Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩ જે ] ' સાનેન અને ક્રિયાનય
૭૯ અને સર્વવિરતિને જ માને છે; કેમકે ક્રિયારૂપે તે મુક્તિનું પ્રધાન કારણ છે. સમ્યકૃત્વ અને શ્રત સામાયિક તે તેના ઉપકારી માત્ર હેવાથી ગૌણભૂત હોવાને લીધે નથી માનતો.
શિષ્ય-ભગવદ્ ! આ બન્ને પક્ષમાં યુક્તિ જણાય છે, તો પછી બેમાંથી સત્ય તત્વ કયું ?
ગર-સ્વતંત્ર સામાન્ય–વિશેષવાદી બધાએ નાની પરસ્પર વિરુદ્ધ વકતવ્યતા સાંભળીને સર્વ નચોને સંમત જે તત્ત્વરૂપે ગ્રાહ્ય હોય તે મુક્તિનું સાધન છે. અર્થાત ચારિત્રરૂપ ક્રિયા અને જ્ઞાનાદિ ગુણ એ ઉપાય( જ્ઞાન-ક્રિયા )વડે જે સાધ્ય હોય તે મેક્ષ સાધક છે, પણ બેમાંથી એકલે કેાઈ પક્ષ મેસસાધક નથી. જ્ઞાનનયવાદી જે કહે છે કે “ જે જેના વિના ન થાય તે તેનું કારણ છે” આમાં તદવિવાભાવિત્વરૂપ હેતુ અસિદ્ધ છે, કેમકે જ્ઞાન માત્રથી જ પુરુષાર્થ સિદ્ધિ નથી એવું ક્યાં પણ જણાતું નથી. જોકે દાહ-પાક આદિ કરવાના અર્થને દહનાદિના જ્ઞાન માત્રથી જ દાહાદિક કાર્યસિદ્ધિ થતી નથી, પરનું અગ્નિ લાવ, તેને ફેંકવો, સળગાવો વિગેરે ક્રિયા પણ કરવામાં આવે તે જ તે દાહાદિ કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. શ્રી તીર્થકર ભગવંતે પણ માત્ર કેવળજ્ઞાનથી જ મેક્ષ સાધે છે. એમ નહિ, સાથે યથાખ્યાત ચારિત્રરૂપ ક્રિયા પણ હોય છે; માટે સર્વત્ર પુરુષાર્થ સિદ્ધિનું કારણ જ્ઞાન સિદ્ધ થાય છે, તેમ ક્રિયા પણ તેનું કારણ સિદ્ધ થાય છે. કેમ કે તેના વિના પુરુષાર્થ સિદ્ધિ થતી નથી માટે એ હેતુ અનેકાન્તિક છે.
એ જ પ્રમાણે ક્રિયાનયવાદીએ જે જેના પછી થનારું હોય તે તેનું કારણ છે ઈત્યાદિ પ્રયોગમાં “જે જેના પછી થનાર” રૂપ હેતુ કહેલ છે તે પણ અસિદ્ધ અને અનેકાતિક છે. કારણે સ્ત્રી-ભક્ય–ભગ આદિના ક્રિયાકાળમાં પણ જ્ઞાન હોય છે. તેના જ્ઞાન સિવાય તેમાં પ્રવૃત્તિ જ થઈ શકે નહિ, એ જ પ્રમાણે શૈલેશી અવસ્થામાં સર્વ સંવર રૂપ ક્રિયા કાળે પણ કેવલજ્ઞાન હોય છે તેના સિવાય તેની પ્રાપ્તિ નથી હોતી, માટે એ હેત ” અસિદ્ધ છે. વળી જેમ ઉપરોક્ત હેતુ મુક્તિ આદિ પુરુષાર્થના કારણરૂપે ક્રિયાને સિદ્ધ કરે છે તેવી રીતે જ્ઞાનને પણ કારણરૂપે સિદ્ધ કરે છે; કારણ કે તેના વિના પુરુષાર્થની સિદ્ધિ ક્યાંઈ થતી નથી માટે એ હેતુ અનેકતિક છે. વસ્તુતઃ જ્ઞાન ક્રિયા ઉભયથી જ મુક્તિ સાધ્ય છે, પણ ભિન્નભિન્ન એકએકથી સાધ્ય નથી. “ ક્રિયા બિના જ્ઞાન નહિ કબહુ, ક્રિયા જ્ઞાન બિનુ નાહિ; ક્રિયા જ્ઞાન દેઉ મિલત રહેતુ છે, ક્યું જલસ જલમાંહિ.” - શિષ્ય–ભગવાન ! જ્ઞાન-ક્રિયા પ્રત્યેકમાં મુક્તિ પ્રાપ્ત કરાવવાની શક્તિ નથી તે તેના સમુદાયમાં ક્યાંથી હોય ? જેમ રેતીના પ્રત્યેક કણમાં તેલ નથી હોતું તો તેના સમુદાયમાં પણ નથી હોતું. તેવી રીતે અહીં ૫ણ પ્રત્યેક જ્ઞાન ને કિયામાં પણ મુક્તિપ્રાપક શક્તિ જો નથી તે બન્નેના સમુદાયમાં પણ ન હોવી જોઈએ.
ગુર–જે સર્વથા પ્રકારે એ પ્રત્યેકની મુક્તિમાં અનુપકારિતા કહેવામાં આવે તો તું કહે છે તેમ થાય, પરંતુ તેમ નથી. અહીં પ્રત્યેકની મુક્તિમાં દેશપકારિતા છે, અને સમુદાય થતાં સંપૂર્ણ ઉપકારિતા થાય છે માટે સમુદિત જ્ઞાનક્રિયા જ મુક્તિનું કારણ છે,
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 533705 |
| Book Title | Jain Dharm Prakash 1944 Pustak 060 Ank 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publisher | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publication Year | 1944 |
| Total Pages | 34 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Jain Dharm Prakash, & India |
| File Size | 11 MB |