________________
મેવા ન્યાય:
માંડ પચીસ વર્ષના, ને છે રાતી રાણ જેવા. એ ખીજાં પચાસ વર્ષ તા સહેજે કાઢી નાંખે! એવી રીતે ચાળીસ હજાર કારી ખર્ચ આપણે માથે પડે એ કેમ પેાસાય ! પ્રધાનજીને ખેાલાવા
પ્રધાનજીને હજુરે સ્પષ્ટ ક્માવી દીધું: ૮ આ કેદીના કાયડાના કાંઈ સસ્તા ઉપાય શેાધી કાઢા, પ્રધાનજી ! અત્યારે આમ તે ગજમ ખર્ચ આવે છે.’
k
ફ્રી મંત્રીમડળ મળ્યું અને આ ગૂંચવાતે પ્રશ્ન હાથ ધર્યાં. વિદ્યામંત્રી એલ્યા સ ગૃહસ્થા ! મારા મતે આ ચાકીદારને રૂખસદ આપી, એ ખર્ચે કમી કરો. ’
ન્યાયમ`ત્રીઃ ‘ તે ગુનેગાર કેદમાંથી નાસી જશે. ’
મુખ્યમંત્રીઃ ‘ નાસી જાય તેા ઘેાન્યા જાય ! એક અલા ટળી ! ખર્ચ તા બચશે ! ’
આ સીધેાસાદે ઉકેલ રાજવી સમક્ષ પેશ કરવામાં આવ્યે અને રાજાસાહેબ એમાં સંમત થયા. પછી ઘેાડા સમય સુધી આ બાબતના કશે. ઉપદ્રવ સભળાયા નહિ, ખરતરફ થયેલ ચેાકીદારે કેદીને જેલની કૂંચી સોંપી ચાલતી પકડી. સાંજે ભેાજન સમયે કેદી પેાતે તાળું ખાલી એરડી બહાર આવ્યેા; ત્યાંથી સીધે। રાજરસાડે ગયા; ત્યાંથી ખાણુ લઇ પાછે આવી પેાતાની કેદમાં પુરાઈ નિરાંતે જમ્યા. ત્યારબાદ પછીના દિવસેા દરમિયાન તેણે આ જ શાંત વન ચાલું રાખ્યું. પણ તેની નાસી જવાની ઇચ્છા સરખી દેખાઈ નહિ.
હિસાબી વર્ષ આખરે ૪૦૦) કારી કેદી ખાતે ખર્ચાતી જોઈ ફી નૃપતિ ધૂંધવાયા · એ કમબખ્ત નાસી કેમ જતા નથી ? હવે તે તેને ખેચીએ ઝાલીને કાઢવા પડશે ! આલાવા પ્રધાનજીને. ’
૫
: ૪૩૯ :
નરપતિએ પ્રધાનજીને સ્પષ્ટ સૂચના આપી દીધી. મંત્રીમ`ડળ સમક્ષ કેદીને હાજર કરવામાં આવ્યેા, મહામંત્રીજીએ કેદીને રાષપૂર્વક કહ્યુંઃ
અમારે તે। તારી કેટલીક માથાકુટ કરવી ? કેમ નાસી જતેા નથી ? હવે તા તને કોઈ રાકનારે ય નથી. અને તું નાસી જા એમાં અમારે કાંઈ વાંધેા ચે નથી. ’
"
કેદીએ મક્કમતાપૂર્વક હ્યું: ‘ તમારે તે ન હોય પણ મારે છે ને મારે જવાનું ઠેકાણું ચે કયાં રહેવા દીધું છે ? દેહાંતદડની સા ફરમાવીને તમે સૌએ મારૂ જીવતર ધૂળ કરી નાખ્યું-મારૂં ચારિત્ર્ય સદાને માટે કલકત કરી મૂક્યું. હવે મને કાણુ સઘરે ? વળી આ કેદખાનના આળસુ જીવને મને કામધ ધા ભૂલવાડી દીધા. દીવાનસાહેબ ! તમને સાક્ કહી દઉં તેા માફ કરજો પણ રાજ્યે મારી તરફ ખરાબ વર્તાવ રાખ્યા છે. રાજ્યે મને દેહાંતદડની સજા ભલે ફરમાવી-ક્યુલ-પણ પછી રાજ્યના ચાખ્ખા ધમ હતા કે, મને દેહાંતદંડ કરવા. પણ એ ધમ રાજ્યે ન અજાબ્યા, મે' એ વેઠી લીધું ને કશી ફરિયાદ ન કરી. પછી રાજ્યે પ્રપ`ચ કરી મને કેદ્યખાનામાં પૂર્યાં, મારે માથે ચાકીદાર એસાડયા. મે કહ્યુ -
:
ચાલ જીવ! આ ય સહન કરી લે ! વળી. એક વધારે અન્યાય કરી એ ચેાકીદારને ચ તમે ખરતરા કર્યાં. હવે મારે પેાતાને માર્ ખાણું લઇ આવવું પડે છે. એ ય હુ મૂંગે મેાઢે સહન કરી રહું છું, પણ રાજ્યની ધૃષ્ટતાને હદ નથી. હવે તમે મને નાસી જવાના હુકમ ફરમાવે છે? સાંભળેા ! ચાખ્ખું કહી દઉં છું કે, બધુ બન્યુ પણ આ નહિ બને. તમારાથી થાય એ કરી લ્યે. પણ હું નાસી નહિ જાઉં, '