જેવાં સુગન્ધ પ્રસારી રહેલાં વૃક્ષાની ઘટાઓને ઘટાએ મારી દૃષ્ટિએ પડી. જો કે મારી સ્થિતિ છેક પ્રકારાન્તરને પામી હતી—તેપણ મને કઇ બહુ લાગી આવ્યું નહીં. મારાં આશ્ચર્યના તે પારજ નહોતા પરંતુ સદ્ગુરૂએ મને સધીને જે વચને કહ્યા હતાં તેનાજ વિચારમાં રહીને હું આશા હેરાશા રૂપ ડુગરા અને ખાઇની વચ્ચે જાણે અદુર લટકતા રહ્યા.’’
“ મને જે સ્થળે મુકવામાં આવ્યા હતા તે એક ટામય મ્હારથી ભરપૂર અમ્રવૃક્ષની છાયાવાળુ મન ગમતુ સ્થાન હતું. આ સ્થળ જોઇ-નીહાળી ખાવીરામાં શ્રી નેમિનાથજી ભગવાનનું આ જ સ્થળ મક્ષ સ્થાન છે એ સ્મરણમાં આવતાં તે અતિઆહ્ લાદ થયેા. શું દીવ્યસ્થળ ! શી દીવ્ય ધનલીલા ! અડે। મારા ધન્ય ભાગ્યકે તીર્થંકરની મેક્ષ ભૂમિને મન આર્જે પર્ચો થયો; પરાજ નિઢું-પશુ દરત યા. કયાં મારૂ નગર, તે કયાં આ ગિરિરાજને, મધમધી, રહેલા કુસુમેાના વાદ વરસાવતા, શીતલ છાંયાવાળા

Page #9

ગિરનારની ગુફા etete contratantes de teste tratateste tetesteteatretettet att titta tiste વૃક્ષેનો પ્રદેશ. તીર્થકરની જન્મ ભૂમિ –ને તીર્થંકરની ભૂમિ ખરેખર અવર્ણનીય હોય છે. એની હું પામર પ્રાણી કેટલી પ્રશંસા કરૂં? એનું હું શું વર્ણન કરૂં ? આજ સ્થળે જાણે તેમનાથ ભગવાને મુક્તિધૂને વરમાળ આરે પણ કર્યા પહેલાં ભવ્ય પ્રાણુઓને પિતાની ભાવભયભંજની, સંસાર તરણ તારણું, સરલ અને ઉદાર દેશના આપી હશે ! આજ સ્થાને જાણે દેવ મનુષ્ય અને તિર્યએ પણ પિત પિતાને સ્વાભાવિક વૈરભાવ ત્યજીને એ અનુપમ–અવર્ય પ્રતિબંધને પિત પિતાની ભાષામાં શ્રવણ કર્યા હશેઆપણે ક્યાંથી એવા મહભાગ્ય હોય કે સાક્ષાત્ તીર્થકરની મેષ ગંભીર ઘોષવાળી અદભૂત દેશનાની વાણું આપણે શ્રવણ ગોચર કરીએ ! અહે ! એ કાળજ ગયે ! અહા ! આ ભૂમિના મનુષ્ય વસનારા તો ભાગ્યશાળી એમાં તો આશ્ચર્ય નહિં જ, કારણ કે એમને આવી ઉત્તમ તીર્થભૂમિની નિરંતર ફરસના થાય છે ! પણ આ પ્રદેશના પશુ–પક્ષીઓ અને વૃક્ષે સુદ્ધાંને ધન્ય ભાગ્ય ગણવા. નહિં તે તીર્થકરે જેવા ઉત્તમ પુરૂષોને એમની સાથે સહવાસ ક્યાંથી હોય ?” સત્સંગતિ ! સત્સંગતિ ! અહે! સત્સંગતિ ક્યાંથી !
जाडयं धियो हरति सिञ्चति वाचि सत्यम् मानोन्नति दिशतिं पापमपाकरोति । चेतः प्रसादयति दिक्षु तनोति कीर्तिम् सत्संगतिः कथय किं न करोति पुंसाम् ।।
આમ વિચાર કરતે કરતે હું આમતેમ બહુજ ફર્યો. એટલામાં એક બાજુએ મને કંઈક માર્ગ જેવું દેખાયું. તેને આધારે આધારે છે જયાં જવાય ત્યાં ખરું એમ નિશ્ચય કરી હું એ માર્ગ

Page #10

આત્માનંદ પ્રકાશ,
૧૩૦
testetet batetestete
પ
ન્યાયે, ત્યાં જોઉં છું તો તળાવ-સાવર નિર્મળ જળના ઝરણાં કિનારે ઉગેલાં લીલાં છમ વૃક્ષો-વેલાષા, હંસાદિક સુંદર કલ્લોલ કરતાં પક્ષીઓ અને રંગ બેરંગી ભાત ભાતનાં સુગંધી પુષ્પા શિવાય બીજું કાંઈપણ મારી દૃષ્ટિએ પડતુજ નહીં. પણ તેજ બહુ હતુ. મારી શ્રમિત થયેલી દ્રષ્ટિને અતિત થયેલા મનને શ્રમિત થયેલા તનને એ સર્વથી અધિક અધિક આનંદ પ્રાપ્ત થયા. શ્રમત્તે ક્યાંએ અંતર્ધાન થઇ ગયે, કે પુનઃ તેના દર્શનજ થયાં નહીં. આ વખતે સૂર્ય મસ્તકપરથી ખસીને નમા આવ્યેા હતા. તેથી હવે એક દિશા ચેકસ કરી મે આગલ ચાલવુ શરૂ રાખ્યુ એમ કરતાં કરતાં હું એક ગુફાના દ્વાર આગળ આવી પહોંચ્યા. આસપાસ મનુષ્યના પગલાં આછાં પાતળાં દૃષ્ટિએ પડતાં હતાં તેથી અંદર કોઈપણ મનુષ્ય પ્રાણીના વાસ હશે એમ ધારી મેં પ્રવેશ કર્યો. ભય તેા લાગ્યો પરંતુ જે થવાનુ હોય તે થાય એમજ નિશ્ચય ક રીને અંદર ચાલવુ જારી રાખ્યુ. ધણું! દૂર ચાલ્યા પછી એક ગાગાન આવ્યું. ત્યાં એક ઘાટી છાંયાવાળા અશોકવૃક્ષની નીચે એક મહા તેજસ્વી મુનિરાજના મને દર્શન થયા,
આ ભવ્ય અને ટ્વીન્ય મુનિરાજ એક કબળ ઉપર આસન ક રીને વિરાજેલા હતા. ચાગ્ય વસ્રાદિ પેહેલાં હતાં એમની પાસે એક બાજુએ રો હરણ આદિ સાધુના યિન્હો પડેલાં હતાં અને બીજી ખાજુંએ એક મહાન્ દેખાતા ગ્રંચનાં પાનાં પડયાં હતાં. તેમાંથી અકેક લઇને કશીપણ હીલચાલ કે આંખની પાપણ પણ ઉંચી કયાં વિના વાંચતા અને તે પર મનન કરવા હોય એમ મને જણાયું. મન વચન કાયા એ ત્રણ ગુપ્તિ, તથા કર્યા, ભાષા, એષણા, આદાન

Page #11

ગિરનારની ગુફા
૧૩૧
گیلیٹوینٹیگریٹیلڈلیگیڈریگولريليه
ی لی
ٹ
*
નિક્ષેપ અને પરિસથાપના એ પાંચ સમિતિ વગેરે છત્રીશ ગુણે સાધુના કહ્યા છે એ વાત હું થોડી થોડી જાણતો હતે. તે ચતુર્વિવ કષાયથી મુક્ત હેવા જોઈએ, પાંચેઈદ્રિઓને દમન કરનારા હેવા જોઈએ, અને વળી નવ વિધ બ્રહ્મચર્યના પાળનારા હેવા જોઈએ. આ મુનિરાજમાં આ સર્વ ગુણે હશે કે નહિં? તે પુરવાર કરવા માટે ન્યાયાસન આગળ જવાની જરૂર પડી નહિં, એ શંકાને જ મારા હૃદયે વાસ રથાન આપ્યું નહિ. બસ, પ્રથમ દશેનેજ, વગર સાક્ષીએ મારા અંતઃકરણ રૂપી ન્યાયાધીશે ફેંસલે આપી દીધો કે મુનિરાજ એ સાધુના સર્વ ગુણએ કરીને યુકત છે; એટલું જ નહિ–પણ એઓ એક મહા ધુરંધર આચાર્ય છે. હું જેમ જેમ એમના તરફ વધારે વધારે જેતે ગમે તેમ તેમ મને એમના તરફ વિશેષ વિશેષ પૂજય ભાવ ઉત્પન્ન થતો ગયો. પછી તો હું એમની પાસે જઈને ઉભે અને હસ્ત જોડી ત્રણ ખમાસમણ દઈ વિધિપૂર્વક એમને વંદન કરી મેં સુખશાતાની પૃચ્છા કરી, કે તુરત એ. મણે ઉંચું જોયું ને મુખેથી ઘર્ષઢામઃ એવો ઉચ્ચાર કર્યો. - હવે તે મને વિશેષ આફ્લાદ થશે. તો મારા મનમાં ને મનમાં એમના ગુણાનુવાદ કરવા લાગ્યો અને એમની સ્તુતિ કરવી એવી ધારણાથી કાંઈક બોલવાનો વિચાર કરવા લાગે, એટલામાં એ મુનિનાજ મુખ કમલમાંથી મેઘ સમાન ગંભીર અને મધુર વચનોની વૃષ્ટિ થઈ–
( અપૂર્ણ) - તંગી..

Page #12

૧૩૨
t
આત્માનંદ પ્રકાશ.
જૈન સાળ સંસ્કાર
અને
તે તે સબંધી અવાચીન વિચાર.
tetests
++
સરકાર એ શબ્દના અર્થમાં કેવું મહત્વ રહેલુ છે, તેને માટે પ્રથમ વિચાર કરતાં જણાશે કે, પ્રત્યેક ચ્યાય પ્રજાને તે અવશ્ય કરવાની જરૂર છે. અન્યધર્મમાં પણ તે કારાના સ્વીકાર મોટા માન સાથે કરવામાં આવે છે. જે પ્રવૃત્તિ અધાપિ ણે સ્થળે શિક્ષાચાર તરીકે ચાલે છે તે પ્રવૃત્તિ આજસુધી કાલના પ્રભાવને લઈને જૈનવર્ગમાં લુપ્તપ્રાય થઇ ગઇ છે. સરકારના અર્થ શુદ્ધિ થાય છે, તે દ્રવ્ય શુદ્ધિ નથી પણ ભાવશુદ્ઘિ . આર્યવેદ ( જૈનવેદ ) ના પ્રભાવિક મંત્રોના ખલથી થયેલ સંસ્કાર-શુદ્ધિ. જન્મ ધારણ કરનાર મનુષ્ય ઉપર સારી અસર કરે; એટલું જ નહિ પણ સંસ્કાર પામેલ જૈન પુરૂષ શ્રાવકના એકકીશ ગુણને અધિકારી થઈ શકે છે. જ્યારે તે સ ંપૂણૅ ગુણવાન શ્રાવક થાય એટલે તે ધોધિકારી થઇ. ગુણરયાનના સમારોહણુ ક્રમથી મેક્ષાધિકારી થઈ શકે છે.
આ સરકારના આસારતા ક્રમ અન્યમતિમાં જુટ્ઠી રીતે છે અને તેમના વિધિની ક્રિયામાં મિથ્યાત્વની છાયા સારી રીતે દેખાઇ આવે છે, તેથી તે શ્રાવકાને ત્યાજ્ય છે. અને જૈનમત પ્રમાણે જે સરકારની રચના કરવામાં આવી છે, તે તદ્દન શુદ્ધ, નિર્દોષ અને શ્રાવકોને આચરવા યોગ્ય છે.

Page #13

જૈન સેાળ સસ્કાર,
૧૩૩
***
tetestete
શ્રી માનસૂરિએ પેાતાના આચાર દિનકર સંસ્કારાનુ ખ્યાન સારી રીતે આપેલુ છે, એજ તેનું એમ નથી પણ તેની પહેલાં પણ સૂત્રગ્રંથામાં ઘણે સ્થલે તે વિષેના લેખ જોવામાં આવે છે—જેમકે,
ગ્રંથમાં એ પ્રમાણ છે,
" त एणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अम्मापउणोपहमे दिवसे विडियं करंति तइयदिवसे चंदसूरदंसणं कुणंति छठे दिवसे धम्मजागरियं जागरंति संपत्ते बारसाह दिवसे विरए इत्यादि ।
,,
આ સૂત્ર ઉપરથી પણ શ્રીમહાવીર પ્રભુના જન્મ વખતે સંસ્કાર કરેલા એવામાં આવે છે તે સાળ સરકારના નામ નીચે પ્રમાણે છે—
૧ ગભાધાન, ૨ પુંસવન, ૩ જન્મ, ૪ ચંદ્રસૂર્યદર્શન પ ક્ષીરાશન, ૬ ષષ્ટી, ૭ શુચિકર્મ, ૮ નામકરણ, ૯ અન્નપ્રાશન, ૧૦ કર્ણવેધ, ૧૧ મુંડન, ૧૨ ઊપનયન, ૧૩ પ:ડારંભ, ૧૪ વિવાહ, ૧૫ ત્રતારાપ, ૧૬ અંતકર્યું.
ઊપરના સાળ સરકારામાં ૫નરમાં વ્રતારોપ સંસ્કાર શિવાય બીજા સરકારા ગૃહસ્થ ગુરૂ કરી શકે છે અને તારોપ સંસ્કાર તે માત્ર સાધુજ કરી શકે છે.
૧ ગભધાન સસ્કાર.
આ સરકાર જ્યારે શ્રાવિકા ગર્ભ ધારણ કરે ત્યારે કરવામાં આવે છે. પૂર્વ કર્મના યાગથી ગર્ભમાં આવેલા પ્રાણી જૈન આર્યવેદના મંત્રના પ્રભાવથી સુરક્ષિત થઈ ભવિષ્યમાં ઉત્તમ પ્રકારની શ્રાવકતા ધારણ કરે, તેવા તેના હેતુ છે. વલી ગર્ભાવાસમાં અનેક

Page #14

૧૩૪
આત્મજંદ શકાશે.
Ket
texte tetestetet tetat
teeta
પ્રકારની મલિનતા અને ગર્ભાવનારના કુચાગ દૂર કરવા માટે અધિથાયક દેવતાની પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે. આ સરકારની ક્રિયા શુભ દિવસે થાય છે અને તે પ્રસંગે શાંત, જિતેન્દ્રિય, માનધારી સમ્યક્ત્વની વાસનાવાલા, અદ્વૈત તથા મુનિની આજ્ઞા પામેલા અને નફારા દાન નહીં લેનારા ગૃહસ્થ ગુરૂને હાથે તે ક્રિયાને આભ કરવામાં આવે છે.
જે દિવસે ગર્ભાધાનની ક્રિયા કરવાની હોય તે દિવસે ગૃહસ્થ ગુરૂ આવી પ્રથમ ગર્ભવતી શ્રાવિક ના પતિની રજા લઇ તે સ ંકારની ક્રિયાને આર ંભ કરે છે. ગર્ભવતીના પતિને નખથી શિખાસુધી સ્નાન કરી, પવિત્ર વસ્ર ધારણ કરવા પડે છે અને પેતે જે વર્ણના હૈ।ય તે વર્ણને અનુસરી ઉપવીત, ( જનોઈ ) તથા ઉત્તરીચનું ઉત્તરાસંગ કરી તૈયાર થાય છે. પ્રથમ નૃત્નાત્રની વિધિવૐ અર્હુતની પ્રતિમાને સ્નાત્ર કરાર્વ. અને તે નાત્રનુ` જલ એક ઊત્તમ પાત્રમાં રાખી તે પછી શાસ્ત્રોકત વિધિવડે ગધ, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ, નૈવેદ્ય, ગીત અને વાજિંત્રાથી જિનપ્રતિમાની તે પૂજા કરે છે. પૂજા થઇ રહ્યા પછી સૌભાગ્યવતીઓને હાથે પ્રથમ પાત્રમાં રાખેલા સ્નાત્ર જલ વડે તે ગર્ભવતી શ્રાવિકાની ઉપર સિંચન રૂપ અભિષેક કરવામાં આવે છે, તે પછી સર્વ જલાશયનું જલ એક પાત્રમાં એકઠું કરી અને તેમાં સહુ મૂલ ચૂર્ણ નાખી તેને શાંતિજૈવીના મંત્રોથી સાત વખત મંત્રિત કરવામાં આવે છે તે પછી એ પવિત્ર થયેલા જલ વડે પુત્રવાલી સધવા સ્ત્રીઓને હાથે તે ગર્ભવતીને સ્નાન કરાવવામાં આવે છે. આ વખતે સ્ત્રીએ મધુરસ્વરથી મંગલ ગીત ગાય છે અને ત્રાદિત્રાના નાદ થયા કરે છે. તે પછી

Page #15

જૈન સાળ સાર
૧૩૫
tatute
ગર્ભવતીને સુગંધી ચદના લેપ, સુંદર વસ્ત્ર તથા અલકારથી અલંકૃત કરી પતિના લગ્નના છેડા સાથે તેણીના વસ્ત્રનુ ગ્રંથિ બંધન થાય છે. ( છેડાછેડી બધાય છે ) અને ગર્ભવતીને પતિની ડાબી તરફ સ્વસ્તિકવાલા શુભ આસન ઉપર બેસારવામાં આવે છે.
આસન ઉપર અને દંપતી બેઠા પછી ગૃહસ્થ ગુરૂ શક્તિ અનુસાર મણિ, સુવર્ણ, રૂપું અને તાંબાના પાત્રમાં પેલા જિનરનાલ જ્લ સહિત તીર્થ જલવડે દર્ભના અગ્રભાગથી ગર્ભવતી ઉપર અભિષેક કરે છે. આ વખતે ગુરૂ આર્ય વેદમંત્રોને ઊંચે સ્વરે ભણે છે. તે મત્રથી સાતવાર ગર્ભવતીના શરીરપર અભિષેક કરી તે દંપતીને આસન ઉપરથી ઉઠાડી જિન પ્રતિમાની પાસે લઈ જાય
છે અને ત્યાં ‘શક્રરતલ ( નમુત્યુાં) પાઠ કરાવી જિન વંદન કરાવે છે. તે પછી ગર્ભવતી પેાતાની શક્તિ પ્રમાણે વસ્રાભરણ, દ્રવ્ય, સુવર્ણ વિગેરેના દાન આપે છે અને ગુરૂ સંતુષ્ટ થઇ તેને આશીબાદ આપે છે. ને પછી આસન ઉપરથી ઉડાડી તેમના વસ્ત્રની ગ્રંથિના અધ છેડવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ દ પતી ગૃહમાં જઇ ઉત્તમ સાધુને વદંના કરે અને તેમને પ્રાસુક ભાજન તથા વજ્રપાત્રાદિના દાન આપે છે. આ પ્રમાણે ગર્ભાધાન સંરકારના વિધિ સંપૂર્ણ થાય છે.
આ પ્રથમ સંસ્કાર ગર્ભમાં આવેલા પ્રાણીને કેટલી અસર કરે છે, તે આપણે સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિથી જોવાતુ છે. શાંતિદેવીના મંત્રનુ ં રહેરય ખરેખરૂં મનન કરવા યોગ્ય છે. તે મત્રમાં અધિષ્ઠાયક ત્રિજયાઢિ દેવીની પ્રાર્થના કરવામાં આવી છે. જે દૈવી શ્રી અજિતનાથ ભગવતના શાસનની અધિષ્ઠાયક છે. તેમાં જલ, વાયુ, વિષ, સર્પ, દુષ્ટ

Page #16

૧૩૬
આત્માનંદ પ્રકાશ,
મહ, રાજભય, ગાય, રણભય, રાક્ષસ, શત્રુગણ, મારી, ચેર, ઈતિ અને શીકારી પ્રાણીઓથી ગર્ભવતીના ગર્ભની રક્ષા કરવા માટે એ મહા દેવીને વિનંતિ કરવામાં આવી છે.
બંને દંપતીના વસ્ત્રગ્રંથિના બંધનને મંત્ર એ સંસ્કારની અતિ ગંભીરતા દર્શાવે છે. જેમાં સ્રી પુરૂષને સંસારના સંબંધને બંધ સુચવી તે બંને દંપતીને આશીષ આપવામાં આવે છે. ગબવતીને અભિષેક કરતાં ગૃહસ્થ ગુરૂ જે મંત્ર બોલે છે, તેમાં ગર્ભગત જીવને બેધના સંસ્કાર થવા માટે જેનેના જીવતત્વને બોધ દર્શાવવામાં આવે છે. તે સાથે તે ગર્ભજતુને જણાવે છે કે, અરે પ્રાણ, જન્મ જરા અને મરણવાલા આ સંસાર વાસમાં ફરીવાર તું ગર્ભમાં આવે નહિ તે ઉપાય ક્ય, આ કે ઉત્તમ બોધ ? કેવી સરકારની મહત્તા આ સંરકારથી સંસ્કૃત થયેલે શ્રાવક પુત્ર ભવિષ્યમાં કેવો ઉત્તમ થાય ? તેની ભવ્ય ભાવના કેવી જાગ્રત થાય? એ વિષે વિચાર કર જોઈએ. આ ઉત્તમ હેતુવાલો સંસ્કાર જૈન પ્રજાને મલતે નથી, એ કેવા અપશેષની વાત ? શ્રાવિકાઓના ગર્ભ સંસ્કાર વિનાના રહેવાથી ભવિષ્યમાં તેઓ ધાર્મિક ઉન્નતિ કરી શકતા નથી.
જૈન બંધુઓ જાગ્રત થાઓ, તમારા પવિત્ર સંસ્કારને પાછા સં. પાદન કરે. તમારાત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂને સ્મરણ કરે. તેઓ ઉત્તમ સંસ્કારના બલથી જ ભારતના પૂજનીય અને માન્ય થયા હતા.
અપૂર્ણ.

Page #17

શ્રી કચ્છ મહોદય,
૧૩૭ este detectetur testete testostertestartetestatestester totesterteatretestartere testertrete
શ્રી કચ્છ મહદય.
અથવા. મુનિવિહારથી થતા લાભ. ભારત ભૂમિમાં પ્રખ્યાતિ પામેલા અને જૈન ગ્રંથની આધુનિક સંપત્તિને વધારનારા સ્વર્ગસ્થ આચાર્ય શ્રી વિજયાનંદસૂરિ ( આત્મારામજી ) ના પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મ. હારાજ તથા તેમના પ્રતિષ્ઠિત શિષ્ય પન્યાસ શ્રી સંતવિજયજી મહારાજના ચાતુર્માસ્યથી કચ્છ ભૂમિમાં આહંત ધર્મની અભિવૃદ્ધિ સારી થવાના શુભ સમાચાર ઉત્તરોત્તર મલતા જાય છે, તે સાંભળી સર્વ શ્રાવકવૃંદને અતિ આનંદ પ્રાપ્ત થયા વિના રહેશે નહિં. તે મહામુનિઓના ઉપદેશથી ક૭ દેશની જૈન પ્રજામાં સારી અસર થયેલી છે. કચ્છ દેશમાં પ્રથમથી જ મુનિવિહાર ન લેવાથી તેઓ દેવ, ગુરૂ અને ધર્મરત્વના રહસ્યના તદ્દન જાણતા ન હતા, તેઓ અત્યારે જાણીતા થયેલા છે. કચ્છ દેશની જૈન પ્રજા બાલકથી તે વૃદ્ધ સુધી ધર્મની ચર્ચા કરવાના પાઠ શીખતી થઈ છે. દરેક જૈનપુરૂષ અને સ્ત્રીઓ આહંત ધર્મનું યશગાન કર્યા કરે છે. પ્રત્યેક સ્ત્રી કે પુરૂષના મુખમાંથી હંસવાણની પ્રશંસાના ઉધ્યારે ઉદ્ભવે છે. કચ્છ દેશરૂપ માન સરોવરમાં મુનિરૂપરાજહંસે જે ઉપદેશ રૂપ મંજુ સ્વર ઉચ્ચાય છે, તેના પ્રતિધ્વનિથી અદ્યાપિ કચ્છ ભૂમિ ગાજે છે. માત્ર દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવાનું જ જ્ઞાન ધરાવતી અને તેને માટેજ વિદેશમાં વિચરનારી અજ્ઞાન કચ્છી જૈનપ્રજા અત્યારે ધર્મના કાર્ય કરવાને, ધાર્મિક ઉત્સવો આદરવાને અને ધાર્મિક સંપત્તિ સં. પાદન કરવાને ઉસુક થઈ છે, તે પ્રભાવ મુનિહંસના ઉપદેશને જ છે અને પ્રભાવિક પન્યાસના પ્રસંગનો જ છે.

Page #18

આત્માનંદ પ્રકાશ ktetestartertestartete te testertestarteriteretetes tertentestertestartete testosterstreichterte
ચાતુર્મની સમાપ્તિ થયા પછી એ મહાનુભાવ મહામુનિ એ કછ દેશની રાજધાનીમાંથી જયારે વિહાર કર્યો, ત્યારે કચ્છી પ્રજાએ જે ભક્તિભાવ દર્શાવે છે, તે અવર્ણનીય હતે. માનસરેવરના સહવાસીઓ મંજુભાષી એવા રાજહંસને વિયેગ કેમ સહન કરી શકે ? કચ્છી પ્રજા તે મહાત્માની પાછલ અશ્રુને વર્ષવતી ચાલી નીકલી હતી. વૃદ્ધ, તરૂણ અને બાલ સ્ત્રી પુરૂષોના વૃંદ તે મહામુનિના ઉપકારને સંભારી નયનને આર્ટ્સ કરતાં અનુગામના કરતા હતા. જે દેખાવ ગુરૂ ભકિતની પરાકાષ્ટા સૂચવનારો હતે.
મહામુનિ શ્રી હંસવિજય મહારાજે પિતાની ચાતુર્માસ્ય પછીના વિહારમાં પણ અનેક ધાર્મિક કાર્યને પ્રાદુર્ભાવ કરે છે. કચ્છ દેશની રાજધાનીમાં તે તે મહાશયે ઘણી ધર્મવૃદ્ધિ કરેલી છે. ચાતુર્માસ્યની સમાપ્તિ વખતે તેઓના હાથે તે નગરીમાં જૈન શાળા અને જૈન કન્યાશાળાની સ્થાપના મોટા ઠાઠમાઠથી કરવામાં આવી હતી. તે પ્રસંગે જ્ઞાન દ્રવ્યની સારી વૃદ્ધિ થયેલી હતી. કચ્છી જૈન પ્રજા સાંસારિક અને ધાર્મિક ઉન્નતિ સંપાદન કરી શકે તેવા ધરણે તે બંને શાળાઓમાં રાખવામાં આવ્યા છે. કચ્છની જૈન કન્યાઓ અને શ્રાવિકાઓને જ્ઞાન આપવા માટે સારા શિક્ષકે ની યોજના કરવામાં આવી છે. તે પાઠશાળાના નિર્વાહ માટે સુમારે બાર હજાર રૂપીઆનું એક મોટું ફંડ કરવામાં આવ્યું છે. એ શાલાઓની સ્થાપના કરી જ્ઞાનક્ષેત્રમાં દ્રવ્યને વ્યય કરાવી એ મહામુનિએ પોતાની ધર્મકીને કચ્છદેશની રાજધાનીમાં ભક્તિ રે કાયમ સ્થાપના કરેલી છે. તે પછી ચાતુર્માસ્યની સમાપ્તિ કરી વિહાર કરતા એ મહામુનિએ એ દેશની પ્રજામાં બીજી ઘણું

Page #19

શ્રી કચ્છ મહાદય,
૧૩૮
***********لة
*****
ملليل*******
જાતની ધાર્મિક કાર્યની અભિવૃદ્ધિ કરેલી છે. જે સાંભળી અમોને અત્યંત હર્ષ ઉત્પન્ન થાય છે. માંડવીથી વિહાર કરતાં સમુદ્રના તીર ઉપર આવેલા શ્રી અજિતનાથજીના ભવ્ય મંદિરમાં તેઓએ અફાઈ ઉત્સવને સમારંભ કર્યો હતો. જે મહેસવથી કચ્છીપ્રજાએ ઘણે લાભ સંપાદન કર્યો હતો. કચ્છની શ્રાવક પ્રજાએ વિવિધ જાતના અભિગ્રહ ધારણ કર્યા છે. ૫ડશુદી વાપરવાને માટે તો ઘણાઓએ પ્રત્યાખ્યાન કરેલા છે. કચ્છ દેશમાં ચાલતે એ હિંસકપ્રચારને એ મહામુનિના ઉપદેશે અટકાવ્યે છે. તે સિવાય બીજા કેટલાએક હિંસક રીવાજો બંધ કરવામાં આવ્યા છે. કચ્છની રાજધાનીમાં સ્થાપિત થયેલા મિત્રમંડલે એ મહાનુભાવના ઉપદેશથી વરઘડાની અંદર પ્રકાશને માટે કરવામાં આવતી મશાલેને બંધ કરી ફાનસના દીવાઓ કરવાને ઠરાવ કરેલ છે. અને તેથી ત્રસ જીનું સદાને માટે રક્ષણ કર્યું છે. એ અષ્ટાબ્લિક ઉત્સવમાં શ્રી અહંત પ્રતિમાની પૂજાનો તથા વરડાનો દેખાવ ઘણે ભભકાદાર બન્યા હતાં. જે પ્રસંગે દેવદ્રવ્યની ઉપજ સારી રીતે ઉત્પન્ન થઈ હતી.
કચ્છી પ્રજાની ગુરૂ ભક્તિ જોઈ એ કૃપાળુ મુનિ વધારે પ્રસન્ન થયા હતા. કચ્છી પ્રજાએ પણ ગુરૂ ભક્તિ ઘણું પ્રેમથી દર્શાવી હતી. માંડવીથી તે નાગલપુર સુધી ત્યાં શ્રાવક સમાજ ગુરૂશ્રીને વલાવા આવ્યો હતો. કચ્છભૂમિમાં હજુ પણ એ મહામુનિના દર્શનનો લાભ લેવા દૂર ગામના લેકે શ્રેણીબંધ આવે છે. મુનિવિહારથી કે લાભ થાય છે? એ પ્રત્યક્ષ પૂરાવો અત્યારે કચ્છ દેશમાં બને છે. શ્રી વિજયાનંદસૂરિને પરિવાર વિહારશીલ છે અને પ્રથભથી જ તે સર્વ જૈન સમાજના ધાર્મિક ઉપકાર કરવામાં પરાયણ છે.

Page #20

૧૪૦
આત્માનંદ પ્રકાશ, este teste toate astearte estes tertesteste tretet starter testet tretete trete tieto
ગ્રંથાવલેકન. શ્રી પ્રદ-માજ ? -એ નામનું મૂલ સાથે ભાષાંતરનું પુસ્તક શ્રી પાલિતાણાના શ્રી જૈન ધર્મવિદ્યા પ્રસારક વર્ગ તરફથી અભિપ્રાય માટે ભેટ આપતાં અમે તે ઉપકાર અને પ્રેમ સહિત સ્વીકારી છીએ. જૈનેની ગ્રંથ સમૃદ્ધિ મહેલે આ એક સર્વોત્તમ વિધિવાદ પ્રધાન ઊપયોગી ગ્રંથ છે. જેનું પંડિતમાં શ્રેષ્ઠ ગણાતાં શ્રી માનવિજય ગણું આ ગ્રંથના કર્તા છે. મૂલ ગ્રંથને વિરતાર સુમારે ચાર હજાર ઉપરાંત કલેક છે, તેમાંથી આ પ્રથમ ભાગ બાહર પાડવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથના ચાર અધિકાર છે, તેમાં ગૃહસ્થને સામાન્ય ધર્મ વિશેષધર્મ, સાપેક્ષ યતિધર્મ અને નિ. રપેક્ષ યતિધર્મ એમ ચાર ભાગે–ચારે અધિકારમાં વર્ણન કરેલું છે, તેમાંથી પ્રથમ આ ભાગમાં ગૃહરથને સામાન્ય ધર્મનો અધિકાર પૂર્ણ કરી બીજા અધિકારમાં પાંચ અણુવ્રત સુધીનું ખ્યાન આપેલું છે. પ્રથમ અધિકારમાં આવેલા વિષયે પ્રત્યેક શ્રાવકને મનન કરવા યોગ્ય છે. એકંદર જુદા જુદા છવીશ વિષે આપેલા છે, કે જે ગૃહસ્થ શ્રાવકને ઘણા ઉપરી છે. ગૃહસ્થના સામાન્ય ધર્મના દશ ભેદ જુદા પાડી તે વિષે ઘણું ઉત્તમ પ્રકારની સમજૂતિ આપવામાં આવી છે. જૈન ગ્રહથે કેવી રીતે વર્તવું ? તેણે કેવું ઘર બાંધવું? કેવા ઘરમાં રહેવું ? વિવાહ સંબંધ કેવી રીતે કરવો ? દેશાચારને કેમ પાલવા? ન્યાયોપાર્જત દ્રવ્યનો કેવા પ્રકાર છે ? અને પોતાના આશ્રિત પિષ્યવનું કેવી રીતે પાલન કરવું તે વિષેના ઘણાં ઉત્તમ વિચારો દર્શાવ્યા છે. તે સિવાય, સદ્દવર્તન, અતિથિ સેવા, લેકવ્યવહારમાં પ્રદર્તિન, નિષેધ કરવા યોગ્ય દેશ
S.

Page #21

ગ્રંથાવલોકન
૧૪ & &&& & &
& & & &&&&&&&& કાલને ત્યાગ, ગુણ વૃદ્ધિ અને ધર્મ ગ્રહણની ગ્યતા ઈત્યાદિ વિ
ગ્રંથકારે અતિ ઉત્તમ રીતે વર્ણવ્યા છે. ગૃહસ્થના વિશેષ ધર્મમાં સમ્યકત્વનું સ્વરૂપ, તેને ભેદ, મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ, મિથ્યાત્વના પ્રકાર, ગુરૂના લક્ષણ, શ્રાવકના લક્ષણ, સમ્ય દર્શનનું સ્વરૂપ અને પાંચ અણુવ્રતના સ્વરૂપ અને તેના સ્થાપના યંત્રો આપી તે વિષે ઘણું સારું વિવેચન કરેલું છે.
આવા ઉપયોગી વિષયોથી ભરપૂર એ આ ગ્રંથ જૈનવીને ઘણે ઉપયોગી છે. આવા ગ્રંથો મૂલ સાથે ભાષાંતરરૂપે પ્રગટ થવાથી જૈનવર્ગને ઘણો લાભ થવા સંભવ છે. કોઈપણ ધાર્મિક ગ્રંથનું ભાષાંતર કરવાનું મન જયારે તે ગ્રંથ ઉત્કૃષ્ટ અને ઉપયોગી લાગે ત્યારે જ થાય છે અને એમ થાય ત્યારે લેખક અને પ્રસિદ્ધ કૉનો શ્રમ સફળ થાય છે. ભાષાંતરની ભાષા શુદ્ધ અને સરલ છે. તે સાથે સંસ્કૃત અને ભાષાંતરનો સંબંધ જુદે જુદા પાડી મુદ્રિત કસ્વામાં આવે છે, તેવી યોજનાથી વાચકવર્ગને ઘણું સુગમતા પડે તેમ છે. ભાષાંતર કેવલ અક્ષરશઃ ન કરી ભૂલના ભાવાર્થને હાનિ થવા દીધી નથી, તે ક્રમ વિશેષ પ્રશંસનીય રાખે છે.
સાંપ્રતાલે જૈન પ્રજા ધાર્મિક અજ્ઞતામાં સપડાઈ છે. તેવા સમયમાં આવા ગ્રંથે જૈન યુવકનાં અંગમાં નવું ધાર્મિક જીવન રેડે તેના કરતાં વિશેષ પ્રશંસનીય શું હોઈ શકે? ખરેખર ! આવા ગ્રંથે પ્રસિદ્ધ કરવા એ ઉત્તમ પ્રકારનું સાધર્મિવાત્સલ્ય છે; ને તેને માટે અમે આ મહાન પ્રયાસ કરનાર પાલીતાણાના શ્રી જૈન ધર્મ વિદ્યા પ્રસારક વર્ગને ધન્યવાદ આપીએ છીએ. તે સાથે આવા સવોત્તમ કાર્યમાં સહાય કરનાર શેઠ વસનજી ત્રિકમ

Page #22

૧૪૨
આત્માનંદ પ્રકાશ, entertextes testostne te tretes testostestosters that stretestostertestre ter tertentratestat aberto જીની કંપનીને અભિનંદન આપતાં તેવાં ધાર્મિક ગૃહનું દઘાયુષ્ય ચાહીએ છીએ.
પુસ્તકની આકૃતિ ઊત્તમ પ્રકારની કરવામાં આવી છે, શુદ્ધ છપાઈ અને પાકા પુઠા કરવા ઉપર પુરતું ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે અને તેને સહાયક ગૃહસ્થનું સુંદર ચિત્ર આપી વિશેષ અલંકૃત કર્યું છે. તે છતાં કીંમત પણ જુજ રાખવામાં આવી છે. શ્રી જૈન ધર્મ વિદ્યા પ્રસારક વર્ગને ત્રિમાસિક રીપોર્ટ.
અને અભિપ્રાય માટે તે વર્ગ તરફથી મેકલવામાં આવેલ છે. તેને પ્રેમ સહિત સ્વીકારીએ છીએ. રીપોર્ટ વાંચતા માલુમ પડે છે કે, તે વર્ગે માત્ર ત્રણ વર્ષમાં ઘણું સારું કાર્ય કરેલું છે. તે વર્ગની સ્થાપના કરછી દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિના જૈન ગૃહરને હાથે થયેલી છે. તે જ્ઞાતિના નવ અગ્રેસરોએ મળી એ ખાતાને સારી પુષ્ટિ આપેલી દેખાય છે. તે વર્ગના નિયમે ઘણા સારા છે. સર્વથી વિશેષ ખુશી થવા જેવું એ છે કે, વર્ગના સ્થાપકોએ જૈન બોડીંગ શાળાની સ્થાપના કરી તેની યોજના ઉત્તમ પ્રકારે ચલાવવાનું ધારણ કરેલું છે. જૈન બાળકોને જ્ઞાન આપવાનું આ મહાન કાર્ય ખરેખરૂં સ્તુતિપાત્ર છે. તેમાં રા. સા. શેઠ વસનજી ત્રિકમજ જે. પી. તથા શેઠ ખેતશી ખીઅશી. એ બે ગૃહરાએ મેટી રકમ અર્પણ કરી છે. જેને માટે તેઓ પૂર્ણ ધન્યવાદના પાત્ર છે. તે બોડીંગની વ્યવસ્થાને દર્શાવનારે ખાતાને જુદા રીપેર્ટ છપાવાનો છે. તે પ્રસંગે અમે તે વિષે અભિપ્રાય વિતારથી જણાવીશું. આ વર્ગ હાથ ધરેલા કાર્યોમાં જૈન ગ્રંથોની પ્રસિદ્ધિનું કામ ઘણું અગત્યનું છે. આજ સુધીમાં તેઓએ નાના મેટ ચાદ ગ્રંથે બાહર પાડયા છે, જે જૈનવીને ઉપગી છે.

Page #23

વૃત્તાન્ત સંગ્રહ
૧૪૩ sterte detectatoritetetsteste testerte testostertestarter testeter testertestarteretestete te તેઓ જન પ્રજા વિશેષ લાભ લે તેવા હેતુથી 2 ની કીંમત ઘણી જૂજ રાખે છે. તે સાથે એ વર્ગ તરફથી આનંદ અને મધુકર નામે બે માસિક પ્રગટ થાય છે, જેમાં સારા સારા ધાર્મિક અને સાંસારિક વિષયે ચર્ચાય છે. તે માસિકના ગ્રાહકોના ત્રણ ભાગ પાડવામાં આવેલા છે. તે વ્યવસ્થા ઘણી ઊત્તમ પ્રકારની છે. વર્ગને અંગે સદુપયેગ, જીવદયા અને ઉદ્યોગવર્ધક એવા ત્રણ ખાતા ચાલે છે, જેના હેતુઓ ઘણા સ્તુત્ય છે. આ વર્ગને અતિ ઉત્સાહપૂર્વક કાર્ય કરી ઉદય અને વૃદ્ધિમાં લાવનાર તેના ઓનરરી સેક્રેટરી શા. શિવજી દેવશીને સંપૂર્ણ ધન્યવાદ ઘટે છે, અમે અંતઃકરણથી એ વર્ગને સદા અભ્યદય ઈછિએ છીએ. જયારે ભારત વર્ષના વિશાળ ક્ષેત્રમાં આવા ખાતાઓ સ્થાપિત થશે ત્યારેજ જૈનવર્ગને ધામિઁક ઉદય થશે. તે સાથે આશા રાખીએ છીએ કે, આવા ઉપયોગી ખાતાને જૈન ગૃહ તરફથી સારી સહાય મલશે.
વૃત્તાન્ત સંગ્રહ. બાબુ પનાલાલ પુરણચંદ જૈન સ્કુલ અને દવાખાનું ખુલ્લું મૂકવાની ક્રિયા વખતે મુંબઈના ગવર્નર લેર્ડ લેમીંગટને ઉચ્ચારેલા અગત્યના બેલે.
મકાન ઉપરાંત, જે હેતુને માટે મકાન નિર્માણ થયેલું છે તે પાર પાડવા માટે પુરતી નાણાની રકમ અલાહેદી કાઢી રાખવામાં આવેલી જોવાને હું ઘણે ખુશી છું.” બાબુ પનાલાલ મકાન માટે રૂ. ૨૦૦૦૦૦ ) ખર્ચે તે ઉપરાંત કુલ અને દવાખાનાના કાયમી ખર્ચને માટે રૂ. ૨૫૦૦૦૦ ) જુદી કાઢ્યા છે.
“જે જૈન કોમને આ ઉજજવલ અને પ્રકાશિત ઇતિહાસ છે અને જે કેમ યથાર્થે દાન અને પિતાના જાત ભાઈઓ ઉપરાંત મુંગા પ્રાણીઓ તરફ પણ દયા ધરાવવા માટે જગપ્રસિદ્ધ છે, તેવી

Page #24
144 આમનદ પ્રકાશ, wteste tieteetaten testostertexter test testet. Betertestertestartetatrtrtetietestete કામે અત્યાર સુધી પિતાના બાલકના હિતને માટે કંઈપણ ગઠવણ કરી નહતી એ એક નોંધ લેવા જેવી બાબત છે. મેં આ પહેલીવાર જાણ્યું કે ભારતવર્ષના લેકમાં જેને પહેલાં જે ઊંચી પદવી ધરાવતા હતા તે પદવી ઉપરથી તેઓ ઉતરી ગયા છે. જૈનાની સ્થિતિ સુધારવાને અને તેઓને તેઓની અસલની પદવીઓ લઈ જવાને માટે કાંઈપણ ઉપાય હોય તે તે એજ છે કે તેઓએ પોતાની કોમના બાળકોને કેળવણી આપવાની દરકાર કરવી. " ભરૂસ રાખું છું કે શિક્ષકે મનની સાથે હૃદયની કેળવણી આપશે=ધર્મ શિક્ષણ વગરની કેળવણીની પદ્ધતિ તે બિલકુલ કાર્ય સાધક નથી, દુનિયાના વ્યવહ રમાં પ્રવેશ કરનાર યુવાનમાં બુદ્ધિબલની સાથે બીજા શુદ્ધ ચારિત્રાદિ ગુણે પણ અવશ્ય જોઈએ.” પુસ્તકની પહોંચી - લાહોર (પંજાબ) નિવાસી જસવંતરાય જેની તરફથી “નિપાન કરી પૂજા” એ નામનું એક લધુ પુસ્તક અને મેને મળ્યું છે. આ લધુ પુસ્તકના પ્રણેતા આચાર્ય શ્રી વિજયાનંદ સૂરિ (આત્મારામજી) ના પ્રશિષ્ય શ્રીમાન મુનિ શ્રીવલભવિજયજી છે. આ લધુ પુસ્તકનું બીજું નામ શ્રી સિદ્ધગિરિ તીર્થાધિરાજની સ્તુતિ રાખવામાં આવ્યું છે. રચના સારી છે. પ્રત્યેક સ્તવન ઉપર વિવિધ રાગ સાથે સંકૃત કાવ્ય મુકવામાં આવ્યા છે. આ પુસ્તક આરિતક શ્રાવકને ઘણું ઉપગી છે. ઉપરનાજ ગૃહસ્થ તરફથી “જૈન ધર્યા વસૂn એ નામનું બીજું લધુ પુસ્તક ભવ્યું છે. તે પુસ્તક આચાર્ય શ્રી વિજયાનંદસૂરિ નું રચેલું છે. ગ્રંથ કર્તાના નામ ઉપરથી જ પુસ્તકના મહત્વની તુલના થઈ શકે તેમ છે, એટલે વિશેષ વિવેચન કરવાની જરૂર નથી. આ બંને પુસ્તક અમે ઉપકાર સાથે સ્વીકારીએ છીએ, ગ્ય પ્રસંગે તેનું વિવેચન કરવામાં આવરો. For Private And Personal Use Only