________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩ જે. ] કડવીરો વિરુદ્ધ મીઠાશ
૧૩ - ખાસ પ્રસંગ વિના તો દરેક મનુષ્ય મંડાશ ધારણ કરી રાંક છે, પરંતુ નોકરના હાથે ઘીને ઘડા દળોદ ગયે છે કે તેની એકાદ ખેલથી મોટું નુકશાન થયું હોય ત્યારે પણ જે મકાશયુક્ત ઉપકા છે અને તે પણ પરિમિત શબ્દોમાં જે કહે એવા સંયમી-ભાષાસંચમીને વંદન હો !
પ્રસ્તુત વિષય ઉપર અનુભવી સંરક્ત કવિઓના ગીર્વાણ ગિરામાં લખાયેલા સુભાવિત કો જોઈએ.
यस्य जिह्वा वशे नास्ति, तस्य वैरं जगत्त्रये ।
जिह्वायाममृतं यस्य, तस्यात्मीयं जगत्त्रयम् ॥ १ ॥ અર્થાત–જેની જીભ સ્વાધીન નથી–વધાતા બોલ્યા કરે છે, તેને ત્રણ જગત સાથે વૈર બંધાય છે અને જેની જીવામાં અમૃત-મીઠાશરૂપ અમૃત વસે છે તેનું ત્રણે જગત મિત્ર બને છે–પોતાનું થાય છે.
रे जिवे ! कटुकस्नेहे, मधुरं किं न भाषसे? .
मधुरं वद कल्याणि.!, जनो हि मधुरप्रियः ॥२॥ અર્થાત –હે કટુ વચન બોલવામાં પ્રીતિવાળી જીભ ! તું મધુર કેમ બેલતી નથી ? હે કલ્યાણી ! તું મધુર શબ્દો બેલ, કારણ કે લેકે તે મધુર-પ્રિય મિg-ભાષાને જ ચાહનારા છે.
जिहवाग्रे वसते विद्या, जिहवाग्रे मित्रबान्धवाः ।
जिहवाग्ने बंधनं मोक्षो, जिह्वाग्रे परमं पदम् ॥ ३॥ અથાત–ભના અગ્રભાગે વિદ્યા વસે છે. જીભના અન્ને મિત્રો ને બાંધવા પ્રેમવાળા રહે છે, જીભના અગ્રભાગે કર્મ બંધન રહેલ છે, જીભવડે જ મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે અને હવાગે પરમપદ પણ રહેલ છે.
अतितजना न कार्या, शिष्यसुहृभृत्यसुतकलत्रेषु ।
दध्यपि सुमथ्यमानं, त्यजति स्नेहं न संदेहः ।। ४ ।। અથાત–શિષ્ય. મિત્ર, નોકર, પુત્ર તથા સ્ત્રી યાદિને વિષે અતિ તર્જન ન કરવી. જુઓ ! કહીને અતિ વલોવવામાં આવે તે નિ:સંદેલ વાત છે કે તે પોતાના રહને-માખણને ૧૦ દે છે. તેવી જ રીતે બહુ તજેનાથી-તિરસ્કારથી તેઓને તે દૂર થાય છે.
તમારાથી નીચેનાને-પછી તે શ્રી હે, નોકર હે, પુત્ર છે. લઘુબાતા હો, પુત્રવધૂ છે કે વિદ્યાર્થી છે, ગમે તે હો પરંતુ તેને વારંવાર ટોકવાથી-કટુ શબ્દો કહેવાથી તમારું વધુ થવામાં ઘણું જનનું અંતર પડશે એ નિર્વિવાદ છે. વળી તમારી ભાષા સામાન
માં શી માફક સાલવાથી તેનારા માટેનું તેનું સઘળું માન મરી જશે માટે ના નકશાનીને છે કે મુત્ર વ્યક્તિ કરે છે
રાજપાળ મગનલાલ વડેરા
For Private And Personal Use Only
