________________
-
૬/૦
જેનેહિતેચ્છુદેશના ગૌરવનું મધ્યબિંદુ પ્રખર લોકનાયકના ઈછાબળમાં અને લોકોના તેઓ પ્રત્યેના ભક્તિભાવમાં જ છે. લોકનાયકે પિતાની સ્વાભાવિક શક્તિથી જોઈ શકશે કે અમુક પ્રકારનું શિક્ષણ દેશને હિતાવહ છે; તુરત જ તેઓ આજ્ઞાપત્રિકા બહાર પાડશે, જેને કલથી વધાવી લઈ લોકો શ્રદ્ધાપૂર્વક પોતાના પૈસા એવી જાતના શિક્ષણ માટે સ્થાપવાની શાળાઓના નિભાવ માટે આપવા બહાર પડશે. લોકનાયકો કહેશે કે, પંચાયત દ્વારા ઈનસાર મેળવવા શ્રેષ્ટ છે; અને તુરતજ લોકો આડીઅવળી દલીલો છેડી એમની આજ્ઞાને તાબે થશે. આ જાતની મજબુત ઇચ્છા શક્તિ (will-power) હેવી જોઇએ સમાજનાયકમાં, અને આ જાતની અડગ શ્રદ્ધા [Confidence and Devotion) હોવી જોઈએ પ્રજાગણમાં. એ એમાં આખું પ્રજાકીય ઉન્નતિનું શાસ્ત્ર સમાઈ જાય છે; બીજી તમામ વાત એ બે આગળ નિસ્તેજ છે-નકામી છે. કોઈપણ રીતે પ્રજાનાય કોને ધક્કા મારીને પણ આગળ કરે અને એમનામાં જેટલી ઈશક્તિની ન્યુનતા હોય તેટલી હમારી ભક્તિવડે પુરી કરી
મને આશ્ચર્ય થાય છે કે, જે દેશમાં હિંદુ-મુસલમાને અને હિંદુ-હિંદુ તથા મુસલમાન–મુસલમાન વચ્ચેના ન્હાના હેટા ધાર્મિક ટંટા હરસાલ અને હરપ્રાંતમાં થયા કરે છે, એવા દેશની પ્રજાકીય કોંગ્રેસે આજ સુધી ધાર્મિક ઝમડાઓને નિકાલ પ્રજાકીય આગેવાન મારફત કરાવવાની લોકોને સૂચના કરનારો ઠરાવ કેમ કર્યો નહિ હોય, અને એવા ઝગડાની ખબર મળતાં પક્ષકારોને મળીને યા લખીને સલાહ આપવાનું કામ કરવા માટે કોઈ કમીટી કેમ નહિ નીમી હોય. દેશના ઐયબલ ખાતર જ નહિ પણ કોન્ટેસની લોકપ્રિયતા અને સત્તામાં વધારો કરનાર સાધન તરીકે પણું આ પગલું તેણે અત્યાર આગમચ ભરવું જોઈતું હતું. જે સંસ્થાએ લેકના સહવાસમાં નથી આવતી અને લોકના તાત્કાલિક લાભમાં ફાળે નથી આપતી તેવી સંસ્થાએ બળવાન થવા પામે એ સંભવ બહુ થોડો છે. બહારથી મેળવવાનું કાંઈ નથી, જે છે તે અંદરથી જ મેળવવાનું છે. કૃપાની ભીખ ફતેહમંદ નીવડે તો પણ તેથી લાભ એટલો જ મળે કે માણસ પારકે રોટલે પેટ ભરવાની આદતવાળા-ભાગેલા પગવાળા-બની જાય. વીસમી સદીને ન ધર્મ યોજનાર-નવા Tables of Ethics ઘડનાર–એક મહાત્મા ખરું જ ફરમાવે છે કે
