Book Title: Apbhramsa Kavyatrayi Ek Anushilan Author(s): Devendramuni Shastri Publisher: Z_Manidhari_Jinchandrasuri_Ashtam_Shatabdi_Smruti_Granth_012019.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/210074/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMzakAvyatrayo : eka anuzIlana [le0 DaoN0 devendrakumAra zAstrI ] yugapradhAnAcArya jinavallabhasUrijI ke paTTadhara, kharatara- nimitta racI gii| zrIjinapAlopAdhyAya ke dvArA vihita gaccha ke paramaguru evaM bahuzruta vidvAn kavi zrIjinadattasUri vRtti se yaha spaSTa hai ki isa carcarI kI racanA kharataragaccha ke prasiddha AcArya the| yata: -.. vAgjaDadeza ke pramukha bha0 dharmanAtha ke jinAlaya vyAghrapura etatkule zrIjinavallabhAkhyo gurustataH shriijincndrsuuriH| meM zrIjinadattasUri dvArA kI gayI thii| zrojinavallabhasUri supUrvasUristadanukrameNa babhUva varyo bahulestapobhiH // kA smaraNa do vizeSaNoM ke sAtha kiyA gayA hai-apabhraMzakAvyatrayI, pR0 35 ___ jugapavarAgamasUrihi guNigaNadullahaha / unhoMne kevala saMskRta aura prAkRta bhASA meM hI nahIM apabhraMza bhASA meM bhI aneka granthoM kI racanA kara yugapravara tathA AgamasUri zrIjinavallabhasUri kA smaraNa bhAratIya sAhitya ke bhANDAra ko atyanta samRddha kiyaa| bahuvidha kiyA gayA hai / vastutaH apabhraMza lokabhASA hone unakA janma gurjara deza meM dhavalakkapura meM vi0 saM0 1132 ke kAraNa guru-stutiyA~ isa bhASA meM likhI jAtI thiiN| meM huA thaa| ve hamar3a jAti ke vaNika the| vi0 saM0 apabhraza meM carcaro yA gIta likhe jAne ke do mukhya kAraNa 1141 meM unhoMne dIkSA dhAraNa kI thI aura vi0 the-loka pracalita zailI meM bhAvoM kI abhivyakti tathA jana saM0 1966 meM ve sUri-pada ko prApta hue the| apabhraza sAdhAraNa kI samajha meM Ane vAlI bolI kA prayoga / bhASA meM racI huI unakI tIna kAvya-kRtiyA~ parilakSita abhI khoja karate samaya lekhaka ko cittaur3agar3ha se zrIjinavahotI hai| ye tInoM racanAeM TIkA sahita 'apabhrazakA- llabhasUri ke gIta apabhraMza bhASA meM likhe hue mile haiN| isa vyatrayI' meM-saMkalita haiN| apabhraMzakAvyatrayI kA sampAdana racanA se yaha bhI patA calatA hai ki zrIjinadattasUri kI bar3odA ke prasiddha jainapaNDita zrIlAlacandra bhagavAnadAsa gAMdhI kavitvazakti guru paramparA se prApta huI thii| unakA kathana ne suyogya rIti se kiyA aura jisakA prakAzana san 1927 hai-loka meM kavi kAlidAsa kI racanAoM kA varNana kiyA meM oriyanTala insTITyUTa, bar3audA se grantha kramAMka 37 ke jAtA hai| kintu vaha tabhI taka hai jaba taka kavi jinavallabha antargata gAyakavAr3a oriyaNTala sIrija meM ho cukA hai| ko nahIM sunaa| isI prakAra sukavi vAkpatirAja kI atyaMta kA nahA sunaa| isA prakAra sukA apabhraMza bhASA meM race gaye zrImajinadattasUri ke gnantha prasiddhi hai, kintu vaha bhI jinavallabha ke Age phokI par3a nimnalikhita haiM jAtI hai| anya aneka sukavi unake kAvyAmRta ke lobhI 1. carcarI 2. upadezarasAyanarAsa 3. kAlasvarUpakulakam inakI samatA nahIM kara pAte / jo siddhAnta ke jAnakAra carcarI 47 patroM kI laghu tathA sundara racanA hai| haiM ve unakA nAma sunakara hI santuSTa ho jAte haiM / isaliye lokabhASA tathA zailI meM yaha racanA nRtyapUrvaka gAna karane lokapravAha se bacakara kumArga ko chor3a kara satmArga meM laganA ke lie pUjya guru zrIjinavallabhasUri ke guNoM kI stuti ke cAhiye / yathA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 171 ] parihari loyapavAhu payaTTiu vilivisau tAlarAsaka evaM vividha vAdya-dhvaniyoM kA bhA vAdana hotA pArataMti sahu. jeNa nihoDi kumaggasau / thaa| vividha prakAra se loga apane bhakti-bhAvoM ko pradadasiNa jeNa dusaMgha-susaMghaha aMtarau zita karate the| kavi kA kathana hai--jina mandiroM meM vamANajiNatitthaha kiyau nirantarau // 10 // ucita stuti aura stotra par3he jAte the, jo jinasiddhAntoM ke dUsarI racanA upadeza (dharma) rasAyanarAsa hai| isa para anukula hote the / zraddhAbharita hone para bhI rAta meM tAlabhI zrIjinapAlopAdhyAya kI vRtti milatI hai| yaha paddha- rAsaka pradarzita nahIM hotA thaa| dina meM bhI mahilAyeM puruSoM r3iyAbandha racanA hai| vRtti se spaSTa hai ki kavi ne loka- ke sAtha laguDarAsa nahIM khelatI thiiN| pravAha ke viveka ko jAgrata karane ke hetu sadguru svarUpa, uciya thutti thuyapADha paDhijjahiM caitya vidhivizeSa, tathA dharmarasAyanarAsa kI racanA kii| je siddha tihiM sahu saMdhijjahiM / sadguru ke sambandha meM usake lakSaNoM kA nirdeza karatA huA tAlArAsu vi diti na rayaNihiM kavi kahatA hai divasi vi lauDArasu saha~ purisihi // 6 // suguru su vuccai saccau bhAsai dhArmika loga kevala nATakoM meM nRtya karate the aura cakravartI paraparivAyi niyaru jasu nAsai / bharata tathA sagara ke abhiniSkramaNa kA evaM anya cakravartI savvi jIva jiva appau rakkhai caritoM kA pradarzana karate the| mukkhu maggu pucchiyau ju akkhai // 4 // dhammiya nADaya para naccijja hiM arthAt jo saca bolatA hai use suguru kahate haiN| jisa bharahasagaranikkhamaNa kahijjahi / ke vacanoM ko sunakara anya vAdiyoM kA bhaya naSTa ho jAtA cakkavaTibalarAyahaM cariyaI hai, sabhI jIvoM kI rakSA apanI rakSA kI bhAMti karane lagate navivi aMti haMti pavvaiyaI // 37 // haiM aura mokSa-mArga ke pUchane para jo sabhI ko batalAtA hai isa prakAra kavi ne yaha batAyA hai ki ina vividha rAsoM, vaha sugaru hai| tathA nRtya-gAnoM kA abhiprAya manoraMjana na hokara anta meM ___ jo jinavacanoM ko jyoM kA tyoM jAnatA hai. dravya vairAgya-bhAvanA kI abhivyaMjanA rahI hai / ataeva mAghamAlA kSetra, kAla aura bhAva ko bhI jAnatA hai aura unake ana- jalakrIr3A tathA jhUlA-pAlanA tInoM jinAlaya meM karanA sAra vartana bhI karAtA hai tathA unmArga meM jAte hue logoM niSiddha hai| ghara para kiye jAne vAle kArya bhI jina-maMdira ko rokatA hai (vaha suguru hai)| meM karanA ucita nahIM hai| jo jiNavayaNu jahaTThiu jANai mAhamAla - jalakolaMdolaya davvu khitu kAlu vi pariyANai / tivi ajutta na karati guNAlaya / jo ussaggavavAya vi kArai bali atthamiyai diNayari na dharahi ummaggiNa jaNu jaMtau vArai // 5 // gharakajjaI puNa jiNahari na karahiM // 36 // isa racanA meM kula 80 padya haiM / kavi ke yuga meM mAghamAlA lokavyavahAra ke sambandha meM una ke vicAra the-ki jo jalakrIr3A, laguDarAsa tathA vividha nRtya-gAnoM kA caityagRhoM beTA-beTiyoM ko paraNAte haiM ve samAnadharma vAle gharoM meM meM vizeSa pracAra thaa| mandiroM meM nATaka bhI khele jAte the| vivAha racate haiN| kyoki yadi vimata vAloM ke ghara Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 176 ] sambandha kiyA jAtA hai to nizcaya se samyaktva kI hAni kavi kA yaha kathana kitanA sundara hai ki yaha saMsAra dhatUre ke hotI hai| AcArya zrI kA yaha bhI kathana hai ki alpa dhana usa sapheda phUla ke samAna sundara tathA AkarSita karane vAlA se hI saMsAra ke sAvadya kArya sampanna ho jAte haiN| dhana hai, jo paudhe meM lagA huA manohara lagatA hai / kintu jaba kevala manuSya ke kuTumba ke nirvAha kA sAdhana hai| ataeva usakA rasa piyA jAtA hai taba saba sUnA lagatA hai| manuSya dhArmika kAryo meM dhana kA sadupayoga kara sabhyakttva kI prApti kA AyuSya thor3A hai / ataeva gurubhakti kara manuSyajanma kA prayatna karanA caahiye| samyaktva kI prApti pratikramaNa, saphala banAnA caahie| vandanA, navakAra ko sajjhAya Adi se hotI hai| unake ho jahiM dhari baMdhu juya juya dIsai zabdoM meM taM gharu paDai vahaMtu na dosai / paDikamaNaha vaMdaNai AullI jaM daDhabaMdhu gehu taM baliyau cita dharaMti karei abhullI jaDi bhijjaMtau sesau galiu // 26 // arthAta jisa ghara meM bAndhava alaga-alaga dikhalAI tAsu suTachu sammatu vi raayi||1|| apabhraMza kI tIsarI racanA kAlasvarUpakUlakama hai| yadyapi par3ate haiM vaha ghara naSTa ho jAtA hai| jisa prakAra se bandhu bAndhavoM ke eka ghara se alaga-alaga ho jAne para vaha ghara yaha battIsa chandoM meM nibaddha laghu racanA hai, kintu viSaya aura bhAvoM kI dRSTi se yaha sazakta racanA hai| jana sAmAnya ke / phUTa jAtA hai usI prakAra saMyamI janoM se rahita ghara bho lie yaha racanA atyanta upayogI hai| racanA sarala aura vinaSTa ho jAtA hai / dRr3habandha hone para bhI jisa ghara ko noMva meM pAnI ho vaha gala kara naSTa ho jAtA hai / ataeva bhAvapUrNa hai| isapara sUraprabha upAdhyAya kI likhI huI vRtti bho sAtha meM prakAzita hai| laukika samRddhi prApta karanA ho to ghara ko buhArI kI bhA~ti bA~dhanA caahie| yadi buhArI kA eka-eka tinakA manuSya janma ke saphala na hone kA kAraNa batAtA huA alaga-alaga kara diyA jAye to phira usase kaise buhArA kavi kahatA hai-yaha jana moha kI nIMda meM so rahA hai. kabhI jA sakatA hai? jAgatA hI nahIM hai| mohanIMda meM se uThe binA yaha zivamArga meM nahIM laga sakatA / yadi kisI sukhakara upAya se koI kajau karai buhArI baddho garu use jagAtA hai to usake vacana use acche nahIM lgte| sohai geha karei smiddhii| mohanidda jaNa suttu na jaggai jai puNa sA vi juyaM jaya kijai tiNa uTi Thavi sivamaggi na lggi| tA kiM kaja tIe sAhijai // 27 // jai suhatthu ku vi guru jaggAvai yugapravara AcArya jinadattasUrijo ke paTTadhara ziSya tu vi tavvayaNu tAsu navi bhAvai // 5 // maNidhArI zrIjinacandrasUri ke aSTamazatAbdI samAroha ke jisa prakAra hindI bhASA meM nirguNa santoM ne sira muMDA lene zubha sandeza ke rUpa meM Aja bhI unake ve vacana atyanta mahamAtra kA niSedha kiyA hai usI prakAra AcArya jinadattasUri tvaparNa tathA preraNAdAyaka haiM ki hama sabako ( sabhI samprabhI kahate haiM ki loka meM bahuta se sAdhu sanyAsI muNDita dAyoM ko) aba eka juTa hokara buhAro kI bhA~ti jinazAsana dikhalAI par3ate haiM, kintu unameM rAga dveSa bharapUra vilasita ke eka satra meM baMdha jAnA cAhie, tAki mAnavatA evaM dharma hai| isI prakAra bahuta se zAstra par3hate haiM, unakA nirvacana kI adhika se adhika sevA ho sake / tathA vyAkhyAna karate haiM, kintu paramArtha nahIM jAnate haiN| patAunake zabda haiMbahu ya loya luMciyasira dosahiM DaoN. devendrakumAra zAstrI, ema0 e0, para rAgaddo sihi sahu~ vilasahiM / pI-eca. DI0, paDhahiM guNahi satyai vakkhANahi zAsakIya snAtakottara mahAvidyAlaya, pari paramatthu titthu su na jANahi // 7 // nImaca (mandasaura) ma. prA