Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Astika aura nAstika bahuta prAcIna kAlameM jaba Arya RSiyoMne punarjanmakI zodha kI, taba punarjanmake vicArake sAtha hI unake manameM karmake niyama aura ihaloka tathA paralokakI kalpanA bhI AvirbhUta huii| karmatatva, ihaloka aura paraloka itanA to punarjanma ke sAtha samvandhita hai hI / yaha bAta ekadama sIdhI sAdI aura sahaja hI sabake gale utara jAya, aisI nahIM hai / isalie isake bAremeM thor3A bahuta matabheda hamezA rahA hai| uma purAne jamAnemeM bhI eka choTA yA bar3A varga aisA thA jo punarjanma aura karmacakrake mAnaneko bilkula taiyAra na thaa| yaha varga punajanmavAdiyoMke sAtha samaya samayapara carcA bhI karatA thaa| usa samaya punarjanmake zodhakoM aura punarjanmavAdI RSiyoMne apane mantavyako na mAnanevAle punarjanmavirodhI pakSako nAstika kahA aura apane pakSako Astika / ina gaMbhIra aura vidvAn RSiyoMne jaba apane pakSako Astika kahA, taba usakA artha kevala itanA hI thA ki hama punarjanma aura karmatattvako mAnanevAle pakSake haiM aura isalie jo pazca ina tatvoM ko nahIM mAnatA usako sirpha hamAre pakSase bhinna pakSa ke taurapara vyakta karane ke lie 'na' zabda jor3akara kahA gayA / ye samabhAvI RSi usa samaya Astika aura nAstika ina do zabdoMkA kevala do bhinna pakSoMko sUcita karane ke lie hI vyavahAra karate the| isase jyAdA ina zabdoM ke vyavahArake pIche koI khAsa artha nahIM thA / para ye zabda khUba cale aura sabako anukUla sAbita hue| bAda meM IzvarakI mAnyatAkA prazna aag| Izvara hai aura vaha saMsArakA kartA bhI hai, aisA mAnanevAlA eka pakSa thA / dUsarA pakSa kahatA thA ki svatantra aura alaga Izvara jaisA koI tatva nahIM hai aura ho bhI to sarjanake sAtha usakA koI sambandha nahIM hai| ye
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 dharma aura samAja do pakSa aura unakI aneka zAkhAe~ jaba astitvameM AI to pahale jo Astika aura nAstika zabda sirpha punarjanmavAdI aura punarjanmavirodhI pakSoM ke lie hI prayukta hote the, ve hI IzvaravAdI aura Izvara-virodhI pakSoMke lie bhI vyavahAra meM Ane lge| isa prakAra Astika aura nAstika zabdoMke arthakA kSetra punarjanma ke astitva aura nAstitvakI apekSA adhika vistRta yAnI Izvara ke astitva aura nAstitva paryanta ho gayA / phira punarjanma mAnanevAle vargameM bhI Izvarako mAnane aura na mAnanevAloMke do pakSa ho gaye, arthAt apane Apako Astika samajhanevAle AcArya ke sAmane hI unakI paraMparAmeM do bhinna pArTiyA~ ho gii| usa samaya punarjanmavAdo' hone ke kAraNa Astika gine jAnevAle vargake lie bhI Izvara na mAnanevAle logoMko nAstika kahanA Avazyaka ho gyaa| parantu taba ina zabdoM meM amuka bAta mAnanI yA amuka na mAnanI, isake sivAya koI dUsarA svAsa bhAva nahIM thaa| isalie punarjanmavAdI Arya puruSoMne apane hI pakSake kintu Izvarako nahIM mAnanevAle apane bandhuoMko, ve kucha mAnyatA bheda rakhate haiM isa bAtakI sUcanAke lie hI, nAstika khaa| isI taraha sAMkhya, mImAMsaka, jaina aura bauddha ye saba punarjanmabAdIke nAte samAnarUpase Astika hote hue bhI dUsarI tarahase nAstika khlaaye| aba eka dUsarA prazna khar3A huA aura vaha thA zAstrake pramANakA / vedazAstrakI pratiSThA rUr3ha ho cukI thI / punarjanmako mAnanevAlA aura Izvara tatvako bhI mAnanevAlA eka aisA bar3A pakSa ho gayA thA jo vedakA prAmANya pUrA pUrA maMjara karatA thaa| usake sAtha hI eka aisA bhI bar3A aura prAcIna pakSa yA jo punarjanma meM vizvAsa rakhate hue bhI aura vedakA pUrA pUrA prAmANya svIkAra karane hue bhI Izvara taya nahIM mAnatA thA / yahA~se Astika nAstika zabdoM meM bar3A bhArI goTAlaH zurU ho gayA / agara Izvarako mAnane se kisIko nAstika kahA jAya, to punarjanma aura vedakA prAmANya mAnanevAle apane sage bhAI mImAMsakako mI nAstika kahanA pdd'e| isalie manu mahArAjane isa jaTila samasyAko sulajhAne ke lie nAstika zabdakI eka saMkSipta vyAkhyA kara dI aura vaha yaha ki jo veda-niMdaka ho vaha nAstika kahA jAya / isa
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Astika aura nAstika hisAbase sAMkhya logoMko jo nirIzvaravAdI hone ke kAraNa eka bAra nAstika gine jAte the, vedoMkA kucha aMzoMmeM prAmANya svIkAra karaneke kAraNa dhIre dhIre nAstika kahA jAnA banda ho gayA aura ve Astika gine jAne lage aura jaina tathA bauddha jo vedakA prAmANya bilkula nahIM svIkArate the, nAstika | yahA~ taka to Astika nAstika zabdoM ke prayogake bAre meM carcA huii| ___ aba dUsarI tarapha dekhie| jisa prakAra punarjanmavAdI, IzvaravAdI aura vedavAdI loga apanese judA pakSako batalAne ke lie nAstika zabda kA vyavahAra karate the aura vyavahAra meM kucha zabdoM kA prayoga to karanA hI par3atA hai-usI taraha bhinna pakSavAle bhI apane aura apane pratipakSIko sUcita karaneke lie amuka zabdoMkA vyavahAra karate the| ve zabda the samyagdRSTi aura mithyAdRSTi / punarjanmako mAnate hue bhI kucha vicAraka apane gahare cintana aura tapake pariNAmase yaha patA lagA sake the ki Izvara jaisI koI svatantra vastu nahIM hai| isalie unhoMne adhikase adhika virodha aura jokhima sahana karake bhI apane vicAra logoMke sAmane rkhe| ina vicAroM ko prakaTa karate samaya antameM unheM vedoMke prAmANya ke strIkArase bhI inkAra karanA pdd'aa| ye loga samajhate the aura saccI prAmANika buddhise samajhate the ki unakI dRSTi arthAt mAnyatA samyak arthAt saccI hai aura dUsare vedavAdI pakSa kI mAnyatA mithyA arthAt bhrAnta hai| sirpha isIlie samabhAvapUrvaka unhoMne apane pakSako samyagdRSTi aura sAmanevAleko mithyAdRSTi batalAyA / isI bhA~ti jaise saMskRtajIvI vidvAnoMne apane pakSake lie Astika aura apanese bhinna pakSake lie nAstika zabda yojita kiye the usI taraha prAkRtajIvI jaina aura bauddha tapasviyoMne bhI apane pakSake lie samyagdRSTi { sammAdiTThI ) aura apanese bhinna pakSake lie mithyAdRSTi (micchAdiTThI) zabda prayukta kiye| para itanese hI anna AnevAlA thor3e hI thA / matoM aura matabhedokA vaTavRkSa to samaya ke sAtha hI phailatA jAtA hai / jaina aura bauddha donoM vedavirodhI hote hue bhI unameM ApasameM bhI bar3A matabheda thaa| isalie jaina loga bhI apane hI pakSako samyamdRSTi kahakara vedakA prAmANya nahIM svIkAra karanemeM sage bhAI jaise apane bauddha mitrako bhI mithyAdRSTi kahane lage / isI.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma aura samAja taraha bauddha loga bhI sirpha apane ko hI samyagdRSTi aura apane bar3e bhAIke samAna jaina pakSako mithyAdRSTi kahane lage / sacamuca meM jisa taraha Astika aura nAstika usI taraha samyagdRSTi aura midhyAdRSTi zabda bhI kevala amuka aMzameM bhinna mAnyatA rakhanevAle do pakSoMke lie prayukta hote the, jinameM eka svapakSa aura dUsarA parapakSa hotA thA / pratyeka apane pakSako Astika aura sabhyadRSTi kahatA aura parapakSako nAstika aura mithyAdRSTi / yahA~ taka to sAmAnya bhAva huA, para manuSya kI prakRtimeM jaise mIThApana hai vaise hI kaDuApanakA tattva bhI hai / yaha tatva pratyeka jamAne meM thor3A bahuta dekhA hI jAtA hai / zabda apane ApameM kisI taraha bhale yA bure nahIM hote| unake miThAsa yA kaDaepana athavA unakI priyatA yA apriyatAkA AdhAra unake pIche vidyamAna manobhAvapara avalambita rahatA hai | yaha bAta hama kucha udAharaNoMdvArA jyAdA spaSTa rItise samajha sakeMge / pahale hama naMgA, luccA aura bAtrA - ina zabdoM ko le aura inapara vicAra kareM ! naMgA yA nAgA saMskRta meM nana aura prAkRta meM nagiNa, luccA saMskRta meM laMcaka aura prAkRta meM luMcao, bAbA saMskRta meM vaptA aura prAkRta meM vappA athavA bappA rUpase prasiddha hai / 54 jo sirpha kuTumba aura sampattikA hI nahIM parantu kapar3oM takakA tyAga karake Atma-zodhana ke lie nirbhaya vrata dhAraNa karatA aura mahAn Adarza sAmane rakhakara jaMgala meM ekAkI siMhakI taraha vicaraNa karatA thA vaha puNya puruSa namaH kahalAtA thA / bhagavAn mahAvIra isI artha meM nana nAmase prakhyAta hue haiM / parigrahakA tyAga karake aura deha-damanakA vrata svIkAra karake Atma-sAdhanA ke lie hI tyAgI honevAle aura apane sirake bAloMko apane hI hAthoMse khIMca nikAlanevAleko luMcaka yA loca karanevAlA kahA jAtA thA / yaha zabda zuddha tyAga aura deha-damana sUcita karanevAlA thA / vaptA arthAt sarjaka aura sarjaka arthAt bar3A aura saMtatikA pUjya / isa artha meM bappA aura bAbA zabdakA prayoga hotA thA / parantu zabdoM ke vyavahArakI maryAdA hamezA eka samAna nahIM rahatI / usakA kSetra choTA, bar3A aura kabhI kabhI vikRta bhI ho jAtA hai / nana arthAt vastrarahita tapasvI aura aisA tapasvI jo sirpha eka kuTumba yA eka hI parivArakI javAbadArI chor3akara vasudhA kuTumbI bananevAlA aura sAre vizvakI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Astika aura nAstika javAbadAriyoMkA vicAra karanevAlA ho / parantu kitane hI manuSya kuTumbameM aise nikala Ate haiM jo kamajorIke kAraNa apanI kauTumbika javAbadArIko pheMkakara usakI jagaha bar3I aura vyApaka jabAbadArI leneke badale Alasya aura ajJAnake kAraNa apane kuTumba aura apane samAjake prati gaira-jimmedAra hokara idhara udhara bhaTakate rahate haiN| aise manuSyoM aura pahale batAye hue uttaradAyI nama tapasviyoM ke bIca gharasambandhI gairajimmedArI aura ghara chor3akara icchApUrvaka dhUmane jitanI hI samAnatA hotI hai| isa sAmya ke kAraNa una gairajimmedAra manuSyoM ko unake rizteke logoMne hI tiraskArasUcaka tarIkese yA apanI aruci darzAneke nimitta unako naMgA yA nAgA (nAma) kahA / isa tarahase vyavahArameM jaba koI eka javAbadArI chor3atA hai, diyA huA vacana pUrA nahIM karatA, apane sirapara rakhA huA karja nahIM cukAtA aura kisIkI sunatA bhI nahIM, taba, usa hAlatameM vaha tiraskAra aura arucisUcaka zabdoMmeM naMgA yA nama kahatA hai / isa taraha dhIre dhIre pahalevAlA mUla nagna zabda apane mahAn tapa, tyAga aura pUjyatAke arthamase nikalakara sirpha gairajimmevAra arthameM Akara ruka gayA aura Aja to vaha aisA ho gayA hai ki koI bhI vyakti apane lie naMgA zabda pasaMda nahIM karatA / digaMbara bhikSuka jo bilkula nAma hote haiM, unako bhI agara naMgA kahA jAya, to ve apanA tiraskAra aura apamAna samajheMge / luMcaka zabdane bhI apanA pavitra sthAna kho diyA hai| kahe huekA pAlana na kare, dUsaroM ko Thage, basa itane hI arthameM usakA upayoga raha gayA hai| bAbA zabda to bahuta bAra bAlakako DarAne ke lie hI prayukta hotA hai aura aksara jo kisI prakArakI jimmedArIkA pAlana nahIM karatA uta AlasI aura peTU manuSya ke lie bhI prayukta hotA hai / isa taraha bhalAI yA burAI, Adara yA tiraskAra, saMkucitatA yA vistRtatAke bhAvako lekara eka hI zabda kabhI acche, kabhI bure, kabhI AdarasUcaka, kabhI tiraskArasUcaka, kabhI saMkucita arthavAle aura kabhI vistRta arthavAle ho jAte haiM / ye udAharaNa prastuta carcA meM bahuta kAmake hoNge| Upara kahe hue nAstika aura mithyAdRSTi zabdoMkI zreNImeM dUsare do zabda bhI sammilita kiye jAne yogya haiM / unameM eka ' nindava' zabda hai jo zvetAmbara
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma aura samAja 'zAstroMmeM vyavahRta huA hai aura dUsarA ' jainAbhAsa' zabda hai jo digambara graMthoM meM prayukta huA hai / ye donoM zabda amuka aMzameM jaina kintu kucha bAtoM meM virodha mata rakhanevAloMke lie prayukta haiM / ninhava zabda to kucha prAcIna bhI hai parantu jainAbhAsa arthAt ' kRtrima jaina ' zabda bahuta purAnA nahIM hai aura vilakSaNa rIti se isakA prayoga huA hai / digambara zAkhAkI mUlasaMgha, mAthurasaMgha, kASThAsaMgha Adi aneka upazAkhAe~ haiM / unameM jo mUlasaMghake na hoM aise sabhI vyaktiyoMko jainAbhAsa kahA gayA hai, jinameM vetAmbara bhI A jAte haiM / zvetAmbara zAstrakAroMne bhI prAcIna kAlameM to amuka matabhedabAle amuka pakSako hI ninhava kahA thA parantu bAdameM jaba digambara zAkhA bilkula alaga ho gaI, to usako bhI ninhava kahA jAne lagA / isa tarahase hama dekha sakate haiM ki do mukhya zAkhAe~ - zvetAmbara aura digambara- eka dUsarIko bhinna zAlA ke rUpa meM pahacAnane ke lie amuka zabdakA prayoga karatI haiM / jaba eka hI zAkhA meM upabheda hone lagate haiM to usa samaya bhI eka upasampradAya dUsare upasampradAya ke lie inhIM zabdoMkA vyavahAra karane lagatA hai / 56 isa avasarapara hama eka viSayapara lakSya kiye binA nahIM raha sakate ki Astika aura nAstika zabdoMke pIche to sirpha hakAra aura nakArakA hI bhAva hai jaba ki samyagdRSTi aura mithyAdRSTi zabdoMke pIche usase kahIM jyAdA bhAva hai| inameM apanA yathArthapana aura dUsare pakSakA bhrAntapana vizvAsapUrvaka sUcita kiyA jAtA hai / yaha bhAva jarA ugra aura kucha aMza meM kaTu bhI hai / isalie - pahale vAle zabdoMkI apekSA bAdake zabdoMmeM vizeSa ugratA sUcita hotI hai / phira jyoM jyoM sAMpradAyikatA aura matAMghatA bar3hatI gaI tyoM tyoM kaTutA jyAdA ugra hotI gaI aura usake pariNAmasvarUpa ninhaba aura jainAbhAsa jaise umra zabda 'pratipakSa ke lie astitva meM A gaye / yahA~ taka to sirpha ina zabdoM kA kucha itihAsa AyA | aba hamako vartamAna sthitipara gaura karanA cAhie ! Aja kala ina zabdoM ke bAremeM bahuta goTAlA ho gayA hai / ye zabda apane -mUla artha meM nahIM rahe aura naye artha meM bhI ThIka aura maryAdita rItise vyavahAra meM nahIM aate| saca kahA jAya to AjakAla ye zabda naMgA, luccA aura bAbA zabdoMkI taraha sirpha gAlI ke taurapara athavA tiraskAra rUpameM hara koI vyavahAra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Astika aura nAstika karatA hai| saccI bAta kahanevAle aura bhaviSya meM jo vicAra hamako yA hamArI santatiko avazyameva svIkAra karane yogya hote haiM, una vicAroMko prakaTa karane vAle manuSyako bhI zurU zurUmeM rUr3higAmI, svArthI aura avicArI loga nAstika kahakara girAnekA prayatna karate haiM / mathurAvRndAvanameM mandiroM kI saMkhyA bar3hAkara unakI pUjAdvArA peTa bharanevAle aura anAcArako puSTa karanevAle paMDoM yA gusAIyoMke pAkhaNDakA svAmI dayAnaMdane virodha kiyA aura kahA ki yaha to mUrti-pUjA nahIM varan udara-pUjA aura bhoga-pUjA hai| kAzI tathA gayAmeM zrAddha Adi karAkara masta rahanevAle aura atyAcArakA poSaNa karanevAle paMDoMse svAmIjIne kahA-yaha zrAddha-piNDa pitaroMke to nahoM para tumhAre peToMmeM jarUra pahu~catA hai| aisA kahakara jaba unhoMne samAjameM sadAcAra, vidyA aura balakA vAtAvaraNa paidA karanekA prayatna kiyA, taba veda-purANako mAnanemAle paMDoMke pakSane svAmIjIko nAstika kahA / ina logoMne yadi svAmIjIko sirpha apanese bhinna mata-darzakake arthameM hI nAstika kahA hotA, to koI doSa nahIM thA kintu jo purAne loga mUrti aura zrAddha meM hI mahattva mAnate the unako uttejita karaneke lie aura unake bIcameM svAmIjIkI pratiSThA ghaTAne ke lie hI unhoMne nAstika zabdakA vyavahAra kiyaa| isI taraha mithyAdRSTi zabdakI bhI kadarthanA huI hai| jaina vargameM jyoM hI koI vicAraka nikalA aura usane kisI vastukI ucita-anucitatAkA vicAra prakaTa kiyA ki svArthapriya vargane usako mithyAdRSTi kahA / eka yati kalpasUtra par3hatA hai aura logoM se usakI pUjA karAkara jo dAna-dakSiNA pAtA hai use svayaM hI hajama kara letA hai aura dUsarA yati maMdirakI AmadanIkA mAlika ho jAtA hai aura usase anAcAra bar3hAtA hai, yaha dekhakara jaba koI usakI ayogyatA prakaTa karaneko udyata hotA hai to zurUmeM svArthI yatiyoM hI usa vicArakako apane vargameMse nikAla dene ke lie mithyAdRSTi taka kaha DAlate haiM / isa taraha zurU zurUmeM nAstika aura mithyA dRSTi zabda sudhAraka aura vicAraka logoM ke lie vyavahArameM Ane lage aura aba ve aise sthira ho gaye haiM ki adhikAMzataH vicArazIla sudhAraka aura kisI vastukI yogyatA-ayogyatAkI parIkSA karanevAle ke lie hI vyavahRta hote haiM / " purAne pratibandha, purAne niyama, purAnI maryAdAe~ aura purAne
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma aura samAja rIti-rivAja, deza, kAla aura paristhitiko dekhate hue amuka aMzameM ucita nahIM jAna par3ate / unake sthAna meM amuka prakArake pratibandha aura amuka prakArakI maryAdAe~ rakhI jAya~, to samAjako lAbha ho sakatA hai| ajJAna aura saMkucitatAkI jagaha jJAna aura udAratA sthApita ho, taba hI samAja sukhI raha sakatA hai / dharma agara visaMvAda bar3hAtA hai to vaha dharma nahIM ho sakatA / " aisI sarala aura sarvamAnya bAteM karanevAlA koI nikAlA ki turanta usako nAstika, mithyAdRSTi aura jainAbhAsa kahanA zurU kara diyA jAtA hai / isa taraha zabdoMke upayogakI isa aMdhAdhuMdha kA pariNAma yaha huA hai ki Ajakala nAstika zabda kI hI pratiSThA bar3ha gaI hai / eka jamAne meM rAjamAnya aura lokamAnya zabdoMkI hI pratiSThA thI / jaba samAja Age bar3hA to use rAjamAnya zabda khaTakA aura rAjamAnya honemeM kaI bAra samAjadroha aura dezadroha bhI mAlUma huA / aura rAjadroha zabda jo eka samaya bar3e bhArI aparAdhI ke lie hI vyavahAra meM AtA thA aura apamAnasUcaka samajhA jAtA thA usakI pratiSThA bar3ha gii| Aja to deza aura samAja meM aisA vAtAvaraNa paidA ho gayA hai ki rAjadroha zabda pUjA jAtA hai aura apaneko rAjadrohI kahalAne ke lie hajAroM hI nahIM varan lAkhoM strI-puruSa nikala par3ate haiM aura loga unakA satkAra karate haiN| sirpha hindustAnakA hI nahIM parantu sArI duniyAkA mahAn santa Aja eka mahAn rAjadrohI ginA jAtA hai / isa taraha nAstika aura mithyAdRSTi zabda jo kisI samaya kevala apanese bhinna pakSavAleke lie vyavahAra meM Ate pratiSThita ho rahe haiM / tiraskAra karanA bar3A 58 the aura pIche kucha kadarthaka bhAvameM Ane lage the Aja << achUta bhI manuSya hai| usase sevA lekara bhArI aparAdha hai| vaidhavya marjI se hI pAlana kiyA jA sakatA hai, jabardastI nahIM / " ye vicAra jaba gA~dhIjIne prakaTa kiye to unako bhI manuke uttarAdhikArI kAzI ke paMDitoMne pahale nAstika kahA aura phira madhurazabdoM meM AryasamAjI kahA aura jaba bachar3e ke vadhakI carcA AI to bahutoMne unako hiMsaka batAyA yadi gA~dhIjIne rAjyaprakaraNameM par3akara itanI bar3I sAmrAjya zaktikA sAmanA na kiyA hotA aura yadi unameM apane vicAroMko jagadvyApI karane kI zakti na hotI, to ve jo Aja kahate haiM vahI bAta aMtyajoM yA vidhavAoM ke
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Astika aura nAstika viSaya meM kahate to loga unheM bhArI nAstika aura mUrkha mAnate aura manuke. uttarAdhikAriyoMkI calatI to ve unako zUlI para car3hA dete / isa bhA~ti jaya kaTTara prAcInatApremiyoMne AvezameM Akara binA vicAra kiye cAhe jaise vicAraka aura yogya manuSyako bhI apratiSThita karane ke lie tathA logoM ko usake viruddha ukasAne ke lie nAstika jaise zabdoMkA vyavahAra kiyA, taba ina zabdoMmeM bhI krAntikA praveza ho gayA aura inakA artha-cakraH badalane ke atirikta mahattA-cakra badalane lagA aura Aja to lagabhaga aisI sthiti A gaI hai ki rAjadroha kI taraha hI nAstika, mithyAdRSTi Adi zabda bhI mAnya hote cale jA rahe haiM / kadAcit ye paryApta rUpa meM mAnya pramANa na hue hoM, to bhI aba inase DaratA to zAyada hI koI ho / ulaTe jaise apaneko rAjadrohI kahalAnevAle bahuta se loga dikhAI dete haiM vaise bahuta loga to nirbhayatApUrvaka apaneko nAstika kahalAne meM jarA bhI hicakicAhaTa nahIM karate aura jaba acche acche vicArakoM, yogya kAryakartAoM aura udAramanA puruSoMko bhI koI nAstika kahatA hai taba Astika aura samyagdRSTi zabdoMkA loga yahIM artha karane lage haiM ki jo saccI yA jhUThI kisI bhI purAnI rUr3hise cipake rahate haiM, usameM aucitya anaucityakA vicAra nahIM karate, kisI bhI vastukI parIkSA yA tarka- kasoTI sahana nahIM karate, kharI yA khoTI kisI bAtakI zodha kie binA pratyeka naye vicAra, naI zodha aura naI paddhatise bhar3akane para bhI kAlakramase paravaza hokara unakA svIkAra kara lete haiM, ve Astika aura samyagdRSTiH haiM / isa taraha vicAraka aura parIkSaka yA tarkapradhAna arthameM nAstika Adi zabdoM kI pratiSThA jamatI jAtI hai aura kadAgrahI, dharmAtmA, Adike arthama Astika Adi zabdoMkI durdazA hotI dekhI jAtI hai| usa jamAne meM jaba zastrase lar3ane ke lie kucha nahIM thA taba harekakI lar3anekI vRtti tRpta karanekA yaha zAbdika mArga hI raha gayA thA aura nAstika yA mithyAdRSTi zabdoM ke gole pheMke jAte the| parantu Aja ahiMsaka yuddhane jisa taraha zastroMko niSkriya banA diyA hai, usI taraha nAstika Adi zabdoM ko, jo viSamaya zastroMkI bhA~ti calAye jAte the, nirviSa aura kAphI mAtrA meM jIvana-pada amRta jaisA bhI banA diyA hai| yaha krAnti-yugakA prabhAva hai / parantu isase kisI vicAraka yA sudhArakako phUlakara apanA kartavya 59.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma aura samAja nahIM bhUla jAnA cAhie / bahuta bAra kSullaka vicAraka aura bhIru svArthI sudhAeka apaneko nAstika kahalAne ke lie sAmanevAle pakSake prati anyAya karane taka taiyAra ho jAte haiN| unheM bhI sAvadhAna honekI AvazyakatA hai / spaSTataH yadi koI eka pakSabAlA Aveza yA janUnameM Akara dUsare pakSako sirpha nIcA dikhAne ke lie kisI bhI taraha ke zabda kA prayoga karatA hai, to yaha tAtvika rItise 'hiMsA hI samajhI jaaygii| apanese bhinna vicAravAle vyaktike lie samabhAva aura premase yogya zabdoMkA vyavahAra karanA eka bAta hai aura roSameM Akara * dUsareko tuccha banAneke khAtira maryAdA chor3akara amuka zabdoMkA vyavahAra karanA dUsarI bAta hai| phira bhI kisI bolanevAleke muMhapara tAlA nahIM lagAyA jAtA yA likhanevAleke hAtha bA~dhe nahIM jaate| isIse jaba koI AvegameM Akara bhinna matavAle ke lie amuka zabdakA vyavahAra karatA hai taba bhinna matavAlekA ahiMsaka kartavya kyA hai, isakA bhI hamako vicAra kara lenA cAhie / pahalA to yaha ki hamAre lie jaba koI nAstika yA aisA hI koI dUsarA zabda vyavahAra kare, to itanA hI samajhanA cAhie ki usa bhAIne hameM kevala bhinna-matavAlA athavA vaisA na mAnanevAlA samajhakara usI arthameM samabhAva aura vastu-sthitisUcaka zabdakA prayoga kiyA hai / usa bhAIkI usa zabda ke vyavahAra karane meM koI durvRtti nahIM hai, aisA vicAra karake usake prati premavRtti aura udAratA rakhanI cAhie / dUsarA yaha ki agara yahI mAlUma ho ki amuka pakSavAlene hamAre lie AvezameM Akara nindAkI dRSTise hI amuka zabdakA vyavahAra kiyA hai to yaha vicAra karanA cAhie ki usa bhAIkI mAnasika bhUmikAmeM Aveza aura saMkucitatAke tatva haiM / una tatvoMkA vaha mAlika hai aura jo jisa vastukA mAlika holA hai vaha usakA icchAnusAra upayoga karatA hI hai / usameM agara AvezakA tatva hai, to dhIraja kahA~se AvegA aura agara saMkucitatA hai to udAratA kahA~se prakaTa hogI ? aura agara Aveza aura saMkucitatAke sthAnameM dhairya aura udAratA usameM lAnI hai to vaha isI tarIkese A sakatI hai ki cAhe jitane kaDue zabdoMke badale bhI apane manameM dhIratA aura udAratAko banAye rakhanA / kyoM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Astika aura nAstika ki kIcar3a kIcar3ase sApha nahIM kiyA jA sakatA, vaha to pAnIse hI dhoyA jA sakatA hai| tIsarA yaha ki jaba koI hamAre mata aura vicArake viruddha Aveza yA zAntise kucha bhI kahatA hai to usake kathanapara sahAnubhUtise vicAra karanA caahie| agara sAmanevAleke AvezapUrNa kathanameM bhI satya mAlUma hotA ho to cAhe jitanA pracaNDa virodha hote hue bhI aura cAhe jitanI jokhama uThAkara bhI namra bhAvase use svIkAra karanA aura usImeM dRr3ha rahanA caahie| agara isI bhA~ti vicAra aura vartana rakkhA jAyagA to zabdoMke prahAra-prati-prahArakA viSa kama ho jAyagA / bhASA-samiti aura vacana-guptikI jo pratiSThA karIba karIba lupta hotI jA rahI hai vaha vApasa jamegI aura zAntikA vAtAvaraNa utpanna hogA / ina puNya dinoMmeM hama itanA hI cAheM / * [ taruNa jaina, akTUbara 1941 ] * mUla gujarAtImeM / anuvAdaka zrI bha~varamalajI siMghI /