Book Title: Aradhanapataka aur Virbhadra
Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210257/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanApatAkA aura vIrabhadra gata kArtikamAsake 'jainahitaiSI' meM 'aitihAsika jainavyaktiyA~' zIrSaka lekhake aMtargata 'vIrabhadra 'kA ullekha karate hue, 'ArAdhanApatAkA 'ke viSayameM lekhaka mahAzayane likhA hai ki" eka zvetAmbara vidvAn dvArA hamako aisA mAlUma huA thA ki 'ArAdhanApatAkA 'ke kartA 'vIrabhadra' digambarAcArya haiM / " astu, jina zvetAmbara vidvadvaryane 'vIrabhadra'ko digambarAcArya batAyA vaha kisa AdhArase, isa bAtako to ve hI jAna sakate haiN| parantu mujhe isa granthakA sAdhanta nirIkSaNa karanese aisA mAlUma huA hai ki isake kartA AcArya zvetAmbara hI haiN| ataH maiM isI viSayaka pramANA~ko kramazaH nIce uddhRta karatA huuN| AzA hai ki pAThaka unapara vicAra kreNge| 'ArAdhanA-patAkA 'meM 1 parikramavidhi, 2 gaNasaMkamaNa, 3 mamatvavyuccheda aura 4 samAdhilAbha, ye dvAra lAbha mukhya haiN| prastuta granthakArane 51 vI gAthAmeM ullekha kiyA hai ki " ArahaNAvihiM puNa bhattapariNAi vaNNimo puvvaM / osaNaM sa cceva u sesANa vi vaNNaNA hoi // " arthAt -ArAdhanA-vidhiko hamane pahale 'bhaktaparijJA' prakIrNakameM varNana kiyA hai, vahI vidhi sarvatra samajhanI cAhiye / isase spaSTa mAchama hotA hai ki 'bhaktaparijJA' aura prakRta grantha, (ArAdhanApatAkA) donoMke kartA mahAzaya eka hI haiN| 54 vI gAthAmeM likhA hai ki " bhattapariNAmaraNaM bhaNiyaM saparakkamassa saviyAraM / tassArAhaNamiNamo bhaNaMti kamaso cauddAraM // " Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanApatAkA aura vIrabhadra [ 103 arthAt - savicAra - bhaktaparijJAmaraNa zaktivAle ( svastha zarIravAle ) ko hotA hai / ataH usakI ArAdhanAko cAra dvAroMse kahate haiM / bhaktaparijJA 'kI dasavIM gAthA isa prakAra hai 4 " aparakkama sa kAle apahuppaM taMmi jaM tamaviyAraM / tamahaM bhattapariNNaM jahApariNNaM bhaNissAmi | 39 isameM likhA hai ki asvastha zarIravAleko jo parijJA hotI hai use avicAra - bhaktaparijJA kahate haiM / usa avicAra - bhaktaparijJAko maiM yathAvasthita (?) rUpase kahU~gA / matalaba yaha huA ki, bhaktaparijJA do prakArakI hai, eka avicAra aura dUsarI savicAra | avicAra - prarijJAkA varNana ' bhaktaparijJA ' grantha meM aura savicAra - parijJAkA kathana prastuta pranthameM kiyA gayA hai / aura isase ina donoM granthoMkA pArasparika sambandha bhI pAyA jAtA hai / parikramavidhi - dvArAMtargata liMgadvArakI 64 vIM gAthAmeM likhA hai ki " uvahI puNa therANaM codasahA' sutanidhiTTho || " arthAt sthavirakalpiyoMke liye sUtrameM caudaha prakArake upadhikA vidhAna kiyA hai / yaha sthavirakalpa aura caudaha prakAra ke upAdhikA vidhAna kiyA hai / yaha sthavirakalpa aura caudaha prakArake upadhikA vidhAna digambarAcAryake ArAdhanAgranthameM nahIM ho sakatA / ' Acelakuddesia ' Adi jo daza prakArakA kalpa hai usameMse prathama hI 'mAcelakya (nagnatva) ' kalpakI jo vyAkhyA granthakI 70 vIM gAthAmeM dI hai usakA astitva digambarAcArya ke pranthameM nahIM bana sakatA / vaha gAthA isa prakAra 66 'juNNehiM khaMDiruhiya asavvataNuNa ururhi (1) mailehiM / celehiM sacela cciya acelagA huMti muNivasabhA || 1 caudaha prakArake upadhikA varNana nimnalikhita gAthAoM meM hai| pataM 1 pattAbaMdho 2 pAyadvavaNaM 3 ca pAyakesariyA : / balAI 5 rattANaM 6 ca gocchAoM 7 pAyanijogo // tineva ya pacchAgA 10 rayaharaNaM 11 ceva hoi muhapattI 12 / emro duvAlasaviho uvahI jiNakappiyANaM tu // ee caiva duvAlasamattaga 13 airega colapaTTo 14 ya / emro caudasaviho vahI puNa theraka paMmi // aMSaniryukti -- gAthA 668-69-70 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] jJAnAMjali isameM likhA hai ki ' jIrNa khaMDita .... aura malina vastroM ke dhAraNa karane para bhI sAdhuloka acelaka (nagna) kahalAte haiM / prastuta 'ArAdhanApatAkA 'meM ' bhaktaparijJA' granthakI 170 gAthAoMmeMse 114 gAthAe~ jyoM kI tyoM uThAkara rakkhI gaI haiN| aneka gAthAyeM piMDaniyuktikI, aneka Avazyaka niyuktikI, kitanI hI Avazyaka kI haribhadrIya TIkAmeM pramANa rUpase do huI aura kitanI hI AvazyakAntargata pariSThApanikA niyuktikI, isa prakAra bahuta-sI gAthAe~ isameM dUsare granthoMse saMgraha kI gaI haiN| ataH isa granthako 'saMgrahagrantha ' kahanA kucha bhI anucita na hogA / 894 nambarakI gAthAmeM likhA hai ki- " eyaM paccakkhArNa saviyAraM vaNiyaM savitthAraM / itto bhattapariNaM leseNa bhaNAmi aviyAraM // " arthAt -yaha savicArapratyAkhyAna (parijJA) vistArapUrvaka kathana kiyA gayA, aba avicAraparijJAkA saMkSepase ( 'bhaktaparijJA' granthameM vistArase varNana honeke kAraNa) karatA huuN| isake bAda daza gAthAoMmeM usakA varNana diyA gayA hai / aMtameM iMgiNI-maraNa aura pAdopagamanakA bhI varNana saMkSepase kiyA hai| __maiM samajhatA hU~, isa sampUrNa kathanase pAThakoM ko isa bAtakA jarUra nizcaya ho gayA hogA ki yaha 'ArAdhanApatAkA' grantha zvetAmbarAcAryanirmita hai, digambarAcAryakRta nahIM / / ukta lekhameM Age calakara, lekhaka mahAzayane yaha bhI prakaTa kiyA hai ki-" isake sivAya jainagranthAvalImeM 'vIrabhadra' nAmake do AcAryokA aura bhI ullekha kiyA gayA hai| eka 'catuHzaraNa' nAmake zvetAmbara granthake kartA vIrabhadragaNi', jinake viSayameM ukta granthake TIkAkArane likhA hai ki ve mahAvIra bhagavAnke ziSya the...." yadyapi 'jaina granthAvalI' meM 'catuHzaraNa' ke kartA vIrabhadragaNi' ko TIkAkArake kathanAnusAra mahAvIra paramAtmAkA ziSya likhA hai parantu 'catuHzaraNa', 'bhaktaparijJA' aura 'ArAdhanApatAkA' ke kartRnAma-garbhapayoMke nirIkSaNase tInoM hI granthoMke kartA prAyaH eka hI vyakti jAna par3ate haiM / yathA:" iya jIvapamAya mahArivIra mahaMta meya maJjhayaNaM / " --ctuHshrnn| " iya joIsarajiNavIramaNiyANusAriNI miNamA / " -bhaktaparijJA / " iya visayavai rijiNavIra mahamArAhaNaM pasAhesu / " ." iya sundarAI jiNavIsmaddamaNiyAI pavayaNAhiMto / " -aaraatnaaptaakaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanApatAkA ora vIrabhadra [105 catuHzaraNake TIkAkArane catuHzaraNake kartA vIrabhadragaNi' ko jo mahAvIra bhagavAnkA ziSya batalAyA hai, vaha kevala gatAnugatika kiMvadaMtI para avalambita hai, jo abhItaka catuHzaraNa, bhaktaparijJA Adike bAremeM badastUra calI AtI hai| isase adhika vIrabhadra' saMbaMdhI vizeSa hAla mAlUma nahIM humA / vIrabhadrake isa 'ArAdhanApatAkA' grantha aura upalabdha huA aura usakI do kApiyA~ milii| ataH pAThakoMke parijJAnArtha yahA~ usakA bhI kucha paricaya de diyA jAtA hai - yaha dUsarA 'ArAdhanApatAkA' grantha prAkRta, kartAke nAmase virahita, dvAtriMzadvArAtmaka aura gAthA pramANa 993 ko liye hue hai| isake maMgalAcaraNakI aura aMtyakI gAthAyeM kramaza: ye haiM - " paNamirana miranariMdavaMdiyaM vaMdiuM mahAvIreM / bhImabhavanavagahaNaM pajaMtArAhaNaM eyaM // 1 // battIsA dArehiM bhaNihii khavagassa uttamavihI / " " ArAhaNApaDAyaM eyaM jo sammamAyarai dhanno / so lahai suddhasaddho tiloyacaMdujalaM kitti // 930 // " yaha grantha bhI zvetAmbarIya hai; kyoM ki isake sukRtAnumodana dvArameM 377 vI gAthA isa prakAra hai " kAli ya suyassa guNaNaM aMgANaMga-suyajogavahaNaM jaM / aNahiya-ahINakaraNaM paDilehAvassayAINaM / / " arthAt - kAla (jisa vakta kAlikAdi zruta par3hanekA samaya batAyA hai vaha ) meM zrutakA adhyayana kiyA ho, aMgazruta ( dvAdazAMga) anaMgazruta ( upAMgAdi ) kA yogavahana (vidhAnavizeSa) kiyA ho, aura pratilekhanA AvazyakAdika yathAvasthita kiyA ho usakA anumodana karatA huuN| isase spaSTa hai ki yaha grantha bhI digambarAcArya viracita nahIM; kyoM ki dvAdazAMgo aura upAMgazruta digambarAcAryasaMmata na honese unake yahA~ inakA yogavahana 'zazazaMga' samAna hai| ___ yaha 'ArAdhanA-patAkA' grantha terahavIM zatAbdIke anantarakA hai; kyoM ki isameM 'AzAtanAdoSa-pratikramaNa' dvArAntargata gurukI tetIsa AzAtanA saMbaMdhI " purao pakkhAsane" Adi tIna gAthAe~ ' devendrasUri ' kRta ' guruvaMdanabhASya 'kI haiM; aura ye devendrasUri terahavIM zatAbdImeM hue haiN| __ aMtameM ' ArAdhanA-patAkA 'kI pustakeM ikaTThI kara dene vAle munivarya zrI jasavijayajIkA upakAra mAnatA huA maiM isa lekhako yahIM samApta karatA huuN| [ 'jaina hitaiSI, disambara, I. sa. 1919 ]