Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
S
જ
13 -
પછી જ
આ છે શ્રી 9 આત્માને
પુસ્તક ૩
શું
जनान्गुलजार
એક
૧૯૬૧ માં શ્રાવણથી ૧૯૬૨ના અષાડ સુધી અંક ૧૨.
જ
0
/
| 31
“શેઃ સદા શ્રીગુપટ્ટા
સાકૃત્ત. भव्यानां भव्यभावं भवजलतरणे भावयन् भावनामिः तीप्रैस्तेजः प्रकाशैः कुमतिभिरुदितं तर्जयनंधकारम् । सोल्लासं तसबोध शुचिहदि जनयन सद्गुरोर्भक्तिभाजा आत्मानंदप्रकाशः प्रसरति भुवने वीरभानुप्रभावात् ॥
પ્રગટ કર્ત શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર, જ
તંત્રી મેતીચંદ ઓધવજી શાહ, વીર સંવત ૨૪૩ર, આત્મ સંવત ૧૦-૧૧, વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ.10 . પાન્ડેજા- ચાર ફૂટની ભાવનગર-વેર-વિદ્યા વિંજય” પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં,
શાહ, પુષિતએ મીગાભાઈએ
બેe -
છટ
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્ષવા અનુમળિયા. તે
નંબર. વિષ્ણ. ૧ વર્ષ બે માંગલ્ય સ્તુતિ ૫ઘ) - ૧ ૨ ગુરૂસ્તુતિ (પદ્ય) ... .. ... ૨, ૧૯૩, ર૬પ ૩ નવીન વર્ષારંભ . ' . . . ૪ ૪ પષણ પર્વ . . . . . ૭. ૫ જીવનનો ઉદ્દેશ .. • • • ૧૮ ૬ અસલ ફકીરી અથવા ખરી નિર્ચથતા ...૨૨, ૩૦ - ૭ વૃત્તાંતસંગ્રહ . ૨૪, ૪૫, ૭૧, ૧૪૩, ૨૬, ૨૩૭. ૮ પ્રભુ સ્તુતિ (પઘ) ૨૫, ૪૯, ૩, ૭, ૧૨, ૧૪૬, ર૧૭. ૯ કુસુમમાળા [પદ્ય] . . . .. રઈ, ૧૦ ચિંતામણિ ' . . . ૨૭, ૭૯, ૧૯પ, 1 ભવાટવીમા ભ્રમણતા .. ' . . ૩૮. ૧૨ કુછ મહદય . ૪૦, ૩૭, ૧૮, ૨૧૩ ૧૩ સિથી સરસ માર્ગ .. .. . , . ર૦ ૧૪ નિ:સ્પૃહીનીવાણી પદ્ય .. ૧૫ અભ્યાસને હેતુ . ૧૬ દીવાળી પર્વ છે. જે ૧૭ હિતબોધ • • ૧૮ વિક્રમનું નવું વર્ષ (પદ્ય) ૧૯ ગુણદષ્ટિ • • • ૨૦ શારીરિક મહારાજ્ય૨૧ જ્ઞાન પંચમી
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રર જિન.વિદ્યારંભ સંસ્કાર વિધિ. . ટા, ૧૫. ર૩, કાવ્યચમત્કૃતિ (પદ્ય) ... ... ... ૯૮, ૨૪ સ્ત્રી કેળવણીની આવશ્યકતા .. . ૦૦. ૨૫ પાદિષ ત્યજવા વિશે ૨૬ બ્રહ્મચર્ય પ્રભાવ (નર્મદા સુંદરી) • ૧૧, ૦૪. ર૭ શ્રી વિમલચંદ્ર સુરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાળા ૧૧૭, ૨૫૪ ૨૮ સંતુષ્ટ વૃત્તિ (૫૦) ... . . પરી ર૯ ગિરનારની ગુફા • • ૧૨૪, રર૮, ૨૫૯,૬૬, ૩૦ જૈન સોળ સંસ્કાર , ૧૩૨, ૧૬૪, ૫૦, ૮૧, ૩૧ ગ્રંથાવલોકન ... ' . .૧૪૦, ૧૮૪, ૬૮. ૩ર ચોથી જૈન કોન્ફરન્સનું વિજ્ય ગીત ... ૧૪૬, ૬૯ ૩૩ યતિ ધર્મ અને શ્રાવક ધર્મને સંવાદ .. ... '૧૪૮, ૩૪ પાટણમાં મળેલી ચેથી જનતાંબર કેન્ફરન્સ ૭૧ ૩૫ શ્રી મેસાણ પાઠશાળાને ઇનામને મેળાવટે .૧૯૨. ૩૬ સત્સંગનું ગીત (પદ્ય) • • • - ૧૯૪૦ ૩૭ શ્રાવક સંસાર . . . . ૬૧૭, ૩૮ શ્રીહીરસૂરિ પ્રબંધ - - ૨૧૮, ૨૪,૭૨ ૩૯ સૌંદર્ય અને શ્રેષ્ઠતા ... ... ... ... ૩૩. ૪૦ હય મેધ
- ૫ - ૨૭૬. ૪૨ આત્માનું કિંચિત સ્વરૂપ - - - ૨૮૬,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે આત્માનંદ પ્રકાશ
દેહરે. આત્મવૃત્તિ નિર્મલા કરે, આપે તત્વ વિકાશ
આત્માને આરામ છે, એમાનંદ પ્રકાશ, પુસ્તક ૩ જું. વિક્રમ સંવત ૧૯૬૧–શ્રાવણ, એક ૧ લે.
વર્ષારભે માંગલ્ય સ્તુતિ.
शार्दूलविक्रीडितम्. * धर्म धारयते गुणैर्विलसते कारुण्यमातन्वते . कर्मच्छेदयते व्रतानि दधते प्रोत्कुर्वते निर्जराम् भन्यान् तारयते भवं दलयते भामंडलं बिभ्रते मिथ्यात्वं हरते शिवं वितरते वीराय तुभ्यं नमः ॥ १ ॥ જ ધર્મને ધારણ કરતા, ગુણોથી વિલાસ કરતા, કરૂણું વિસ્તારતા કર્મને છેદન કરતા, તેને ધારણ કરતા, નિર્જરા આચરતા, ભવિજનને તારતા, સંસારને તોડી નાંખતા, ભામંડલને ધારણ કરતા, મિથ્યાત્વને હરીલેતા અને શિવ (મેક્ષ) ને આપતા હે શ્રી મહાવીર ભગવત ? તમને નમસ્કાર હે. ૧
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧
આત્માનેદ પ્રકાશ & &&&
હરિગીત. વિશ વદને આચરી સે સંદા જિનચરણને ઉચ્ચારી મંગલમ્નામ તે સધ સાધે શરણને કરી કર્મ કઈમ દરને સંખ્યા ધોરાં સ્વરસથી આ નવિન મંગલા વર્ષમાં અત્ત હર્ષ હ ઉત્કર્ષથી. ભવિગ્રંદ ધરજે ધ્યાન હૃદયે પંચ પરમેષ્ટી તણું, સુખકાર સાયાર્થિક કરજે ધારે આમિકબલ ઘણું ભવ વાસનાને દૂર કરો વેગથી તે વિરસથી, આ નવિન મંગલ વર્ષમાં અતિ હર્ષ હો ઉત્કર્ષથીઆ નવિન મંગલ વાઘ-વાગે નધિન વર્ષ નાથના આનંદથી ઉત્કર્ષ થાઓ, સર્વ શ્રાવક સાથેના સૈ અંતરાય અરિષ્ટ સઘળાં પ્રલય થાઓ ૫શથી, આ નવિન મંગલ વર્ષમાં અતિ હર્ષ ઉત્કર્ષથી. આનંદ વાધે જ્ઞાનને આનંદ છે જિન નામને, આનંદ પ્રસરે પ્રેમને, આનંદ રોજે રહેમને; આનંદ આત્માનમાં તે સર્વે આ સસ્સથી, આ નવિન મંગલવર્ષમાં અતિ હર્ષ હો ઉર્ષથી.
૪
ગુરૂસ્તુતિ.
માલિની. જિનમત ઉપકારે ભારતે નિત્ય કીધા, ૧ વિશ્વના પતિ શ્રી તીર્થકર ભગવંતને. ૨ કર્મ રૂપી કાદવ ૩ પિતાના રસથા. ૪ રસના અભાવથી, ૫ શ્રી જિન ભગવંતના. ૬ શે. ૭ દયાને,
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગુરૂસ્તુતિ
મુદથી ભવજોને, દેશનાદાન દીધા શિવપદ અધિકારી, તે વસ્યા સ્વર્ગસ મન મધુકર થાજો, તે ગુરૂં પાદપ. ૧ વિષમ કરી વિહારે ક્ષેત્ર સર્વે ઉધાર્યા વિરચી વિપુલ 2 થે જૈનત પ્રસાય; મુનિજન શુભધમ સૈ પ્રકાશ્યા અછઘેદ, મન મધુકર થાજે તે ગુરૂં પાદ પ. ૨
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જેણે શુદ્ધ ચરિત્રથી જન ઘણાં ચરિત્ર ધારી કર્યા, મિથ્યાત્વીજન થકી થઈદધણાં ભાગાનુસારી તલ, જેને શ્રી પરીવાર હાલ વિચ સધ આપે રૂ. તે આરામ કરે નવીન વર્ષે આત્મા વિષે શ્રી ગુરૂ૩
માલિની કમલ સરવિકાશે, દીપ હ૭ પ્રકાશે, તરૂણુિં નભ ઉજાસે, સમ્મુનિ ક્ષેત્ર ભાસે; મણિ વપુષિ વિલાસે, ચૈત્યTo ઉલાસે;
ભવિક હૃય આહ્માનંદ સાથે પ્રકાશે. ૧ ૧ હર્ષથી. ૨ સ્વર્ગના સ્થાનમાં. ૩ ભમરા રૂપ થાજો. ૪ ગુરૂના ચક્ષુ રૂપ કમલામાં. ૧૫ કષ્ટ ભલા-પરીષહવાલા. ક ક્ષેત્રે ઠાર કર્યો ૭ બ્રણ મેટાગ્રંથા. ૮ મુનિએના ચારિત્ર ધર્મે. નિકપટપશે.. ૧. ઘણા... ૧૧ શ્રી આત્મારામજી ગુરૂ. ૧ર સરોવમાં જેમ કમલવિકાશે. ૩ હવેલીમાં મિ દવે પ્રકાશે. ૨૪ અકાશમાં જેમ સૂર્ય ઉજાસ આપે. ૧૧મ ઉત્તમ મિનિઓથી જેમ ક્ષેત્ર પ્રકાશે. ૧૬ શરીરમાં જેમ સણિ. પ્રકાશે 19 દેવ-- તથી જેમ જિન ચેત્ય પ્રકાશે તેમ અમાનંદ પ્રકાશ ભાવ જન્મના હૃદયમાં પ્રકાશે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રાશ,
ગ્રાહકોને આશીર્વચન.
ગતિ. આત્માનંદ વધા, ભવિકજનોના હૃદય તત્રધાર ત્યે માનવ ભવ લાવે, ગુરૂ ભકિર્તભાવતા સદા ભા. ૧. અભિનવ વર્ષે હર્ષ, ગ્રાહક થાઓ સુબોધ ઉત્કર્ષ, આત્માનંદ પ્રકાશ, નિત્ય પ્રકાશે વિદ્ધ સર્વનાશે. ૨.
નવીન વર્ષારંભ. આજના મંગલમયે દિવસે આત્માનંદ પ્રકાશ પિતાના ત્રીજા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. ગુરૂ ભક્તિ અને ગુરૂ નામથી અલંકૃત એવા તેના બે વર્ષના બાલ સ્વરૂપને અવકી જેમ સજજન ગ્રાહકેને અપૂર્વ આત્માનંદ, ગુરૂ ભક્તિ યુક્તજ્ઞાન, સાધ તથા શાંતિ પ્રાપ્ત થયા છે, તેમ આ તેના ત્રીજા વર્ષના સ્વરૂપને પણ અવલકી તેઓ અપ્રતિમ આનંદ, ગુરૂ ભક્તિ યુક્ત જ્ઞાન, સબંધ તથા શાંતિ અનુભવશે, એ નિઃસંશય છે. આ બે વર્ષનું લધુ બાલક ગુરૂભકિત રૂપ લાલન પ્રાપ્ત કરી પિતાના શ્રદ્ધાનું શ્રાવક ગ્રાહકોના શારીરિક માનસિક અને વ્યવહારિક દુઃખો જેથી નિવૃત્ત થાય અને ધર્મ, વિનય, સહનશીલતા, ચાતુર્ય તથા ગુરૂ ભક્તિની વાસના ઇત્યાદિ સર્વોત્કૃષ્ટ ગુણે પ્રાપ્ત થાય તેવા સુબેધક વિષયે આપી આજ સુધી કૃતાર્થ થયું છે, તેમ હવે પછી પણ થશે, એટલું જ નહિ પણ ગત વર્ષ કરતાં અધિક સત્વર થશે. એમ થાય તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય
૧ તે આત્માનંદમાં. ૨ ડે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નલીન વર્ષારંભ હાહાહાહાકાર મહાન હતા અને હાલ નથી; કારણ કે, આ આત્માનંદ પ્રકાશ રૂપ બાલારણિ શ્રી આત્મારામજી જૈન પુસ્તકાલય રૂપ ઉદયગિરિમાંથી ઉદિત થમે છે.તે ઉદયગિરિના પ્રભાવને લઈ તેમાંથી ગુરૂભક્તિમય તેજસ્વી કિરૂ
નો પ્રતાપ પ્રતિદિન વધતો જતે અનુભવમાં આવે એ સ્વાભા વિક છે. શું સૂર્ય ક્ષિતિજમાંથી જેમ જેમ ઊંચે આવી જાય છે તેમ તેમ અધિક પ્રકાશને તથા પ્રતાપને નથી આપતો ? - જે કાલે મેઘ વૃષ્ટિથી વિવિધ વનતીઓના ઉદયવડે ભાસ્ત ભૂમિ નીલવણ સાડી ઓઢીને સુભિક્ષરૂપ શૃંગાર ધારણ કરે છે જે કાલે વિહારશીલ મુનિઓના ચાતુર્માસ્ય નિવાસથી ઘણું પવિત્ર ક્ષેત્રે અલંકૃત થાય છે અને જે કાલે પર્યુષણ પર્વની આરાધન નાના દિવસે સાનિધ્ય હોવાથી શ્રાવક સમુદાયના ધાર્મિક પરિણામ વધતા હોય છે, તે કાલે આ આત્માનંદ પ્રકાશ પિતાને વર્ષારંભ કરે છે, એ તેની ભાવિ ઉન્નતિના શુભચિન્હ છે.
જેમ અંધકારમય નિશામાં દીપકને પ્રકાશ જેજે સ્થાને થાય છે તે તે સ્થાનને તે અંધકારથી રહિત કરી પ્રકાશથી સુશોભિત કરે છે, તેમ આત્માનંદ પ્રકાશ જ્યાં જ્યાં જાય છે, ત્યાં ત્યાં તે મલિન વિચારો રૂ૫ અંધકારને દૂર કરી, સોધ અને ગુરૂભક્તિને પ્રકાશ આપી ભવુિં મનુષ્યના હૃદયને અત્યંત શોભાવાલા કરે છે. તેનાં પ્રત્યેક અંકમાં આવતા વિષયે નિષ્પક્ષપાતપણે મનન કરનારને સાંસારિક આધિ ઉપાધિમાંથી તત્કાલ મુકત કરે છે
આમાનંદ પ્રકાશન, તેના વાંચકોને તેમની પાસે અને સાંસારિક જતિ સાથે ગુરૂભક્તિનું ભાન કરાવવાનો પ્રધાન ઉદેશ છે. ગુરૂભક્તિ એ ધાર્મિક ઉન્નતિનું શિખર છે, અને એ શિખર
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આવ્યા પ્રકાશ
ઉપર આરૂઢ થઈ આત્માનંદનો અનુભત્ર કરવા, પોતાના બ્રાંચકોને તે આમંત્રણ કરે છે. પ્રત્યેક ભવિ શ્રાવક આહંત ને અધિકારી છે, પરંતુ મિથ્યાત્વના મલિન સંસથી તેમજ જ્ઞાનાવરણ કર્મન અંધકારથી તે પોતાના આત્મિક આનદના માર્ગને જોઈ શકતા નથી, તેવા ભાવિક શ્રાવકને મિથ્યાલને મલિન સંસર્ગ તથા જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું અંધકાર જે પ્રકારે ટલી જાય, અને આત્મિક આનંદને મા પ્રાશિત થાય તે પ્રકારને આમાનંદ મકકા અસંખ્ય યુક્તિથી સર્વદા વણેશ્યા કરે છે અને કરશે.
ગતવર્ષસાં આત્માનંદ પ્રકાશરૂ પુષ્પઘાતમાં પ્રગટ થયેલા વિષયરૂ૫ પૃષ્ણએ તાના સુગંધને સારો પ્રસાર કરેલ છેઅને સાધારણ અમે અસાધારણ બુદ્ધિના લેકમાં ધાર્મિક અને સાંસારિક ઉન્નતિના જ્ઞાનની મહાન જતિ જગાવી છે. લેકે જોઈએ તેવી તેની પ્રશંસાના અભિનંદન પાના લેખ લખી વધાવી ચુક્યા છે; તેથી આત્માનંદ પ્રકાશ પિતાને ગુરભક્તિના ફૂલથી પૂર્ણ રીતે કૃતાર્થ માને છે
જેઓનું મનન કરવાથી વાચકનું મન પ્રાપ્ત થાય છે, અને હૃદયમાં જે બ્રાંતિઓ હોય છે, તે નીકળી જાય છે, તેવા ધાર્મિક વિષતું યથાર્થ વિવેચન તથા નિય ઘટનાઓથી ભરપૂર એવી કલ્પનાએ વળી કથાઓ આપી આત્માનંદ પ્રકાશે બીજા વર્ષની સમાપ્તિ કરી છે, તથાપિ તેને તે વર્ષમાં એક મોટી હાનિ થઈ છે, કે જે હાનિને તે કદિ પણ ભુલી શકે તેમ નથી. પિતાને મૂળ ઉત્પાદક, પિષક અને સહાયકારી શ્રાવકવીર વકીલ મૂલચંદ નથુભાઈના અચાનક વિગે તે બે વર્ષના બાલકને શેકાત્મક શબ્દના ઉદગાર
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર્યુષણ પર્વ
૫ અશ્રુપાત કરવો પડયો હતો એજ મેરી હાનિ.
ઉપકારી મુનિઓએ વિદ્રાનોએ અને સખી ગૃહુએ લેખે અને દ્રષ્યથી જે જે સહાય આપી છે તેને ઉપકાર માની અને ભવિષ્યમાં તેવી સહાયની આશા રાખી એમને પ્રકાશ પૂણ જે. રિતાર્થ થાય છે અને પિતાના લેખાત્મક સ્વરૂપમાં જે કાંઈ ભૂલ થઇ હેય તેને માટે મિથ્યા કૃત વદે છે. આત્માનંદ પ્રકાશમાં વાચક શ્રી વીર પ્રભુને શસનનો ઉત્કર્ષ અને સૌધર્મ બંધુઓની સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિ જોવાને જે યુકિતથી સમર્થ થાય, તે યુકિતને આ વર્તમાન વર્ષના અકેમાં વર્ણન કરવાનું સામર્થ્ય અને સર્વેદ અધિક અધિક પ્રાપ્ત થશે, એવી શાસન દેવતાની પાસે ચાંચધાપૂર્વક પ્રાર્થના કરી અમે અમારી શુદ્ધ કર્તધ્યમાં જોડાઈએ છીએ.
d:-'
*
પર્યુષણ પર્વ. સંપર્વ શિરોમણિ આ પવિત્ર પર્વનો સમય ધારૂકું આવે છે. એ પવિત્ર સમય ભારતે વર્ષની સમગ્ર જૈન અને પૂર્ણ આનદનો સમય છે. એ સમયનું સ્મરણ કરવાથી પણ તકલિ પિયિંત્ર થવાય છે. આ પર્વના આરાધકે તે સમયની રાહે આખા વર્ષ સુધી જુવે છે. આખા વર્ષમાં આ પવિત્ર અને સુંદર પ્રસંગ એક પણ નથી. વર્ષ હતુને મધ્ય ભાગ હેવાથી ભૂમિ પ્રફુલ્લિત થઈ રહે છે. વર્ષના જલ પ્રત્યેક સ્થાને ગામમાં અને જંગલમાં આલિંગન કરી રહે છે. સરિતાં, સરોવર, કુવી અને વાવ આસ્તિક શ્રાવકેનાલ્ય આનંદથી જેમ ઉભરાય તેમ જલથી ઉભરાય છે. વનભૂમિમાં સર્વ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માત્માન પ્રકાશ
વૃક્ષ તેજોમય થાય છે. કૃષિકારને આનંદ આપનારા ક્ષેત્રે ધાન્યના છોડથી ભરાઈ ગયા હોય છે, સર્વ પ્રદેશોએ નીલવણ પરિધાન પેહેર્યો હોય છે. જિન ચિત્યની વાટિકાઓ પ્રભુની પૂજા માટે પુના ઉપહાર આપવા તત્પર બનેલી હોય છે. આ સમયે જૈન પ્રજાઓના પરિણામને પૂર્ણ વૈવન પ્રાપ્ત થાય છે, આબાલ વૃદ્ધ શ્રાવમાં કેટલે આનંદ, કેટલી ધામધૂમ, કે ધાર્મિક અવસર અને કે ધર્મને ઉત! દિવસ અને રાત્રિ આનંદ ઉત્સવમાં જ પસાર થાય છે. પ્રભુની પવિત્ર પ્રતિમાઓને અભિનવ દિવ્ય આંગીએ રચવામાં આવે છે. અઠ્ઠાઈ પ્રમુખ ઉત્સવનો પ્રકાશ થાય છે. જિનચૈત્યમાં પૂજાના ઉપહાર નિમિતે મૃદંગ, વીણા અને બીજા મધુર વાના સંગીતને પ્રવાહ શ્રવણેદ્રિયને તૃપ્ત કરે છે. અને ભવિકના હૃદયમાં અનેક ભાવનાઓને જાગૃત કરે છે. બાલક, બાલિકાઓ નવાં વસ્ત્ર પહેરી પ્રભુની પ્રતિમાના દર્શન કરવા જાય છે. “આજકુંભ સ્થાપના છે, આજે અષ્ટ પ્રકારી પૂજા છે, કાલે વરઘડે છે,” ઈત્યાદિ નવન વાર્તાલાપ પ્રવર્તે છે. આ પવિત્ર પર્વને પ્રસંગે સર્વ જૈનેના હદયમાં આનંદ પ્રવાહ ચાલી રહે છે. સર્વ સાંસારિક સુખ દુઃખને ભૂલી જાય છે.
આવા આનંદદાયી પર્યુષણ પર્વને પ્રથમ દિવસે બે હૈઢ શ્રાવિકાએ જિન પ્રતિમાના દર્શન કરવા જતી હતી. પર્વના પવિત્ર સમયને સૂચવનાર ચૈત્યગૃહમાં માંગલ્ય વાદ્ય વાગતા હતા. આ ત્રના પવિત્ર મંત્રોના વનિ થતા હતા. આ સમયે તે બને શ્રાવિકાએ ચૈત્યમાં જઈ પવિત્ર ભાવનાથી પ્રતિમાના દર્શન કરી બાહેર આવી જિનાલયના દ્વાર આગલ આવી વિશ્રામ લેવા બેઠી. તેઓ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર્યુષણ પર્વ. testetstestetstestertortestriteatestetrtrtrtstestertetstestatatatatatatatate ઉત્તમ શ્રાવક કુલની ગૃહિણી હતી તેમાં એકનું નામ આનંદા હતું અને બીજીનું નામ પ્રસન્ના હતું. આનંદા આહંત ધર્મ શાસ્ત્રમાં કુશલ, બુદ્ધિ મતી, અને શ્રાવકાચારની જ્ઞાતા હતી. પ્રસન્ના અલ્પ બુદ્ધિવાળી, ધર્મશાસ્ત્રથી અજ્ઞાત અને મુગ્ધ હૃદયની હતી. પ્રસન્નાને સ્વભાવ શાંત હતું. પોતે ધાર્મિક જ્ઞાન ધરાવતી ન હતી. પણ સ્વબુદ્ધિ પ્રમાણે ધર્મની જિજ્ઞાસા રાખતી હતી.
આ બંને શ્રાવિકાઓ કંઈપણ સંબંધી ન હતી માત્ર તેઓમાં પરસ્પર સાધમી ભાવ હતો. આજે દેવયોગે તેઓને સંયોગ આ પ્રસંગે થઈ ગયો હતે.
પ્રસન્ના–જિજ્ઞાસા કરી બેલી–બેન આનંદા, આજથી પજેસણ શરૂ થયા પણ તેને મોટા વરઘોડાને, મહાવીર જન્મને, અને જલયાત્રાને પ્રસંગ જે દિવસે છે તે આપ જણાવશો?
આનંદા-હાસ્ય કરી બોલી–પ્રસન્ના, તે જાણવાની તારે શી જરૂર છે ?
પ્રસન્ના–બેન, તે દિવસે શ્રાવિકાઓએ નવીન પિશાક પેહેર જોઈએ. તે મારે માટે મારા પતિએ એક સાડી તૈયાર કરવા આપી છે. તે હું તે દિવસે સત્વર તૈયાર કરાવા પતિને પ્રેરણા કર્યા કરૂં. કેટલાક પ્રમાદી પુરૂષ સ્ત્રીઓની ઈચ્છા પૂર્ણ કરવામાં વિલંબ કરે છે, તેવા પુરૂષને સ્ત્રીઓએ સતાવવા જોઈએ.
આનંદઆશ્ચર્ય પામી બેલી–પ્રસન્ના, તને જો દુઃખ ન લાગે તે હું કહું, શ્રાવિકાઓના ધર્મ અને પર્યુષણ પર્વનું કર્તવ્ય તારા જાણવામાં બીલકુલ નથી એમ કહેવાની મને હિંમત આવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખામાનંદ પ્રકાશ
પ્રસન્નાબેન, તારા કહેવાથી અને બીલકુલ દુઃખ નહીં લાગે, ખુશીથી કહેવાનું હોય તે કહીં દે. હું શ્રાવિકા ધર્મથી તદન અજ્ઞાત છું અને પર્યુષણ પર્વનું કર્તવ્ય બીલકુલ જાણતી નથી.
આનંદા–મુગ્ધ હૃદયા ? કેટલાએક અજ્ઞાની શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ આ પરમ પવિત્ર પર્યુષણ પર્વના કર્તવ્યથી તદન વિમુખ હોય છે. વિવિધ જાતના સુંદર પિશાક પહેરી જ્યાં ત્યાં ભ્રમણ કરવું અનેક જાતની રમતો જેવી કે સોગઠાબાજી, ગંજીફ, જાત જાતના જુગાર વિગેરેમાં ભાગ લે અને સર્વ ધાર્મિક કૃત્યમાં ઉપેક્ષા કરવી આવા અનુચિત કર્તવ્યમાં તેઓ સર્વદા તત્પર રહે છે, અલ્પમતિ શ્રાવિકાઓ, દ્રવ્ય શૃંગારને માટે પોતાના પતિને પજવે છે. ગૃહસંપત્તિ હોય કે ન હોય પણ અજ્ઞાની અબલાઓ આગ્રહથી પોતાના ગરીબ પતિને નાહક ખર્ચના બોજામાં નાંખે છે. ધર્મ ભાવનાને ભૂલી જઈ સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓમાં પડે છે. ધનાઢય સ્ત્રીઓનું અનુકરણ કરવાને પતિ આગલ ઊપાલંભ ભરેલા વચને બેલે છે.–પ્રિયાબેન, એવી સ્ત્રીઓ તદન ધર્મ વિમુખ છે, એટલું જ નહિ પણ પર્યુષણ જેવા પર્વમાં પુણ્યને બદલે અનેક જાતના પાપકર્મ બાંધે છે.
આનંદાના આવા વચન સાંભલી પ્રસન્ના ક્ષણવાર વિચારમાં પડી. અને હૃદયમાં પશ્ચાત્તાપ કરતી તે મૃદુસ્વરે બેલી-પ્રિયાબેન આનંદા, તમારા કહેવા પ્રમાણે આ પવિત્ર પર્વને લાભ હું લઈ શકતી નથી હું દ્રવ્ય શૃંગાર ધારણ કરવા પતિને પજવનારી અધમ શ્રાવિકા છું પર્યુષણ પર્વને પવિત્ર મહિમા અને તેમાં કરવા યોગ્ય કર્તવ્ય હું તદન જાણતી નથી આજ સુધી એ મહા પર્વમાં પાપાનું બંધી પાપ કર્મ જ મેં બાંધેલા છે. મારે ગૃહસ્થાવાસ સાધારણ છે
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર્યુષણ પર્વ otor tertenteste torturatatatatatertretestostertenteste toatateste tratate internetes tintate તે છતાં મેં મારા ગરીબ પતિને અતિશે પજવ્યા છે, અને તેમને મહા દુઃખ આપ્યું છે. પ્રિયાબેન, કૃપા કરી હવે મને પર્યુષણ પર્વને કર્તવ્ય સમજો. હું તમારો ઉપકાર માનીશ.
આનંદાબેન, પ્રસન્ના, હવે અફશષ કરશે નહીં ત્યારથી સમજ્યા ત્યારથી સવાર. તમે આ પશ્ચાત્તાપ કરી તે પર્વના કન્તવ્યની જિજ્ઞાસા બતાવી, તે તમારા પુણ્યદયને સૂચવે છે. તમારૂ હૃદય ભવ્ય છે, ધાર્મિક જિજ્ઞાસાથી ભરપૂર છે અને સંપૂર્ણ રીતે ભદ્રિક છે. શ્રાવક અને શ્રાવિકાએ પર્યુષણ પર્વમાં શું કરવું જોઈએ અને એ મહા પર્વની આરાધનાથી કે લાભ થાય છે તે સાવ ધન થઈ સાંભલ.
શ્રાવણ માસના કૃષ્ણપક્ષની દ્વાદશીથી તે ભાદ્રપદ માસના શુકલ પક્ષની ચતુથી સુધી એ આઠ દિવસ પર્યુષણ પર્વ સંબંધી કહેવાય છે. પણ એ શબ્દનો અર્થ એ છે કે તે એટલે સર્વ રીતે GST એટલે વસવું અર્થત સર્વ ને અભયદાન, સર્વ ચૈત્ય દર્શન, અઠ્ઠમતપ, સર્વ પ્રાણુ સાથે ક્ષમાપન અને સ્વામિવાસલ્ય વિગેરે કર્તવ્ય કરવા નિમિત્ત સાથે રહેવું તે પર્યુષણ કહેવાય છે. આ મહાપર્વમાં જન વર્ગ મુખ્ય રીતે પાંચ કૃત્ય તન, મન, ધનથી કરવાના છે અને પાંચ કૃત્યમાં શ્રાવક વર્ગની સર્વ પ્રકારની પ્રેમ કરીને સમાવેશ થઈ જાય છે.
પ્રસન્ના–બેન, તે પાંચ કૃત્ય કયા તે સર્વદા સ્મરણ રહે તેવા ' પ્રકારથી જણાવે.
આનંદા–બેન, નીચેનું એકજ ગુજરાતી કાવ્ય કંઠસ્થ કરી સદા મરણમાં રાખ–
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ર
www.kobatirth.org
આત્માનંદ મકારા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાર્દૂલવિક્રીડિત.
જંતુ નિર્ભયદાન સર્વ જનને પ્રીતે માવા કરે, ચૈત્યાની પરિપાટિ ને સધરમી વાત્સલ્યને આચરે; ભાવે અષ્ટમ આદરે મન વચઃ કાયાથકી ઇષ્ટ જે, એ પર્યુંષણ પર્વની શિવકરી આરાધના શ્રેષ્ટ તે.
૧
૧ સર્વ પ્રાણીઓને અભયદ્માન આપવા રૂપ અમર પલાવે, ૨ સર્વ પ્રાણીઓની સાથે ખમત ખામણા કરવા. ૩ ચૈત્ય પરિપાટિ એટલે સર્વ જિનમંદિરીના દર્શન કરવા. ૪ સામિાત્સલ્યસાધી બંધુએનુ ઉત્તમપ્રકારે વાત્સલ્ય કરવું ૫ અષ્ટમતષ અઠ્ઠમના તપ કરવા.
આ પાંચ કૃત્ય સર્વે ધાર્મિક ક્રિયાના સારભૂત છે. તેમાં પ્રથમ નૃત્ય જૈન ધર્મના પવિત્ર સિદ્ધાંત જે દયા ધર્મ, તેની પુષ્ટિને માટે છે; જે અમર અથવા અમારીના નામથી પ્રખ્યાત છે. અમર પલાવવે એટલે તન, મન, ધનથી સર્વ જીવને અભયદાન આપવાના પ્રયત્ન કરવા. ભારતવર્ષમાં સર્વે ધર્મની ભાવનાઓમાં જૈન ધર્મની પ્રખ્યાતિ પ્રાણીઓને અભયદાન આપવાથીઅે. પર્યુષણપર્વમાં તે અભયદાન અદ્યાપિ ભારતવર્ષના જના તરફથી અપાયછે. સૂત્રકૃતાંગમાં અભયદાનને માટે સૂચવ્યું છે “ વાળાળ લિટું અમય પાનમિત્તિ ” દાનને વિષે અભયદાન શ્રેષ્ટ અને પ્રધાન છે. ''
“
પ્રસન્ના— પ્રિયબેન, તે અભયદાનના ફલ વિષે કાંઇ પણ દ્રષ્ટાંત હાય તા જણાવે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર્યુષણ પર્વ.
આનંદા—તેના દ્રષ્ટાંતની કથા ધણી છે. મે ઊપાશ્રયમાં ઘણીવાર ગુરૂ મુખે સાંભલી છે. પ્રસ ંગે તને વિસ્તારથી કહીશ, ખેત પ્રસન્ના, તે અભયદાન વસતપુરના રાજા અરિદમનની અણુમાનીતી રાણી દુર્ભગાએ કર્યું હતું. દુર્ભગા રાજાને અપ્રિય હતી પણ એ મહાદાનના પ્રભાવથી પ્રિય થઈ પડી હતી. તે ચાલુરાજ શ્રાવિકાએ દેહાંત દંડની શિક્ષાને પ્રાપ્ત થયેલા એક ચાર છેડાવ્યા હતા તેવા અપરાધીને પણ અભયદાન આપી એ મહારાણીએ અત્યંત પુણ્ય ઊપાર્જન કર્યું હતુ. તેવુ અભયદાન આ પર્યુષણ પર્વમાં કરવુ એજ શ્રાવક અને શ્રાવિકાનું કર્ત્તવ્ય છે, કાંઇ શ્રંગાર ધારણ કરી. આમતેમ લક્ષ્મીના મદમાં ફરવુ તે યોગ્ય નથી.
For Private And Personal Use Only
19
બીજું કૃત્ય સર્વ મનુષ્યેાની સાથે ખમત ખામણા કરવા એછે. શ્રી જિન ધર્મ વિનય મૂલ છે અને ક્ષમા માગવી એ વિનયતુ' સ્વરૂપ છે. આ કૃત્યથી આત્માની ખરેખરી શુદ્ધિ થાયછે. સંવત્સરી પ્રતિ ક્રમણની શુદ્ધિ સ ંપાદન કરવા ક્ષમાપન ક્રિયાની જરૂર છે. પરસ્પર ખમત ખામણા કરવા એટલે સર્વ જીવાને ખમાવવા, તે સિવાય સંવત્સરી પ્રતિક્રમણના હેતુ સચવાતા નથી. એ મહાક્રિયા કરવાથી આખા વર્ષમાં થયેલા સર્વ પ્રકારના પાપનુ` આલેચન થાયછે. તે મન, વચન અને કાયા એમ ત્રણ પ્રકારે કરવામાં આવેછે. મનમાં કાર્યનુ વિપરીત ચિંતવ્યુ` હેય વચનથી કાઇની સાથે કટુ વચન બાલવામાં આવ્યા હોય અને કાયાથી ધ્રુઇતુ ક્રિયાવડે અનિષ્ટ કર્યું ઢાય, તે સર્વે અપરાધ ક્ષમાપન કરવાથી ઢળી જાયછે આ ખમત ખામણાની પવિત્ર ક્રિયા કરવાથી પાપની શ્રેણી ઘણી ઓછી થઇ જાય છે. અને સ ંસારી જીવ પુણ્યના ઉદ્દયની સન્મુખ થતા આવેછે. ત્રીજી
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
કૃય ચૈત્ય પરિપાટી એટલે જિનચેના દર્શન કરવાનું છે પિતાના નગરમાં જેટલા જિન ચેત્યો હોય તેમાં ત્રિકરણ શુદ્ધિએ દર્શન કરવા જવું જોઈએ આ ચેત્યદર્શન બહિર દષ્ટિથી કરવા ન જોઈએ પણ અંતરંગ દષ્ટિથી કરવા જોઈએ.
પ્રસન્ના–પ્રિયાબેન, અંતર દ્રષ્ટિના દર્શન કેવા હોય તે કૃપા કરી વિસ્તારથી જણ. - આનંદા–બેન પ્રસન્ના, એ દરનનું વર્ણન અનુભવ ગમ્ય છે, એટલે વાણી દ્વારા યથાર્થ કહી શકાય તેમ નથી, તથાપિ સંક્ષેપમાં કહેવાનું કે, પ્રભુની મને હર પ્રતિમાને એક દ્રષ્ટિએ જોઈ તેમાં તલ્લીન થઈ જવું. આત્મિક ભાવને તેનામાં આરોપિત કરી દે. તદાકાર વૃત્તિએ તે પ્રતિમાનું નિરીક્ષણ કરવાથી ઘણાના હૃદયમાં અપૂર્વ આનંદ ઉદ્ભવે છે, તેમના ગુણેનું ચિંતવન થયા કરે છે. અને રામર્શમ થઈ આવે છે. આવા દર્શનથી તેને દર્શન શુદ્ધિ રૂપ વાસ્તવિક હેતુ બરાબર સચવાય છે,
બેન આનંદા, શ્રી જિન પ્રતિમાના દર્શન માત્રથી ઘણું ભવ્ય જીવોને શુદ્ધ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થયેલી છે. ભરતક્ષેત્રમાં સમુદ્રને કાંઠે આવેલા અનાર્ય દેશના આદ્રકપુરના રાજાના કુમાર આદ્રક કુમારનું દ્રષ્ટાંત ઘણું રમણીય છે. તેના પિતા આક સજા શ્રેણિક રાજાને મિત્ર હતા. એ રસિક કથા મેં મુનિ મહારાજાના વ્યાખ્યાનમાં વિસ્તારથી સાંભળેલી છે. પ્રિય એન, કદ વખતે તને યથાર્થ કહી સંભાવીશ.
પર્યુષણ પર્વનું ચોથું કૃત્ય સાધર્મિવાત્સલ્ય છે. આ પવિત્ર કૃત્યને હેતુ ઘણગભર છે. પ્રિય બેન, આજ કાલ તેને અર્થ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
૧ :
+ ++++++ : "
પર્યુષણ પર્વ &&&&&&&&& &&&& && && & મિષ્ટાન્નથી સમાન ધામ ભાઈઓને ભોજન કરાવવું, એટલે જ લેવામાં આવે છે, પણ તેને ખરો અર્થ સીદાતા સાધમી બંધુઓના કુટું બને સહાય આપવાને છે. આ પર્વને દિવસે અનાથ દીન અને દુઃખી બંધુઓની સંભાળ લેવી, અને તેઓના ચિંતાતુર ચિત્તને સ્વસ્થ કરવા કે જેથી તેઓ નિવૃત્તિથી આ પર્વમાં ધર્મનું આરાધન કરી શકે. પર્યુષણનું પાંચમું કૃત્ય અષ્ટમ તપનું છે. સાગાર અને અનગાર બંને એ યથા શક્તિ અષ્ટમ તપની આ પર્વમાં આરાધના કરવી જોઈએ. પણ તે નિષ્કામ વૃત્તિથી કરવી જોઈએ. તે વિષે નાગકેતુનું દષ્ટાંત મનન કરવા યોગ્ય છે. જે મેં મુનિ મહારાજાના મુખથી કલ્પસૂત્રમાં સાંભળેલું છે. કદિ અષ્ટમ તપ કરવાની શારીરિક શક્તિ ન હેય તે પયુંષણમાં છેવટે ત્રણ ઉપવાસ તે છુટા છુટા અવશ્ય કરવા જોઈએ. બેન પ્રસન્ના, એ પાંચ કૃત્યનું આચરણ મુખ્ય રીતે કરવાનું છે. તે સિવાય શ્રાવકોએ તથા શ્રાવિકાઓએ એ પર્વમાં પાંચ પ્રકારના આશ્રવને અને કષાયને રોધ કરે જોઈએ.
પ્રસન્નાબેન આનંદા, આશ્રવ અને કષાયવિષે મને સમજાવે
આનંદા –આશ્રવ પાંચ પ્રકારના છે. ૧ પ્રાણાતિપાત, ૨ મૃષાવાદ, ૩ અદત્તાદાન ૪ મિથુન અને ૫ પરિગ્રહ એ પાંચ પ્રકારના આશ્રવને રોધ એટલે ત્યાગ કર. પ્રાણાતિપાત એટલે બે ઇંદ્રિયાદિ ત્રસ જીની વિરાધના ન કરવી, એટલે પર્યુષણ પર્વમાં ખાંડવું, દળવું, વસ્ત્ર ધોવરાવવા વિગેરે હિંસાના કાર્ય છોડી દેવા. જો શક્તિ હોય તે તૈલી, લુહાર, ભાડભુજા વિગેરેના આરંભને પણ દ્રવ્ય આપી નિવારવા, જૈન રાજાએ દેશ કે નગરમાં અમારી ઘોષણા કરાવવી. બીજા મૃષાવાદના આશ્રવના ધમાં આ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
પવેની અંદર અસત્ય વચન તથા કેઈને ગાળો કે શાપ આપવા નહીં તેમજ મર્મવેધી કટુ વચને બોલવાં નહીં. ત્રીજા અદત્તાદાનના આશ્રવમાં પરદ્રવ્યને ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છા કરવી નહીં. કારણ કે, દ્રવ્ય એ પ્રાણીના બાહ્ય પ્રાણ છે, તેનું હરણ કરવાથી પ્રાણીને મર
ના જેવું કષ્ટ થાય છે. જેથી આશ્રવમાં પર્યુષણ પર્વને વિષે શ્રાવક અને શ્રાવિકાએ બ્રહ્મચર્ય પાળવું. કોઈ જાતના વિષય વિકાર સેવવા નહીં. પાંચમાં પરિગ્રહમાં ધન ધાન્યાદિ નવ પ્રકારના પરિગ્રહનું પરિમાણ કરવું. વિશેષ તૃષ્ણા રાખવી નહીં. આ પર્વમાં તૃષ્ણા રહિત રહેવાથી ધર્મ સાધન સારી રીતે થઈ શકે છે. " બેન પ્રસન્ના, કોધ, માન, માયા અને લેભ એ ચાર કષાયને
આ પર્વમાં ત્યાગ કરે. આવા પવિત્ર પર્વમાં કષાય કરનાર શ્રાવક કે શ્રાવિકા અનિષ્ટ ફલ પ્રાપ્ત કરે છે. આપણ સ્ત્રી જાતિને તે વધારે સાવધાન રહેવાનું છે. પતિગૃહમાં કે પિતૃગૃહમાં રહેલી શ્રાવિકાઓ શ્રી સ્વભાવને લઈ તત્કાલ કષાયને આધીન થઈ જાય છે. જો કષાઅને ઉદય થયા કરે તે પર્યુષણ પર્વની આરાધના નિષ્ફલ થાય છે. બેન પ્રસન્ના તમે એક સાડીની ખાતર પતિને પજવવા વિચાર કર્યો તે કષાયને જ હેતુ છે. હવેથી આ પર્વમાં તેમ કરશે નહીં. આ મહા પર્વને મહિમા જે તે નથી. આ પર્વને મહિમા કરવાને સુર અસુરના ઈંદ્ર એકઠા થઈ નંદીશ્વર દ્વીપમાં જાય છે. તે રમણીય દ્વીપમાં અંજનગિરિઓ અને તેને પરિવાર મળી બાવન ગિરિઓ આવેલા છે. તે સર્વમાં બાવન જિનભવત છે. દરેક જિનભુવનમાં એક ને ચોવીશ જિનબિંબો છે, જેઓની કુલ સંખ્યા છે હજાર, ચારસે ને અડતાલીશની થાય છે. ત્યાં ઈદ્રો દેવ અને દેવીઓના
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર્યુષણ પર્વ,
પરિવાર સાથે પરિવૃત થઈ અષ્ટાહિક મહત્સવ કરે છે, જલ, ચંદન, પુષ્પ અને પાદિક અષ્ટ દ્રવ્યે કરી જિન પ્રતિમાની પૂજા કરે છે. તે પછી પ્રભુના ગુણનું યશોગાન, સ્તવન અને નાટક કરે છે. બેન પ્રસન્ના તે દેખાવ કે અદ્ભુત હશે ? તેને ક્ષણવાર વિચાર કર. એ દિવ્ય પર્વની છાયા આપણે માનવ લેકમાં પડી છે, તેને લાભ આપણે કેમ ન લઈએ? મહાન કૃપાલુ ભગવંત અહત પ્રભુએ પ્રકાશિત કરેલા આ મહા પર્વમાં કયે શ્રાવક કે શ્રાવિકા પિતાના માનવ જન્મની કૃતાર્થતા નહીં કરે ?
આનંદાના આવા મધુર વચન સાંભળી શ્રાવક રમણ પ્રસન્ના ઘણે આનંદ પામી તેના ભવિ હૃદયમાં ઉત્તમ ભાવના પ્રગટ થઈ આવી, શરીર ઉપર મોમ થઈ ગયો. તે આનંદના અશ્રુ લાવી બોલી, પ્રિયાબેન, તેં આજે મારા ઉપર મોટે ઉપકાર કર્યો છે. મારા જેવી અજ્ઞાત શ્રાવિકા ઉદ્ધાર કર્યો છે. હવે પર્યુષણ પર્વને પવિત્ર મહિમા મારા જાણવામાં આવ્યે. બેન, જો તમે આ વિષય વિષે શ્રાવિકા સમાજમાં ભાષણ આપે તે મારા જેવી ઘણી શ્રાવિકાઓને ઉદ્ધાર થશે. ઘણું અજ્ઞાન શ્રાવિકાઓ આ પર્વને મહિમા જુદી રીતે જાણે છે નવનવા શૃંગાર ધરવામાં અને આમતેમ દોડ ધામ કરવામાં તેઓ આ પર્વના પવિત્ર દિવસે ગાળે છે, કદિ ઊપાયે ગુરૂ મહારાજા પાસે વ્યાખ્યાન સાંભળવા જાય તો પણ ત્યાં તેઓ જરા પણ ધ્યાન આપતી નથી; લોક કથા અને પરનિંદાની વાૉઓ ત્યાં પણ કરે છે, અને તમારા જેવા પવિત્ર શ્રાતાઓને અંતરાય કરે છે. વ્યાખ્યાન શાલામાં મારા જેવી અધમ શ્રાવિકાઓના કોલાહલ થયા કરે છે અને તેને માટે બીચારા ભદ્રિક શ્રાવકે “ઊપગ ઊપગને એવા
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આનંદ પ્રકાશ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Cute tate
પાકાર કર્યા કરેછે. છતાં આપણે શાંતિથી ન સાંભળીએ, એ દૈવી શરમની વાત? બેન આનદી, હવેથી હું કઢેિ પણ તેમ કરીશ નહિ, અને આ પવિત્ર પર્વને મહાન્ લાભ સંપાદન કરવા પૂર્ણ રીતે પ્રયત્ન કરીશ.
આટલું કહી પ્રસન્ના આનંદાના પગમાં પડી અને બંને શ્રાવિ કાંપર્વના મહિમાના ગીત ગાતી ગાતી ગુરૂ મહારાજના દર્શન કરવાને ઉપાશ્રય પ્રત્યે ચાલી ગઇ.
जीवननो उद्देश. ( ધર્મ પ્રાપ્તિ )
આ સુખ દુ:ખમય જગતને વિષે જનસમૂહ સાધારણતા જે જીવત નિર્ગમન કરે છે તે એવા પ્રકારનુ જણાય છે કે તેમાં તેની દ્રષ્ટિ સમીપે કંઈપણ નિશ્ચિત પ્રયોજન વા આશય રમી રહ્યેા હૈાય એવું લાગતુ નથી. આવી સ્થિતિવાળાઆને વિદ્રગ એક નાકાની ઉપમાં આપેછે-તે એવીકે પ્રચંડ પવન અને ઉછળતા જળ કલેાલ વચ્ચે અગાધ સમુદ્રને વિષે સ્વતઃ આગ તેમ અથડાતુ છુટુ મૂક્યું હોય. કોઈ પણ નિર્દિષ્ટ હેતુવાળા મનુખ્યા તા એક અમુક બંદરે જવાને માટે ઉપડેલા પ્રવહેંણુની ગણુનામાં આવેછે, કે જે ગમે તેવા સક્ષાભ કે અક્ષભને સમયે લેશ માત્ર ઉછાળા માર્યા સિવાય નિર ંતર દૃષ્ટિ પથમાં ને દૃષ્ટિ પથમાંજ રહેછે. એક ચેકસ કલ્પના કે યેાજના ઉપર કાર્ય વ્યાપાર કરવાથી આપણા સાધ્ય અર્થને મહાન લાભ પ્રાપ્તિના સંભવ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવનને ઉદ્દેશ eleten testretestetecteutete tentateteatretetstestertestartetetutestertentu tertentate
આમાં એક નિશ્ચિત જનાની પ્રરૂપણા કરી–પણ તે પરથી એક ગમેતેવી (ક્ષુદ્ર) યેજના રાખીને બેસી રહેવાનું છે એમ નથી, તેને પ્રકાર તો મહાન અગત્યતા ધરાવે છે. કારણકે) જન સમાજને વિષે એવી અનેક વ્યક્તિઓ હયાત છે કે જેઓની સર્વ વસ્તુને પરાત કરનારી સાધ્ય દૃષ્ટિ છતાં, જીવ તે નિશ્ચયે સંપૂર્ણ પણે પ્રમાદમયજ કહેવાય;
આમ છે–એટલે કે જન વર્ગને એક નિશ્ચિત આશય હો જોઈએ, અને તે પણ ઉચ્ચ તથા ઉદાર–મહા અગત્યને હવે જોઈએત્યારે ન્યૂનાધિક અગત્યતા ધરાવનારા આશયેમાંથી કે સત્કૃષ્ટ છે તે તપાસીએ.
વિભવ–અર્થ સંચય-માનપ્રતિષ્ઠા—આદિ જીવનના અનેક આશયમાં સર્વથી શિખરીપદને પામેલ વૈભવ છે; કારણ કે સાધારણતઃ સર્વ વ્યક્તિને એજ ઉદ્દેશ છે. આના બહુવિધ પ્રકાર છે, એમાં સૌથી સાધારણ અને નિર્દોષ પ્રકાર “સુખેથી નિહ થાય. અને નિવૃત્તિઓ જીવન નિર્ગમાયએ ઉપાય શૈધવાને છે. કોઈ પ્રમાદમાં, કઈ ક્રીડા વિલાસમાં તો કોઈ નિજ નિજ રૂચિઓને તુમ કરવામાં વૈભવ માને છે.
અર્થને સંચય–ધનની વૃદ્ધિએ પણ અમુક વ્યક્તિઓમાં જીવનને ઉદ્દેશ છે; કારણ કે એ એને એકની એક અગત્યની વસ્તુ તરીકે ગણે છે. આવા લેક પ્રાતઃકાળે બહુ વહેલા નિદ્રા ત્યજે. છે, અને રાત્રી ઘણું વ્યતીત થયે નિદ્રાને આદર આપે છે–એમ. અત્યંત અભિયુક્ત જીવન નિર્ગમન કરે છે–તે એમ સમજીને કે એમ કરવાથી પિતાને વિશેષ અર્થ પ્રાપ્તિ થશે. આ ઉપરાંત એઓને અન્ય કંઈ વિચાર, વા ઈચ્છા પ્રવર્તતી નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦
આત્માનંદ પ્રકા,
હહહહ બ બબબબબMukબદ્ધ
માનપ્રતિષ્ઠાએ એ વળી અમુક-અમુક પણ ઉપર વર્ણન હૈિલીથી અલ્પતર-વ્યકિતને, આ સંસારને વિષે જીવનને હેતુ છે, માન મળે-પ્રતિષ્ઠા વધે અને સૈા કોઈ પ્રશંશા કરી વાહવાહ બોલે એજ એમને લેભ છે–તૃણું છે. આ વસ્તુ પણ શોધનારાઓ ભિન્ન ભિન્ન માર્ગ શોધે છે. મૂર્ખ વગે લગ્ન પ્રસંગે દ્રવ્ય ઉડાવીને, તે, અન્ય અધિકારદ્વારા તે શેધે છે, સ્વલ્પ ભાગજ પિતાના વિદ્યાબળ કે જ્ઞાન શકિતએ એ મેળવવાનો પ્રયાસ કરે છે.
પ્રિયવાચક પણ અત્યંત શકેગાર સહિત લખવું પડે છે કે એ અનુભવ સિદ્ધ વાત છે કે એ સર્વ–વૈભવ–અર્થસંચય-માન પ્રતિષ્ઠા આદિથી, જેને ખરેખરૂં સુખ કહે છે તેને પ્રાપ્ત થતું જ નથી; કારણકે
મિલાલાને નીરવિવારન્ शय्याच भूः परिजनो निज देहमात्रम् । वस्त्रं च जीर्ण शतखंड मधी च कंथा
हाहा तथापि विषयान पारित्यजति । એમ વિષયે તે ત્યજતા જ નથી. वणी-भोगा न मुक्ता वयमेव मुक्ता स्तपोन तप्तं वयमेव तताः ।
कालोन यातो वयमेव याता स्तृणा न जीर्णावयमेव जीर्णाः। એમ તૃષ્ણાએ જીર્ણ થતી નથી. તેમજ भोगे रोग भयं कुले च्युति भयं वित्ते नृपालाद् भयम् मौने दैत्य भयं बले रिपु भयं रुपे जराया भयम् । शास्त्रे वाद भयं गुणे खल भयं काये कृतान्ताद भयम् सर्व वस्तु भयान्वितं भुविनृणां वैराग्यमेवाभायम् ॥
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવનને ઉદ્દેશ
આમ ભેગાદિમાં પણ રોગનો ભય છે.
વળી આ છ ખંડ પૃથ્વીના સ્વામિત્વને પણ ખાસ કરીને અંતે કર્મ વશ થઈ કાળધર્મ પામેલા સર્વે ચક્રવતીઓ-વાસુદેવપ્રતિ વાસુદેવો એ સર્વને દ્રવ્યનું દરદ નહેતું, અધિકાર એ છો નહેતા, કળામાં કચાશ નહતી, અને માનનું માપ નહેતુ છતાં પણ એમણે એ સુખને સુખ ગમ્યું નહતું—એને જીવનને ઉદેશ લેખે નહોતે. એમણે તો સંસારની સર્વ સમૃદ્ધિને અનુભવ લીધો હતો અને તે પરથી એમણે એની અસારતા જાણી હતી. તેથી એના વિનાશને એમણે પશ્ચાતાપ કર્યો નહોતે, જેઓએ એ . અનુભવ્યું નથી એએજ એને અધિક માને છે.
આમ આપણા જીવનની ઉપયુકતતાને વિચાર કરીએ છીએ તે અનુભવમાં શું શું આવે છે ? શું આ જીવન એકનિષ્ફળ સ્વવત છે કે થિર નિશ્ચયાત્મક વાસ્તવિક સત્ય છે ? શું છે?
नजाने संमारः किममृतमयः किं विषमयः ।
એટલું તે સત્ય અંગીકાર કરવું પડશે કે આ જીવનમાં કેટલાંક વાના તે અવશ્યમેવ ધ્યાનમાંન્દષ્ટિપથમાં રાખવાનો છે. આપણે આપણા નિવેહને અર્થે સત્ પ્રયાસ કરી અન્ન વસ્ત્રાદિનું ઉચિત સંવિધાન કરવું જોઈએ—આપણા માનસ પ્રદેશમાં ઉપગી વ્યવહારૂ જ્ઞાન રૂપી બીજને સંચય ક જોઈએ અને એવી અનેક વસ્તુઓ છે કે જેનું ન્યાયત સેવન કરવું જોઈએ.
પણ એ બધા ( ઉદ્દેશ) તો ગાણુ થયા,
ત્યારે મનુષ્ય જીવનનો એકનો એક મુખ્યપ્રધાન શિશે તે હવે વિચારીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- રર
આત્માનંદ પ્રકાશ
વૈભવ–અર્થાસંચય અને સાતપ્રતિષ્ઠાને મુખ્ય ન ગણતા ગણની ગણનામાં લખવાનું શું કારણ–તે વાતનું નિરીક્ષણ કરતાં એ નિશ્ચયપર અવાય છે કે એ વસ્તુઓ સ્વતઃ અસ્થિર છે, નિશ્ચળ નથી. એ કારણને લઈને એ ગૌણ થઈ. માટે થિર વસ્તુ શેધીએ તે એ શેાધમાં વાણિનિએ છેલ્ટ પામીએ છીએ; કારણકે
चलालक्ष्मीश्चलाः प्राणाचलं नीवित यौवनम् । चलाचले च संसारे धर्म एकोहि निश्चलः ॥..
આમાં આપણે એ સિદ્ધાન્તરપર આવ્યા કે ધર્મ (પ્રાપ્ત કરવો) એ જીવનને પ્રધાન ઉદેશ છે. તે પ્રથમ આપણે ધર્મ એટલે શું એ સમજવાની જરૂરીઆત છે.
શાસ્ત્રોકત દશ દૃષ્ટાંતે દુર્લભ એવા મનુષ્યભવ આપણને પ્રાપ્ત થયે તે તેમાં આપણું વર્તન એવા ઉચ્ચ પ્રકારનું હોવું જોઈએ કે પુનર્જન્મ ન થાય. પણ એ અસંભવિત કહેવાય. એટલું જ થાય તે બસ છે કે પુનર્જન્મ થાય તેમાં મનુષ્ય દેહજ પ્રાપ્ત થાય દુર્ગતિએ જવું ન પડે. એટલે કે દુર્ગતિએ જતાં આપણે અટકીએ– આપણને દુર્ગતિએ જતાં ધારણ કરી રાખે એવું કંઈ હોય તો તે બહુજ ઉત્તમ એવી વસ્તુ તેને જ ધર્મ છે. નતૂન, ઉત્તર धारयति इतिधर्मः।
આ પ્રમાણે ધર્મની વ્યાખ્યા કહીં તે ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મંગળ છે–સ્વર્ગ અને મોક્ષને આપનાર છે, અને સંસાર રૂપી વનને ઉલઘન કરવામાં સહાયભૂત છે. માતાની પેઠે પોષણ કરનાર, પિતાની પિઠે. રક્ષણ કરનાર, મિત્રની જેમ પ્રસન્ન કરનાર અને બંધુ સદૃશ રવે
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અસલ ફકીરી અથવા ખરી નિગ્રંથતા.
૨૩
રાખનાર એ જે આ ધર્મ તેને પ્રાપ્ત કરે એજ જીવનને મુખ્ય
દેશ છે. વળી ગુરૂની સમાન કાળ ગુણને વિષે આરૂઢ કરાવનાર અને સ્વામીની જેમ ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિષ્ઠાને પ્રાપ્ત કરાવનાર-એજ ધર્ય–તેની પ્રાપ્તિ થવી એજ આપણા જીવિતનું સાફલ્ય છે. જીવને નૃપતિની પદવી અપાવનાર તે પણ ધમ, બળદેવ અર્ધચક્રવર્તી ચક્રવર્તી અને અનુક્રમે દેવ-ઇંદ્ર તથા પ્રાને તીર્થંકર પદની પ્રાપ્તિ કરાવનાર–એયે ધર્મ.
આમ સર્વ પ્રકારની સિદ્ધિ જેનાથી હસ્તગત થઈ શકે છે એવી વસ્તુ તે ધર્મ, ધર્મ ને ધર્મજ છે. એ ધર્મની પ્રાપ્તિ એજ આ જીવ નને પ્રધાન ઉદેશ છે. મોતીચંદ ઓધવજી–ભાવનગર,
અસલ ફકીરી અથવા ખરી નિગ્રંથતા. (લેખક મુનીગુણરાગી કપુર વિજ્યજી)
રાગ આશાવરી. અવધૂ નિરપક્ષ વિરલા કેઈ, દેખ્યા જગ સહુ જોઈ અવર સમરસ ભાવ ભલા ચિત્ત જાકે, થાપ ઉથાપ ન હોઈ; અવિનાશી કે ઘરકી બાતાં, જગે નર સઈ અવધૂ. ૧ રાવ રકમૅ ભેદ ન જાને, કનક ઉપલ સમે લેખે; નારી નાગકે નહીં પરિચય, તે શીવ મંદિર દેખે, અવધૂ૦ ૨ નિંદા સ્તુતિ શ્રવણ સુણીને, હર્ષ શેક નવિ અરણે. તે જગમેં જોગીસર પૂરા, નિત્ય ચઢતે ગુણ ઠાણે, અવધૂ૩ ચંદ્ર સમાન સામ્યતા જાકી, સાયર જેમાં ગંભીર અપ્રમત્ત ભારંડપ નિત્ય, સુરગિરિ સમ શુચિ ધીરા, અવધૂ૦ ૪. પંકજ નામ ધરાય પંકણું, રહત કમળ જિમ ન્યારા; ચિદાનંદ ઈસ્યા જન ઉત્તમ, સેલ સાહેબકા પારા, અવધૂ. ૫
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24. આભાનંદ પ્રકાશ - ઉક્ત વિષય સંબંધે શ્રી ચિદાનંદજી મહારાજે ગાયેલું પદ્ય વાંચી આપણે તેના પરમાર્થ સંબંધી વિચાર-મનન કરવું ઘટે છે. સમ ભાવ ભાવિત આત્મા તત્વથી નિગ્રંથ છે. તેવા પવિત્ર આત્મા નેજ નિગ્રંથ પ્રવચન (શુદ્ધ આગમ રહસ્ય) સમ્યમ્ સમજાય છે, અને તેના સમ્યગ પરિણામ (પરિણમન) થી શુદ્ધ આચાર પણ તેઓ સેવી શકે છે. બીજા બાહ્યાડંબરી તેમ સેવી શક્તા નથી. નિસ્પૃહપણથી તેવા મહાશય, રાજા અને રંકને સમ ગણે છે, કનક (સુવર્ણ) અને પાષાણને સમાન લેખે છે. બહારથી સુકોમળ છતાં વગતિ રાગાદિ ભાવ-વિષથી ભરપૂર ભામિનીને ભયંકર ભુજંગી તુલ્ય ગણે છે. આવા શુદ્ધાશયવાળા સંત જનજ મુકિત મહેલમાં હાલવાને પૂર્ણ અધિકારી છે. પરંતુ એથી ઉલટા તુચ્છ વિષય સુખના કામી થઈ વિષયાંધ થઇ—એક દીનદાસની પેરે દીનતા દાખ વનારા, અને એવાજ કલ્પિત સુખના કારણે પેળી-પીળી માટી (સેના રૂપા) પર મમતા બાંધી બેઠેલા તથા પ્રગટ નરકના દ્રારભૂત નારીમાં રતિ–પ્રીતિ ધરાવનારા અધમ ષવિડંબકે તે કે રીતે અક્ષય શિવ સુખના અધિકારી નથીજ. અપૂર્ણ વૃત્તાંત. સંગ્રહ. વડિદીક્ષા–ગયા અશાડ માસની શુકલ દ્વાદશીને દિવસે મહેપકારી મુનિરાજશ્રી હંસવિજયજી મહારાજે કચ્છ દેશની. રાજધાની ભુજનગરમાં મુનિ કુસુમવિજયજીને વડીદીક્ષા આપી હતી આ મહોત્સવમાં કચ્છી જૈન પ્રજાએ સારે ઉમંગ દર્શ હત સથાપના રૂપ નદીમાં સુવર્ણ દ્રવ્ય અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું For Private And Personal Use Only