Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMza bhAratI - 8 navambara, 1996 59 apabhraMza sAhitya aura usakI kRtiyA~ - pro. DaoN. saMjIva pracaMDiyA bhAratIya Arya bhASA ke vikAsa kI jo avasthA apabhraMza nAma se jAnI jAtI hai usake lie prAcIna saMskRta granthoM meM apabhraSTa aura apabhraMza tathA prAkRta meM avabbhaMza, avahaMsa, avahattha, avahaTTha, avahaTha Adi nAma milate haiM / ' Aja se lagabhaga 94 sAla pahile san 1902 I. meM jarmana vidvAna pizela ne apanA pahilA saMgraha 'mATe riyAliena tsurakeMTa nisa Desa apabhraMza' taiyAra kiyA jisameM unhoMne hemacandra prAkRta - vyAkaraNa ke sabhI apabhraMza chaMdoM ke atirikta paiMtIsa padya aura jodd'e| isI prakAra san 1918 I. meM jarmana ke hI yAkovI ne kavi dhanapAla racita 'bhavisayatta-kahA' kA sampAdana kiyA / vAstava meM ye loga 'apabhraMza sAhitya' ko zodha-khoja kI dRSTi se ubhArakara lAne meM sahAyaka hue haiN| isa dRSTi se zrI jinavijaya muni kA kArya vizeSa mahattva kA hai| unhoMne puSpadaMta kA mahApurANa, svayaMbhUkRta paumacariu, harivaMzapurANa Adi kA saphala sampAdana kiyA thaa| isI prakAra pro. hIrAlAla jaina kAraMjA jaina bhaMDAra ko jhAr3a-buhAra kara jasaharacariu, NAyakumAracariu, karakaMDacariu, pAhuDadohA Adi graMthoM ko prakAza meM lAye / mANikkarAja - sAmAnya rUpa se apabhraMza sAhitya kI jJAta pustakoM kI saMkSipta kintu akArAdi krama meM sUcI dI jA sakatI hai jisase apabhraMza sAhitya kA sAhityika kRtiyoM kI dRSTi se paricaya prApta ho sake / yathA - a amarasena- carita
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 apabhraMza bhAratI-8 neminAtha carita neminAtha phAga neminAtha rAsa dAmodara - lakSmaNa deva - rAjazekhara sUri (saM. 1371 vi.) jinaprabha sUri padmacaritra/paumacariu padmapurANa padmazrI caritra paramAtmaprakAza pAMDavapurANa pArzvanAtha caritra pArzvanAtha janmAbhiSeka pArzvanAtha purANa purANa sAra svayaMbhU aura tribhuvana raidhU dhAhila (saMvat 1191 vi.) yogIndra yaza:kIrti vinayacandra sUri - jinaprabha sUri raidhU padmakIrti zrI candra muni raidhU merutuMga (saMvat 1361 vi.) - pradyumna carita prabandha cintAmaNi (aMzata: apabhraMza) balabhadra carita bArahakhar3I dohA bAhubali rAsa - raidhU mahAcanda - zAlibhadra sUri bhavissayatta kahA bhavya kuTumba bhavya-caritra bhAvanA kulaka bhAvanA saMdhi dhanavAla - jinaprabha sUri - jinaprabha sUri jinaprabha sUri jayadeva (saMvat 1606 vi.) saMvat (1297 vi.) madanarekhA carita malaya sUri-stuti mallinAtha carita mahAvIra carita mahAvIra stotra muni candrasUra-stuti munisuvrata svAmi stotra jinaprabha sUri - jinezvara sUri ke ziSya deva sUri - jinaprabha sUri
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMza bhAratI -8 bi meghezvara carita moharAja vijaya raidhU jinaprabha sUri - puSpadaMta yazodhara caritra (jasahara cariu) yugAdi jinacaritra kulaka yogasAra - jinaprabha sUri - yogIndu zruti kIrti jinavallabha sUri jinaprabha sUri (saMvat 1316 vi.) jayamitra raidhU tejapAla jinaprabha sUri vardhamAna sUri mahezvara sUri tejapAla amarakIrti (saMvat 1274 vi.) narasena vRddhanavakAra vajrasvAmI caritra varddhamAna kAvya (zreNika caritra) varddhamAna caritra varAMga caritra viveka kulaka vIra jina pAraNaka za/Sa/sa saMyama maMjarI saMbhavanAtha carita SaTkarmApadeza zrIpAla carita zrIpAla carita zrAvakAcAra zIla saMdhi zAlibhadrakakkA zAMtinAtha caritra saMdeza rAsaka sanmati jina caritra sukumAla svAmi carita sudarzana caritra subhadrA caritra sthUlabhadra phAga siddha hema zabdAnuzAsana (saMkalita apabhraMza chaMda) raidhU devasena Izvara gaNi padma zubhakIrti abdula rahamAna raidhU puSpabhadra (pUrNabhadra) nayanandinI/nayanandina (saMvat 1100 vi.) abhayagaNi (saMvat 1161 vi.) jinapadma sUri (1257 vi.) hemacanda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMza bhAratI-8 jinaprabha sUri anAtha saMdhi ananta vrata kathAnaka anjanAsundarI kathA antaraMga rAsa antaraMga vivAha antaraMga saMdhi jinaprabha sUri jinaprabha sUri ratnaprabha sUri (saMvat 1362 vi.) vIra - siMhasena (raidhU) ArAdhanA-sAra AdipurANa (meghezvara carita) AdinAtha phAga Atma-saMbodhana - puSpadaMta - jinaprabha sUri upadezaka kulaka - devasUri RSabhajina-stuti raidhU - kanakAmara muni - zrI candra (saMvat 941-946) -- jinadatta sUri brAuna dvArA sampAdita karakaMDacariu karakaMDacariu kathAkoSa (kathAkoza) kalAsvarUpa kulaka kAlikAcArya kathA (atthi iheva jambU) (aMzata: apabhraMza) kuvalayamAlA-kahA (aMzataH apabhraMza) kumArapAla-pratibodha (aMzataH apabhraMza) __ - udyotana sUri (saM. 835 vi.) - somaprabha sUri (saMvat 1241 vi.) candraprabhacariu candraprabhacariu caityaparipATI carcarI carcarI carcarI yaza:kIrti dAmodara jinaprabha sUri - jinadatta sUri solaNa jinaprabha sUri
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMza bhAratI -8 61 - jayati huaNa jayakumAra-caritra jambUsvAmI-caritra jambUcaritra jambUsvAmI rAsA jina rAtri-kathA jina-mahimA jinadatta-caritra jina janma-maha jIvAnuzAsti saMdhi abhayadeva sUri (saMvat 1119 vi.) raidhU brahmadeva sena sAgaradatta (saMvat 1060 vi.) vIra (saMvat 1299 vi.) dharmasUri (saMvat 1266 vi.) narasena jinaprabha sUri raidhU jinaprabha sUri narasena - puSpadaMta triSaSThi - mahApuruSa guNAlaMkAra (mahApurANa) daGgaDa dazalakSaNa jayamAlA dAnAdI (dAnAdi) kulaka dohAkoza dohAkoza dohAnuprekSA dohApAhuNa/dohApAhuDa dohA mAtRkA - siMhasena (raidhU) pradyumna kANha saraha lakSmIcandra rAmasiMha dharmasUri stuti dharmAdharma kulaka dharmAdharma vicAra - jinaprabha sUri - jinaprabha sUri - puSpadaMta mANikka rAja navakAra phala kulaka nAgakumAra cariu nAgakumAra carita nirdoSa saptamI kathA neminAtha janmAbhiSeka neminAtha caupaI neminAtha cariu jinaprabha sUri vinayacandra sUri (saMvat 1257 vi.) haribhadra sUri (8vIM se 12vIM zatAbdi ke lagabhaga)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMza bhAratI -8 harivaMza purANa - raidhU - svayaMbhU aura tribhuvana - zrutikIrti yadyapi uparyukta sUcI apabhraMza sAhitya ko sampUrNa nahIM darzAtI tathApi inase isa sAhitya kI sAmAnya sthiti kA AbhAsa lagAyA jA sakatA hai| saMdhi, kulaka, caupaI, ArAdhanA, rAsa, caoNsara, phAga, stuti, stotra, kathA, carita, purANa Adi vividha vidhAoM meM mAnava jIvana aura jagat kI aneka bhAvanAoM aura vicAroM ko saphalatApUrvaka isa sAhitya ne ukerA hai / isa dRSTi se kucheka udAharaNa yahA~ diye jA sakate haiM - sAmANa bhAsa chuDu mA vihauDa / chuDu Agama - juti kiM pighaDau // chuDu hoti suhAsiya - vayaNAi / gAmella - bhAsa prihrnnaaii|| tapaNu viyaktira timira - dhammilu parilha sira / tAraya-vasaNa kalamalaMta tarU sihara pakkhiya // parisaMdira kusuma-mahu-viMdu misiNae paI vaDukkhiya // zrAvaNi saravaNi kaMDuya mehu gajjai, viri hini jhijjai dehu / nemihi viNu sahi sahiyai ke vaM / bhrAdravi bhariyA sarapikkhevi sakaruNa roai rAjala devi / / kavi vesa ciMtar3a gae - suNNA / ye thaNa eyahoNahahiM Na miNNA / kAvi vesa ciMtai kiM vaDhiya / NIlAlaya eeNa na kiDDiya // maNu miliyau paramesaraho, paramesara ji maNassa / viNi vi samarasi hui rahiya, puMja caDAvau~ kassa // jo paramappA so ji hau~, jo hau~ so paramappa / 5. 1. apabhraMSTaM tRtIyaM ca tadanantaMnarAdhipa, khaNDa 3, adhyAya 33; de. kiM. ci avabhaMsa- ka A dA ....." alpheDa mAsTara - BSOASXIII.2 meM uddhRt| maMgalakalaza, 394, sarvodaya nagara AgarA roDa, alIgar3ha - 202001