________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
40%aa%be%ergeo@occoopgoa
સ્યાદ્વાદ સંબંધી સાહિત્ય Como os
cogused (લેખકઃ—. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ.)
સ્યાદ્વાદ” કહો કે “અનેકાન્તવાદ' કહે તે એક જ છે. એનાં આકૂલવાદ, તદતહાદ, વિભાજ્યવાદ અને સંકીવાદ એવાં પણ નામે છે. દરેક વસ્તુના અનંત ધર્મો છે અને તેમાંનાં કેટલાક તે એક બીજાથી વિરુદ્ધ છે. આવા વિરુદ્ધ ધર્મોને સાપેક્ષપણે સ્વીકાર કરો તે “ સ્યાદ્વાદ” છે. આ જૈન દર્શનની મુખ્ય ચાવી તેમ જ ખૂબી છે. આથી તે એને અંગે અત્યાર સુધીમાં અનેક વિદ્વાનોએ ઊહાપોહ કર્યો છે. કેટલાકે એની પુષ્ટિરૂપે અને કેટલાકે એના ખડનરૂપે સ્વતંત્ર ગ્રન્થ અને લેખ લખ્યાં છે. આને કંઈક ખ્યાલ આવે તે માટે આ લેખ યોજાય છે, આપણે અહીં ભાષાદીઠ એનો વિચાર કરીશું.
પાઈય (પ્રાકૃત) સમઈપયરણ ( કાંડ ૩).
આના કર્તા સિદ્ધસેન દિવાકર છે. તેઓ મેડામાં મેડા વિક્રમની પાંચમી અને ઇસવી સનની છઠ્ઠી સદીમાં થઈ ગયાં છે એમ આધુનિક વિદ્વાનોના મોટા ભાગનું માનવું છે, પાઈય ભાષામાં સ્યાદ્વાદ ઉપર એક સ્વતંત્ર ગ્રન્થ હોય એમ જણાતું નથી.
સંસ્કૃત (૧) સ્વાદ ભંગ (૯) ભાવાર્થ માત્રાવેદિની (૧૮) અનેકાન્તજયપતાકે(૨) એક અજ્ઞાત કૃતિ (૧૦) અનેકાન્તવાદપ્રવેશ
ધોતદીપિકા ટિપણુક (૩) વરાંગચરિત્ર (સર્ગ ૨૬, (૧૧) અનેકાન્તપ્રઘટ (૧૯) સ્યાદ્વાદમંજરી
લાક ૭૬-૯૦) (૧૨) શાંકરભાષ્ય (૨૦) તર્ક રહસ્યદીપિકા (૪) તત્ત્વસંગ્રહ(સ્યાદ્વાદપરીક્ષા) ૧ તોપષ્ણવસિં (૨૧) સ્વાદ્વાદકલિકા (૫) સ્યાદ્વાદકુચોઘપરિહાર (૬) અનેકાન્તસિદ્ધિ (૧૪-૧૫) તત્ત્વાર્થરાજવાતિક (૨૨) અનેકાન્તવ્યવસ્થા ( ૯ ) અનેકાન્તજયપતાકા
અને એની પજ્ઞ વ્યાખ્યા (૨૩) સ્યાદ્વાદભાષા (૮) અનેકાન્તજયપતાકેદ. (૧૬) શ્રી ભાષ્ય
(૨૪) સ્યાદ્વાદરહસ્ય ઘોતદીપિકા ' (૧૭) વીતરાગ સ્તોત્ર
આ પૈકી સ્યાદાદભંગને નિર્દેશ અનેકાન્તજયપતાકા(પ્રથમ અધિકાર)ની પz વૃત્તિ(ખંડ ૧, પૃ. ૮૪)માં હરિભદ્રસૂરિએ કર્યો છે. પ્રસ્તુત પંક્તિ નીચે મુજબ છે –
“તિ પતર્ વદુતે g:-વાદ્રામા
दिवाकरादिभिः तदपि प्रतिक्षिप्त-निराकृतमेव इति ।" '. આ ઉપરથી મને એમ ભાસે છે કે સ્યાદ્વાદબંગ એ કોઈ અજેન–બૌદ્ધ વિદ્વાન દિવાકરની કૃતિ છે. વિશેષમાં આવી બીજી પણ કોઈ અજૈન કૃતિ છે જેમાં સ્યાદ્વાદની વિરુદ્ધમાં ઊહાપોહ કરાયો હોવો જોઈએ.
For Private And Personal Use Only
