Aashirwad 1967 03 Varsh 01 Ank 05

SR No.: 537005
Original Sutra Author: N/A
Author: M J Gordhandas, Kanaiyalal Dave
Publisher: Aashirwad Prakashan
Publication Year: 1967
Total Pages: 33
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Aashirwad, & India
File Size: 5 MB

Page 13

સંયમની સિદ્ધિ
છે જેમ લગામ વિનાનો ઘડો નકામો છે, અંકુશ વિનાને હાથી નકામો છે, ગવર્નર વિનાની સાઈકલ નકામી છે, તેમ સંયમ વિનાને માનવી નકામે છે. સંયમ વિનાનો માનવી એ સુકાની વિનાની નાવ જે છે. માનવીના જીવનમાં સંયમ અતિ મહત્ત્વને ભાગ ભજવે છે. સંયમને અભાવે માનવી પશુ બને છે, જ્યારે સંયયના સાંનિધ્યમાં દેવ બની જાય છે.
માનવીમાં બે વૃત્તિઓ સુષુપ્ત દશામાં રહેલી છે: દેવી અને આસુરી. કયારેક દૈવી વૃત્તિ જેરમાં આવે છે તો કયારેક આસુરી વૃત્તિ જેરમાં આવે છે.
જ્યારે માનવજીવનમાં દૈવી વૃત્તિ જોર પકડે છે ત્યારે તે દેવનું રૂપ ધારણ કરે છે અને જ્યારે આસુરી વૃત્તિ જોર પકડે છે ત્યારે રાક્ષસનું રૂપ ધારણ કરે છે. પરંતુ આસુરી વૃત્તિઓ પર સંયમ રાખી, આ વૃત્તિઓનું માનવી દમન કરતો થઈ જાય તો જરૂર તે પોતાના જીવનને પલટી શકે છે. ગીતામાં કહ્યું છે કે “ઈન્દ્રિયોને વશમાં–સંયમમાં રાખે છે તે ઈશ્વરમાં તન્મય–લીન થઈ શકે છે, અને તેની અહિ સ્થિર થાય છે.” આ છે સંયમની સિદ્ધિ અને શક્તિ. ઋષિમુનિઓએ તપ અને વ્રત ઉપર ભાર મૂકે છે તેના ઊંડાણમાં સંયમને જ સિદ્ધાંત રહેલે છે એ નિર્વિવાદ હકીકત છે.
ત્રણ દાયકા પહેલાંના અને હાલના જીવન ઉપર દૃષ્ટિપાત કરીશું તો જણાશે કે વર્તમાન જીવનમાં માનવીની દરેક વૃતિ ઉપર સંયમની ઘણું : જરૂર છે. દા. ત. સ્વાદવૃત્તિ ઉપર સંયમ, વાણી ઉપર સંયમ, વાસના ઉ૫ર સંયમ, વિચારો પર સંયમ વગેરે. આરોગ્યને નાશ થતો અટકાવવા માટે સ્વાદવૃત્તિ ઉપર સંયમ રાખવાની ખાસ જરૂર છે. કેવળ જીભને ખુશ રાખવાથી માનવીનું શરીર રોગનું ઘર બની જાય છે. અંતે તેનું જીવન બરબાદ થઈ જાય છે. - વાણીનો સંયમ સમાજજીવનમાં અતિ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. માનવ જે વાણી ઉપર સંયમ ન રાખે તે અનેકના કુટુંબમાં ઝેર રડાતાં વાર
શ્રી શિવશક્તિ લાગતી નથી. એકવાર ગમે તેમ બોલી જવાથી પછી બોલાયેલું પાછું ખેંચી લઈ શકાતું નથી.
તલવારને ઘા રુઝાય છે પણ વાણીનો ઘા રુઝાતો નથી. વાણી ઉપર સંયમ ન રાખવાથી અનેક સત્તાઓની ફેરબદલી ઇતિહાસના પાને નેધાયેલી છે.
વાણીના સંયમની જેમ વિચારના સંયમની પણ જરૂર છે વિચારોમાં નિરંકુશતા આવી જાય તે માણસ ન કરવાનાં કામ કરી બેસે છે. ખરાબ વિચારો ઉપર અંકુશ રાખવા માટે સત્સંગ, સવાચન, ભજન એ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે.
એક મહત્ત્વની વાત યાદ રાખવા જેવી છે કે બળજબરીથી લાદવામાં આવેલ સંયમ એ લાભ કરતાં હાનિકારક છે. સમજપૂર્વકના સંયમથી જ માનવ પોતાની પ્રગતિ કરી શકે છે. બળજબરીથી લાદવામાં આવેલા સંયમથી આનંદને નાશ થાય છે, જ્યારે સ્વેચ્છાએ સ્વીકારેલે સંયમ
વનમાં અમૃત સિંચી તેને ઉત્સાહિત બનાવે છે. - આપણું દેશની સંસ્કૃતિને મુખ્ય આધાર સંયમ છે. આજે દેશમાં વધારેમાં વધારે કોઈ વૃત્તિ કેળવવાની જરૂર હોય તો તે સંયમની છે. જે પ્રજા સંયમ રાખી શકે કે કેળવી શકે છે તે પ્રજા બળવાન, સુદઢ અને નીરોગી રહે છે. જે દેશની પ્રજા સંયમહીન અને વિલાસપ્રિય થાય છે તે દેશની અધોગતિ થાય છે અને અંતે વિનાશ નેતરે છે. સંયમ સાથેની સંસ્કૃતિ હંમેશાં ચિરંજીવ હોય છે, જ્યારે સંયમ વિનાની સંસ્કૃતિ ક્ષણિક હેય છે. અને આવી સંસ્કૃતિને જલદી અંત આવે છે.
આમ સમગ્ર દષ્ટિએ વિચારીશું તે સમજાશે કે માનવીને જીવનમાં સંયમની ઘણી જરૂર છે. જીવનઘડતર અને ચારિત્ર્ય માટે સંયમ ખૂબ જ ઉપયોગી છે. જેણે પોતાના જીવનમાં સંયમને સ્થાન આપ્યું નથી તેનું જીવન એકડા વિનાના મીંડા જેવું છે. માટે જ સમાજ, ચારિત્ર્ય અને રાષ્ટ્રના ઘડતર માટે સંયમની વૃત્તિ કેળવવી ખૂબ જરૂરની છે.