Atmanand Prakash Pustak 001 Ank 05

Author(s): Atmaramji Jain Pustakalay Vyavasthapak Sabha Bhavnagar
Publisher: Atmaramji Jain Pustakalay Vyavasthapak Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531005/1

Page #1

श्री
આત્માનંદ પ્રકાશ.
દાહરા.
આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ &;
આત્માનંદ પ્રકાશ.
પુસ્તક ૧ લું વિક્રમ સંવત ૧૯૬૦-કારતક
-
પ્રભુસ્તુતિ.
શાર્દૂલવિક્રીડિત.
જેના પૂર્ણ પ્રભાવથી જગતની જાણે ત્રિકાલી' પ્રભા, ધારે જ્ઞાન વિશેષથી સ્વમતિમાં સર્વજ્ઞતાની વિભા; અંતર આપ લે કરામલકવત્ આ વિશ્વની વસ્તુને, તે પામે। જય કવલી જગતમાં સધ આપે। મને, ૧
અંક ૧ મે.
ગુરૂસ્તુતિ.
જે ધારી તિધર્મ ધીર ખનિને સ્વાધ્યાય રંગે રમે, જેને શ્રી જિન દેવના ગુણ ભય સગીત ગાવા ગમે;
૧ ત્રિકાલ-ભૂત, ભવિષ્ય, વર્તમાનના જ્ઞાનની પ્રભા ૨ કાંતિ, ૩ હાથમાં રહેલા આમલાના કુલની જેમ. ૪ કફ રહિત. ૫ વિનયથી, હું મનુષ્યને,

Page #2

૮૮
આત્માનંદ પ્રકાશ
રાખે નિર્મલ નિષ્કલંકિત સદા જે ચંદ્ર ચારિત્રને, તેવા શ્રી ગુરૂ ચરણમાં પ્રણયથી ભાવે નમે સજ્જને. ૨
મરકીનું માહાતમ્ય.
વસંતતિલકા. ચાલ્યું જવું ચપલ આ સઘળું ત્યજીને, રહેવું નથી ક્ષણિક આ ભવને ભજીને; ખાલી જવું ખલકને ત્યજીને ખજાને, એ બધ દે મનુજને મરકી મજાને. વ્યાધિ વધે અધિક અંગ ઉપાધિ આધિ, જે આ જરા જીવનની હરતી સમાધિ; તે ચિતવે મરણથી મૂષકે વિતાને, એ, બોધ દે મનુજને મરકી મજાને, ચિંતામણિ મનુજ જન્મ જને બચાવા, નાશી છુટો ગ્રહથી સત્વર શુદ્ધ થાવા; એથી હણે પ્રથમ મૂષક એમ માને, એ. બંધ દે મનુજને મરકી મજાનો. સાધે સ્વધર્મ મનથી તનથી ત્વરામાં સત્કીર્તિ ઉજવલ ધરે ધનથી ધરામાં, રહેશે પડયા પલકમાં ધનને મકાને, એ, બધ દે મનુજને મરકી મજાનો. સત્સંગ સેવન કરે હરિને કુસંગો, ૧ વક-ઉદર. ર છેડીને.
૨

Page #3

મરકીનું માહામ,
પા
'
-
ભયબર હૃદયમાં સુવિચાર રંગો જેતા ક્ષણે ધર્સીમાં ઠલેશે બિછાને, એ ઔધ દેમતું જેને મર માને.
ચંતિધર્મ અને વિકધર્મના સંવાદ.
(કલ્પિત કથાર્ક) (ગયા અંકના પૃષ્ટ ૮૨ થી ચાલું. ) યતિધર્મ-ભદ્ર, તમારું કહેવું યથાર્થ છે હજુ આપણે અવિશ્વાસ રાખવાને નથી. સમગ્ર સંઘના પુણ્યપ્રભાવ મોટાછે. અનેક ધાર્મિક ના મંડળોથી કેન્ફરન્સનું મહામંડલ ઉદભવ્યું છે. આ ધર્મ સ્વરૂપ મંગલમય મહત કાર્યને મહેલ, ચિરકાલ રહેવા જોઈએ. તેના આધાર ભૂત સ્તંભ જેવા મુંબઈના માતવંત ગૃહ, દક્ષિણના દક્ષ શ્રાવકે, બંગાલાના ધનબલિટ બાબુઓ. પંજાબને પ્રતાપી ધાર્મિકે, મારવાડના મહાન્ ઉત્સાહીઓ, કચ્છના ક્રિયા કુશલ જિને, ગુજરાતના ગુરૂભા શ્રાવકો અને સારાકુના શ્રદ્ધાળુ શ્રીમતે એકનિષ્ઠાથી ઊભા રહેશે. આપણી કેન્ફરન્સને સુભાગ્યે મી. ઢઢાના હૃદય બને વધારનારા ઉત્તમ અને ઉત્સાહી સેક્રેટરીઓ મેળવ્યા છે. તેઓ અતઃકરણથી સમજે છે કે, “ આ મહા સમાજ રૂપ કલ્પવૃક્ષ જૈન પ્રજને મનોછિત ફલ આપનારૂ છે. શ્રી ફોધી તીર્થમાં તેનું બીજ વાવ્યું હતું તે પે સેલીસિંચય અને વાડ વિગેરેનાં રક્ષણેની દિરના થિી. હા થા દિને

Page #4

૧૦૦
આત્માનંદ પ્રકાશ,
nintatus:
ખંતીલા ખેડુત તેણે મેળવ્યા છે. હવે મુંબઇ જેવા વિચાલ ક્ષેત્રમાં તે નવ પાવિત થયુ' છે, તેને હાલ ઊત્તમ રક્ષણની જરૂર છે. જો પ્રમાદથી તેનું રક્ષણ નહીં’ થાય તા એ પાવિત કલ્પવૃક્ષ ઉભું ઉભું જ સુકાઇ જશે. ધામિઁક અને સંસારિક ઉન્નતિરૂપ તેના મધુર કુલ જૈન પ્રશ્નને મલશે નહીં. ’
વલી તે જાણેછે કે, ભારતવર્ષની સર્વધર્મની પ્રજામામાં “ જૈન ફેન્સ ’” ના કર્ત્તત્ર્યના પ્રતિધ્વનિ પડયા છે. આર્ય. ધર્મમાં જૈન પ્રજા અને જૈન ધર્મ સત્કૃષ્ટપણે જાહેર થયા છે. પ્રત્યેક સમાચાર પત્રોમાં કાન્ફરન્સના પવિત્ર લેખો પ્રસિદ્ધ થયા છે, અલ્પ સમયમાં સવા લાખ જેટલાં ફંડના અદ્ભુત બનાવે સર્વને આશ્ચર્યમગ્ન કર્યા છે. સર્વ આર્યપ્રજામાં ધર્મકાર્યની આદાર્ચ ભરેલી સખાવતમાં જૈનપ્રજાએ અગ્ર પદવી લીધી છે. આ વિખ્યાતિ ભરેલી જૈન દાન્ફરન્સની મહત્તા હવે પછી આછી થતી જાય અને પ્રતિવર્ષે તેવા ઊત્સાહ ભંગ થતા જાય તેા તેના અગ્રેસરાની ધર્મ કીાર્ત્તના પ્રકાશ ઝાંખાજ થાય, એટલુ જ નહીં પણ સર્વ ભારતવર્ષની ઈતર પ્રજામાં તે હાસ્યાસ્પદ થાય. માટે હજુ આપણે રાહ જોવાની છે. એકદમ તેના નિર્ણય કરવા ચોગ્ય નથી.
શ્રાવકધર્મ આટલા બધા ગહન વિચાર કરનારા અને જૈનની પ્રતાપી કાન્સના સત્કાર્યમાં ઊત્સાહથી ભાગ લેનારા તેના સેક્રેટરીએ ઉપર સધળા આધાર છે.
તિધર્મ—આ મહા સનાજના સેક્રેટરીએ ધણાં પ્રતિષ્ટિત છે, શ્રીમત, છે અને શ્રાવક વર્ગના શ્રૃંગારરૂપ છે. તેમાં પહેલા સેક્રેટરી શે. લાલભાઇ દલપતભાઇ છે. જે શ્રી આણંદ:

Page #5

યતિધર્મ અને શ્રાવAY
૧૦૧
کی تکمیللللللللللللله
કલ્યાણની પવિત્ર પેઢીના પ્રેરાય છે અને રાજકારના પ્ર
ખ્યાત શ્રીમંત છે. બીજા સેક્રેટરી શે રીષયક પ્રેમચંદ રાયચંદ જે. પી. છે. જેઓ મુંબઈના પ્રખ્યાત માન્ય ગ્રહ છે. ત્રીજા સેક્રેટરી રાય કુમારસિંહજી બદ્રીદાસજી છે. જેઓ આ કેન્સ: રન્સના પ્રમુખના ધર્મોત્સાહી પુત્ર છે. તે સાથે બીજા જૈનના પ્ર
ખ્યાત પુરૂષો તન, મન ધનથી આ મહત્ કાર્યમાં જોડાયા છે. તેઓ આ કલ્યાણ મય કોન્ફરન્સની ઉજવલ કીત્તને ઝાંખી થવા કેમ
શ્રાવકધર્મ–ભગવદ્, આપના મુખથી તે અગ્રેસરેની સ્તુ તિ સંભળી હવે મને વિશ્વાસ આવે છે. પ્રતિષ્ઠિત પુરૂષ પોતાની પ્રતિષ્ઠાને જીવિતથી પણ અધિક ગણે છે, તેથી તેઓ કેન્ફરન્સ ની પ્રતિષ્ઠામાંજ આમપ્રતિષ્ટા માની તેને ઉદયના શિખર ઉપર સ્થાપિત કરશે, એ મને નિશ્ચય થાય છે.
યતિધર્મ–વસે, એ વાર્તાને વિચાર પૂરે કરી હવે આપછે બી વિચાર કરીએ. શાસન દેવતાની પૂર્ણ કૃપાથી જ આ કોન્ફરન્સના કાર્યને પ્રવાહ મહાત્ વેગથી આગળ ચાલે તે તમને કેવા લાભ મળશે. . તે વિષે કાંઇ વિચાર કર્યો છે?
શ્રાવકધર્મ-કૃપાલુ, આ કેન્ફરન્સમાં પ્રવર્તતા કાર્યોનું મથન કરવાથી મને અભિનવ નવનીત પ્રાપ્ત થવાની આશા છે. મારા આશ્રિત કાવે જે ધાર્મિક અને સાંસારિક ઉતિથી બે નશીબ છે, તેમાં અજ્ઞાનતાએ સજજડ વાસ કરે છે. હાનિ. કારક રીવાજોના ઇયંત્રમાં તેઓ ઈશુની જેમ ભરાય છે. જૈનની પવિત્ર છાપને તેઓ કલંકિત કરે છે. અને જે ધર્મની ક્રિયાનું
૧ લી લિમનું છે.

Page #6

i૦૨
આનંદ પ્રકાશ.
:
_જ
ા
ઉત્તમ રહસ્ય છે તેને સમય નથી; તેઓને જાગ્રત કરી તેમને આત્માનું ભાન કરવાફરન્સ રૂપ ડિડમનો મહાધ્વનિ સર્વ રીતે પ્રશંસનીય છે, માનનીય છે અને કાવ્ય છે.
યતિધર્મ–વસ, એ તમારી આશા સફલ થાઓ. હવે આ કેન્ફરસના કાર્યમાં વિશ્વાસ રાખજે. અને વૈર્ય રાખી તેને ઉત્તમ પરિણામની રાહુ જે આ મને સંતોષ આપજે.
શ્રાવકધર્મ-ભગવદ્ , વિશ્વાસ અને ધર્મ રાખવો જાઉ છું, પણ મારી મનોવૃત્તિ ચપલ થયા કરે છે, કારણ કે ઘણું શ્રાવકોને શ્રદ્ધા, ધમને રાગ, ગુરૂભકિત અને વિનય-એ બધા સ્વાના સજ દેર સાથે બાંધેલા હોય છે. અને તે બંધની ગાંઠ વણિકવિધા સાથે જોડેલી હોય છે. કેટલાએક શ્રીમાન સંઘપતિ અને પ્રતિષ્ઠિત ગહરો કે જેઓ શ્રાવના સમુદાયમાં સન્માન પામે છે અને સમાજની સુધારણાની સર્વોપરિ સત્તા ધરાવે છે, તેવા પણ શ્રેષ્ઠ પુરૂષના હૃદયની સપાટી ઉપર સ્વાર્થ નૃત્ય કરતા હોય છે. અપ શેષ તેઓ શુ. દ્વાદશ તને બદલે કપટ વતનું વિશેષ દર્શન જેવામાં આવે છે. દેવગુરુની ભક્તિ ભાવના સાથે છલતાને પ્રકાશ પૂર્ણ રીતે રહેલે હોય છે. કીર્તિના હુક સ્વરૂપમાં મેહ પામી તેને પોતાના ખરા કર્તવ્યથી વિમુખ રહે છે. આવા ગૃહ
છે જ્યાં સુધી સ્વાર્થ, કપટ અને છલતા છેડશે નહીં, ખાલી મા ટાઈની સ્પીકર કરશે નહીં ત્યાં સુધી મારી ઉત્તમ આશા સફ લ થવામાં મને વિલંબ લાગે છે, અને તેને લીધે વિશ્વાસના - સમુ અંકુરે મારા હૃદય રૂપ કયારામાં ઊગી શકતા નથી. અધી રાઈની ઉષ્ણતાથી તે દધ થતા જાય છે.

Page #7

યતિધર્મ અને શ્રાવકધર્મનો સંવાદ.
૧૦૩
و کسبحان الخاص بتعتللللللللللللللللللل
યતિધર્મ–વર, શાંત થાઓ, તમારા શંકાશીલ હૃદયમાં બૈર્ય અને વિશ્વાસને અવકાશ આપ. આ કતાંપી કોન્ફરન્સ તેવા પુરૂષના પૂર્વ દુદયને બદલાવી દીધા છે. શુદ્ધ કુલને શ્રાવકે કદિ પરંપરાથી પ્રાપ્ત થયેલી વણિક વિદ્યાને લીધે સ્વાર્થ, કપટ અને છલતાના ભંગ થઈ પડે તો પણ તેઓ પિતાના સનાતન ધર્મને ભુલશે નહીં. તેઓ સારી રીતે સમજે છે કે, “આપણે કુલીન શ્રાવક છીએ. પવિત્ર પ્રતિક્રમણની ક્રિયાના નિત્ય ઉપાસક છીએ. ચાર સદુહણાની શિક્ષાના સમજનાર છીએ. ત્રણ લિંગના ધારક છીએ. દશ વિનયથી અલંકૃત છીએ. ત્રિશુદ્ધિના આગ્રહી છીએ. પાંચ દૂષણો આપણાથી દૂર છે. જૈનના આઠ પ્રભાવકનું મરણ અનુકરણ આપણું મનવૃત્તિમાં સતત કરવાનું છે. પાંચ આભૂપણે આપણું પ્રકાશ છે. પાંચ લક્ષણે અને છ જતનાઓ આપણું સર્વસ્વ છે. છ આગાર, છ ભાવના, છ સ્થાન-એ આપણા શ્રાવક ધર્મનું જીવન છે. આ દીધે વિચાર કરનાર કે શ્રાવક પુત્ર, આ કલ્યાણમચી કોન્ફરન્સ પ્રત્યે સાથે, કપટ અને ઇલતા રાખશે ? આ મહાસમાજની સામે વિધિ કરવાને કે તેને ભંગ કરવાને કર્યો જેન ગસ્થ ઉભે થશે ? જે કઈ તે શ્રાવક કદિ હોયતો તે બ્રણ શ્રાવક છે, સંધને વિરોધી છે સમાજને શત્રુ છે. અને પિતાના જન ઊપ નામને કલંકિત કરનાર છે. શ્રી વીર ધર્મના વીર્યને વગોવનાર તેવ. અધમ શ્રાવકને સહુન્નવાર ધિક્કાર છે. ભદ્ર, શાંત થા અને વિશ્વાસ પૂર્વક ધયેને ધારણ કરી રાહ .
અપર્ણ.

Page #8

આત્માનંદ પ્રકાશ,
પદર્શનનું કમિશન.
(ગયા અંકના પૂઇ ૮૫ થી ચાલુ) શ્રી સચ્ચિદાનંદ મહાત્માની રૂબરૂ હૈદ્ધ દર્શને પિતાની જુબાની આપતાં વિશેષ જણાવ્યું કે, “કઈ પદાર્થ નિત્ય સ્વભાવી નથી” એ વાત સ્પષ્ટ થતાં પણ વાદીએ બીજો આક્ષેપ કરી ઉલટાવીને પૂર્વ પક્ષ કર્યો. આ પૂર્વપક્ષ–સૂલ શંકામાં જે કોઈ નિત્ય પદાર્થ ક્રમવડે અર્થ ક્રિયા કરે છે એ વાત અસિદ્ધ કરે તે પછી “એકી સાથે અર્થ ક્રિયા કરે છે,” એમ કહેવામાં શે બાધ આવશે?
ઉત્તરપક્ષ—તે જેટલી અર્થ ક્રિયા એ પદાર્થની થઈ શકે છે, તે બધી પેહેલે ક્ષણેજ સિદ્ધ થવાની. બીજા ક્ષણમાં તેનું કરવાપણું રહેશે નહીં. એટલે પદાર્થોને અનિત્યતા પ્રાપ્ત થઈ.
- પૂર્વપક્ષ–તમારું કહેવું મને યુક્ત લાગતું નથી. દરેક પદાને એ સ્વભાવ છે, કે તે તેની તે ક્રિયાઓ બીજા ત્રીજા વિગેરે ક્ષણેમાં પણ કર્યો જશે.
ઉત્તરપક્ષ એ વાત તે તદન ઘટતી નથી. કેમકે, જે થયું છે તેને ફરી થવાની જરૂર નથી. બીજા ત્રીજા વર્ગ વિગેરે ક્ષણમાં જે અર્થ દિયા સિદ્ધ થવાની હોય, તે પહેલા ક્ષણમાં જ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
પૂર્વપક્ષ–-તેમ શી રીતે મનાય? ઉત્તરપક્ષ-પદાથને એ સ્વભાવ છે,

Page #9

પર્શનનું કમિશન,
S
:
,
; •
'
-
-
- -
*
.
'
છે
.
-
વિપક્ષ અમે તેને સ્વભાવે માનતા નથી.
ઉત્તરપક્ષ જે પદાર્થને એ સ્વભાવ નહીં માને તે પદાર્થની અનિત્યતા સિદ્ધ થઈ ચુકી અને જયારે તે વાત સિદ્ધ થઈ તે પછી આધા પદાર્થને ક્ષણિક-કહેન્નામાં બધુ રહ્યા નહી,
બદ્ધદરને હર્ષથી જણાવ્યું કે, મહાત્મન, આ પ્રમાણે પૂર્વ પક્ષ અને ઉત્તર પક્ષ હતાં તે વાદી થોડીવાર સ્તબ્ધ બની ગયે, અને પરાભવની કોટીમાં આવી પહયે. તે વખતે હું હર્ષ ગર્જના કરી બોલી ઉઠ–મારા દુરાગ્રહી મિત્રુ, હવે દુરાગ્રહને દૂર કરે. ક્રમે કરીને કે એકી સાથે-ઉભય રીતિએ પણ આ ક્રિયા કરવાની સના પદાર્થમાં સિદ્ધ થતી નથી એટલે પ્રત્યેક પદાર્થ પિતાના કારણ માંથી નિત્ય સ્વભાવવાલા પેદા થાય છે એ તમારે પક્ષ તદન ખોટે કરે છે. માટે સર્વ પદાર્થ અનિત્ય સ્વભાવી છે-ક્ષણિક છે એ મારા શું સિદીતને સ્વીકાર કરો અને બૈરીનની અંવિત્રદીક્ષા ગ્રહણ કરી આત્માને કૃતાર્થ કરે.
આ સાંભળી હૃદયમાં ખિન્ન થયેલા તે વિદ્વાન વાદીએ પોતાની બુદ્ધિના બળથી બીજે તર્ક ઉઠાવી આ પ્રમાણે પૂર્વ પક્ષ કર્યો.
પર્વપક્ષકદિ તમે પદાર્થની અનિત્યતા સિદ્ધ કરવાને ફાવી ગયા તેથી શું થયું! પણ તે સાથે પદાર્થોને ક્ષણિક માનવાનું કહો છો તે તે કદિ સિદ્ધ થવાનું નથી.
ઉત્તરપક્ષ–તેમાં શે બાધં આવે તે જણાવવા કૃપા કરશે.
પૂર્વપક્ષ—તમે કહો છો કે દરેકે પદાર્થ ક્ષણિક છે એટલે ક્ષણે ક્ષણે નાશ પામનારી છે તેમાં તે માટે બાધ આવશે જેમ
*
*
.
ગ
,
1
K
G

Page #10

આત્માનંદ પ્રકાશ
એક માટીને ઘડે છે, તેને વિનાશ કરે હોય તે જયારે મુગર વિગેરે સામગ્રીને સંબંધ થાય, તે જ ક્ષણે તેને વિનાશ થાય છે, પરંતુ કોઈ પ્રતિક્ષણે વિનાશ થતે જોવામાં આવતું નથી, એટલે એ સિદ્ધ થયું કે, જે પદાર્થ વિનાશના કારણ રૂપ સામગ્રીની અપેક્ષા રાખે, તેવા અનિત્ય પદાર્થોને ક્ષણિકત્વ કહી શકાય નહિ.
ઊત્તરપક્ષ–જેણે ગુરૂની સેવા યથાર્થ કરી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હોય તે આવી શંકા કરે નહીં તથાપિ તેનું સમાધાન કરવાને હું સમર્થ છુ. આ શકામાં તમને એટલુ જ પુછવાનું છે કે, ઘડાને વિનાશ કરનારી મુદગર વિગેરેની સામગ્રી પ્રાપ્ત થતાં પણ અંત્યક્ષણે (છેવટે) ઘડાને નાશ થવાને જે સ્વભાવ છે તે સ્વભાવ વડે ઉપન્ન થયો તે વખતે તેનામાં હતો કે નહીં ?
પૂર્વ પક્ષ–હતે અથવા ન હતે–એ ઉભય પક્ષનું સમાધાન શું આપે છે? . ઉત્તરપક્ષ–ઘડો ઉત્પન્ન થયે તે વખતે ઘડામાં તેના નાશ થવાનો સ્વભાવ હતો એમ જ કહેશે તે ઉત્પત્તિ સમયથીજ તેના માં અનિત્યત્વ અથવા ક્ષણિકત્વ આપ્યું અને જે ન હતે એમ કહે છે, જે ઉત્પત્તિ વખતેસ્વભાવથી જ ન હોય તે પછી ક્યાંથી આવે?
પૂર્વપક્ષ એ પદાર્થને એ સ્વભાવ છે કે, જે કેટલાક કાળ સ્થિતિ ભાવ્યા પછી વિનાશ પામે.
ઉત્તરપક્ષ–– એ સ્વભાવ માનશે તે પછી ઘડાને - ગર, વિગેરેની સામગ્રી પ્રાપ્ત થતાં પણ તેને તે સ્વભાવ ટલશે નહી, અને તે તે કાલથી પણ પાછું તેને સ્થિતિમાં રહેવું જોઈશે. ને એમ

Page #11

*..
.,
, ચિંતામણી.
૧૦૭ વારંવાર થતું મુદગર વિરતા હજારો પ્રહારથી પણ ઘટાદિ પદાથને નાસ થશે નહીં એટલે ઘટાદિ પદાથે કલ્પાંત સુધી સ્થાયી રહેવાન ને એમ થયું ત્યારે જગતના વ્યવહારને લેપ કરવાનું પાપ પણ લાગવાનું, માટે બલાકારે પણ પદાર્થોનું ક્ષણિકત્વ સ્વીકાર્યા વિના છુટકે નથી.
અપૂર્ણ -- ---- ચિંતામણી.
એક ચમત્કારી વા.
(ગયા અંકના પૃષ્ટ ૮૫ થી.) ભાવાર્થ એવો છે. જાથમાંથી સમુદ્રમાં પડી ડુબી ગયેલાં રત્નની જેમ દુર્લભ એવું નિર્મલ મનુષ્યપણું મને આ સંસારમાં પ્રાપ્ત થયું. હે બં, તથાપિ જુવો કેવી મારી મૂઢતા છે. તેવા દુર્લભ મનુષ્યપણને કામ, ક્રોધ, કુબોધ, મત્સર, દુર્બરિ, માયા અને મેહથી મેં વ્યર્થ ગુમાવી દીધું | મુનિ વિચારવિચે આ શ્લોકને ભાવાર્થ સમજી તેની વિચારપણ કરી હતે તે તેઓ ચારિત્રના નિર્મલ અલંકારને મલીન થવા નહી દેતે. તેણે વિચારવું જોઈએ કે, હું તાંબરી તપાગ ને ચારિતધારી મુનિ છું, મારા ઉપદેશક પરોપકારી ગુરૂ દેણ છે હું એક અધમ નિર્દક કુલમાંથી કેવી સ્થિતિમાં આ છું? મારે મુ. નિધર્મ સત્તભ છે. ધર્મના પ્રભાવક મુનિએ કેવા જોઈએ, કનક

Page #12

-
ક
ક
"
-
-
*
..*.
*
, '
',
'
+ જ
.
.'
Yક ,
II
1
. 1
*
'
- ૧૬૮ ... આત્મન પ્રકાશ
અને કાવા એ બેમાંથી અત:કરણને દૂર કરી મુનિએ તેને તતિમાં સ્થિપણે એ જોતા એલ સી અને તે પરથી એસ. તને પ્રાણીઓ પરની રાંગ શિથિલ કરવો જોઈએ. અને કનક એટલે સુવર્ણ પરથી સેમ જ પદ પ્રયને રાગ ત્યજ જોઇએ. સમગ્ર જડ ચેતન પદાર્થ દ્વારા મલતા વિષય સુખને વિષે અસ્પૃહ ધારણ કરવી એજ મુનિનું મનેબલ છે. જેમણે આત્મરૂપનો અનુ ભવ કીધે ન હોય, જે શુદ્ધ તત્વ વાસનાને ઉપજાવવા અસમર્થ હેય, વિયેના વિષમ સંબંધથી ફસાઈ જતા હોય, સામાન્ય મેહક પ્રસંગોથી ભેળવાઈ જતા હોય, સાધારણ શુદ્ર કારણથી ભયને વશ થતા હોય, રારને લીધે પૂર્વ વિહારના નિર્માલ્ય પ્રસં ગોથી હૃદયના હર્ષ શેકમય ભાવને અનુભવતા હોય એવા મુનિ એ માત્ર વેષધારી છે. તે સંધ્વાભાસ સાધુઓને સંગ સામાન્ય અધિકારી શ્રાવોને લાભ જનક નથી.
ચિતામણએ બિદ સહિત જણાવ્યું ધર્મબંધુ, એ મુનિ વિ. ચાર વિ વિશે ઘણું કહેવાનું છે પણ તે પ્રસંગે જણાવીશ. અ ત્યારે તેમાં સંમારી વર્તમાન સ્થિતિ જણાવું છું. એક વખતે એ વું બન્યું કે, પરમ પવિત્ર મુનિરાજ શ્રી વિમલ વિજય પ્રાતઃકાલે વ્યાખ્યાન આપતા હતા. વલ્લભીપુરના શ્રાવકોની પર્ષદા મોટી સં. ખ્યામાં હાજર થઇ હતી, વ્યાખ્યાન શાળા છેતાઓથી ભરપૂર હતી. ચતુર્વિધ સંઘને સમુદાય શાંત થઈ બેઠો હતો. ગુરૂના મુખચંદ્રમાંથી વર્ચતને પ્રવાહ ઝરતો હતો અને તેને છેતાઓ શ્રવણાંજલિથી આ કરતા હતા. આ પ્રસંગે મારા પિતાની સાથે હું પણ ત્યાં -
હતો. પ્રર્તિદિન વ્યાખ્યાનના શ્રવણથી મારી મનોવૃત્તિ. નિર્મદા
7
,
છે
?
8
:
6
‘',
'
કે
અ 'જ
કેત,
*

Page #13

ચિંતામણી
થઈહતી હુથની દિવાલëપરવૈરાગ્યવાસનાના ચમત્કારી ચિ
ચિતરતા હતા. અંતઃકરણની દિગ્ધતાને તેજવી બેગ વર્તતે હસે. પૃથાંશની વૃદ્ધિ થવા માંડી હતી. જડ દુખારૂમ, વિનાશી— એનિત્યવિષયમાં મગ્નથયેલું મનમુક્ત થવાના માર્ગ શોધતું
આ પ્રસંગે મુનિરાજના વ્યાખ્યાનમાં વૈરાગ્યને પ્રસંગ પ્રવર્તમાન થયો. તે મહાશિત મુદ્રાથી જણાવ્યું કે, હેવિ પ્રાણિઓ,આ સંસારની અસારતામાં હું પામશે નહીં. એ સંસારને મહાસાગર ક્ષણમાં તમારા માનવભવને વ્યર્થ કરી દેશે. તેની ઊછલતી વિષય ૫ ઉમિઓ તમને પાપ રૂપ પાતાલમાં ઝબેલી દેશે. મેહની મા દક મદિરા તમારા મ સ્વરૂપનું ભાન ભુલાવી દેશે. માયા રૂપ મહાસરિતા તમને વિસાગર તરફ તાણી જશે, માટે રખે તમે પ્રમાદને ધારણ કરતા. તમારા ચંચલચિત્તને આ પ્રમાણે સમજાવ જે--- અરે ચંચલ ચિત્ત તું ઈ પણ પુદ્ગલિક પદાર્થ તરફ દોરવાઈસ નહીં. જેને માટે તું મહાસાગરને ઉલ્લંઘન કરે છે, ભયંકર જંગલમાં ભટકે છે, સુદ તથા મિત્ર જનને ઠગે છે, આત્મજનને છેડી દે છે, વિશ્વાસને ઘાત કરે છે, પ્રતિજ્ઞાના પવિત્ર વચને તોડે છે, અને છેવટે નિમ્પરાધીની હિંસા કરવા પણ તૈયાર થાય છે તેવા દ્રવ્ય ઉપર સ્થિર બુદ્ધિા રાખીશ નહીં.
વળી આત્માને કહે છે કે, “અરે જીવ આ નિર્દોષરત્ન જે. માનવ જન્મ, ઉત્તમ કુલ અને આરોગ્ય તને પુય ચોગે પ્રાપ્ત થશેચેલ છે. જો હવે પ્રમાદને વશ થઈ તારા કલ્યાણ માટે યત્ન કરીશ નહીં તે આ દુખ-વિષમ-એવા સંસાર ચક્રમાં તારે ભમવું પ

Page #14

૧૦
આને જ પ્રકાર & હાહાહાહાકાર હશે, અરે નિર્ભાગ્ય ! ઈતરકારતું પાવ ક્રોધ, અભિમાન, માયા અને લાભ-એ કુષાવ્યના કષ્ટદાયક રોગમાં જો તું સપડી જઇશ તે આ માનવ રૂપકલ્પવૃક્ષનું મહાફળ ગુમાવી બેશીસ. આ સંસાર રૂપ ધર જંગલ કે જેમાં અજ્ઞાન રૂ૫ પહાડ છે, ધન ધામ રૂપ ખી છે, માયા રૂપ ઝાડી છે, અને નિંદા રૂપ નદીઓના નેરા છે તેમાં હરૂપ વાધ-વરૂથી ભયાતુર થઇ ભટકતા તારા સનરૂપ મૃગલાને શાંતિ આપજે. અરે આત્મબંધુ જીવ, તું એકવાર રામના જેવું વીરગત ગ્રહણ કર જે, ગુરૂની વાણથી દુર્મતિરૂપ અયોધ્યાની ભૂમિને છેડી દિઈ લરૂપ મહા રૉલમાં નિવાસ કરી, ક્રોધરૂપી સમુદ્રને બધીધાઈ કુટિલતાપ લંકાને સર કરી, અને મોહરૂપ રાવણને રેળી મુક્તિ સીતાને સંપાદન કરે છે. ભવિક છે. આ પ્રમાણે વૈરાગ્યભાવના ભાવવાથી માનવ ભવને કૃતાર્થ કરશે. વૈરાગ્યની પવિત્ર વાસના દઢ થવાથી તમારી નિમૅલ મનવૃત્તિમાં સદવિચની શ્રેણું પ્રગટ થશે. તેથી સધનું સુંદર ભાવ તમને પ્રાપ્ત થશે. એ સદબોધરૂપ નાવ ચારિત્રરૂપ પવિત્ર કાષ્ટથી રચેલું છે, શીલરૂપ સુંદર વજાથી અલંકૃત છે. ગુરૂની આજ્ઞારૂપ મેટા દોરના દઢ બંધથી બાંધેલું છે. એ સદબેધરૂપનાવમાં બેઠેલે મનુષ્ય મોહરૂપ મગરેથી ભયં. કરએ આ સંસાર સાગરને તરી જાય છે, તથાપિ જલમાર્ગની અં દર મૃગાક્ષીઓના સ્તનરૂપ મેટા વસ્લ કે પહાડ આવે તેનાથી એ સદબોધરૂપ નાવને બચાવવાને તત્પર રહેવું, નહીંતે એ સંસાર તારક મહાતાવ ક્ષણમાં છિન્ન ભિન્ન થઈ જશે.
અપૂર્ણ

Page #15

શ્રી વિમલચંદ્રસુરિ અને પ્રખર રત્નમાલા.
૧૧૧
It :
"
,
શ્રી વિમલચંદ્રવારિ અને પ્રશ્નોત્તર રામાલા
*
* *
*
એક વખતે પ્રતિક્રમણ થઈ રહ્યા પછી રિશ્રીના શિ પરસ્પર વિચાર કરવા લાગ્યો કે, આપણે આજ કયા વિચા ઉપર પ્રશ્ન કરીશું ? તેઓમાંથી એક વિદ્વાનું શિખે જણાવ્યું કે, આજે ત્રણ પ્રશ્ન કરવાના છે. મનુષ્યોને ગ્રહણ કરવા લાચક શું છે?” “ સર્વ રીતે ત્યાગ કરવા ગ્ય શું છે?” “ગુરૂ કણ કહેવાય ?” આ ત્રણ પ્રશ્ન ઘણું મનન કરવા યોગ્ય છે. આ જગ. ' ત્યાજય અને ઉપાદેય વસ્તુઓ ઘણી છે. જે ગ્રહણ કરવાથી પિતા, દાંભિતાને અભાવ, જયાં ત્યાંથી આવતા જ્ઞાનના સંરકરેને સ્વીકાર કરવાપણું, વૃદ્ધ અથવા સ્વવિના ઉપદે પ્રતિ વિશ્વાસ વૃત્તિ અને અખંડ: પ્રસન્નતા ઈત્યાદિ પવિત્ર ધ અંતઃકરણમાં ફુટ રીતે ફર્યો કરે તે વસ્તુ ખરેખરી ગ્રાહ્ય છે– ઉપાદેય છે. જેના પ્રસંગથી સર્વ વિષયોની આસક્તિ પુષ્ટ થાય, રસનેંદ્રિયને લુપ કરનાર નાના વિધ ભેજન–ભેગમાં આસકત થવાય તથા તે દ્વારા આ સંધ્યાનના હેતુ રૂપ રેગના પાત્ર થવાય, પવિત્ર મહા મુનિએના બોધિ બીજરૂપ વચને તરફ અનાદર થાય, આહારને લીધે અનુચિત આનંદ તથા હાય સહિત સંભાષણ વિગેરે સામાન્ય કુટેવની ક્રિયામાં વૃત્તિ રચિપચી રહે અને નિવૃત્તિના સમયે પણ મનની ચંચલ વૃત્તિ વિષયો માટે વલખા મારતા શીખે તે વસ્તુ ખરેખર ત્યાજ્ય છે.

Page #16

૧૧૩
આ
પ્રકાશ
આ બંને ( હેય પાય કેતને ય કરી સમજાવના
: R
'' k
te
"1
A
✓
ત્તવ્યથી ભ્રષ્ટ થતા મનુષ્યાને ઉત્તારનાર, સામભાવને દ કરાવનાર, અંતઃકરણની દિશ્ચંતાને સાધનાર, વચનામતના વર્ષ સુથી શ્રોતાના હૃદયમાં શાંતિની ધારા ચલાવનાર અને અતઃકરણને વશ વર્તાવી સ્વરૂપમાં ના તત્વમાં ચાલનાર એવા ગુરુને એલખવા જોઇએ. આ ત્રણ વિષય ઉપર, આપણે આ જે મણ કરીએ. આવુ વિચારી શિષ્યાએ પ્રશ્ન પ્રશ્ન કર્યું. “ભગવન શિકુટેવ " હું ભલન, આ જગતમાં ગ્રહણ કરવા ચેગ્ય શુ છે? સૂરિશ્રીએ તત્કાલ ઊત્તર આપ્યા. “ ગુષ્ઠ વન “ગુરૂનુ વચન” આ ઉત્તર સાંભળતાંજ શિષ્યા સાત દાશ્ચર્ય પામી ગમ અને તકાલ બીએ પ્રશ્ન કર્યો. “વવાદ ” ત્યાગ કરવા યોગ્ય પણ શું છે? ગુરૂએ ઊત્તર આપ્યા, “ ગાય ” “ જે કરવા ચેષ્ય ન હોય તે.” શિષ્યાએ વિચાર્યું કે, આ ગ્રાહ્ય અને ત્યાજ્ય એ બંને વસ્તુને સમજાવનાર ગુરૂ જાવા જોઇએ. એવુ વિચારી ત્રીજો પ્રશ્ન કર્યો “ોજ ' ગુરૂ કાને કહેવા ’ સૂરશ્રીએ સવર પ્રત્યુત્તર આયે “ગધગતતત્વ: સ્વાદતામ્યુ ભ'' જેણે તત્વ જાણ્યાં હાય અને જે હંમેશા પ્રાણી માત્રના હિતમાં તત્પર હાય તે ગુરૂ કહેવાય.' સૂરિ શ્રીમ પોતાના આ ત્રણે ઊત્તરાનું વિવેચન કરી જણાવ્યું કે, શિષ્યે આ જગતમાં સત્રેથી પ્રથમ ગ્રહણ કરવા ચાગ્ય ગુરૂ વચન છે. એ મારા ઉત્તર વિષે તમે દીર્ધ દ્રષ્ટિથી વિચાર કરજો. સર્વ ઉપર સમાનદ્રષ્ટિથી જોનાર, નિષ્પક્ષપાતી અને મનોવૃત્તિની મલિનતાથી રહિત એવા ગુરૂનુ વચન માદ્યજ.. હાય છે. તેઓના
66

Page #17

શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રશ્ચાત્તર રત્નમાલા.
૧૧૩
***
• Intretetetet tetestetecte
trtrtrtrte
અંતઃકરણમાં રહેલી અભેદ વૃત્તિ નિર ંતર ઉત્તમ ભાવના ભાવે છે, આ વૃત્તિ ચારિત્રના નિર્મળ ગુણના પરિણામ હોવાથી તથા પરનાત્માના પૂર્ણ પ્રતિબિંબને ધારણ કરનાર હાવાથી અત્યંત પ્રકાશમય ઢાય છે. એવા નિધ ઉત્તમ ગુરૂનું વચન ગ્રાહ્ય હોય તેમાં શુ આશ્ચર્ય ! એ વચન ગૃહસ્થને તેમના યધાર્થ ધર્મનુ ભાન કરાવે છે અને સ ંવેગ ધારીને તેના સર્વોત્તમ સવેગને ઉજવલ કરી તત્વાર્થને ઉત્તમ બેધ કરે છે.
ד'
ત્યાગ કર . યાગ્ય શુ? તે પ્રશ્નના ઉત્તર અકાર્ય એન. જે કહ્યું તે ઉપર સર્વ એક ચિત્તે વિચાર કરો. અહીં તમને શંકા થશે કે, “ આ કાર્ય અને આ અકાર્ય '' એ ભેદને નિર્ણય કરવે અશકય છે, તેા તેનુ એટલુજ સમાધાન છે કે, જે કરવાથી ગૃહસ્થ વા ત્યાગી નિાને પાત્ર બની સ્વકર્ત્તવ્યથી વિમુખ થતા જાય તે ‘અકાર્ય’ છે, તેમજ સિદ્ધાંતમાં જેની કત્તન્ય રૂપેત્રરૂપણા કરી હાય, તેવિરૂદ્ધ પ્રવર્તન કરવું તે પણ ‘અકાર્ય ’ છે. આવા અકાર્યથી ગૃહસ્થ વિષયાના ઈંદ્રિયા સાથેના સંબધકાલે અપરિમિત વિષયી બની પેાતાના સ્વદારસતાષ વિગેરે ઉત્તમ ત્રતાથી પતિત થઇ જાય છે અને ત્યાગી વિષયાકાર વૃત્તિને વધારવાથી જ્ઞાન, ધ્યાન અને ભાવનાથી ભ્રષ્ટ થતા જાય છે અને ઇંટે ચારિત્રને ચરિતાર્થ કરી શકતા નથી. તેવુ અકાર્ય સર્વ પ્રાણીમાત્ર ત્યાગ કરવા ચેોગ્ય છે.
ત્રીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ‘ગુરૂ દેવા જોઈએ ! ' એ વિષે તમારે લક્ષ પૂર્વક જોવાનું છે, જ્યાં સુધી તત્વ જ્ઞાન સંપાદન થયું ન

Page #18

૧૧૪
આત્માનંદ પ્રકાશ
extubete tetestete
interte
ઢાય ત્યાં સુધી ગુરૂપણાની પવિત્ર પદવીને લાયક ગણાય નહીં જ્યારે તત્વજ્ઞાન થાય ત્યારે તે હૈચાપાદેય, ધર્મધર્મ, કાર્યાકાર્ય, તત્વાતત્વ વિગેરે વસ્તુને જાણી શકે છે અને તેથી તે જીજ્ઞાસુને સન્માર્ગે પ્રેરવામાં ઉત્તમ સાધનભૂત થાય છે. માટે મેં ઉત્તર આપ્યા છે કે, “ જેણે તત્વ જાણ્યાં હોય તે ગુરૂ કહેવાય. ''
કદિ વિદ્વત્તાને લીધે તત્વજ્ઞાન સંપાદન કર્યું. હાય પણ તત્વ જ્ઞાનના ઉપયોગ કેવી રીતે અને કયાં કરવા જોઇએ ? એ વિચાર કર્યા વગર ચંદનકાષ્ટના ભારને વહન કરનાર ગધંભની જેમ તત્વજ્ઞાનના ભારને કેવલ વહેનાર ગુરૂ ચરિતાર્થ નથી. માટે તે સાથે કહ્યું છે કે, “જે હુંમેશા પ્રાણીમાત્રના હિતમાં તત્પર હાય તે ગુરૂ કહેવાય”. આ ભવાટવીમાં ભ્રમણ કરનારા બીચારા પામર પ્રાણીઓના શી રીતે ઉદ્વાર થાય ! તે ગૃહસ્થ ધર્મ તથા ચારિત્ર ધર્મ તે શી રીતે સંપાદન કરે ? ઈત્યાદિ સર્વ પ્રાણીમાત્રના હિતનુ ચિંતન જેની મનેવૃત્તિમાં પ્રતિક્ષણે થયા કરે છે. અને તેવુ ઇલેકિક અને પારલેાકિક હિત કરવાને નિર ંતર પ્રયત્ન કરે છે અને પેાતાના તત્વજ્ઞાનના ઉપયોગ તેમાંજ કૃતાર્થ કરે છે. એવા કૃપાસાગર ગુરૂ તે ગુરૂ કહેવાય છે. તેજ આ ભવસાગરના તારક
થાય છે.
આ પ્રમાણે વિવેચન કરી સૂરિશ્રીના પ્રશ્નાત્તર રૂપે નીચેની ગાથા સંપૂર્ણ કરી શિષ્યાએ પેાતાના હ્રદય મંદિરમાં પ્રતિમાની જેમ સ્થાપિત કરી.

Page #19

શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા. ૧૧૫ tetretetter treatment internet Internetsetestartere teretetretera tratar testaturettore testere tutte "भगवनिकमुपादेयं गुरुवचनं हेयमपि च किमकार्य । को गुरुरधिगततवः सत्त्वहिताभ्युद्यतः सततं ॥३॥
શિષ્ય-“હે ભગવન્ જગતમાં ગ્રહણ કરવા યોગ્ય શું છે? ગુર–ગુરૂનું વચન. શિષ્ય–ત્યાગ કરવા યોગ્ય શું છે ? ગુરૂ–ન કરવાનું કામ. શિષ્ય–ગુરૂ કોણ?
ગુરૂ–તત્વને જાણનાર અને હંમેશા પ્રાણી માત્રના હિતમાં તત્પર રહેનાર.
એક દિવસે પ્રતિક્રમણ ક્રિયા થઈ રહ્યા પછી શિષ્ય પર સ્પર વિચાર કરવા લાગ્યા કે, આજે આપણે ગુરૂ મહારાજને બે પ્રશ્ન પુછવાના છે. પ્રમાદને પરવશ થનારા મનુષ્યો પિતાને અમૂલ્ય સમય નિષ્ફલ ગુમાવે છે. તેઓની મેહ-માદક દૃષ્ટિ કાલના પ્રબલ વેગને જોઈ શકતી નથી. આ ચિંતામણિરૂપ માનવ ભવ પ્રાપ્ત કરી તેઓએ સત્વર કરવાનું કહ્યું કાર્ય છે પિતાને બધે સમય ક્યા કાર્યમાં વ્યતીત થાય છે પરિણામે શું કાર્ય આત્માના નિર્મલ માર્ગને બતાવે છે ? ભવ પરંપરા બેગવી આ અમૂલ્ય માનવ ભવમાં અવતરી તેણે સત્વર કરવાનું કર્યું કાર્ય છે? ઈત્યાદિ તેઓએ મનન પૂર્વક વિચાર કરે જોઈએ. માટે આપણે આજે તે એક પ્રશ્ન કરીએ.

Page #20

આત્માનં પ્રકાશ,
૧૧૬
tatatat
સર્વ પ્રાણીને સુખ પ્રાપ્ત કરવું ગમે છે, સુખ શબ્દની વ્યાખ્યા જુદી જુદી આપેલી છે, આ લેાકનું વ્યવહારિક સુખ કે જે સ્ત્રી તથા વૈભવને લગતું છે, તે ક્ષણિક અને પરિણામે દુઃખરૂપ હાવાથી સુખાભાસ જેવુ છે. આપણે જાણીએ છીએ કે, તેવા સુખથી પ્રાણીને કાંઇ પણ લાભ થતા નથી પણ પુરપરાએ કષ્ટની પરાકાષ્ટા ભોગવવી પડે છે. માટે આત્માન દ પ્રાપ્ત કરનારૂં શાશ્ર્વત સુખ મેક્ષથી પ્રાપ્ત થાય છે. માક્ષ રૂપ મહાન્ વૃક્ષ પેાતાની શીતલ છાયાના આશ્રિતને ચિદાન સ્વરૂપમાં મગ્ન કરી પરમાનદ આપે છે. આત્માના સ્વાભાવિક જ્ઞાન ગુણનું મહત્વ ગૈારવ તે અવસ્થામાં પ્રાપ્ત થાય છે, માટે આપણે તે મેક્ષરૂપ વૃક્ષનુ બીજ શુ છે ? તે વિષે ખીએ પ્રશ્ન કરીએ. આ બન્ને પ્રશ્નાના પ્રત્યુત્તર ગુરૂના વદન કમલમાંથ, પ્રાપ્ત કરી આપણે કૃતાર્થ થઇએ,
•
ર્રા
79
', '
આ પ્રમાણે વિચારી સર્વ શિષ્યોએ સૂરિ મહારાજને જલિ જોડી . આ પ્રમાણે પ્રથમ પ્રશ્ન કર્યો-“વારતં ત્તિ विदुषा ‘ વિદ્વાન માણસને સત્વર કરવા ચેાગ્ય શુ છે ? રિશ્રીએ તત્કાલ ઊત્તર આપ્યો કે, “ સંસારસંતિ- ' “ સંસારની પરંપરાના ઉચ્છેદ. ' આ ઉત્તરથી પ્રસન્ન થયેલ શિષ્યાએ હ્રદયમાં ધારેલા તત્કાલ બીજો પ્રશ્ન ક— વિ મોક્ષતરોર્સીંગ ” “ મોક્ષરૂપી વૃક્ષનુ બીજ શુ ? ' ગુરૂએ હૃદયમાં ચિંતવન કરી ઊત્તર આપ્યા કે, “.સન્થર્ જ્ઞાનં યિતિં ’’ “ ક્રિયાએ યુક્ત એવુ સમ્યગ્ જ્ઞાન,” સૂરિશ્રીએ પેાતાના આ બે

Page #21

શ્રી વિમલચંદ્રસુરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા. ૧૧૭
يللا بلاشش*******************&
પ્રશ્નના ઉત્તર ઉપર વિવેચન કરતાં જણાવ્યું કે, વત્સ, આવા ઊતમ પ્રશ્ન કરવાની તમારી ચાતુરી જોઈ મને પરમાનંદ પ્રાપ્ત થાય છે. તમારા અગાધ બુદ્ધિબલમાં સંગને સું. દર પ્રવાહ સતતુ મોટા વેગથી વહે છે, એમ તમારા ઉતરે ત્તર પ્રશ્નને કહી આપે છે, તમારા પ્રશ્નોના ઉત્તર તરફ તમારી નિમલ મનવૃત્તિ દરવાજો અને તે ઉપર મનન કરી એ રત્ન માલાની ગુણભરેલી ગાથા તમારા મધુર કંઠમાં સ્થાપિત કરજે. શિવે, તમે પ્રત્યક્ષ જુવો છે કે, આ સંસાર દુઃખમય છે. જન્મ મરણની જાળમાં ફસાએલા માનવ રૂપ મીન ફષ્ટની પરાકાષ્ટા ભગવે છે. એ જાલની ગુંથણી કર્મની સૂક્ષ્મ પ્રકૃતિઓથી રચાએલી છે. ભવસાગરની ભરતીઓટમાં એ પ્રચંડ જાલ મગ્નોત્મગ્ન થયા કરે છે. એ અનંત મહાસાગરમાં પ્રતિ પૂર્વક પ્રવેશ કરતાં અવશ્ય આપણુ' અહિત થાય છે. પરમાનંદને પ્રકાશ કરનાર આત્મતત્વ રૂપ મહારત્ન એ અગાધ સાગરમાં ડુબી ગયેલું છે. ચારિત્રની અમુલ્ય સહાય લઈ તે રત્નને શોધનાર કેઈજ વિરલા છે. એવા સંસારની સંતતિ–પરંપરાનો વિછેદ કરે એ સર્વ આત્મહિતેષીનું ત્વરિત કર્તવ્ય છે, અને એ કર્તવ્યને કરનાર ખરેખર વિદ્યાનું છે. માટે કહ્યું છે કે, વિદ્વાનને સત્વર કરવાનું કાર્ય આ સંસારની પરંપરાને વિચ્છેદ છે. અલ્પજ્ઞ આત્મઘાતી મૂર્ખ પૂરૂષને કાંઈ કહેવું યોગ્ય નથી તે એવા કર્તવ્યને જ અને ધિકારી નથી માટે મૂલમાં વિદુષ” એ શબ્દ લીધેલ છે.
શિષ્ય, તમારા બીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું કે, “મોક્ષ રૂપી વૃક્ષનું બીજ ક્રિયા સાહિત જ્ઞાન છે.” આ ઉત્તર ઉપર તમારી

Page #22

૧૧૪
આત્માનંદ પ્રકાશ,
મને વૃત્તિને સંલગ્ન કરજે “જ્ઞાન” એ શબ્દ વિષે જેટલું કહીએ તેટલું ડું છે તે જે ક્યન હેમંતે તે સંપૂર્ણ કલાને પ્રાપ્ત કરે છે. સમ્યમ્ એવા જ્ઞાનની મહત્તા તમારા જાણવામાં છે. સમ્ય જ્ઞાનની મહા શક્તિ જૈન દર્શનના આદ્ય મહાશાએ પ્રત્યેક ગ્રંથે વર્ણવેલી છે. ટુકામાં એટલું જ કહેવાનું કે, એ શકિતના પ્રભાવથી નિર્વિકાર આત્મ સ્વરૂપનું અનુસંધાન થઈ શકે છે. એવું જ્ઞાન ક્રિયા રહિત હોય તે પ્રકાશ રહિત દીપક જેવું છે. મહાવ્રતને ધારણ કરવામાં પણ તે સમયે ઉપદિષ્ટ ક્રિયા કરવાની છે. ક્રિયાનું સર્વર જ્ઞાન છે. તે બંનેની વચ્ચે પવિત્ર સંબંધ છે. બંનેમાં અચેતન ધર્મ છતાં ઉભયમલીને ચિદાનંદ સ્વરૂપે પ્રાપ્ત કરાવે છે. સત્કર્મની સફલતા એ જ્ઞાન અને ક્રિયાના સંપુટમાં સુશોભિતપણે રહેલી છે. ક્રિયા અને સમ્યગ જ્ઞાનના મિશ્રણરૂપી બીજમાંથી મોક્ષરૂપ મહાવૃક્ષ ઉદભવે છે. અને તે શાશ્વત સુખને સંપાદન કરાવે છે. મારા સશુણું શિખ્યો, એ પ્રશ્નોત્તરની આ ચોથી ગાથા એકત્ર કરી તમારા કંઠમાં ધારણ કરે. તત્કાલ શિષ્યએ નીચે પ્રમાણે તે ગાથા ને ધારી લીધી
स्वरितं किं कर्तव्यं विदुषा संसारसंततिच्छेदः । किं मोक्षतरोजि सम्यग्ज्ञान क्रियासहितम् ॥४॥ -
ભાવાર્થ. શિષ્ય-વિદ્વાન પુરૂષે સત્વર કરવા યોગ્ય શું? ગુરૂ આ સંસારની પરંપરાને ઊછે. શિષ્ય—મોક્ષરૂપી વૃક્ષનું બીજ શું? ગુરૂ-ક્રિયાએ યુકત એવું સમ્યગ જ્ઞાન,

Page #23

વૃત્તાંત સંગ્રહ,
૧૧૯
વૃત્તાંત સંગ્રહ.
શ્રી માંગરોળમાં જૈન લગ્ન વિધિને સમારંભ. લખવાને આનંદ થાય છે કે, મુંબઈના પ્રખ્યાત વ્યાપારી અને માંગરોળના વતની શેઠ અમરચંદ તલકચંદે પોતાના પુત્ર શિવચંદ્રના લગ્ન જેન વિધિ પ્રમાણે કરાવ્યા છે. પાંચમા આરાના પ્રભાવથી કેટલાએક તે જ્ઞાતિના આગેવાને આ સનાતન વિધિની સામે વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરવા મથ્યા હતા અને અનેક વિક્ત ઉત્પન્ન કરી શેઠ અમરચંદ તલકચંદની દ્રઢ શ્રદ્ધારૂપ સાંકળને તોડવા તત્પર પણ થયા હતા તથાપિ જેના હૃદયમાં જૈન ધર્મની પૂર્ણ શ્રદ્ધા પ્રકાશી રહેલી છે, જે જિન ભગવંતની નિર્મલ વાણુને અંત કરણથી માન આપે છે અને જેના શ્રવણમાં આત્માનંદ સ્વરૂપ શ્રી આત્મારામજી મહારાજના વચનામૃતની ધારા કઈ કઈ વાર પડેલી છે. એવા શેઠ અમરચંદભાઈના આ સદ્ વિચાર અવિચલ રહ્યા અને આખરે જૈન વિધિના પવિત્ર સંસકારથી પોતાના પુત્રને સંસ્કૃત કરી તેઓએ પિતાનું શ્રાવક નામ સાર્થક કર્યું છે. વિનોત્પાદકોએ શ્રાવક નામને કલંકિત કરી કેવલ પાપ કર્મ ઊપાર્યું છે.
પન્યાસ પદવી. જૈનના પ્રાચીન પુરૂ ષોએ ચારિત્રગુણની સાથે બીજા ઉત્તરેત્તર ગુણની વૃરિને લઈ શાસનની મર્યાદા સાચવવાને આ ચાર્ય, સૂરિ, ગણ, પન્યાસ વિગેરે મહાન પદવીઓ મુનિઓને

Page #24
120 આત્માનંદ પ્રકાશ, sto te te testertestarter te tretete deste toate to treat for a free treater tertentretieteetartrate માટે નિર્ધારિત કરેલી છે અને તે પદવી સંપાદન કરવાને અધિકારી થવા મવહનાદિ કિયાઓ દશાવી છે, જેની અંદર જૈન શાસનના સુધારક એવા ઉત્તમ હેતુઓ અંતર્ગત ઘણ રહેલા છે. આવી મહાન પદવી મુની નેમવિજયજી એ માગશર વદ ત્રીજને દિવસે વલ્લભિપુર (વલા) માં મોટા મહોત્સવ સાથે સંપાદન કરી જેની ક્રિયા પન્યાસ ગંભિરવિજયજી ને હાથે કરવામાં આવી છે. મુનિ નેમ વિજયજી સર્વ રીતે આ પદવીના અધિકારી છે. તેઓએ લધુવયમાંથીજ સારી વિદ્વતા સંપા દન કરી છે, તે સાથે તેઓ ઉપદેશ આપવાની સારી શક્તિ ધરાવે છે. અમે આશા રાખીએ છીએ કે, પન્યાસ પદવીના જે હેતુઓ પૂર્વાચાર્યો એ નિણત કરેલા છે, તે સર્વ હેતુઓ સફલ કરવા, આમાને જ્ઞાન ગુણથી વિશેષ દીપાવવા અને ચારિત્રના અલંકાર રૂપ શમતાદિ સદ્ગણે સંપાદન કરવા તત્પર થઈ આ યુવાન મુનિ ભારતવર્ષના સર્વે મુનિસમુદાયમાં આગલ પડી જૈન શાસનને દીપાવશે. For Private And Personal Use Only