Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMzakA eka acarcita caritakAvya DaoN0 devendrakumAra zAstrI apabhraMzake caritakAvyoMkI sudIrgha paramparA milatI hai, jisakA vikAsa prAkRta ke vikasanazIla paurANika kAvyoMse haA jAna par3atA hai| ina caritakAvyoMmeM mahApuruSake jIvana-vikAsakA varNana nibaddha milatA hai| niyojita ghaTanAoMmeM kramabaddhatA aura paurANika paramparAkA yatheSTa sanniveza hai| isalie lagabhaga sabhI caritakAvyoMkA zilpa samAna hai| AkArakI dRSTise hI nahIM sAhityika dRSTise bhI Alocya racanA mahAn hai / sampUrNa kAvya 13 sandhiyoMmeM nibaddha hai| aura isake racanAkAra hai-mahindU / unakI isa kRtikA nAma haisAMtiNAhacariu / apabhrazake isa acacita caritakAvyakA sarvaprathama paricaya paM0 paramAnandajI zAstrIne jaina grantha prazasti saMgrahameM nimnalikhita zabdoMmeM diyA thA 87vIM prazasti sAMtiNAhacariukI hai, jisake kartA kavi mahindu yA mahAcandra hai / prastuta granthameM 13 pariccheda haiM jinakI AnumAnika zloka saMkhyA pA~ca hajArake lagabhaga hai, jinameM jainiyoMke solahaveM tIrthakara zAntinAtha cakravartIkA caritra diyA huA hai / abhI taka yaha caritakAvya hastalikhita rUpameM eka aprakAzita racanA hai| isakI ekamAtra prati zrI di0 jaina sarasvatI bhaNDAra, dharmapurA, dillI meM upalabdha hai / yaha hastalikhita 153 patroMkI racanA hai| isakA antaraMga paricaya isa prakAra hai sarvaprathama jina-namaskArase kAvya prArambha hotA hai / namaskArameM caubIsoM tIrthaMkaroMko bandana kiyA gayA hai| tadanantara sarasvatIkI vandanA kI gayI hai| Atma-vinaya prakAzanake sAtha hI kavi apanI racanAke sambandhameM prakAza DAlatA huA kahatA hai ki maiMne kavi puSpadantake mahApurANake antargata zrI zAntinAtha tIrthakarakA yaha carita sunakara racanA kI hai| kai pupphayaMta siri maha purANu, taha majjhi Nisiumai guNaNihANu / cariyau siri saMtihu titthaNAhu / , aha NiviDu raiu guNagaNa athAhu / yahI nahIM, kavi Atma-vinaya prakaTa karatA huA kahatA hai ki kAbyake rUpameM jo kucha kaha rahA hU~ vaha tuccha buddhise / vAstavameM khalajanake samAna yaha ajJAnakA vistAra hai / usake hI zabdoMmeM bolijjai kavvaMkiya maeNa, mahu tucchabuddhi khalayaNa aeNa / tathA gaMbhIrabuddhi dullahu Na hoi, so tuccha buddhi sulahau Na joi / buhayaNahu ji ehu sahAu huMti, savvaha hiyayattaNu citavaMti / 1. paM0 paramAnanda jaina zAstrI : jaina-grantha prazasti-saMgraha, dillI, 1963, pR 0 123 160 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anantara sajjana-durjana varNana hai| durjana-varNanameM kavikI ukti hai ki jisa prakAra pittakA rogI sadA sabhI vastuoMmeM kar3avepanakA svAda letA hai isI prakAra durjana bhI madhura kAvyaracanAko rasahIna samajhate haiM / doSa dekhanA hI unakA svabhAva hai / dUsareke doSa dekhanemeM ve pizunasvabhAvake hote haiN| kavine pUrvavartI aneka kaviyoMkA ullekha kiyA hai| una kaviyoMke nAma haiM-akalaMka svAmI, pUjyapAda, indranandI, zrI nemicandra siddhAntacakravartI, caturmukha, svayambhU, puSpadanta, muni yazaHkIrti, paMDita raidhU, guNabhadrasUri, aura sahaNapAla / akalaMka sAmi siri pAyapUya, iMdAi mahAkai aTTa hUya / siri NemicaMda siddhatiyAI, siddha tasAra muNi Navivi taaii| caumuha suyaMbhu siri pupphayaMtu, sarasai NivAsu guNagaNa mahaMtu / jakitti muNIsaru jasaNi hANu, paMDiya raidhU kai guNa amANu / guNabhaddasUri guNabhadda ThANu, siri sahaNapAlu bahu buddhi jANu / parvakaviyoMke kIrtanake uparAnta kavi apanI ajJAnatAko spaSTa prakaTa karatA haA kahatA hai ki maiMne zabdanahIM dekhA, maiM kartA, karma aura kriyA nahIM jaantaa| mujhe jAti (chaMda), dhAtu aura sandhi tathA liMga evaM alaMkArakA jJAna bhI nahIM hai| kavi ke zabdoMmeM Nau diTThA Nau seviya suseya, bhaI saddasattha jANiya Na bheya / No kattA kaMmu Na kiriya jutti, Nau jAi dhAu Navi saMdhi utti / liMgAlaMkAru Na paya samatti, No vujjhiya mai ikkavi vihatti / jo amarakosu so muttiThANu, NANiu mai aNNu Na NAma mANu / NigghaMTu viyANiu vaNi gaiMdu, suchaMdi Na Dhoiu maNu maiMdu / piMgala suvaNNu taM vai rahiu, NANiu mai aNNu Na kovi gahiu / isaliye jJAnI jana isa kAvya-vyApArako dekhakara kopa na kareM ? yahA~para sahaja hI prazna uThatA hai ki jaba tuma ajJAnI ho aura isa kAvya-vyApArako jAnate-samajhate nahIM ho taba kAvya-racanA kyoM kara rahe ho ? racanAkArakA uttara hai jai diNayaru Nahi ujjou karai, tA kiM khujjoau Nau phurai / jai koila rasai sumahuravANi, kiM TiTTira hai tuNhaMtu ThANi / jai viyasai surahiya caMparAu, kiM Nau phUlai kiMsuya barAu / jai paDahu vivajjai gahiraNAu, tA iyaru ma vajjau tuccha bhAu / jai saravari gamai suhaMsu lIla, kiM Nau dhari paMgaNi bahu savIla / maNa mitta muyahi tuhu kAyaratta, kari jiNahu bhatti haya duvvarittu / - bahu viNau payAsivi sajjaNAha, kiM NhANa Nu kari khalayaNagaNAha / / arthAt yadi dinakara (sUrya) prakAza na kare to kyA khadyota (juganU) sphuraNa na kare ? yadi koyala sumadhura vANI meM AlApa bharatI haiM to kyA TiTaharI mauna rahe ? yadi campaka puSpa apanI surabhi cAroM ora prasArita karatA hai to kyA becArA TesUkA phala nahIM phUle ? yadi nagAr3e gambhIra nAda karate haiM to kyA anya vAdya vAdita na hoM ? yadi sarovarameM haMsa lIlA karate haiM to kyA dharake A~ganameM aneka savIla (abAbIla ?) pakSI krIDAe~ na kareM ? ityAdi / 21 itihAsa aura purAtattva : 161
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavine apane paricayake sambandhameM kucha bhI nahIM likhaa| kevala sandhike antake ullekhase yaha patA calatA hai ki ve illirAjake putra the| isI prakArase antima prazastise spaSTa rUpase jJAta hotA hai ki ve dillIke AsapAsake kisI gAMvake rahane vAle the| unhoMne isa kAvyakI racanA yoginIpura (dillI) ke zrAvaka vidvAn sAdhAraNa kI preraNAse kI thii| una dinoM dillIke siMhAsanapara zAhanazAha bAbarakA zAsana thaa| graMthakA racanA kAla vikrama saMvat 1587 hai| isa kAvya racanAkA graMtha pramANa lagabhaga 5000 kahA gayA hai| pA~ca sahasra zloka pramANase racanA adhika hI ho sakatIhai, kama nahIM hai| kyoMki teraha sandhiyoMkI racanA apane kAyameM kama nahIM hai| kAvyameM nibaddha teraha sandhiyoMmeM vaNita saMkSipta viSaya-vastu isa prakAra hai (1) prathama sandhimeM magadha dezake suprasiddha zAsaka rAjA zreNika aura unakI rAnI celanAkA varNana hai / rAjA zreNika apane yugake suvidita tIrthakara bhagavAna mahAvIrake samavasaraNa (dharma-sabhA) meM dharma-kathA sunaneke lie jAte haiN| ve bhagavAnakI vandanAkara gautama gaNadharase prazna pachate haiN| 12 kaDavakoMmeM samAhita prathama sandhimeM itanA hI varNana hai / (2) dUsarI sandhimeM vijayArtha parvatakA varNana, zrI arkakItikI mRkti-sAdhanAkA varNana tathA zrI vijayAMkakA upasarga-nivAraNa-varNana hai / isa sandhimeM kula 21 kaDavaka haiM / (3) tIsarI sandhimeM bhagavAn zAntinAthakI bhavAvalikA 23 kaDavakoMmeM varNana kiyA gayA hai / (4) caturtha sandhi 26 kaDavakoMmeM nibaddha hai| isameM bhagavAn zAntinAthake bhavAntarake balabhadrake janmakA varNana kiyA gayA hai| varNana bahata sundara hai| (5) pA~cavI sandhimeM 16 kaDavaka haiM / isameM vajrAyudha cakravartIkA varNana vistArase huA hai| (6) chaThI sandhi 25 kaDavakoMkI hai| zrI megharathakI solaha bhAvanAoMkI ArAdhanA aura sarvArthasiddhigamanakA varNana mukhya rUpase kiyA gayA hai| (7) sAtavIM sandhimeM bhI 25 kaDavaka haiN| isameM mukhyataH bhagavAn zAntinAthake janmAbhiSekakA varNana hai| (8) AThavIM sandhi 26 kaDavakoMkI hai| isameM bhagavAn zAntinAthake kaivalya prAptise lekara samavasaraNa-vibhUti-vistAra takakA varNana hai / (9) 27 kaDavakoMkI isa sandhimeM bhagavAn zAntinAthakI divya-dhvani evaM pravacana-varNana hai| (10) dasavIM sandhimeM kevala 20 kaDavaka haiN| isameM tiresaTha mahApuruSoMke caritrakA atyanta saMkSipta varNana hai| (11) 34 kaDavakoMkI yaha sandhi bhaugolika AyAmoMke varNanase bharita hai, jisameM kevala isa kSetrakA hI nahIM sAmAnya rUpase tInoM lokoMkA varNana hai| 1. Ayaha gaMthapamANu vi lakkhiu, te pAla sayaiM gaNi kaiya Na akkhiu / viNheNa vi UghA puttaeNa, bhUdeveNa vi guNamaNajueNa / lihiyAu citteNa vi sAvahANa, ihu gaMthu vivaha sara jAya bhANu / / vikkamarAyahu vavagaya kAlai, risivasu sara bhUya vi aMkAlai / * kattiya paDhama pakkhi paMcami diNi, huu paripuNNa vi uggaMtai iNi / / 162 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha -antya prazasti
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) 18 kaDavoMkI isa sandhimeM bhagavAn zAntinAthake dvArA varNita caritra athavA sadAcArakA varNana kiyA gayA hai / (13) antima terahavIM sandhimeM bhagavAn zAntinAthakA nirvANa-gamanakA varNana 17 kaDavakoMmeM nibaddha hai / isa prakAra isa kAvyakA varNya viSaya paurANika hai, jo lagabhaga sabhI paurANikatAse bharita racanAoM meM eka sA~cemeM racA gayA hai / isameM kathA vastu usI prakAra se sampAdita hai / usameM koI vizeSa antara parilakSita nahIM hotA / kathA-vastukI dRSTise bhale hI kAvya meM koI navInatA lakSita na ho, kintu kAvya- kalA aura zilpakI dRSTise yaha racanA vAstava meM mahattvapUrNa hai / AlocyamAna racanA apabhraMzake caritakAvyoMkI koTi kI hai / caritakAvya ke sabhI lakSaNa isa kRti meM parilakSita hote haiM / caritakAvya kathAkAvyase bhinna haiM / purANakI vikasanazIla pravRtti pUrNataH isa kAvya meM lakSita hotI hai / pratyeka sandhike ArambhameM sAdhAraNa nAmase aMkita saMskRta zloka bhI vividha chandoMmeM likhita milatA hai / jaise ki navIM sandhike ArambhameM va sulalitapadayuktA sarvadoSairvimuktA, jaDamatibhiragamyA muktimArge suramyA / jitamadanamadAnAM cAruvANI jinAnAM paracaritamayAnAM pAtu sAdhAraNAnAm / isI prakAra gyArahavIM sandhike Arambha meM ullikhita hai kanakamayagirIndre cArusiMhAsanasthaH pramuditasuravRndaiH snApito yaH payobhiH / sadizatu jinanAthaH sarvadA sarvakAmAnupacitazubharAzeH sAdhu sAdhAraNasya // 10 // jisa samaya zAntinAthake mAnasameM vairAgya bhAvanA hiloreM lene lagatI haiM aura ve ghara-dvAra chor3anekA vicAra karate haiM tabhI svargase lokAntika deva Ate haiM aura unheM sambodhate haiM / citai jiNavaruNiya maNi jAmavi, loyaMtI sura Agai tAmavi / jaya jayakAra karati Naviya sira, caMgau bhAviu tihuyaNa Nesara / ki bhagavan ! Apa tIrthakA pravartana karanevAle haiM aura bhavikajanoMke moha-andhakArako dUra karanevAle haiM / apabhraMza ke anya prabandhakAvyoMkI bhA~ti isa racanA meM bhI calate hue kathAnakake madhya prasaMgataH gItoM kI saMyojanA bhI huI hai / ye gIta kaI dRSTiyoMse mahattvapUrNa haiM / udAharaNa ke lie ai mahasattI vara paNNattI, mAruyagAmiNi kAmavi rUviNi / huyavaha thaMbhaNi NIruNisuMbhaNi, aMdhIkaraNI Ayahu haraNI / sayalapavesiNi aviAvesiNi, appaDigAmiNi vivihavibhAsiNi / pAsavi cheyaNi gahaNIroyaNi, valaNiddhADaNi maMDaNi tADaNi / mukkaravAlI bhImakarAlI, avirala pahayari vijjula calayari / devi pahAvas ariNiTThAvara, lahuvara maMgI bhUmi vibhaMgI / 1. kathAkAvya aura caritakAvyameM antara jAnaneke lie lekhakakA zodhaprabandha draSTavya hai - 'bhavisayattakahA tathA apabhraMza kathA - kAvya', pR0 76-79 / 2. titthapavattaNu karahi bhaDArA, bhaviyahaM pheDahi mohaMdhArA / gaya loyaMtiya ema kaheviNu, tA jiNavariNa bharahu ghara deviNu / sandhi 9, kaDavaka 16 / itihAsa aura purAtattva : 163
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka anya prakArake gItakA nidarzana hai sarovaraM paphuTa kaMjareNa piMjaraM, samIyaraM sagajja ubhaDaM susAyaraM / varaM suAsaNaM mayAri rUva bhIsayaM, saraM mayaMsa dittayaM sudeva gehayaM / ahiMda maMdiraM suloyaNitta suMdaraM, pakaMtti juttayaM suraNNa saMcayaM varaM / Na titti iMdhaNaM huyAsaNaM pattiyaM, adhUmajAla devamagguNaM gilaMtayaM / eka anya rAgakA gIta paThanIya hai hullaru suravai maNa raMjieNa, hullaru uvasagga vihaMjieNa / hullaru muNimaNa saMtosieNa, hullaru bhaviyaNa gaNa posieNa / hullaru tilloyahu vihiya seva, hullaru Ihiya daya vigaya leva / 8,2 isa prakArake anya gItoMse bhI bharita yaha kAvya sAhityakA pUrNa Ananda pradAna karatA hai| eka to apabhraMza bhASAmeM aura vizeSakara isa bhASAmeM race gaye gItoMmeM balAghAtAtmaka pravRtti lakSita hotI hai| Aja taka kisI bhI bhASAzAstrI tathA apabhraMzake vidvAnkA dhyAna isa ora nahIM gayA hai| kintu apabhraMzake lagabhaga sabhI kAvyoMmeM sAmAnyarUpase yaha pravRtti lakSita hotI hai| udAharaNa ke lie ikke vullAviu mukkhagAmi, ikke vihasAviu bhuvaNasAmi / ikkeM galihAru vilaMviyau, ikke muheNa muhu cuMviyau / kintu balAghAta udAtta na hokara kiMcit manda hai| isI prakArakA anya udAharaNa hai suya siridattA jaNiya pahillI, paMgu kuMTi aNNikka ghillii| puNu vahirI kaNNa Na suNai vAya, puNu chaTThI khujjiya putti jAya / tathA-- ArAhivi solahakAraNAi, je sivamaMdiri ArohaNAi / tillokkacakka saMkhohaNAi, saMpuNNa taveM ajjiya viseNa / evam-- je? bahala vArisa jANijjahu, mAhahu siya terasi mANijjahu / jeTThahu bahala cauddasi jANahu, paisAhahu siya paDiva pamANahu / maggasirahaM diya caudasi jANiyA, puNu eyArasi jiNavara kaanniyaa| saMgItAtmaka tAla aura layase samanvita pada-racanA dekhate hI banatI hai / yathA-- jharaMti dANa vAri luddha matta bhiMgayaM, Nirikkha esu daMti veyadaMta saMgayaM / aladdha jujjhu DhikkaraMtu seyavaNNayaM, gharammi maMda saMpavissamANu govayaM / paunbhiyaM kama calaM va piMgaloyaNaM, vibhA suraMdhu laMtakaMva kesaraM ghaNaM / saNaMkaraM tuyaMtu saMtu laMba jIhayaM, pakovayaM palittu picchae susIhayaM / kAvya bhAva aura bhASAke sarvathA anukUla hai / bhAvoMke anusAra hI bhASAkA prayoga dRSTigata hotA hai| phira bhI, bhASA prasAda guNase yukta tathA prasaMgAnukUla hai / jaise ki-- kAlANali appau kiNi Nihitta, AsIvisu keNa kareNa chittu / suragiri visANu kiNi moDiyau, jamamahisasiMgu kiNi toddiyu| jo mahu vimANa thaMbhaNu karei, so Nicchaya mahu hatthe marei / 164 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMgataH amarSa saMcArI bhAva vibhAvase saMyukta hokara roSake Avegake sAtha vIra rasakA sphuraNa kara rahA hai / isI prakAra anya rasoMse yukta hone para bhI racanA zAntarasa kI hai| AlocyamAna kAvyameM kaI sundara varNana haiN| prastuta hai magadha dezakA varNana--jahA~ para sarovara kamalanAloMse suzobhita haiM, zreSTha hAthI jahA~ para saMcAra karate haiM aura rAjahaMza ur3AneM bharate haiM / jahA~ para krIr3Agiri rati-rasakA nidhAna hai aura deva-mithuna jahA~ para latA-maNDapoMmeM krIr3AeM kiyA karate haiN| jalavAhinI saritA jahA~ para atizaya jala-pravAhake sAtha bahatI hai mAno kAminI-kula patiyoM ke sAtha vicaraNa karatA ho / jahA~ para nandana-bana phala-phUloMse bharita hai mAno bhU-kAminI ghane yauvanase suzobhita ho rahI ho / jahA~ke go-kuloMmeM gAyoMke stanoMse dugdha jhara rahA hai aura capala bachar3e apanI pUcha uThAkara dugdha-pAna kara rahe haiN| kavike zabdoMmeM-- tahu majjhi surammau magahadesu, mahikAmiNi kiu NaM divvavesu / jahi saravara sohahi sAraNAla, gayavara Dohiya uDDiya marAla / jahi kIlAgiri rairasa ANihaNa, laimaMDavi kIlira devamihuNa / jalavAhiNi gaNu jalu vahalu vahai, NaM kAmiNiulu paisaMgu gahai / jahi NaMdaNavaNa phulliya phallAiM, NaM bhakAmiNi javvaNa ghaNAi / jahi gouli gohaNu paya khiraMti, kari puccha cavala vacchA pivaMti / (1,7) isI prakAra svayaMvara-maNDapameM sulocanAke dvArA meghezvarake kaNThameM jayamAlA nikSipta karane para arkakIrti roSake sAtha uTha khar3A hotA hai, meghezvara bhI darpake sAtha yuddha ke lie uTha baiThatA hai / ghamAsAna yuddha hotA hai / yuddhakA citra hai akkakittimaNu duvaNaha cAliu, duvaNu vi katthaNa caMgau bhaaliu| tiyarayaNa samANI eha kaNNa, sAmihi suu mui kulei aNNa / tA jAiu saMgaru ai raud, udiu mehesaru veri madu / bahu Naravara tajjiya vANasaMdhi, ravi kitti layau jIvaMtu vaMdhi / (2,19) vastutaH ukta paMktiyoMmeM yuddhakA varNana na hokara usakI taiyArIkA ullekha mAtra hai| par3hane para yaha lagatA hai ki aba jama kara yuddha hogA, kintu kavi kucha hI paMktiyoMmeM yuddhottara sthitikA varNana bhI sAthameM kara detA hai / isakA kAraNa yahI hai ki kathAnakameM gatizIlatA nahIM hai| bahata hI ba~dhI haI bAteM kavike sAmane haiM, jinakA sAhityake rUpameM prastutIkaraNa karanA kavikA uddezya pratIta hotA hai| ataeva vastugata vividha AyAmoMkA bhalI-bhAMti citraNa nahIM ho sakA hai| kintu isakA yaha bhI artha nahIM hai ki racanAmeM mArmika sthala nahIM haiN| parantu kama avazya haiN| kAvyake varNanoMmeM jahAM-tahA~ loka-tattvoMkA sahaja sphuraNa parilakSita hotA hai| udAharaNake lie-- jahA~ para nadiyA~ kulaTA nArIke samAna vakra gatise bahanevAlI haiM, nikaTake gA~va itane pAsa hai ki murgA ur3akara eka gA~vase dUsare gA~vameM saralatAse pahu~ca sakatA hai| jahA~ke sarovaroMmeM vizAla netroMkI samatA karanevAle bar3e-pattoMse yukta kamala vikasita the| jahA~ para godhana, gorasa Adise samRddhi-sampanna haiN| aura jahA~ para vikhyAta udyAna-vana Adi hai| jahA~kA kSetra anna-jala Adise paripUrNa honeke kAraNa sadA sukhadAyaka hai| kavike hI zabdoM meM itihAsa aura purAtattva : 165
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahi tIriNi gaNukulaTA samANu, jahi vasahi gAma kukkuDa uDANa : jahi sarasa kamala kamalavisalacchi, jahi govAsagohaNa gohaNa savacchi / ujjANa savaNavaNa jahi savikkha, jahi khitta sakaNajala jalasahakkha / jahi Nicca vahei cautthu kAlu, tahu desahu vaNNaNu ko susAlu / (5,1) racanA prAsAdika aura sAlaMkArika hai / bhASAkI dRSTise racanAmeM kriyApadoMkI tathA kRdantoMkI pracuratA hai, jo hindI bhASAyugIna pravRttikI dyotaka hai / kucha naye zabda isa prakAra hai ulhasita-ullasita (9,12) TAlaNu-kampita honA, apane sthAnase haTanA (9,10) ujjAlaNu-ujAlA karanA, prakAzita karanA (9,10) saMDu (SaNDa, saM0)-samUha (9,9) dasamau kamalasaMDu kara dala ujjalu / (9,9) kucchiu-kutsita (9,3) chika (?) saMgharahi chika jaM bhAieNa / (9,3) tahi-tahIM, vahIM (9,4) koi Na rAu raMku tahi dIsai (9,4) siya caMdakati sundara muheNa, ujjala cAmIyara kucueNa / (9,2) girivarasundara maNahara ghaNehi, kaMdalavilAsa vAhullaehi / (9,2) khaDa (SaD, saM0)-chaha (8,26) tappara-tatpara (8,24) maNuyatiriya jiNasevaNa-tappara / (8,24) isa prakAra bhASA (balAghAta, nAda-yojanA, naye zabdoMkA prayoga ), prasAda zailI tathA gItAdi saMyojanA AdikI dRSTise ukta racanA mahattvapUrNa hai| isa adhyayanase yaha bhI spaSTa hotA hai ki chaThI zatAbdI taka anavacchinna rUpase apabhrazake prabandhakAvyoMkI paramparA pracalita rahI hai, jisameM kAvyAtmaka vidhAke rUpoMmeM kathAkAvya aura caritakAvya jaisI svatantra vidhAeM bhI janavizruta rahI haiN| abhI taka sAMskRtika dRSTise bhI isa prakArakI racanAoMkA adhyayana nahIM kiyA gayA hai| ataH isa ora bhI vidvAnoMkA dhyAna jAnA caahie| 166 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha