________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૪ થી. ] - Hસેના" flી - પ્રક.
૧૬ : કપાયાગ કરીને દ્રવ્ય-ભાવરૂપ રાણાનું વ્યપરોપણ કરવું–ડ ડિમા."
રાગાદિનું નહિ ઉપજવું તે અહિંસા અને તે રાગાદિની ઉત્પત્તિ તો હિંસા-એમ જિનાગમનો સંક્ષેપ (સાર) છે. ” - આ વ્યાખ્યામાં હિંસાના અનેક ભેદ-પ્રભેદો સમાઈ જાય છે. સૂતરનું કોકડું (બંડલ) નાનું હોય પણ તેને ઉખેળતાં જેમ મોટો વિસ્તાર થાય. તેમ આ સંક્ષિપ્ત સૂત્રને પણ વિવેકથી ઊકેલતાં મહાન રહસ્યાર્થી નીકળે છે. અત્ર ત્રણ મુખ્ય મુદ્દા લક્ષમાં રાખવા ગ્ય છે –
(૧) પ્રમાદ–રાગાદિ અથવા કષાયયુક્ત પરિણામ. (૨) ગ–મન, વચન, કાયા. (૩) પ્રાણ-દ્રવ્ય પ્રાણ ૧૦ | સ્વપ્રત્યયી અને
ભાવ પ્રાણ જ્ઞાન. | પરપ્રત્યયી. હવે ઉપરોક્ત વ્યાખ્યાને કિંચિત્ વિસ્તારીએ તો મન-વચન-કાયાના યોગથી, પ્રમત્તપણે એટલે કે રાગાદિયુક્ત પરિણામથી અથવા કષાયાવિષ્ટપણે, પિતાના કે પરના, દશ પ્રકારના દ્રવ્યપ્રાણનો કે જ્ઞાનાદિરૂપ ભાવપ્રાણની, કરવા, કરાવવા અને અનુમોદવારૂપ, જે ઘાત તે હિસા.
આમાં પ્રમાદ ઉપર ખાસ ભાર મૂક્યો છે, પ્રમાદ હિંસાના આત્મારૂપ છે; કારણ કે હિંસાની સંભાવનામાં રાગાદિ પરિણામ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. હિંસાના પરિણામે રાખનાર બીજાની હિંસા તે કરે કે ન કરે, પણ પ્રથમ પોતાના આત્માની હિંસા તો અવશ્ય કરે છે જ, કારણ કે આત્મપરિણામની ઘાત-જ્ઞાનાદિ સ્વરૂપની ઘાતસ્વરૂપ હિંસા ત્યાં થઈ ચુકે છે. એટલે સ્વપ્રત્યથી હિયા તે થઈ જ ગઈ, પરપ્રત્યયી થઈ હોય વા ન થઈ હોય. કહ્યું છે કે –
" यस्मात्सकषायः सन् हन्त्यात्मा प्रथममात्मनात्मानम् । જ્ઞાત ન કા ઉર્દૂલ વાવંતરાળાં તુ ||
–શ્રી પુરુષાર્થસિદ્ધિ ઉપાય. જેના હિંસાના પરિણામ ન હોય, જીવરક્ષા કરવાને જે ઉદ્યમવંત હોય, | તનાવંત હોય અને રાગાદિ પરિણામથી રહિત હોય, તેનાથી કવચિત્ હિંસા ૨ જાય તે પણ તેને દેવું લાગતું નથી. કારણ કે ત્યાં કષાયાદિથી આત્મરિણામને ઘાત નથી. અને એટલા માટે જ વીતરાગદેવોને મન-વચન-કાયાની
For Private And Personal Use Only
