________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
જ.
-
-
-
અંક ૮ મે. ]
જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ
૧૭૫
ટૂંકામાં જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવામાં જુદા જુદા થેયે ધ્યાનમાં લઈએ તો યથાર્થ જ્ઞાન પ્રમાણજ્ઞાન-સમ્યજ્ઞાનના જૂદા જૂદા મૂલ્યાંકન ( values ) થઈ શકે છે. શ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજ આ સવાલની ચર્ચા જ્ઞાનબિંદુમાં કરે છે. (પા. ૧૧-સીધી સિરીઝ ) તેઓશ્રી લખે છે કે –
पौदगलितसम्यक्त्वतां सम्यक्त्वदलिकान्वितोऽपायांशः प्रमाणम् , क्षायिकલયસ્થવતાં વઢવાણા તિ,.................સવવરમાનાધિવાળા પાથવેં જ્ઞાનસ્થ ઘામાથું ઘર્ષવરત લાગ્યથાનમાર્-સમ્યકત્વ સાથે જ અપાય અંશ જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય નક્કી કરે છે. સમ્યકત્વ વિનાનું જ્ઞાન યથાર્થ જ્ઞાન હોય તે પણ સમ્યજ્ઞાન નથી.
ઉપર પ્રમાણે જ્ઞાનની પ્રાણુતા અને અપ્રમાણુતા નકકી કરવા માટે જે જૂદી જૂદી થીયરી ઓ પ્રચલિત છે, તેની સમાલોચના કરવામાં આવી. જૈન દર્શનને આ થીયરીઓ કેટલે અંશે સંગત છે તે પણ જોવામાં આવ્યું. ઉપર પ્રમાણે જ્ઞાનપ્રામાયવાદને આ સવાલ નવીન દષ્ટિએ વિચારવામાં આવ્યા છે. જૈન દર્શનની માન્યતા કેટલે દરજજે અન્ય દર્શનો અને પૌવત્યવાદને સંગત છે, જૈન દર્શનમાં પણ જ્ઞાન પ્રામાણ્યવાદનો જૂદા જૂદા આચાર્યોએ કેવી કેવી જૂદી જૂદી દષ્ટિથી વિચાર કર્યો છે, જૈન દર્શનની મૂળભૂત તત્ત્વષ્ટિએ કઈ થીયરી બંધબેસતી છે વિગેરે સવાલોની ચર્ચા અમે અમારા ક્ષપશમ પ્રમાણે કરેલ છે. આવી બાબતમાં અભિપ્રાયભેદ હોવા સંભવ છે. આપણા સમાજના વિદ્વાન આચાર્ય મહારાજઓ અને વિદ્વાન ગૃહસ્થ આ ચર્ચાને અંગે કાંઈ નવો પ્રકાશ પાડશે તે જ્ઞાન જેવા ગહન વિષયમાં વધારે અજવાળું પડશે અને અમારી માન્યતામાં પણ જે સમજફેર થયેલ હોય તો સુધારવા અમને તક મળશે.
જ્ઞાનમીમાંસાને અંગે કુલ સાત લેખો આ માસિકમાં આપવામાં આવ્યા છે. - સને ૧૯૪૯ ના વૈશાખ, જયેષ્ઠ, અષાઢ અને શ્રાવણમાં ચાર લેખો અને બાકીના ત્રણ સને ૧૯૫૦ ના ફાગણ, વૈશાખ અને છ મહિનામાં આપેલ છે. તેમાં જ્ઞાનનું . સ્વરૂપ, જ્ઞાનની ઉત્પત્તિને અંગે જૂદા જૂદા વાદ, જ્ઞાનના જુદા જુદા પ્રકારે , કેવળજ્ઞાન અને સંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન, તથા જ્ઞાનની પ્રમાણતા નકકી કરવાની જૂદી જૂદી થીયરીનું વિવેચન કરવામાં આવેલ છે. વાંચકબંધુઓ બધા લેખો સાથે વાંચશે તો વિષય ઉપર વધારે પ્રકાશ પડશે.
For Private And Personal Use Only
