Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AjanA vijJAnayugamAM jaina jIvavicAraNAnI AhArakSetre prastutatA DaoN. nArAyaNa ma. kaMsArA (1) jaina jIvavicAraNA jaina dharmamAM svIkAravAmAM AvelA nava mULabhUta padArthomAM eka te che jIva. A jIvanAM nIce mujabanA guNadharmo gaNAvavAmAM AvyA cha : caitanyalakSaNa; pariNAmI; jJAna, darzana cAritra, sukha, duHkha, vIrya, bhavyatva, abhavyatva, dravyatva, premayatva, prANadhAritva, krodha vagaire pariNatatva, saMsAritva, siddhatva, paravastuvyAvRttatva vagere svapara paryAyo rUpI dharmothI bhinna chatAM abhinnapaNuM ; kartA ; sAkSAd bhoktA, svadehaparimANavALo, dareka zarIramAM bhinna, paudgalika ane adRSTavAn, A jIva be prakArano hoya che : mukta ane saMsArI. mukta jIvanA sakala karmono kSaya thai gayelo hoya che. sAMsArika jIva cAra prakArano hoya che : sura, nAraka, manuSya ane tiryak . ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya. emAM paNa ekendriya jIvo pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane vanaspati e pAMca prakAranA hoya che.. ekendriya jIvone sparzanendriya, kAyabaLa, zvAsozvAsa ane AyuSya A cAra prANa hoya che. dvIndriya jIvone A cAra uparAMta rasanendriya ane vacanabaLa adhika hovAthI cha prANa hoya che. trIndriya jIvone upara jaNAvela cha uparAMta ghrANendriya hovAthI sAta prANa hoya che. caturindriya jIvone uparyukta sAta uparAMta zrotrendriya hovAthI ATha prANa hoya che. asaMjJi-paMcendriya jIvone upara mujabanA ATha uparAMta netrendriya vadhu hovAthI nava prANa hoya che ; ane saMjJi-paMcendriya jIvone upara nirdezela nava uparAMta manobaLa adhika hovAthI dasa prANa hoya che.2 zubhavijayakRtA pramANanayatattvaprakAzikA svAdvAdabhASA (saMpA. nArAyaNa ma. kaMsArA, Sambodhi, Vol. XVIII, 1992-93), pp. 101-122, pari. 8 sU. 3 (pR. 116-117). muni zrI vidyAvijayajI - jainadharma, zrI vijayadharmasUri graMthamALA - 51, ujjaina, vi.saM. 1995, pR. 76. 2.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 saMsArI jIvonA bIjI dRSTie sthAvara ane trasa evA be prakAra pADavAmAM AvyA che. sthAvara jIvo te che jemane kevaLa zarIra ja hoya che ane teomAM halanacalananI kriyA pratyakSarUpe jovAmAM AvatI nathI chatAM AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA ane grahaNa karavAnI parigrahasaMjJA jovAmAM Ave che. pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya e pAMca prakAro sthAvara jIvonA che ane te ekendriya athavA dvIndriya hoya che. A vaijJAnika jamAnAmAM to sUkSmadarzaka vagere yaMtro dvArA pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane vanaspatimAM cetanalakSaNa jIva hovA- pratyakSa karI batAvavAmAM AvyuM che.3 jene eka ja indriya hoya che. tevA jIvone phakta zarIra ja hoya che. mukha vagere nathI hotuM, to paNa temanAmAM grahaNazakti hovAthI teo AhAra vagere karI zake che. jema ke, vanaspati potAno AhAra jamInamAMthI rasa cUsIne meLavI le che. agnino AhAra vAyu che, ane te jeTalo joie teTalo grahaNa karI le che. dvIndriya jIvone zarIra ane mukha ; trIndriya jIvone zarIra, mukha ane nAka ; caturindriya jIvone zarIra, mukha, nAka ane AMkha ; ane paMcendriya jIvone A cAra uparAMta kAna hoya che. kRmi, gaMDolA, jaLo, zaMkha, koDA vagere jIvo dvIndriya che ; kIDI, jU, maMkoDA, mAMkaNa, iyaLa, ghImela vagere jIvo trIndriya che ; mAkhI, bhamaro, vIMchI, bagAI vagere jIvo caturindriya cha; ane manuSya, pazu, pakSI, mAchalAM, devatA ane nArakI A badhA jIvo paMcendriya che.5 / sthAvara ane trasa banne prakAranA jIvo aparyAptA, arthAt apUrNa paryAptiovALA ane paryAptA arthAt pUrNa paryAptiovALA kahevAya che. paryApti e eka viziSTa zakti, jene lIdhe amuka vastu grahaNa karAya che. je zaktithI AhAra grahaNa karAya te AhAra paryAsi , je zaktithI zarIranI saMracanA thAya te zarIra paryApti, je zaktithI indriyo kArya kare che te indriya paryAsi , je zaktithI 3. 4. 5. ejana, pR. 77. ejana, pR. 78. ejana.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zvArocchavAsanI kiyA thAya che te zvAsocchavAsa paryApti, je zaktithI bhASA no vyavahAra thAya che te bhASA paryApti, ane je zaktithI manano vyApAra thAya che tene manaH paryApta kahevAmAM Ave che. ekendriya evA sthAvara jIvomAM prAraMbhanI cAra paryAptio - arthAt AhAra, zarIra, indriya ane zvAsocchavAsa paryAptio hoya che. dvIndriya thI caturindriya jIvomAM manane bAda karatAM bAkInI pAMca paryAptio hoya che. paMcendriya jIvomAM saMjJI ane asaMjJI evA be prakAra che.. jemane mana nathI hotuM tevA paMcendriya jIvo asaMjJI gaNAya che ane temane mana sivAyanI uparanI pAMca paryAptio hoya che, jyAre saMjJI jIvone upara jaNAvelI cha paryAptio hoya che. 6 (2) mokSamArgI AcAravyavasthA A jIvavicAraNAne lakSamAM rAkhIne manuSyane karmonA baMdhanamAMthI choDAvI mokSamArge vALavA tathA aMte nirvANa prApti karAvavA mATe jaina tIrthaMkaroe eka viziSTa AdhyAtmika mArga pravartAvyo jene ApaNe 'jainadharma' tarIke oLakhIe chIe. karmabaMdhanone lIdhe ja jIva janmamaraNanI ghaTamALamAM phasAyelo rahe che. ane karyabaMdhanamAMthI chUTavA mATe jIve kaSAyomAMthI mukta karavA ghora tapazcaryA jarUrI che. A tapazcaryAnA mArge jIvane kramazaH vadhune vadhu tIvratAnI kakSAe pravRtta karavA gRhasthadharmanAM bAkhato ane sAdhudharmanAM pAMca mahAvratonuM pAlana karavAnI vyavasthA goThavavAmAM AvI che. gRhastha mATenAM bAra vratomAMnA prathama pAMca 'aNuvrata' athavA sUkSma kahevAya che, kAraNa ke te sAdhuonAM pAMca mahAvratonI tulanAe ghaNAM alpa athavA sthULa che. gRhasthonAM A aNuvrato che :- sthUla prANAtipAta viramaNa vrata, sthUla mRSAvAda viramaNa vrata, sthUla adattAdAna viramaNa vrata, sthUla maithuna viramaNa vrata ane sthUla parigraha viramaNa vrata ; jyAre sAdhuonAM pAMca mahAvrato che:- ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha. A pAMca mahAvrato ane gRhastha mATenAM thoDIka anivArya chUTachATavALAM A ja mahAvratonAM pAMca aNuvrato jaina dharmanA prANarUpa che. A pAMca mahAvratonA 6. ejana, pR. 79-80.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 anuSaMge bAkInAM sAta vrato prayojAyAM che, jemAMnAM digvata, bhogopabhoga viramaNa vrata ane anarthadaMDa viramaNa vrata, e traNa guNavrato kahevAya che, kemake pAMca aNuvratone te sahAyarUpa nIvaDe che, jyAre chellAM cAra arthAt sAmAyikavrata, dezAvagAsikavrata, pauSadhavrata ane atithisaMvibhAgavata, zikSAvrato kahevAya che, kemake te rojabaroja abhyAsa karavA yogya che." je gRhastha zrAvaka A bAra vratone svIkAre che te zrAvaka kahevAya che, ane pachI uttarottara enA pAlanamA sthULatAthI vadhune vadhI sUkSmatA ANe che tyAre aMte te sAdhu kakSAe pahoMce che. A mArge prayANa karI, samyag darzana, samyag jJAna ane samyak cAritranA baLe karmonA kSaya karI karmabaMdhanomAMthI chUTakArA rUpa nirjarA prApta karI, kramaza: zuddhatama AtmabhAvane prApta karI, aMte jIva nirvANa prApta kare che. jIvavicAraNA- aMtima lakSa nirvANa che, je manuSya mAtranuM A saMsAramA carama dhyeya che. jainadharmamAM A carama dhyeyanA anuSaMge sarvasAmAnya jaina gRhastha mATe je bAra vrato prabodhavAmAM AvyAM che temAnuM prathama sthUla prANAtipAta viramaNa vrata AhArane kSetra sAthe sIdhuM saMkaLAyeluM che, kAraNake tenA pAyAmAM ahiMsA e prathama mahAvrata raheluM che. A mahAvratano vistAra ghaNo moTo che, paNa AhAranA kSetre niraparAdhI jIvonI hiMsAno tyAga emAM samAviSTa thayo che e dRSTie prastuta viSaya sAthe eno saMbaMdha rahelo che. ahiMsAnA anuSaMge jainadharmamAM dayAne prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che. dAna, zIla, tapa, bhAva, paropakAra vagere jeTalI paNa zubha kriyAo che te badhArnu mULa dayA ja che, tethI te dharmanI jananI ke mULa gaNAI che. ahiMsA ane dayA vacce ghaNo pharaka che. koi jIvane herAnagati na pahoMcADavI, mAravo nahiM, satAvavo nahi, tenA haiyAne duHkha na pahoMcADavU e 'ahiMsA' che. paraMtu dayA e aMtaHkaraNano bhAva che. evo bhAva jenA hRdayamAM hoya e ja ahiMsAnu sevana karI zake. duHkhIne dekhIne ApaNA hRdayamAM darda thAya athavA mArI kriyAthI bIjAne duHkha 7. ejana, pR. 41.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 thaze evo vicAra thavo tene dayA kahe che. jaina zAstromAM dayAnA ATha prakAra gaNAvyA cha : dravyadayA, bhAvadayA, svadayA, paradayA, svarUpadayA, anubaMdhadayA, vyavahAradayA ane nizcayadayA. AmAMthI dravyadayA, svadayA, paradayA ane svarUpadayAno sIdhI ke ADakatarI rIte AhArakSetra sAthe saMbaMdha Ave che. (3) AhAranuM prayojana, prakAro ane mAnavazarIra mATenI tenI jarUriyAta AhAratuM prayojana kevaLa peTa bharavA pUratuM, taMdurastI jALavavA pUratuM ke svAda saMtoSavA pUratuM ja nathI, balke mana ane cAritryano vikAsa karavAnuM paNa che. 'jevo AhAra tevo oDakAra' athavA 'jevo AhAra tevo manuSya' e kahevato AjanA jamAnAmAM paNa manuSyane lAgu paDe che. mANasano vividha prakAranA khorAkano zokha tenI vartaNuMka ane cAritryano sUcaka banI rahe che. tethI ApaNA khorAkano uddeza evo hovo joie ke jethI ApaNe je khorAka khAie te ApaNA zArIrika, naitika, sAmAjIka ane AdhyAtmika unnatine upakAraka bane ane sneha, vAtsalya, dayA, ahiMsA, zAnti ane evA bIjA sadguNono poSaka banI rahe. ___ ApaNA AhAranA prakAro evA hovA joie jemAMthI UrjA, svAsthya ane uSmA utpanna thAya. A mATe ApaNA khorAkamAM proTIno, zarkarA, viTAmino, khanijo ane tailI padArtho pUratA pramANamAM hovA joie jethI sArI guNavattAvALA navA kozo ane lAla raktakaNo satata utpanna thatA rahe. ApaNA zarIramAMnA badhA ja kozo tathA pezIo cha mahInAmAM sAva ja badalAi jAya che ane navI utpanna thai jAya che.10 ApaNA zarIra ane emAMnA pheraphArono AdhAra ApaNA khorAka para hoya che. vaLI ApaNo khorAka evo hovo joie jenAthI ApaNA zarIranI roga-pratikAraka saMrakSaNa vyavasthA sacavAi rahe ane majabUta bane, ane emAM rogakAraka tathA svAsthya vinAzaka tattvo sadaMtara hovAM joie . A mATe kudarate 8. ejana, pR. 61-62. 9. agravAla gopInAtha - vejITeriyana oNra naoNna-vejITeriyana ; yUjha yaoNra selpha (aMgrejI), jaina buka ejansI, nyu dilhI, pAMcamI AvRtti, 1991, pR. 5. 10. ejana.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 aneka prakAranAM anAja, phaLo, kASThaphaLo, kariyANAM, zAka-pAMdaDAM vagere sarajyAM che, jemAM pUratA pramANamAM poSaka tattvo rahelA hoya che. sAmAnyataH puruSane roja 2350 thI 2700 kelarI, strIne 1800 thI 2100 kelarI, chokarAne 2400 kelarI ane chokarIne 2050 kelarI khorAka jarUrI hoya che. A mATe anAjamAMthI 1384, dvidalamAMthI 209, zAka-pAMdaDAMmAMthI 48, kaMdamULamAthI 72, phaLomAMthI 24, dUdhamAMthI 168, telibIMyAmAMthI 225 ane sAkaramAthI 120 ema kula maLIne 2250 kelarI maLI rahe che.11 / / ghaNA mANaso bhUkhamArAne badale vadhu paDatA khorAkathI ja maratA hoya che. vadhu paDatuM khAvA karatAM thoDaMka orcha - peTa thoDaMka khAlI rahe tevI rIte, Unodara rahIne, khorAka levo joie. ApaNe jIvavA mATe khAvU joie nahIM ke khAvA mATe jIvavaM. A mATe jeTalA khorAkanI bhUkha hoya tenAthI thoDaMka ochu khAvU joie. je loko bhUkha karatAM vadhu paDatuM khAya che teo sthULatA, ALasa, apaco, kabajIyAta ane bIjA rogonA bhoga bane che. moTA bhAganA rogonuM kAraNa vadhu paDatI khANIpINI ja hoya che.12 bhUkha dareka mANasane vyAkuLa karI mUke che ane mANasane kumArge vALe che. paNa zarIranI bhUkha sImita hoya che, ane thoDAka khorAkathI tRpta thai zake che. kadI na saMtoSAya tevI bhUka to mananI hoya che. ene jeTalI saMtoSo eTalI vadhu bhaDake che ane te kuTevomAM pariNAmI chatarapIDI, bIka, tanAva, gusso, dhikkAra vageremAM pariNAme che.13 / jaina dharmamAM ahiMsAnI pradhAnatAne lIdhe jIvahiMsAno sadaMtara niSedha hovAthI mAMsAhArane koija avakAza nathI. tethI jo AjanA vaijJAnika yugane lakSamA rAkhI, manuSyanA zarIranI zAkAhArI prANIo jevI ja saMracanA che.14 mAMsAhArI prANIo jevI nathI ja. e vaijJAnika hakIkatane lakSamA rAkhI jainadharmanA eka 11. ejana, pR. 6. 12. ejana, pR. 6-7. 13. ejana, pR. 7. 14. ejana, pR. 8-9.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 mAtra sthUla prANAtipAta viramaNa vratano ja svIkAra AvatI ekavIsamI sadImAM sarvAnumate svIkAra thAya to jagatamAMnA ghaNA rogonA mULa nAbUda karI zakAya. AjanuM zarIravijJAna spaSTa jaNAve che ke zAkAhArI prANIonA dAMta sapATa jaDabAMmAM beselA hoya che, ane tenA nakha mAtra phaLa phUla cUMTI zake tevA ja hoya che, jyAre mAMsAhArI prANIonA dAMta ane nakha aNIdAra ane prANIonAM zarIrone phADI nAkhe evA majabUta hoya che. zAkAhArI prANIonuM nIce jaDaLa uparanIce ane DAbejamaNe hAlI cAlI zake che jyAre mAMsAhArI prANIonuM nIcenuM jaDabu mAtra uparanIce hAlI zake che. zAkAhArI prANIonI jIbha narama ane suMvALI hoya che, jyAre mAMsAhArI prANIonI jIbha lAMbI ane kharabacaDI hoya che ane pANI bahAra nIkaLe che. zAkAhArI prANIonAM AMtaraDAM tenA dhaDa karatAM bAragaNAM lAMbA hoya che jyAre mAsAMhArI prANIonAM AMtaraDA temanA dhaDa karatAM cha gaNA lAMbA hoya che. Ama mAMsAhArI prANIonAM AMtaraDA pramANamAM vadhu DhUMkA hoya che. zAkAhArI prANIo karatAM mAMsAhArI prANIonAM yakRta ane mUtrazaya pramANamAM vadhu moTA hoya che. zAkAhArI prANIo karatAM mAMsAhArI prANIonA jaTharamAM paDatA pittarasamAM hAiDroklorika tejAbanuM pramANa dasa gaNuM vadhAre hoya che. zAkAhArI prANIonA mukhamAMnI lALa AlakalI tattva dharAve che, jyAre mAMsAhArI prANIonA mukhanI lALa tejAba tattva dharAve che. zAkAhArI prANIonA lohImAM UMcuM blaDa bI.eca. hoya che ane AlakalI taraphI valaNa hoya che, jyAre mAMsAhArI prANIonA lohImAM nIcuM blaDa bI.eca ane tejAba tattva taraphI valaNa hoya che. zAkAhArI prANIo karatAM mAMsAhArI prANIonuM raktalipo-proTIna judA prakAraceM hoya che. zAkAhArI prANIo karatAM mAMsAhArI prANIonI ghrANendriya khUba prabaLa, ane AMkho rAtre joi zakanArI tathA khUba camakatI hoya che. zAkAhArI prANIonI tulanAe mAMsAhArI prANIono avAja ghaNo rUkSa ane bhayaprada hoya che. zAkAhArI prANIone janmatAM ja sAdhAraNa dRSTi prApta thAya che, jyAre mAMsAhArI prANIonI dRSTi janma pachI aThavADIyA sudhI lagabhaga zUnya hoya che. A badhAM vaijJAnika tathyo lakSamA letAM spaSTa jaNAya che ke manuSya kudaratI rIte mUlata: zAkAhArI prANI che. ane prAcIna RSimunioe
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 A kAraNe je saMskArI manuSya mATe mAMsAhArano niSedha karyo che. jainadharma to AjanA badhA dharmomAM AhAranA kSetre sauthI vadhu vaijJAnika hovAthI AgAmI ekavIsamI sadImAM teNe prabodheluM mAtra eka sthUlaprANAtipAta viramaNa vrata ja sarvAMze sarva dezomAM svIkAra pAme to paNa jagatamA maMgalamayatA vyApI rahe, to bIjAM vrato svIkAra pAme to maMgalamayatAmA keTalI badhI vRddhi pAme tenI kalpanA ja ApaNane AnaMdavibhora karI mUke tema che. A dRSTie 'sarve bhavantu sukhinaH....' e mAMgalika bhAvanAne pratyakSa jIvanamAM sAkAra karavA mATe jainadharmanI jIvavicAraNA khUba mahattvano phALo AgAmI sadImAM ApI zake tema che.