Book Title: Adarsh Shraman Jivan ka Swarup
Author(s): Sagarmal Jain
Publisher: Z_Jinvani_Guru_Garima_evam_Shraman_Jivan_Visheshank_003844.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229974/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 215 Adarza zramaNa-jIvana kA svarUpa pro. sAgaramala jaina eka Adarza jaina zramaNa ke svarUpa ko prastuta karate hue isa Alekha meM DaoN. sAgaramala jI ne bauddha zramaNa kI vizeSatAoM se bhI paricita karAyA hai tathA jaina zramaNAcAra kI kaThoratA, nivRttiparakatA Adi ke kAraNa uThane vAle AkSepoM kA sundara evaM tArkika nirAkaraNa kiyA hai| bauddha zramaNa-paramparA kI apekSA jaina zramaNa-paramparA kI zreSThatA ke sAtha unhoMne samAja meM | naitika-vyavasthA heta unakI bhUmikA kA mahattva pratipAdita kiyA hai|-smpaadk Adarza jaina-zramaNa kA svarUpa buddhimAna puruSoM ke upadeza se athavA anya kisI nimitta se gRhasthAzrama ko chor3akara jo tyAgI bhikSu sadaiva jJAnI mahApuruSoM ke vacanoM meM lIna rahatA hai, unakI AjJAnusAra hI AcaraNa karatA hai, nitya citta ko samAdhi meM lagAtA hai, striyoM ke mohajAla meM nahIM pha~satA aura vamana kie hue bhogoM ko phira bhogane kI icchA nahIM karatA, vahI Adarza bhikSu hai| jo sAdhu jJAtaputra bhagavAn mahAvIra ke uttama vacanoM meM ruci rakhate hue sUkSma tathA sthUla- donoM prakAra ke SaT jIvanikAyoM (pratyeka prANisamUha) ko Atmavat mAnatA hai, pA~ca mahAvratoM kA dhAraka hotA hai aura pAMca prakAra ke pApAcAroM (mithyAtva, avrata, pramAda, kaSAya tathA azubhayoga ke vyApAra) se rahita hotA hai, vahI Adarza sAdhu hai| jo jJAnI sAdhu, krodha, mAna, mAyA aura lobha kA sadaiva vamana karatA rahatA hai, jJAnI puruSoM ke vacanoM meM apane citta ko sthira lagAe rahatA hai aura sonA, cAMdI, ityAdi dhana ko chor3a detA hai, vahI Adarza sAdhu hai| jo mUr3hatA ko chor3akara apanI dRSTi ko zuddha (samyakdRSTi) rakhatA hai; mana, vacana aura kAya kA saMyama rakhatA hai; jJAna, tapa aura saMyama meM rahakara tapa dvArA pUrva saMcita karmoM kA kSaya karane kA prayatna karatA hai, vahI Adarza bhikSu hai tathA bhinna-bhinna prakAra ke AhAra, pAnI, khAdya tathA svAdya Adi sundara padArthoM kI bhikSA ko kala yA parasoM ke lie saMcaya karake nahIM rakhatA aura na dUsaroM se rakhavAtA hI hai, vahI Adarza bhikSu hai| jo sAdhu kalahakAriNI, dveSakAriNI tathA pIr3AkAriNI kathA nahIM kahatA, nimitta milane para bhI kisI para krodha nahIM karatA, indriyoM ko nizcala rakhatA hai, mana ko zAnta rakhatA hai, saMyama meM sarvadA lIna rahatA hai tathA upazamabhAva ko prApta kara kisI kA tiraskAra nahIM karatA, vahI Adarza bhikSu hai| jo kAnoM ko kA~Te ke samAna duHkha dene vAle Akroza vacanoM, prahAroM, aura ayogya upAlambhoM (ulAhanoM) ko zAntipUrvaka saha letA hai, bhayaMkara evaM pracaMDa garjanA ke sthAnoM meM bhI jo nirbhaya rahatA hai aura sukha tathA duHkha ko samatApUrvaka bhoga letA hai, vahI Adarza bhikSu hai| jo sAdhu mAsa Adi kI pratimA, yAnI abhigraha svIkAra kara zmazAna meM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 jinavANI || 10 janavarI 2011 | atyanta bhayaMkara dRzyoM ko dekhakara bhI nahIM DaratA hai, mUlaguNa Adi meM aura tapoM meM rata rahatA hai tathA mamatA se zarIra ko bhI vartamAna aura bhaviSya ke lie nahIM cAhatA hai, vaha bhAva-bhikSu hai| jo sAdhu aneka bAra kAyotsarga karatA hai, arthAt zarIra kI mamatA ko chor3akara zobhA ko tyAgatA hai tathA gAlI sunakara, mAra khAkara yA kutte Adi ke kATane para bhI jo pRthvI ke samAna kSamAzIla, saba kucha saha lene vAlA hotA hai tathA jo kisI prakAra kA nidAna-niyANa nahIM karatA hai aura kautUhala dekhane-sunane kI tIvra icchA se dUra rahatA hai, vaha muni bhAvasAdhu hai| phira, zarIra se parISahoM ko jItakara jo sAdhu janmamaraNarUpa saMsAramArga se apanI AtmA ko Upara uThA letA hai aura janmamaraNa ko atyanta bhayaMkara samajhakara zramaNAcAra va tapa meM lagA rahatA hai, vahI bhAvabhikSu hai| jo sAdhu hAthoM se saMyata hai, caraNoM se saMyata hai tathA vacanoM se saMyata hai aura indriyoM se saMyata hai tathA jo dharmadhyAna meM lagA rahane vAlA aura samAdhiyukta AtmA vAlA hai tathA jo sUtrArthoM ko samajhatA hai, vaha bhAvasAdhu hai| jo sAdhu apane vastra-pAtra Adi bhaNDopakaraNoM meM bhI mamatA aura pratibandharUpa lobha se rahita hai tathA binA paricaya ke gharoM meM bhikSA ke lie jAtA hai va saMyama ko nissAra banAne vAle pulAka va niSpulAka-doSoM se dUra rahatA hai tathA kharIda, bikrI va saMcaya Adi se virata rahatA hai aura jo saba prakAra se saMgoM ke mukta hai, vaha sAdhu bhAvabhikSu hai| jo sAdhu nahIM milI huI cIjoM meM lolupatA nahIM rakhatA tathA mile hue rasoM meM Asakti bhI nahIM rakhatA hai aura bhAvavizuddha gocarI karatA hai tathA jo asaMyamI-jIvana ko nahIM cAhatA hai aura jo sthiracitta hokara labdhirUpa Rddhi, vastrAdi ke satkAra tathA stuti Adi se pUjA kI bhI AzA nahIM rakhatA hai, vaha bhAvasAdhu hai| jo sAdhu na jAti se matta banatA aura na rUpa se tathA jo lAbha meM bhI mada nahIM karatA evaM zrutajJAna kA bhI abhimAna nahIM rakhatA hai aura jo saba prakAra ke garyoM ko chor3akara dharmadhyAna meM lagA rahatA hai, vaha bhAvabhikSu hai| jo mahAmuni sacce dharma kA hI mArga batAtA hai, jo svayaM saddharma para sthira rahakara dUsaroM ko bhI saddharma para sthira karatA hai, tyAga-mArga grahaNa kara durAcAroM ke cihnoM ko tyAga detA hai (arthAt kusAdhu kA saMga nahIM karatA) tathA kisI ke sAtha ThiTholI, masakharI Adi nahIM karatA, vahI saccA bhikSu hai| (aisA bhikSu kyA prApta karatA hai?) aisA Adarza bhikSu sadaiva kalyANamArga meM apanI AtmA ko sthira rakhakara nazvara evaM apavitra dehAvAsa ko chor3akara tathA janma-maraNa ke baMdhanoM ko sarvathA kATakara apunarAgati mokSa ko prApta hotA hai|' isI prakAra uttarAdhyayanasUtra meM bhI 'sabhikSu' nAmaka adhyayana meM Adarza bhikSu-jIvana kA paricaya varNita hai| jisane vicArapUrvaka muni-vRtti aMgIkAra kI, jo samyagdarzanAdi se yukta, sarala, nidAnarahita, saMsAriyoM ke paricaya kA tyAgI, viSayoM kI abhilASA rahita aura ajJAta kuloM kI gocarI karatA huA vicaratA hai, vahI bhikSu kahalAtA hai| rAga-rahita, saMyama meM dRr3hatApUrvaka vicarane vAlA, asaMyama se nivRtta, zAstrajJa, AtmarakSaka, buddhimAn, parISahajayI, samadarzI, kisI bhI vastu meM mUrchA nahIM karane vAlA bhikSu kahalAtA hai| kaThora vacana aura prahAra ko jAnakara samabhAva se sahe, sadAcaraNa meM pravRtti kare, sadA Atmagupta rahe tathA jo avyagra mana se saMyamamArga meM AnevAle kaSToM ko samabhAva se sahana karatA hai, vahI bhikSu hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 217 zayyA aura Asana tathA zIta, uSNa, DA~sa, macchara Adi aneka prakAra ke parISahoM ke utpanna hone para avyagra mana se saba kaSToM ko sahana karatA hai, vahI bhikSu hai / jo pUjA-satkAra nahIM cAhatA, vandanA - prazaMsA kA icchuka nahIM hai, vaha saMyatI, suvratI, tapasvI, AtmagaveSI aura samyagjJAnI hI bhikSu kahalAtA hai| jinakI saMgati se saMyamI - jIvana kA nAza aura mahAmoha kA baMdha hotA hai, aise strI-puruSoM kI saMgati ko jo tapasvI sadA ke lie chor3a detA hai tathA jo kautUhala ko prApta nahIM hotA, vahI bhikSu hai / jo chedanavidyA, svara-vidyA, bhUkampa, aMtarikSa, svapna - lakSaNa, daMDa, vAstu, aMgavicAra, pazupakSiyoM kI bolI jAnanA, ina vidyAoM se apanI AjIvikA nahIM karatA - vahI bhikSu hai| jo maMtra, jar3I-bUTI, vividha vaidyaprayoga, vamana, virecana, dhUmrayoga, AMkha kA aMjana, snAna, AturatA, mAtA- pitAdi kI zaraNa aura cikitsA-ina sabako jJAna se heya jAnakara chor3a dete haiM; kSatriya, malla, ugrakula, rAjaputra, brAhmaNa, bhogika aura vividha prakAra ke zilpI, inakI prazaMsA aura pUjA nahIM karatA, inakI sadoSatA jAnakara tyAga detA hai, vahI bhikSu hai| jo dIkSA lene ke bAda yA pahale jina gRhasthoM ko dekhA ho, paricaya huA ho, unake sAtha ihalaukika-phala kI prApti ke lie vizeSa paricaya nahIM karatA, vahI bhikSu hai / jo gRhastha ke yahA~ AhAra, pAnI, zayyA, Asana tathA aneka prakAra ke khAdima hote hue bhI vaha nahIM de aura inakAra kara de, to bhI usa para dveSa na kare, vahI nirgrantha bhikSu hai| gRhasthoM ke yahA~ se AhAra- pAnI aura aneka prakAra ke khAdimasvAdima prApta karake jo bAlavRddhAdi sAdhuoM para anukampA karatA hai, mana, vacana aura kAyA ko vaMza meM rakhatA hai, osAmaNa, jau kA daliyA, ThaMDA AhAra, kAMjI kA pAnI, jau kA pAnI aura nIrasa AhArAdi ke milane para jo nindA nahIM karatA tathA prAntakula meM gocarI karatA hai, vahI bhikSu hai / loka meM deva, manuSya aura tiryaMca saMbaMdhI aneka prakAra ke mahAn bhayotpAdaka zabda hote haiM, unheM sunakara jo calita nahIM hotA, vahI bhikSu hai| loka meM pracalita aneka prakAra vAdoM ko jAnakara jo vidvAn sAdhu Atmahita meM sthira hokara saMyama meM dRr3ha rahatA hai aura parISahoM ko sahana karatA hai tathA saba jIvoM ko apane samAna dekhatA huA upazAnta rahakara kisI kA bAdhaka nahIM banatA, vahI bhikSu hai| azilpajIvI, gRharahita, mitra aura zatru se rahita, jitendriya, sarvathA mukta, alpakaSAyI, alpAhArI, parigrahatyAgI hokara jo ekAkI rAga-dveSa rahita vicaratA hai, vahI bhikSu hai / 2 bauddha paramparA meM Adarza zramaNa kA svarUpa bauddha-paramparA meM suttanipAta aura dhammapada meM Adarza zramaNa ke svarUpa kA varNana hai / suttanipAta kA kathana hai- saMgati se bhaya utpanna hotA hai aura gRhasthI se rAga, isalie muni ekAnta aura gRhahIna jIvana ko pasanda karatA hai| jo utpanna pApa ko ucchinna kara phira use hone nahIM detA, jo utpanna hote pApa ko bar3hane nahIM detA, usa ekAntacArI zAntipada draSTA maharSi ko muni kahate haiM / vastusthiti kA bodha kara jisane (saMsAra ke) bIja ko naSTa kara diyA hai, jo usakI vRddhi ke lie tarAvaTa nahIM pahu~cAtA, jo bure vitarkoM ko tyAgakara alaukika ho gayA hai, AvAgamana se mukta usa mahAtmA ko muni kahate haiN| muni sabhI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jinavANI | 10 janavarI 2011 | sAMsArika-avasthAoM ko jAnakara unameM se kisI eka kI bhI AzA nahIM krtaa| tRSNA aura lolupatA se rahita vaha muni puNya aura pApa kA saMcaya nahIM karatA, kyoMki vaha saMsAra se pare ho gayA hai| jisane sabako abhibhUta kiyA hai, jAna liyA hai, jo buddhimAna hai, jo saba bAtoM meM alipta rahatA hai, jisane sabako tyAgA hai aura tRSNA kA kSaya kara mukta huA hai, use jJAnIjana muni kahate haiN| ekacArI, apramatta, nindA-prazaMsA se avicalita, zabda se trasta na hone vAle, siMha kI taraha kisI se bhI trasta na hone vAle, jAla meM na pha~sane vAlI vAyu kI taraha kahIM bhI na phaMsane vAle, jala se alipta padma-patra kI taraha kahIM bhI lipta na hone vAle, dUsaroM ko mArga dikhAne vAle, dUsaroM ke anuyAyI na banane vAle usa jJAnIjana ko muni kahate haiN| jo khambhe kI taraha sthira hai, jisa para auroM kI nindA-prazaMsA kA prabhAva nahIM par3atA, jo vItarAga aura saMyataindriya hai, use jJAnIjana muni kahate haiN| jo Rju aura sthiracitta vAlA hai, jo pApakarmoM se paraheja karatA hai aura jo viSamatA tathA samatA kA khayAla rakhatA hai, use jJAnIjana muni kahate haiN| jo saMyamI hai aura pApa nahIM karatA, jo Arambha aura madhyama vaya meM saMyata rahatA hai, jo na svayaM cir3hatA hai aura na dUsaroM ko cir3hAtA hai, use jJAnIjana muni kahate haiN| jo agrabhAga, madhyabhAga yA avazeSabhAga se bhikSA letA hai, jisakI jIvikA dUsaroM ke die para nirbhara hai aura jo dAyaka kI nindA yA prazaMsA nahIM karatA, use jJAnIjana muni kahate haiN| jo maithuna se virakta ho ekAkI vicaraNa karatA hai, jo yauvana meM bhI kahIM Asakta nahIM hotA aura mada-pramAda se virakta tathA vipramukta hai, use jJAnIjana muni kahate haiN| jisane saMsAra ko jAna liyA hai, jo paramArthadarzI hai, jo saMsArarUpI bAr3ha aura samudra ko pAra kara sthira ho gayA hai, usa chinna graMthivAle ko jJAnIjana muni kahate haiN|' jaina-zramaNAcAra para AkSepa aura unakA uttara ahiMsA para nirmita jaina naitika-niyamoM ko atyanta kaThora, avyAvahArika aura atyadhika bauddhika kahakara unakI AlocanA kI gaI hai| jahA~ taka ahiMsA ke siddhAMta kI bAta hai, vaha atyadhika bauddhikatA para AdhArita nahIM mAnA jA sktaa| ahiMsA kA mUla karuNA, anukampA, samAnatA kI bhAvanA aura prema hai, jo bauddhikatA kI apekSA anubhUti kA viSaya hai, phira ina para AdhArita niyama atibauddhika kaise ho sakate haiM? ahiMsA ke AdhAra para nirmita jaina sAdhu-jIvana ke naitika-niyamoM kI kaThoratA ke viSaya meM jo AkSepa hai, usakA parimArjana Avazyaka hai| jahA~ taka jaina AcAra-vidhi ke naitika-niyamoM kI kaThoratA kI bAta hai, usase inkAra nahIM kiyA jA sktaa| AlocakoM ke isa kathana meM satyatA kA aMza avazya hai| bhagavAn buddha ne bhI gRdhanAma parvata para jaina-bhikSuoM ke kaThora AcaraNa tathA tapasyAdi dekhakara una bhikSuoM ke sammukha hI isa zArIrika-kaSTa dene kI paddhati kI AlocanA kI thii| isa AkSepa kA uttara kaThora AcaraNa ke mUlya ko samajhe binA nahIM diyA jA sakatA, yadyapi isa prayAsa meM hama AkSepa ke mudde se thor3e dUra hoMge, lekina yaha Avazyaka hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI | 219 jaina AcAra-paddhati ke itihAsa meM hamane dekhA thA ki madhyavartI jaina-tIrthaMkaroM ke yuga meM AcaraNa ke niyamoM meM itanI kaThoratA nahIM thI, lekina jaba manuSya meM chala aura pravaMcanA kI vRtti adhika vikasita ho gaI, taba mahAvIra ko kaThora niyamoM kA vidhAna karanA pdd'aa| manuSya bhogoM meM Asakti rakhatA hai aura yadi usa ora jAne ke lie thor3A-sA bhI mArga milA, to vaha bhogoM meM gRddha ho AdhyAtmika-sAdhanA taja detA hai| buddha ne AcaraNa ke kaThora naitika-niyama nahIM die, kintu isakA jo pariNAma bauddha zramaNa-saMsthA para huA, vaha hamAre sAmane hai| usI pavitra bauddha-saMgha kI saMtAna ke rUpa meM vAmAcAra-mArga jaise anaitika aura AcArabhraSTa sampradAya kA AvirbhAva huaa| vyavasthita kaThora naitika-niyamoM ke abhAva meM vaidika sAdhu-samAja kI kyA sthiti hai, yaha chipA nahIM hai| yadi jaina saMgha-vyavasthA meM kaThora naitika-niyamoM kA abhAva hotA, to vaha bhI patana ke mArga meM inase Age nikala gaI hotii| mana kI caMcalavRtti jaba chala aura pravaMcanA se yukta ho jAtI hai, to usake nirodha ke lie kaThora naitika-niyama Avazyaka ho jAte haiN| indriyA~ apane viSayoM kI prApti ke lie binA viveka ke prayatna karatI rahatI haiN| yadi kaThora naitika-niyamoM ke pAlana ke dvArA una para saMyama nahIM rakhA jAe, to ve vyakti kA ahita kara DAlatI haiN| kaThora AcAra yA zArIrika-kaSTa sahane kA dUsarA pahalU hai- AtmA aura zarIra ke eka mAnane kI bhrAnti ko dUra krnaa| AdhyAtmika-sAdhanA meM yaha Avazyaka hai ki AtmA ko zarIra se bhinna samajhA jaae| sAmAnya rUpa se loga zarIra aura AtmA ko pRthak nahIM mAnate aura zArIrika-pIr3A aura sukha ko vAstavika mAna baiThate haiN| AtmavikAsa kI AcAra-paddhatiyoM meM AtmA ko zarIra se pare mAnA jAnA Avazyaka hai| sAdhaka kaThora naitika-niyamoM ke pAlana se utpanna kaSToM ko isalie sahana karatA hai ki zArIrika-kaSTa kA usakI AtmA se koI saMbaMdha nahIM, ve usakI AtmA ko sukhI-duHkhI nahIM kara sakate, isa tathya ko samajha ske| vaha kaSToM ko nimaMtraNa dekara isa bAta kI parIkSA karatA rahatA hai ki vaha kitane adhika rUpa meM zarIra aura AtmA ke dvaita kI bAta apanA sakA hai| AcaraNa kI kaThoratA sApekSa hai| AcaraNa kA kauna-sA niyama kaThora hai, yaha nahIM kahA jA sktaa| jo AcaraNa kA niyama eka vyakti ko kaThora lagatA hai, vaha dUsare ke lie sarala ho sakatA hai| jaina-sAdhuoM kA yaha niyama hotA hai ki ve vAhana kA upayoga nahIM karate, varan sabhI RtuoM meM naMge pAMva paidala calate haiN| aba yaha niyama usa vyakti ke lie, jisane gRhastha-jIvana meM eka mIla bhI paidala yAtrA nahIM kI ho, kaThora hogA aura usa kisAna ke lie, jo rAta-dina paidala calatA thA, AsAna hogaa| eka prakAra kA AcaraNa vyakti ko usa prakAra ke abhyAsa ke pUrva kaThora lagatA hai, lekina vahI AcaraNa abhyAsa ke bAda usI vyakti ko sarala lagatA hai| jaina-sAdhu apane kezoM kA muNDana nahIM karavAte, varan apane hAthoM se ukhAr3ate haiN| navadIkSita sAdhu isameM pIr3A kA anubhava karate haiM, lekina 2-4 varSoM ke pazcAt dekhane meM AtA hai ki unheM kisI prakAra kI pIr3A kA anubhava nahIM hotaa| ve ha~sate-ha~sate Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jinavANI || 10 janavarI 2011 || kezaluMcana kara lete haiN| sAmAnya vyakti ke lie eka samaya kA bhojana chor3a denA kaThina mAlUma hotA hai, lekina aise loga bhI dekhane meM Ate haiM, jo 8-10 dina taka nirAhAra aura nirjala rahakara bhI jIvana ke sAmAnya kramoM kA yathAvat sampAdana karate haiN| kaThoratA kA mApadaMDa sthira nahIM rakhA jA sakatA, vaha to vyakti ke sAhasa, abhyAsa aura kSamatA para nirbhara hai| jo loga jainAcAra-vidhi ko atyanta kaThora batAte haiM, unakA mApadaMDa apanA hai| ve abhyAsa yA AtmasAhasa kI hInatA meM aisA samajha baiThe haiN| ve svayaM ko usa paristhiti meM rakhane ke bAda vicAra kareM, to unheM kaThina nahIM lgegaa| jainAcAra-vidhi meM zramaNa ke sAmAnya AcaraNAtmaka-siddhAntoM para kie jAne vAle AkSepoM meM prathama AkSepa usakI nivRttiparakatA para kiyA jAtA hai| pAzcAttya-vicArakoM ne isa vairAgyavAdI-dhAraNA kI kaTu AlocanA kI hai| use vyakti kI sAMsArika-paristhitiyoM se samAyojita karane kI kSamatA kA abhAva mAnA hai| unakI dRSTi meM nivRttiparaka AcAra-vyavasthA eka prakAra kI nairAzyavAdI-mAnyatA hai, jo vyakti ke sAhasa ko kuMThita karatI hai| ise mAnava-jAti ke vikAsa meM ghAtaka mAnA gayA hai aura palAyanavAdI manovRtti kahakara isakI AlocanA kI gaI hai| isa AkSepa ke uttara ke pUrva hameM nivRtti ke vAstavika rUpa ko jAnanA hogaa| nivRtti kA artha haiazubha, pApakArI yA hiMsaka kAryoM se dUra honaa| jaina hI kyoM, kisI bhI nivRttiparaka AcAra-vyavasthA ne kabhI zubha, ahiMsaka, paropakArI kAryoM kA niSedha nahIM kiyA hai| nivRtti kA artha saMsAra se yA samAja se palAyana nahIM hai| sAmAnya vicAraka ko vaha saMsAra se palAyana isalie dikhAI detA hai ki isa jagat meM pravRtti ke nAma para jo svArtha evaM svahita kI dhAraNA aura hiMsaka-AcaraNa kA varcasva hai, sAdhaka usase apane ko dUra kara letA hai| dUsare, nivRttiparaka-AcaraNa sAdhaka kI sAmaMjasya-kSamatA ke abhAva kA paricAyaka nahIM hai, varan sAdhaka svayaM use karanA nahIM cAhatA hai, kyoMki vaha use vikAsa kI sahI dizA nahIM maantaa| ise nirAzAvAditA bhI nahIM kahA jA sakatA hai, kyoMki sAdhaka carama lakSya ko prApta karanA cAhatA hai, sAtha hI pUrNatA-prApti kA yaha lakSya sahaja prApya nahIM hai, ataeva aise mArga ke pathika meM sAhasa kA abhAva nahIM ho sakatA, varan usake hRdaya meM to sAhasa kA sAgara hilore mAratA hai| vairAgyavAdI-dhAraNA ko sAmAjika-hita meM ghAtaka mAnanA bhI ucita nahIM, kyoMki prathama to, vairAgya kA lakSya Atma-vikAsa ke sAtha hI jana-kalyANa bhI rahatA hai| sAdhaka kA eka kAma yaha bhI hai ki vaha sAdhanA ke dvArA jisa satya ko prApta kare, use usa samAja ko bhI batAe jisake dvArA apanI zArIrika-AvazyakatAoM kI pUrti karatA hai| jaina sAdhu ke lie yaha Avazyaka hai ki vaha logoM ko sanmArga btaae| samAja meM naitika-vyavasthA banAe rakhane ke lie ve sAdhaka praharI aura preraNAsUtra hote haiM, jo samAja se alpatama lekara naitika-mUlyoM ko jIvita rakhate haiN| isa prakAra, zramaNa-sAdhaka samAja-hita ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 10 janavarI 2011 || jinavANI | 221 ghAtaka nahIM haiM, varan ve samAja-vyavasthA meM eka mahattvapUrNa sevA arpita karate haiN| ve samAja ke sAmane kaThora yAtanAe~ sahakara karttavyacyuta nahIM hote hue apanA jIvana vyatIta karate haiN| unakA jIvana 'sAdA jIvana, ucca vicAra' kA pratIka bana, samAja ke prANiyoM meM sadbhAvanA-sahayoga aura paropakAra kI vRtti jAgRta karatA hai, ve logoM ko svArtha ke lie jInA nahIM sikhAte, varan sva-para kalyANa kA mArga prazasta karate haiN| yadi hama samAja meM naitika-vyavasthA cAhate haiM, sadguNoM kA vikAsa cAhate haiM, Apasa meM chInAjhapaTI samApta karanA cAhate haiM, to ina nivRttiparaka-jIvana bitAne vAle sAdhakoM ke mahattva ko samajhanA hogaa| ___ loga nivRttiparaka-jIvana jIne vAle sAdhakoM ko samAja para bhAra samajhate haiN| unheM sAmAjika-zrama kA zoSaka kahA jAtA hai| kintu una logoM ko chor3akara, jo kevala sAdhuvRtti ke nAma para peTa pAlate haiM, sacce sAdhu yA sAdhaka ko samAja ke zrama kA zoSaka nahIM kahA jA sktaa| hama aparAdhoM ko rokane, yA dhana-sampatti kI surakSA ke lie karor3oM rupae vyaya karate haiM, pulisa, caukIdAra aura bar3e-bar3e nyAyAdhIza rakhate haiM, unheM sAmAjika-zrama kA zoSaka nahIM kahA jAtA, lekina jo roTI kA Tukar3A aura kapar3A lekara samAja meM sadguNoM ke vikAsa ke lie prayAsa kare, upadeza de, logoM ko anaitika-AcaraNa se vimukha rakhe aura svayaM ke AcaraNa se Adarza upasthita kare, use hama sAmAjika-zrama kA zoSaka kaheM, yaha bAta buddhigamya nahIM lgtii| yaha sabase bar3I mUrkhatA hai ki hama sadAcAra ke vRkSa ko lagAne vAle kI apekSA durAcAra kI ghAsa khodane vAle ko adhika mahattva dete haiM, jisakA pariNAma sthAyI nahIM hai| ___zramaNavarga para eka AkSepa yaha lagAyA jAtA hai ki sAmAjika-vikAsa ke lie sabhI sadasyoM kA sahayoga apekSita hotA hai| yahI nahIM, varan samAja ke pratyeka sadasya kA karttavya bhI hotA hai ki vaha sAmAjika-vikAsa meM apanA bhAga adA kare, kintu zramaNa-varga samAja ke vikAsa meM apanA yogadAna nahIM detA hai aura sAmAjika-vikAsa meM bAdhaka hai| isa AkSepa kA mUla kAraNa yaha hai ki hama kevala bhautikavikAsa ko hI vikAsa mAna lete haiM aura naitika tathA AdhyAtmika-vikAsa ko bhUla jAte haiN| bhautikavikAsa sAmAjika-vikAsa kA eka aMga ho sakatA hai, lekina vaha pUrNa sAmAjika-vikAsa nahIM hai| dUsare, bhautika-vikAsa ko naitika aura sAmAjika-vikAsa se adhika mUlyavAn bhI nahIM mAnA jA sktaa| aisI sthiti meM jaina sAdhu-varga, jo naitika aura AdhyAtmika-vikAsa meM sahayoga detA hai, sAmAjika-vikAsa kA bAdhaka nahIM mAnA jA sktaa| isa prakAra, hama dekhate haiM ki jaina AcAra-darzana meM zramaNa-saMsthA vaiyaktika evaM sAmAjika-jIvana meM naitikatA kI praharI hai| usake mUlya ko asvIkAra nahIM kiyA jA sakatA hai| sandarbhaH1. dazavaikAlika, adhyayana 10 2. uttarAdhyayana, 15.1-16 3. suttanipAta 12.1-3 -nidezaka, prAcya vidyApITha, zAjApura (ma.pra.) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only