Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcArya zrI kI itihAsa-dRSTi -DaoN. bhAgacanda jaina bhAskara prajJA-puruSa AcArya zrI hastImalajI ma. sA. jaina jagat ke jAjvalyamAn nakSatra the, sadjJAna se pradIpta the, AcaraNa ke dhanI the, sajaga sAdhaka the aura the itihAsa-manISI, jinhoMne 'jaina dharma kA maulika itihAsa' likhakara zodhakoM ke lie eka nayA AyAma kholA hai| isa grantha ke cAra bhAga haiM jinameM se prathama do bhAga prAcArya zrI dvArA likhe gaye haiM aura zeSa do bhAgoM meM unhoMne mArgadarzaka ke rUpa meM kArya kiyA hai| inake atirikta 'paTTAvalI prabandha saMgraha' aura 'prAcArya caritAvalI' bhI unakI kuzala itihAsa-dRSTi ke sAkSya graMtha haiN| ina graMthoM kA niSpakSa mUlyAMkana kara hama unakI pratibhA kA darzana kara skeNge| jaina dharma kA maulika itihAsa prathama khaNDa saM. 2022 ke bAlotarA cAturmAsa ke nizcayAnusAra AcArya zrI sAmagrI ke saMkalana meM juTa gye| unake isa mahattvapUrNa kArya ke lie zrI gajasiMha rAThaur3a kA vizeSa sahayoga rahA / saM. 2023 ke cAturmAsa (ahamadAbAda) meM prathama khaNDa kA lekhana kArya vidhivat Arambha huaa| isameM caubIsa tIrthaGkaroM taka kA itihAsa samAhita hai| jaina dharma kA AdikAla isa avasarpiNI kAla meM 24 tIrthaGkaroM meM AdinAtha RSabhadeva se prArambha hotA hai| isake lekhana meM lekhaka ne Agama granthoM ke sAtha hI jinadAsagariNa mahattara (I. 600-650), agastyasiMha (vi. kI tRtIya zatAbdI), saMghadAsa gaNi (I. 606), jinabhadra gaNi kSamAzramaNa (vi. saM. 645), vimala sUri (vi. saM. 60), yati vRSabha (I. caturtha zatI), jinasena (I. havIM zatI), guNabhadra, raviSeNa (chaThI zatI), zIlAMka (navIM zatI), puSpadanta (navIM zatI), bhadrezvara (11vIM zatI), hemacandra (13vIM zatI), dharma sAgara gaNi (17vIM zatI) Adi ke granthoM ko bhI AdhAra bnaayaa| unhoMne prathamAnuyoga ko dhArmika itihAsa kA prAcInatama zAstra mAnA hai aura jaina itihAsa ko pUrvAcAryoM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrAcArya zrI hastImalajI ma. sA. kI avirala paramparA se prApta prAmANika itivRtta ke rUpa meM svIkAra kiyA hai / apane samarthana meM 'paumacariyam' kI eka gAthA ko bhI prastuta kiyA hai jisameM pUrva graMthoM ke artha kI hAni ko kAla kA prabhAva batAyA gayA hai|' yahI bAta AcArya zrI ne dvitIya khaNDa ke prAkkathana meM likhI hai - " isa prakAra kevala isa prakaraNa meM hI nahIM, AlekhyamAna saMpUrNa granthamAlA meM zAstrIya ullekhoM, abhimatoM athavA mAnyatAoM ko sarvopari prAmANika mAnane ke sAtha-sAtha Avazyaka sthaloM para unakI puSTi meM prAmANika AdhAra evaM nyAyasaMgata, buddhisaMgata yuktiyA~ prastuta kI gaI haiM / matabheda ke sthaloM meM zAstra sammata mata ko hI pramukha sthAna diyA gayA hai (pR. 26) / yaha bAta sahI hai ki purANa, itivRtta, AkhyAyika, udAharaNa, dharmazAstra aura arthazAstra hI prAcIna AryoM kA itihAsa zAstra thA / parantu vizuddha aitihAsika dRSTi ko usameM khojanA upayukta nahIM hogA / jaba taka dharmazAstra paramparA purAtAttvika pramANoM se anumata nahIM hotI, use pUrNataH svIkAra karane meM hicakicAhaTa ho sakatI hai| tIrthaGkaroM ke mahAprAtihArya jaise tattva vizuddha itihAsa kI paridhi meM nahIM rakhe jA sakate 1 * 107 tIrthaMkaroM meM 'nAtha' zabda kI prAcInatA ke saMdarbha meM AcArya zrI ne 'bhagavatI sUtra' kA udAharaNa 'loganAheNaM', 'loganAhANaM' dekara yaha siddha kiyA hai ki 'nAtha' zabda jainoM kA apanA hai / nAtha saMpradAya ne use jainoM se hI liyA hai / yativRSabha ( caturtha zatI) ne 'tiloyapaNNatti' meM saMtiNAha, praNataNAha Adi zabdoM kA prayoga kiyA hai (4-541/566) / jaina paramparA ke kulakara aura vaidika paramparA ke manu kI saMkhyA samAna milatI hai / 'sthAnAMga' aura 'manusmRti' meM sAta, mahApurANa ( 3 / 226-232) aura 'matsyapurANa' ( vAM adhyAya) Adi meM caudaha aura 'jaMbUdvIpa prajJapti' meM RSabha ko jor3akara 15 kulakara batAye gaye haiM / tulanArtha yaha viSaya draSTavya hai / tIrthaMkaratva prApti ke lie 'Avazyaka niryukti' ke anusAra bIsa kAraNa (176-178, jJAtAdharmakathA 8 ) aura 'tattvArtha sUtra' (6.23) yA 'AdipurANa' 1. evaM paraMparAe parihANi puvvagaMtha pratthAraNaM / nAUNa kAkabhAvaM na rusiyabdhaM buhajaraNeNaM / / paumacariyam jaina dharma kA maulika itihAsa, prathama khaNDa, apanI bAta, pR. 10 2. jaina dharma kA maulika itihAsa, dvi. khaM, prAkkathana, pR. 26 3. purANamitivRttamAkhyAyi kodAharaNaM dharmazAstramarthazAstraM cetihAsaH / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 108 * vyaktitva evaM kRtitva ke anusAra SoDaza kAraNa haiM jo lagabhaga samAna haiM (pR. 10), zvetAmbara-digambara paramparA meM mAnya 34 atizayoM kI tulanA, saMkoca, vistAra aura sAmAnya dRSTibheda kI carcA huI hai (pR. 38), samavazaraNa kI vyAkhyA (pR. 41-43) bar3I yuktisaMgata huI hai / 'Avazyaka niyukti' (gAthA 351-58) kA uddharaNa dekara prAcArya zrI ne yaha siddha karane kA prayatna kiyA hai ki parivrAjaka paramparA samrATa bharata ke pUtra marIci se zurU haI hai jo sUkUmAra hone ke kAraNa parISaha sahana nahIM kara sakA aura tridaNDa. kSara-maNDana. candanAdi kA lepa, chatra, khaDAUM, kaSAyavastra, snAna-pAnAdi kA upayoga vihita batA diyaa| kahA jAtA hai yahI marIci bAda meM tIrthaMkara mahAvIra huA (pR. 46-47) / parivrAjaka paramparA kI utpatti kA yaha varNana kahA~ taka sahI hai, nahIM kahA jA sakatA, para itanA avazya hai ki parivrAjaka saMsthA bahuta purAnI hai| uttarakAla meM yaha zabda vizeSaNa ke rUpa meM zramaNa bhikSu ke sAtha bhI jur3a gayA / 'mahApurANa' (18-62.403) meM marIci ke ziSya kapila ko parivrAjaka paramparA kA prathama AcArya mAnA gayA hai| bAda meM yahA~ RSabhadeva ko jainetara paramparAoM meM kyA sthAna milA hai, isakA bhI Akalana kiyA gayA hai| RSabhadeva ke vaizAkha zuklA tRtIyA ko varSI-tapa kA pAraNA kiye jAne ke upalakSya meM 'akSaya tRtIyA' parva kA pracalana, vyavahArataH use saMvatsara tapa kI saMjJA kA diyA jAnA, brAhmI aura sundarI ko bAlabrahmacAriNI kahe jAne para use 'dattA' zabda kA samyak artha batAkara yuktisaMgata siddha karanA, sanatkumAra cakravartI ko tadbhavamokSagAmI mAnane vAlI paramparA ko mAnyatA denA, Adi jaise viSayoM se saMbaddha praznoM ko sayuktika samAdhAna denA prAcArya zrI kI pratibhA kA hI phala hai| ___ tIrthaMkara RSabhadeva se suvidhinAtha (puSpadanta) aura zAntinAtha se mahAvIra taka ke pATha, ina kula 16 antaroM meM saMgha rUpa tIrtha kA viccheda nahIM huA / parantu suvidhinAtha se zAntinAtha taka ke sAta antaroM meM dharmatIrtha kA viccheda ho gyaa| prAcArya zrI kA abhimata hai ki yaha samaya rAjanItika aura sAmAjika saMgharSa ke kAraNa jaina dharma ke lie anukUla nahIM rahA ho| yaha bhI mAnA jAtA hai ki RSabhadeva se suvidhinAtha taka ke antara meM 'dRSTivAda' ko chor3akara gyAraha aMga zAstra vidyamAna rahate haiM para suvidhinAtha se zAntinAtha taka ke antarakAla meM bArahoM hI aMgazAstroM kA pUrNa viccheda ho jAtA hai / zAntinAtha se mahAvIra ke pUrva taka bhI 'dRSTivAda' kA hI viccheda hotA hai, anya gyAraha aMgazAstroM kA nahIM / (pravacana sAroddhAra, dvAra 36) / (pR. 14) / tIrthakara ajitanAtha se naminAtha taka ke tIrthaMkaroM kI jIvana-ghaTanAoM kA varNana adhika nahIM miltaa| para unake pUrvabhava, devagati kA AyukAla, cyavana, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrAcArya zrI hastImalajI ma. sA. janma, janmakAla, rAjyAbhiSeka, vivAha, varSIdAna, pravrajyA, tapa, kevalajJAna, tIrtha sthApanA, gaNadhara, pramukha AryA, sAdhu-sAdhvI Adi kA parivAra mAna Adi para jo bhI sAmagrI milatI hai vaha sAdhAraNataH digambara zvetAmbara paramparAtroM meM samAna hai / jo kucha bhI thor3A-bahuta matabheda hai vaha zrutibheda aura smaraNabheda ke kAraNa hai / (pR. 22) / 106 yahA~ vaha ullekhanIya hai ki ina tIrthaMkaroM ke jIvana-prasaMgoM meM jo bhI vyakti nAmoM kA ullekha milatA hai usakA sambandha jJAta / upalabdha aitihAsika rAjAoM se dikhAI detA hai / sambhava hai unhIM ke AdhAra para sUtroM, niryuktiyoM aura purANoM meM una nAmoM ko jor3a diyA gayA ho| isalie unakI aitihAsikatA para lagA praznacihna nirarthaka nahIM dikhAI detA / tIrthaMkara ariSTanemi kA sambandha harivaMza aura yaduvaMza se rahA hai / isI kAla meM kaurava ra pANDava tathA zrI kRSNa vagairaha mahApuruSa hue / maryAdApuruSottama rAma aura vAsudeva lakSmaNa, tIrthaMkara munisuvratanAtha ke samaya hue / prasiddha brahmadatta cakravartI, ariSTanemi aura pArzvanAtha ke madhyavartI kAla meM huA / vaidika, jaina aura bauddha paramparAoM meM isakA lagabhaga samAna rUpa se varNana milatA hai / jaina paramparA meM variNata ariSTanemi, rathanemi aura dRr3hanemi ne pAli sAhitya meM bhI acchA sthAna pAyA hai / ataH itihAsa kI paridhi meM rahakara ina para bhI vicAra kiyA jAnA cAhie / / tIrthaMkara pArzvanAtha niHsandeha aitihAsika mahApuruSa haiM / pAli sAhitya meM unake ziSyoM aura siddhAntoM kA acchA varNana milatA hai AcArya zrI ne pippalAda, bhAradvAja, naciketA, pakudha-kaccAyana, ajita kezakambala, tathAgata buddha Adi tatkAlIna dArzanikoM para unake siddhAntoM kA prabhAva saMbhAvita batAyA hai / maiMne bhI apanI pustaka Jainism in Buddhist Literature' meM isa tathya kA pratipAdana kiyA hai / yahA~ yaha ullekhanIya hai ki prAcArya zrI ne 'nirayAvalikA sUtra' ke tRtIya varga ke tRtIya adhyayana meM nihita zukra mahAgraha ke kathAnaka kA ullekha karate hue kahA hai ki "somila dvArA kASThamudrA muMha bAMdhanA pramANita karatA hai ki prAcIna samaya meM jainetara dhArmika paramparAtroM meM kASThamudrA se mukha bAMdhane kI paramparA thI aura pArzvanAtha ke samaya meM jaina paramparA meM bhI mukha vastrikA bAMdhane kI paramparA thI / anyathA deva somila ko kASTha mudrA kA parityAga karane kA parAmarza avazya detA / parantu mukha - vastrikA kA samvandha pArzvanAtha ke samaya taka khIMcanA vicAraNIya hai / rAjazekhara ke SaDdarzana prakaraNa se tatsambandhI uddharaNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 110 * ko prastuta kara apane vicAra kI puSTi karanA kAlakrama kI dRSTi se vicAraNIya hai / vyaktitva evaM kRtitva tIrthaMkara mahAvIra kA nayasAra kA jIva brAhmaNapatnI devAnandA kI kukSi meM pahu~cA / hariNagameSI ne garbhApahAra kara use kSatriyANI trizalA ke garbha meM pahu~cAyA / garbhApahAra kA yaha prasaMga 'sthAnAMgasUtra' meM dasa AzcaryoM meM ginA gayA hai / ise itihAsa kI koTi meM ginA jAye kyA, yaha prazna abhI bhI hamAre sAmane hai | gozAlaka dvArA prakSipta tejolezyA ke kAraNa zramaNa mahAvIra ko raktAtisAra kI bAdhA AI jo revatI ke ghara se prApta bijorApAka ke sevana se dUra ho gaI / isa prasaMga meM 'bhagavatI sUtra' ( zataka 15 uddeza 1 ) meM prAye 'kavoyasarIra' aura 'majjArakaDae kukkuDamaMsae' zabdoM kA artha vivAdAspada rahA hai jise AcArya zrI ne prAcArya abhayadeva sUri aura dAnazekhara sUri kI TIkAoM ke AdhAra para kramazaH kUSmAMDaphala aura mArjAra nAmaka vAyu kI nivRtti ke lie bijorA artha kiyA hai (pR. 427 ) / isa prasaMga meM 'AcArAMga' kA dvitIya zrutaskandha smaraNIya hai jisameM uddezaka 4, sUtra kra. 1, 24, 46, udda ezaka 10, sUtra 58 meM isa viSaya para cacAM huI hai / isI taraha dazavaikAlika sUtra 5-1-75-81, nizItha uddezaka 6, sUtra 76, upAsaka dazAMga (1-8) bhI isa saMdarbha meM draSTavya haiM / vRttikAra zIlAMka ne lUtA Adi rogopacAra ke lie apavAda ke rUpa meM lagatA hai, ise vihita mAnA hai / parantu jainAcAra kI dRSTi se kisI bhI sthiti meM mAMsa bhakSaNa vihita nahIM mAnA jA sakatA / AcArya zrI ne acela zabda kA artha prAgamika TIkAkAroM ke AdhAra para alpa mUlya vAle jIrNazIrNa vastra kiyA hai (pR. 487-88 ) aura sAntottara dharma ko mahAmUlyavAna vastra dhAraNa karane vAlA batAyA hai / isI taraha kumAra zabda kA artha bhI yuvarAja kahakara vivAhita kiyA hai / para digambara paramparA meM kumAra kA artha kumAra avasthA meM dIkSA dhAraNa karane se hai / Jain Educationa International isa khaNDa meM 'tIrthaMkara paricaya patra' ke nAma se pariziSTa 1 meM tIrthaMkaroM ke mAtA-pitA nAma, janmabhUmi, cyavana tithi, cyavana nakSatra, cyavana sthala, janma tithi, janma nakSatra, varNa, lakSaNa, zarIramAna, kaumArya jIvana, rAjya kAla, dIkSAtithi, dIkSA nakSatra, dIkSA sAthI, prathama tapa, prathama pAraNA dAtA, prathama pAraNAsthala, chadmasthakAla, kevalajJAna tithi, kevalajJAna nakSatra, kevalajJAna sthala, caityavRkSa, gaNadhara, prathama ziSya, prathama ziSyA sAdhu saMkhyA, sAdhvI saMkhyA, zrAvaka saMkhyA, zrAvikA saMkhyA, kevalajJAnI, mana:paryaya jJAnI, avadhijJAnI, vaikriyaka For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. labdhidhArI, pUrvadhArI, vAdI, sAdhaka jIvana, prAyu pramANa, mAtA-pitA kI gati, nirvANa tapa, nirvANa tithi, nirvANa nakSatra, nirvANa sthala, nirvANa sAthI, pUrvabhava nAma, antarAla kAla Adi viSayoM para digambara zvetAmbara granthoM ke AdhAra para acche jJAnavardhaka cArTa prastuta kiye haiM / yaha khaNDa vizuddha paramparA kA itihAsa prastuta karatA hai aura yathAsthAna digambara paramparA ko bhI sAtha meM lekara calatA hai / zailI suspaSTa aura sAmpradAyika prabhiniveza se dUra hai / dvitIya khaNDa isa khaNDa ko prAcArya zrI ne kevalikAla, zrutakevalikAla, dazapUrvadharakAla, sAmAnyapUrvadharakAla meM vibhAjita kara vIra ni. saM. se 1000 taka kI avadhi meM hue prabhAvaka prAcAryoM aura zrAvaka-zrAvikAoM kA sundara DhaMga se jIvanavRtta prastuta kiyA hai aura sAtha hI tatkAlIna rAjanItika gatividhiyoM aura sAMskRtika paramparAoM kA bhI Akalana kiyA hai / kevalikAla : * 111 vIra nirvANa saM. 1 ne 64 taka kA kAla kevalikAla kahA jAtA hai / mahAvIra nirvANa ke pazcAt digambara paramparAnusAra kevalikAla 62 varSa kA haigautama gaNadhara 12 varSa, sudharmA ( lohArya ) 11 varSa tathA jambU svAmI 36 varSa / parantu zve. paramparAnusAra yaha kAla kula 64 varSa kA thA - 12 + 8 + 44 / inameM indrabhUti gautama kA jIvana alpakAlika hone ke kAraNa sudharmA svAmI prathama paTTadhara the / indrabhUti aura sudharmA ko chor3akara zeSa & gaNadharoM kA nirvANa mahAvIra ke sAmane hI ho cukA thA / zrAcArya zrI ne sudharmA ko paTTadhara hone meM do aura kAraNa diye / pahalA yaha ki ve 14 pUrva ke jJAtA the, kevalI nahIM jabaki gautama kevalI the| dUsarA kAraNa yaha ki kevalI kisI ke paTTadhara yA uttarAdhikArI nahIM hote kyoMki ve AtmajJAna ke svayaM pUrNa adhikArI hote haiM / tIrthaMkara mahAvIra ne nirvANa ke samaya sudharmA ko tIrthAdhipa banAyA aura gautama ko gaNAdhipa madhyamapAvA meM / ( gaNaharasattarI 2, pR. 62 ) / sampUrNa dvAdazAMga tadanusAra sudharmA svAmI se upalabdha mAnA jAtA hai / yadyapi usameM zabdata: yogadAna sabhI gyAraha gaNadharoM kA hI rahA hai / jambUsvAmI 44 varSa taka paTTadhara rahe / dvAdazAMgoM meM 'AcArAMga' kA 'mahAparijJA' lopa AcArya zrI kI dRSTi meM naimittika bhadrabAhu (vi. usameM zAyada maMtravidyAoM kA samAveza thA jo sAdhAraNa Jain Educationa International nAmaka sAtave adhyayana kA saM. 562 ) ke bAda huA / sAdhaka ke lie varjanIya For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 112 * vyaktitva evaM kRtitva thA (pR. 87) yahA~ prAcAya zrI ne yaha mata bhI sthAyita karane kA prayatna kiyA hai ki 'AcArAMga' kA dvitIya zruta skandha 'AcArAMga' kA hI abhinna aMga hai| vaha na 'AcArAMga' kA pariziSTa hai aura na pazcAdvartI kAla meM jor3A gayA bhAga hai (pR. 62) / Age unhoMne kahA ki aisA pratIta hotA hai ki 'nizItha' ko 'prAcArAMga' kI pAMcavIM cUlA mAnane aura usake pazcAt use 'AcArAMga' se pRthak kiyA jAkara svatantra chedasUtra ke rUpa meM pratiSThApita kiye jAne kI mAnyatA ke kAraNa padasaMkhyA viSayaka matabheda aura usake phalasvarUpa dvitIya zrutaskandha ko 'prAcArAMga' se bhinna usakA pariziSTa athavA AcArAgra mAnane kI kalpanA kA prAdurbhAva huA (pR. 66) / isa kathana ko lekhaka ne kAphI gaMbhIratApUrvaka siddha kiyA hai| zrutakevalI kAla : zve. paraMparAnusAra zrutakevalI kAla vI. ni. saM. 64 se vI.ni.saM. 170 taka mAnA gayA hai| isa 106 varSa kI avadhi meM 5 zrutakevalI hue-prabhavasvAmI (11 varSa), zayyaMbhava (23 varSa), yazobhadra (50 varSa), saMbhUtivijaya (8 varSa) aura bhadrabAhu (14 varSa) / di. paraMparA inake sthAna para kramaza: viSNukumAra-naMdi (14 varSa) nandimitra (16 varSa), aparAjita (22 varSa), govardhana (16 varSa) aura bhadrabAhu (26 varSa) / kula kAla 100 varSa thaa| viSNunandi ke viSaya meM prAcArya zrI kA kahanA hai ki digambara paramparA meM unakA vistAra se koI paricaya nahIM miltaa| zve. paramparA meM unakA nAmollekha bhI nahIM hai (pR. 316) / zayyaMbhava dvArA racita 'dazavaikAlika' sUtra upalabdha hai| ina pA~coM zrutakevaliyoM meM bhadrabAhu hI aise zrutakevalI haiM jo donoM paramparAoM dvArA mAnya haiN| parantu unakI jIvanI ke viSaya meM matabheda haiN| AcArya zrI ne donoM paraMparAoM kI vividha mAnyatAoM kA vistAra se ullekha karate hue kahA ki vI. ni. saM. 156 se 170 taka AcArya pada para rahe hue chedasUtrakAra caturdaza pUrvadhara prAcArya bhadrabAhu ko aura vI. ni. saM. 1032 (zaka saM. 427) ke AsapAsa vidyamAna varAhamihira ke sahodara bhadrabAha ko eka hI vyakti mAnane kA bhrama rahA hai jo sahI nahIM hai| isI taraha zrutakevalI bhadrabAhu ko niyuktikAra nahIM mAnA jA sakatA (pR. 356) / niyuktikAra bhadrabAhu naimittika bhadrabAhu the, varAhamihira ke sahodara 'titthogAlipainnA' 'Avazyaka cUNi', 'Avazyaka hAribhadrIyA vRtti' aura prAcArya hemacandra kA 'pariziSTa parva' ina prAcIna zve. paraMparA ke granthoM ke AdhAra para unhoMne yaha niSkarSa nikAlA ki antima zrutakevalI bhadrabAhu antima caturdaza pUrvadhara the, unake samaya dvAdaza vArSika duSkAla par3A, ve lagabhaga 12 varSa taka nepAla pradeza meM rahe jahA~ unhoMne mahAprANa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. dhyAna kI sAdhanA kI, usI samaya unakI anupasthiti meM AgamoM kI vAcanA vI. ni. saM. 160 ke AsapAsa pATaliputra nagara meM huI, unhoMne prArya sthUlabhadra ko do vastu kama 10 pUrvI kA sArtha aura zeSa pUrvoM kA kevala mUla vAcana diyA, unhoMne cAra cheda sUtroM kI racanA kI (pR. 377) / * 113 dazapUrvadhara kAla : vI. ni. saM. 170 meM zrutakevalI bhadrabAhu ke svargArohaNa ke bAda dazapUrvadharoM ke kAla kA prArambha hotA hai / zve. paraMparA vI. ni. saM. 170 se 584 taka kula milAkara 414 varSa kA aura di. paraMparA vI. ni. saM. 162 se 345 taka kula milAkara 183 varSa kA dazapUrvadhara kAla mAnatI hai / Arya 'sthUlabhadra gautama gotrIya brAhmaNa naMda sAmrAjya ke mahAmAtya zakaTAla ke putra the / vararuci bhI isI samaya kA prakANDa vidvAna thA / nandavaMza kA abhyudaya aura anta tathA mauryavaMza kA abhyudaya bhI isI kAla meM huA / sikandara, candragupta aura cANakya se sambaddha ghaTanAoM kA bhI yahI kAla thA / AcArya zrI ne aneka pramANa dekara candragupta kA rAjyAbhiSeka kAla vI. ni. saM. 215 arthAt I. pU. 312 nizcita kiyA hai / Arya mahAgiri ke samaya samrATa bindusAra aura Arya suhasti ke samaya samrATa azoka aura samprati ne jainadharma ke pracAra-prasAra meM mahattvapUrNa yogadAna kiyA / 'kalpasUtra' kI sthavirAvalI Arya suhastI se sambaddha rahI hai / Arya balissaha ke samaya kaliMga, khAravela aura puSpamitra zuMga kA rAjya thA | Arya samudra ke samaya kAlakAcArya aura siddhasena hue / isake bAda Arya vajrasvAmI aura Arya nAgahasti hue / digambara paraMparA meM bhI eka bajramuni hue haiM jo vividha vidyAoM ke jJAtA aura dharma - prabhAvaka the / vajrasvAmI aura vajramuni eka hI vyaktitva honA cAhie jinake svargArohaNa ke bAda vI. ni. saM. 606 meM aura digambara paramparAnusAra vI. ni. saM. 606 meM digambara zvetAmbara paraMparA kA spaSTa bheda prArambha huA (pR. 585 ) / sAmAnya pUrvadhara kAla : vI. ni. saM. 584 se vI. ni. saM. 1000 taka sAmAnya pUrvadhara kAla rahA / ArakSita ke pazcAt bhI pUrvajJAna kI kramazaH pari hAni hotI rahI aura vI. ni. saM. 1000 taka saMpUrNa rUpeNa eka pUrva kA aura zeSa pUrvoM kA AMzika jJAna vidyamAna rahA / AAryarakSita sAmAnya pUrvadhara prAcAryoM meM pradhAna haiM / ve anuyogoM ke pRthakkartA ke rUpa meM prasiddha haiM / Arya sudharmA se lekara Arya vajrasvAmI taka jaina zAsana binA kisI bheda ke calatA rahA / use 'nirgrantha' ke nAma se kahA jAtA thA / parantu vI.ni.saM. 606 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 114 * vyaktitva evaM kRtitva meM yaha sthiti samApta ho gaI aura digambara-zvetAmbara ke nAma se sampradAya-bheda prakaTa ho gyaa| di0 paramparA ke anusAra yaha kAla vI0 ni0 saM0 606 ho sakatA hai| prAcArya zrI ne donoM paramparAoM kA tulanAtmaka adhyayana kara yaha niSkarSa nikAlA hai (pR0 613) / samagra kathAnakoM se yaha niSkarSa nikAlA jA sakatA hai ki bhadrabAhu kI paramparA di0 sampradAya se aura sthUlabhadra kI paramparA zve0 sampradAya se jur3I huI hai| ardhaphalaka sampradAya kA yahA~ ullekha dikhAI nahIM diyA jo mathurA kaMkAlI TIle se prApta zilApaTTa meM aMkita eka jaina sAdhu kI pratikRti meM dikhAI detA hai / saMbhava hai, zve0 sampradAya kA yaha prArUpa rahA hai / isa prasaMga meM 'sAntarottara' zabda kA bhI artha draSTavya hai| zIlAMka ke zabdoM meM jo AvazyakatA hone para vastra kA upayoga kara letA hai anyathA use pAsa rakha letA hai| 'uttarAdhyayana' kI TIkAoM meM 'sAntarottara' kA artha mahAmUlyavAna aura aparimita vastra milatA hai| kintu 'pAcArAMga' sUtra 206 meM Aye 'santaruttara' zabda kA artha bhI draSTavya hai| vahA~ kahA gayA hai ki tIna vastradhArI sAdhuoM kA kartavya hai ki ve jaba zIta Rtu vyatIta ho jAye, grISma Rtu A jAye aura vastra yadi jIrNa na hue hoM to unheM kahIM rakha de athavA sAntarottara ho jaaye| 'sAntarottara' ke ina arthoM para vicAra karane para lagatA hai, acela kA artha vastrAbhAva ke sthAna meM kramazaH kutsitacela, alpacela aura amUlyacela ho gayA hai| 'pAcArAMga' sUtra 182 meM acelaka sAdhu kI prazaMsA tathA anya sUtroM (5-150-152) meM aparigrahI hone kI AvazyakatA evaM 'ThANAMga' sUtra 171 meM acelAvasthA kI prazaMsA ke pAMca kAraNa bhI isa saMdarbha meM draSTavya haiN| dhIre dhIre yApanIya aura caityavAsI jaise sampradAyoM kA udaya hunaa| AcArya zrI ne ina sampradAyoM ke itihAsa para bhI yathAsambhava prakAza DAlA hai| unakI dRSTi meM yApanIya saMgha vi0 kI dvitIya zatAbdI meM digambara sampradAya se aura caityavAsI sampradAya sAmantabhadra sUri ke vanavAsIgaccha se vi0 saM0 800 ke AsapAsa astitva meM aayaa| haribhadrasUri ne caityavAsiyoM kI zithilatA kI acchI khAsI AlocanA kI hai| yahA~ prAcAryazrI ne digambara sampradAya meM jAne mAne AcArya samantabhadra (dvitIya zatAbdI) ko samantabhadra sUri hone kI saMbhAvanA vyakta kI hai (pR0 633) jo vicAraNIya hai| vAcaka vaMza paramparA meM hue prAcArya skandila (vI0 ni0 saM0 823) ke netRtva meM mathurA meM Agamika vAcanA huii| skandila aura nAgArjuna (ballabhI) . 1. dekhie lekhaka kA grantha "jaina darzana aura saMskRti kA itihAsa" pR0 37-56. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. Agama-vAcanAoM ke pazcAt mila nahIM sake, isa kAraNa donoM vAcanAtroM meM rahe hue pATha bhedoM kA nirNaya athavA samanvaya nahIM ho sakA ( pR0 653) / lagabhaga 150 varSa bAda prAcArya devaddhigaNI kSamAzramaNa ne vI0 ni0 saM0 680 meM ballabhI meM AgamoM ko lipibaddha karAyA / unake svargArohaNa ke bAda pUrvajJAna kA viccheda ho gayA / parantu digambara paramparA meM pUrvajJAna kA viccheda antima daza pUrvadhara dharmasena ke svargastha hote hI vI0 ni0 saM0 345 meM huA / donoM paramparAnoM kI mAnyatAoM meM yaha 655 varSa kA antara vicAraNIya hai ( pR0 700 ) / * 115 AcArya zrI kI samanvayAtmaka dRSTi meM di0 paramparA meM dvAdazAMgI kI taraha aMgabAhya Agama bhI vicchinna kI koTi meM gine jAte haiM para aMgabAhya AgamoM kI vilupti kA koI lekha dekhane meM unheM nahIM AyA / strImukti, kevalibhukti Adi choTe-bar3e 84 matabhedoM ke atirikta zeSa sabhI siddhAntoM kA pratipAdana donoM paramparAoM meM paryAptarUpeNa samAna hI milatA hai / unameM jo aMtara hai vaha nAma, zailI aura krama kA hai / isI krama meM unhoMne yahA~ digambara paramparA meM mAnya prAcArya puSpadanta aura bhUtabali ko vI0 ni0 saM0 800 se bhI pazcAdvartI batAyA hai aura prAryazyAma ( pannavaNA sUtra racayitA ) ko vI0 ni0 saM0 335 se 376 ke bIca prasthApita kiyA hai / ( pR0 723) / yahIM unhoMne pannavaraNA aura SaTkhaNDAgama kI tulanA bhI prastuta kI hai / isa bhAga kI nimnalikhita vizeSatAe~ aba hama isa prakAra dekha sakate haiM-- 1. eka hajAra varSa kA rAjanItika aura sAmAjika itihAsa jainadharma ke pariprekSya meM / 2. niyuktikAra bhadravAhu zrutakevalI bhadrabAhu nahIM the, nimittajJa bhadrabAhu (dvitIya) the / 3. antima zrutakevalI bhadrabAhu duSkAla ke samaya dakSiNa kI ora nahIM, nepAla kI ora gaye the / 4. antima caturdaza pUrvadhara prAcArya bhadrabAhu ke pAsa maurya samrAT caMdragupta kA dIkSita batAyA jAnA bhramapUrNa hai / chaThI zatAbdI meM hue prAcArya bhadrabAhu aura unake ziSya candragupti kI dakSiNa vihAra kI ghaTanA ko bhUla se isake sAtha jor3a diyA gayA hai| zravaNa belagolA kI pArzvanAtha vasati para prApya zilAlekha isakA pramANa hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 5. pradhAnAcArya, vAcanAcArya, gaNAcArya kI paramparAoM para sayuktika prakAza DAlA gayA hai / 6. nandi sthavirAvalI aura kalpasUtrIyA sthavirAvalI kA AdhAra lekara mathurA ke kaMkAlI TIlA meM prApta zilAlekhoM kI sAmagrI para abhinava prakAza / * 7. kaniSka ke rAjya ke cauthe varSa vI0 ni0 saM0 606 se pUrva kI koI jainamUrti mathurA ke rAjakIya saMgrahAlaya meM nahIM hai / 8. vyaktitva evaM kRtitva vizuddha paramparA kI vAcanAcArya, gaNAcArya aura yugapradhAnAcArya kI paramparAoM kI kSINatA caityavAsI paramparA kI lokapriyatA ke kAraNa / 6. caityavAsI paramparA kA varcasva aura zithilAcAra se jainadharma meM saMkaToM kA AnA / 10. mukhavastrikA kA aitihAsika ullekha / 11. vizuddha paramparA ko punarujjIvita karane kA abhiyAna prArambha | tRtIya khaNDa tRtIya khaNDa ke donoM bhAga bhI grAgamoM meM pratipAdita jainadharma ke mUla svarUpa ko hI pramukha AdhAra banAkara likhe gaye haiM kyoMki zrAgametara dharmagranthoM meM etadviSayaka ekarUpatA ke darzana durlabha haiM (sampAdakIya, pR0 10 ) / isa khaNDa ke lekhana meM 'titthogAli painnA, mahAnizItha, sandoha dohAvali, saMghapaTTaka, Agama aSTottarI Adi granthoM tathA zilAlekhoM kA vizeSa upayoga kiyA gayA hai / isa khaNDa meM vI0 ni0 saM0 1001 se 1475 taka kA itihAsa prAkalita huA hai / AcAryazrI ke mArgadarzana meM zrI gajasiMha rAThaur3a ne isa bhAga ko taiyAra kiyA hai / lekhaka ko isameM adhika zrama karanA par3A hai / bhaTTAraka paramparA : prArambha meM vIranirvANa se devaddhikAla taka kI paramparA ko mUla paramparA kahakara use saMkSipta rUpa meM lekhaka ne prastuta kiyA hai aura bAda meM uttarakAlIna dharmasaMgha meM caityavAsiyoM ke kAraNa jo vikRtiyAM prAyIM, unakI vikAsAtmaka pRSThabhUmi ko bhI spaSTa karane kA prayatna kiyA hai / Jain Educationa International zvetAmbara - digambara donoM paramparAoM meM bhaTTAraka paramparA vI0 ni0 saM0 For Personal and Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. kI 11vIM zatAbdI meM pratiphalita huI / usane madhyama mArga ko apanAkara maTha, siyAM, bastiyAM Adi banAIM, zikSaNa saMsthAe~ zurU kIM, grantharacanA kI, vidhividhAna, karmakANDa, mantra-tantra taiyAra hue / phalataH bhaTTAraka paramparA kI lokapriyatA kAphI bar3ha gaI / isa paramparA ke zithilAcAra kI bhartsanA AcArya kundakunda ne bhI kI hai jinakA samaya AcArya zrI ne I0 san 473 anumAnita kiyA hai / * 117 1 bhaTTAraka paramparA ke prathama rUpa ko lekhaka ke anusAra digambaraH zvetAmbarayApanIya saMghoM ke zramaNoM ke bIca hI vI0 ni0 saM0 640 se lekara 880 taka dekhA jA sakatA hai / ina bhaTTArakoM ne bhUmidAna, dravyagraharaNa Adi parigraha rakhanA prArambha kara diyA thA / dUsare rUpa ko nandisaMgha kI paTTAbalI meM khojA / isa paramparA ke pUrvAcArya prArambha meM prAyaH nagna tadanantara ardha nagna aura ekavastradhArI rahate the / vikrama kI terahavIM zatAbdI se savastra rahane lge| tIsare rUpa meM to ye prAcArya gRhasthoM se bhI adhika parigrahI bana gaye ( pR0 143 ) / rAjAnoM ke samAna ve chatra, camara, siMhAsana, ratha, zivikA, dAsa, dAsI, bhUmi, bhavana Adi cala-acala sampatti bhI rakhane lage / zvetAmbara paramparA meM bhaTTAraka paramparA ko zrI pUjya paramparA athavA yati paramparA kahA jAne lagA / isa paramparA para yApanIya paramparA kA prabhAva rahA hai / lekhaka ne "jainAcArya paramparA mahimA" nAmaka pANDulipi ke AdhAra para apanA vivaraNa prastuta kiyA hai / yApanIya saMgha kI utpatti digambara AcArya zvetAmbara paramparA se aura zve0 AcArya diga0 paramparA se mAnate haiM / yaha saMgha bheda vI0 ni0 saM0 606 meM huaa| unakI vibhinna mAnyatAoM kA bhI ullekha lekhaka ne kiyA hai / pratihata vihAra ko chor3akara niyatanivAsa, mandira nirmANa, caraNapUjA Adi zurU hue| isa prasaMga meM aneka naye tathyoM kA ullekha yahA~ milatA hai / lekhaka ne ina sabhI paramparAoM ko dravya - paramparA kahA hai jo mUla (bhAva) paramparA ke sthAna para prasthApita huI haiM / bhAvaparamparA ke punaH saMsthApita karane ke lie aneka mumukSutroM ne prayatna kiyA / 'mahAnizItha' sUtra ne ina donoM paramparAoM kA samanvaya kiyA hai / prAcArya haribhadra, siddhasena divAkara, vRddhavAdI - jinadAsagaNimahattara, nemicaMdra, siddhAnta cakravartI Adi prAcAryoM ne samanvaya paddhati kA jo prayAsa kiyA, usakA vizeSa pariNAma nahIM AyA / phalasvarUpa una vidhi-vidhAnoM ko suvihita paramparA ke gaNa- gacchoM ne to apanA liyA parantu dravya paramparAtroM ne samanvaya kI dRSTi se 'mahAnizItha' meM svIkRta bhAva paramparA dvArA nihita zramaNAcAra ko nahIM apanAyA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktitva evaM kRtitva AgamAnusAra zramaNa- veSa dharma pracAra kI carcA karate hue lekhaka ne 'AcArAMga' sUtra, 'prazna vyAkaraNa' aura 'bhagavatI sUtra' ke AdhAra para yaha siddha kiyA hai ki mukhastrikA, vastra pAtra prAdi dharmopakaraNoM kA pramukha sthAna thA / dUsarI paramparA savastra avasthA meM mokSa prApti ko svIkAra nahIM karatI thI / yahA~ yaha ullekhanIya hai ki 'AcArAMga' ke dvitIya zrutaskandha ko bhI prAcArya zrI utanA hI prAcIna mAnate rahe haiM jitanA prathama zrutaskandha ko jo sAdhAraNataH koI svIkAra nahIM kara sakegA / ve sampUrNa zrAgama zAstroM ke vilupta hone kI bAta ko bhI svIkAra karate haiM ( pR0 376 ) / aura yaha bhI prazna khar3A karate haiM ki dUsarI paramparA ke pAsa phira koI sarvajJa yA gaNadharoM yA caturdaza / dasa pUrvadharoM dvArA niryUDha koI dharmagrantha sarvamAnya hai ? yaha prazna vicAraNIya hai / * 118 uttaravartI zrAcArya paramparA (vI0 ni0 saM0 1000 ke bAda ) : tIrthaMkara mahAvIra ke bAda yathAsamaya paristhitiyoM ke anusAra pracAraniyamoM meM parivartana hotA gayA / zithilAcAra ke sAtha hI anya dharmoM ke AkarSaka AyojanoM aura AratiyoM ke taura tarIkoM ko apanAyA jAne lagA / loka pravAha ko dRSTi meM rakhate hue dharmasaMgha ko jIvita rakhane ke lie dharma ke svarUpa meM samayAnukUla parivartana hotA rahA / isa adhyAya meM lekhaka ne 27veM paTTadhara devaddhigaNa kSamAzramaNa ke uttaravartI kAla kI mUla zramaNa paramparA ke prAcAryoM ko pramukha sthAna dete hue kramabaddha yugapradhAnAcAryoM kA vivaraNa prastuta kiyA hai jise sAmAnya zrutadharakAla (1) mAnA hai aura 27veM yugapradhAnAcArya taka ke bivaraNa ko sAmAnya zrutadharakAla ( 2 ) ke antargata niyojita kiyA hai / bha0 mahAvIra ke 28veM paTTadhara AcArya vIrabhadra ke samakAlIna 26veM yuga pradhAnAcArya zrI hArilla sUri, bhadrabAhu (dvitIya) - ( vI0 ni0 saM0 10001045) aura mallavAdI ( vi0 kI chaThI zatAbdI) kA mUlyAMkana kiyA / AcArya sAmantabhadra aura samantabhadra ko abhinna vyaktitva mAnakara unheM vi0 kI 7vIM zatAbdI meM rakhA hai ( pR0 433) / isI krama meM baTTakera (pAMcavIM chaThI zatI I0) zivArya, sarvanandi aura yativRSabhAcArya kA bhI kAla nirNaya kiyA hai / 29veM paTTadhara zaMkarasena, 30 veM paTTadhara jinabhadragaNi kSamAzramaNa tathA Age ke kramaza: paTTadhara AcArya vIrasena, vIrajasa, jayasena, hariSeNa Adi kA vivaraNa diyA hai / yahI jainadharma dakSiNApatha meM kisa prakAra isakA bhI acchA vivecana kiyA hai ( pR0 474 ) / saMkaTApanna sthiti meM rahA, tRtIya bhAga kI vizeSatAoM kA Akalana hama isa prakAra kara sakate haiM-- 1. digambara saMgha kI bhaTTAraka paramparA kA rocaka aura tathyapUrNa itihAsa | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAcArya zrI hastImalajI ma. sA. 2. mAghanandi kI dUradarzitA para prakAza / 3. yApanIya paramparA para abhinava prakAza / 4. cola, cera, pANDya, gaMga, hoyasala, rASTrakUTa, cAlukya Adi rAjAna kA jainadharma ke lie prAzrayadAna / 5. 475 varSoM ke timirAcchanna itihAsa para naye zodhapUrNa tathyoM kA prAkalana | 116 6. jainadharma saMgha para saMkrAnti ke bhayAnaka bAdaloM kA udghATana | 7. dravya paramparA kA pracAra-prasAra aura bhAva paramparA kI varcasvatA ke sIkaraNa para prakAza / 8. abhilekhoM para nayA vicAra / 6. nayI paTTAvaliyoM kI khoja - jaitAraNa bhaNDAra se prApta devadvigaNi kSamAzramaNa kI paTTAvalI kA AdhAra grahaNa | 10. caityavAsI paramparA kA kramabaddha itivRtta aura usakI zithilAcAravRtti para abhinava prakAza / 11. jainAcArya caritAvalI aura paTTAvalI prabandha saMgraha granthoM meM nihita aitihAsika tathyoM para punarmUlyAMkana kI AvazyakatA / isake bAda lekhaka ne haribhadrasUri (vi0 saM0 757 - 827), prakalaMka ( I0 720-780), aparAjitasUri ( vi0 kI davIM zatI), caityavAsI prAcArya zIlaguNasUri (vI0 ni0 kI 13vIM zatI) vappabhaTTasUri (vi0 saM0 800-865), udyotanasUra (8vIM zatI), jinasena ( vi0 kI havIM zatI), vIrasena (vi0 saM0 738), zAkaTAyana (zaka saM0 772), zIlAMkAcArya, yazobhadrasUri, guNabhadra, svayaMbhU, vidyAnanda Adi prAcAryoM kA vivaraNa dete hue kASThA saMgha, mAthura saMgha, sAMDeragaccha, hathaMDIgaccha, baDagaccha Adi kI utpatti aura unake samakAlIna rAjavaMzoM ke yogadAna kI bhI carcA kI hai / caturthakhaNDa zrI gajasiMha rAThor3a dvArA likhita itihAsa ke isa caturtha bhAga meM vI0 ni0 saM0 1476 se 2000 taka ke itihAsa ko samAviSTa kiyA gayA hai / isa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 120 * kAla meM jainadharma para aneka saMkaTa Aye rAjanItika aura sAMskRtika jinakA zodhapUrNa DhaMga se isa bhAga meM vivaraNa diyA gayA hai| isI samaya I0 san 177 meM gajanavI sulatAna kA AkramaNa huA / caityavAsI paramparA sazakta huI / AcArya vardhamAnasUri se lekara jinapatisUri taka sabhI AcAryoM ne 11vIM se 13vIM zatAbdI ke bIca caityavAsI paramparA se ghanaghora saMgharSa kiyA / vardhamAnasUri ( vI0 ni0 kI 16vIM zatI) ke prayatna se caitvavAsI paramparA kA hrAsa huA / unhoMne durlabharAja kI sabhA meM jAkara sUrAcArya aura unake ziSyoM ko parAjita kiyaa| aura kriyAddhAroM kI zrRMkhalA kA sUtrapAta huA / jinezvarasUri aura abhayadevasUri ne bhI yaha krama jArI rakhA / para abhayadevasUri ne kucha samanvayAtmaka paddhati kA Azraya liyA / caityavAsI paramparA ke AcArya droNAcArya ne bhI isa paddhati ko svIkAra kiyaa| bAda meM uttarakAlIna prAcArya jinaballabhasUri, jinadatta sUri, vAdidevasUri, hemacandrasUri kumArapAla Adi ke yogadAna para vizada prakAza DAlA gayA hai / vyaktitva evaM kRtitva jinadattasUri se vi0 saM0 1206 meM kharataragaccha kA prArambha huA / caityavAsiyoM ko parAjita kara durlabharAja kA use Azraya milA / bAda meM upakezagaccha, aMcalagaccha, tapAgaccha, bar3agaccha Adi kA varNana lekhaka ne acche DhaMga se kiyA hai aura batAyA hai ki caityavAsI paramparA dvArA AviSkRta aneka mAnyatAoM kA prabhAva suvihita paramparAoM para aneka prakAra ke kriyAddhAroM ke uparAnta bhI banA rahA / ( pR0 633) / isake bAda lagabhaga 200 pRSThoM meM adhyAtmika sAdhaka loMkAzAha kI jIvanI aura sAdhanA para vistRta prakAza DAlA gayA hai / kula milAkara isa khaNDa meM nimnalikhita vizeSatAyeM draSTavya haiM 1. jainadharma ke virodha meM liMgAyata sampradAya kA udbhava aura jainoM kA sAmUhika badha jaise pratyAcAra kA prArambha / phalataH dakSiNa meM jaina saMkhyA kA kama ho jAnA / 2. caityavAsiyoM kA vi0 saM0 2080 se 1130 taka adhika prabhutva aura phira kramazaH hrAsa | Jain Educationa International 3. cAlukkarAja bukkarAya dvArA jainoM kA vaiSNavoM aura zaivoM ke sAtha samajhautA karAkara unakI rakSA karanA / 4. kriyoddhAra kA prArambha vi0 saM0 1080 se 1530 ke bIca aura For Personal and Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. * 121 aneka gacchoM kA udbhava / unameM pArasparika khaNDana-maNDana kI paramparA ne bhI janma liyaa| 5. lokAzAha dvArA jainAcAra kA uddhAra / isa prakAra 'jainadharma kA maulika itihAsa' grantha ke cAroM khaNDa Agamika paramparA kI pRSThabhUmi meM likhe gaye haiN| lekhana meM unmukta cintana dikhAI detA hai| bhASA sarala aura prabhAvaka hai, sAmpradAyika kaTutA se mukta hai / lekhakoM ne AcAryazrI ke mArgadarzana meM itihAsa ke sAmane katipaya naye AyAma cintana ke lie khole haiN| - adhyakSa, pAli-prAkRta vibhAna, nAgapura vizvavidyAlaya, nAgapura amRta-karaNa - AcArya zrI hastI * zastra kA prayoga rakSaNa ke lie honA cAhie, bhakSaNa ke lie nahIM / * bhabasAgara jisase tarA jAye, usa sAdhanA ko tIrtha kahate haiN| * mAnasika caMcalatA ke pradhAna kAraNa do haiM-lobha aura ajJAna / * noToM ko ginane ke bajAya bhagavAn kA nAma ginanA zreyaskara hai| * jo khuzI ke prasaMga para unmAda kA zikAra ho jAtA hai aura duHkha meM ApA bhUlakara vilApa karatA hai, vara ihaloka aura paraloka donoM kA nahIM rhtaa| * mithyA vicAra, mithyA AcAra aura mithyA uccAra asamAdhi ke mUla kAraNa haiN| Jain Educationa international For Personal and Private Use Only