Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તીર્થકરની વિભૂતિ : અતિશયો અને પ્રાતિહાર્યો [ લેખક ૧: અતિશયો અને પ્રાતિહાર્યોને અંગેનું સાહિત્ય |
( લેખક : પ્રો. હીરાલાલ છે. કાપડિયા એમ, એ. ) સામાન્ય રીતે પ્રાયઃ પ્રત્યેક સંસારી જીવે, આવી કર્યું છે. તેમ છતાં તીર્થકરેના પણ આવિર્ભત પડેલું દુઃખ દૂર થાય અને ભવિષ્યમાં કોઈ પણ ગુણો અનંત છે-જે ક સિદ્ધના અનતગુણ જાતનું દુ:ખ ન પડે એટલે કે સમસ્ત દુઃખાવો કરતાં એ ઓછી છે. આતિક નાશ થાય એમ ઇચ્છે છે એટલું જ નહિ તીર્થકરના આ ગુણે પૈકી જે આગળ તરી પણ સાચું, સંપૂર્ણ અને શા”વસ સુખ સાંપ ડે આવે છે-જે સહેલાઈથી સામાન્ય જનતાના ખ્યાલએવી પુગુ તીવ્ર અભિલાષા સેવે છે અને એ માટે માં આવે તેમ છે- જે એમના પ્રભાવના અલૌકિક એને જે છે તેને પ્રણ કરે છે. અત્યાર સુધીમાં તાના સૂચક છે તેને જેને સંસ્કૃત સાહિત્યમાં દેરાશિના કેટલાયે મહાપુરુષોએ પોતપોતાના સમયથી ૨ “અતિશય,’ ‘અતિશય’ અને ‘અતિશેષક’ અને પરિસ્થિતિને સંકુલમાં રાખીને પિતાના જ્ઞાન અનુસાર પાઈમાં ‘અઈય' તેમ ‘અદમ' કહે છે. આ માર્ગદર્શન કરાયું છે. ઉપદેશ આપે છે- દેશના ગણનાતીત અતિશયોની સંખ્યા અપેક્ષા અનુદીધી છે. એ દેશના સંસારસાગર તરી જવામાં ચાર મિન્ન ભિન્ન રીતે દર્શાવાય છે, એને લઈને હું સહાયક હોવાથી કે સહાયક બનાવી શકાય તેમ આ અતિશયોનો વિચાર નિમ્નલિખિત પાંચ લેખ હોવાથી તેને ‘તાથી કહી શકાય અને સમય સમયના દ્વારા કરું છું. આ દેશનાકારને તેમજ એ દેશનાના વિશિષ્ટ પ્રરૂપકને
(1) અતિશય અને પ્રાતિહાર્યો તે અંગેનું સાહિત્ય, ‘તીર્થકર.' પયગંબર, કે ફેટ (prophet), ઈત્યાદિ
(૨) ચાર મૂલતિશયો. (૩) ચોત્રીસ અતિશયો નામે ઓળખાવી જ દાકાય. જૈન દર્શન પણ ચતું- (૪) આઠ પ્રાતિહાર્યો. (૫) વિશિષ્ટ વિચારમ્ભા ર્વિધ સંધરૂપ તીર્થ સ્થાપનારા અને એકાન્ત હિતકારી *
આ પિકી પ્રથમ લેખ તે જ આ છે એટલે હું દેશના આપનારાને તીર્થકર, તીર્થકર, તીર્થક્ત
ચાર મૂલાતિશ, જિનેશ્વર, જિનવર પતિ, બુદ્ધ ઈત્યાદિ નામે સંબોધે
ત્રીસ અતિશયે અને દેવકૃત
અતિશયો તરીકે ઓળખાવાતાં આઠ પ્રાતિહાર્યોને છે. અને એ જ તીર્થકરના અતિશયે એ આ
લગતાં સાહિત્યની સમય અને સાધન અનુસાર ભાષા લેખમાળાનો મુખ્ય વિષય છે, એટલે હવે હું જ્યાં
દીઠે નીચે પ્રમાણે નેધ લઉં છું:જ્યાં “તીર્થકર' એમ ઉલ્લેખ કરે ત્યાં એ શબ્દની આગળ “જૈનકહેવાની જરૂર જ નથી.
(અ) ચાર મૂલાતિશય અંગેનું સાહિત્ય જૈન દર્શન પ્રમાણે પ્રત્યેક આત્મામાં અનેક સંસ્કૃત- ‘મૂસાતિશય' એ નામ, એની સંખ્યા, અગણિત – અનંત ગુણો રહેલા છે. એ બધાનો એને લગતો ક્રમ તેમજ એની આછી રૂપરેખા એ આવિર્ભાવ સિદ્ધ કર્યો છે અને એનાથી ઓછે અંશે બાબતો સમભાવભાવી હરિભદ્રસૂરિએ અનેકાન્તજયએ કાર્ય સામાન્ય કેવલીઓએ અને તીર્થકરોએ પતાકાની સ્થાપશે વ્યાખ્યા(ખંડ ૧, પૃ. ૪) માં * “તીયકરની વિભૂતિ” એ નામની મારી કવિતા
તે રજૂ કરી છે. “દિગંબર જૈન (વ. પર, અં. ૪)માં છપાઈ છે,
અન્યયોગવ્યવછેરાત્રિશિકા ઉપર મલ્લિ૧ તીર્થ કર’ શબ્દ જૈન તીર્થ કરે માટે જ નહિ. પણ પેણુસૂરિએ શક સંવત્ ૧૨ ૧૪ અર્થાત્ વિ. સં. અન્યદર્શનીય માટે પણ વપરાય છે અને વીતરાગસ્તોત્ર ૨ આને અંગ્રેજીમાં “excellence” કહે છે. એને (પ્ર. ૪ કલેક ૭)માં તીર્થકર શબ્દ આ અર્થમાં વપરાય છે. અર્થ ઉત્કૃષ્ટતા-શ્રેષ્ઠતા છે,
( ૧૪ )
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 533898 |
| Book Title | Jain Dharm Prakash 1960 Pustak 076 Ank 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publisher | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publication Year | 1960 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Jain Dharm Prakash, & India |
| File Size | 9 MB |