________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અંક ૩ જા ]
સોગવાય છે; માટે તેને સાપશમભાવ કહે છે. આમાં ક્રમે પ્રકૃતિને દબાવ્યાની કે ક્ષય કરવાની જ વાત હેાવાથી આ ભાવ પણ વૈદગલિક જડ છે, ચૈતન નથી.
આમતî.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
193
૩ આદિચકભાવ—દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નારી આ ચાર ગતિ; ક્રોધ, માન, માયા, લાભ આ ચાર કષાય; સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ, નપુસકવેદ આ ત્રણ વેદ; મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન, અસયમ. અસિદ્ધત્વ, કૃષ્ણ, નીલ, કાપાત, તંત્તે, પદ્મ અને શુદ્લ આ છ લેસ્યા—મા એકવીશ યિક ભાવના ભેદો છે. જે ગતિમાં જીવ જાય ત્યાં તને યાગ્ય આ એકવીશ પ્રકૃતિમાંહેલી પ્રકૃતિ ઉદયમાં આવ્યા જ કરે છે. આમાં પણ કર્મપ્રકૃતિના ઉદ્ભય હાવાથી આ ભાવ પણ અચેતન પ્રકૃતિજન્ય છે, તેથી તે જડભાવ છે, ચેતનભાવ નથી.
૪ ક્ષાયિકભાવ—દર્શનમેહ અને ચારિત્રમેહ ક્ષય થવાથી પ્રગટ થયેલ ાયિકસમ્યક્ત્વ અને ક્ષાયિકચારિત્રરૂપ આત્માની નિર્માતા, જ્ઞાનાવરણ અને દનાવરણનો ક્ષયથી પ્રગટ થયેલ ક્ષાયિક (કેવળ ) જ્ઞાન અને ક્ષાયિક કેવળ ) દર્શન, અંતરાય કર્મ ક્ષય થવાથી પ્રગટ થયેલ ક્ષાયિક ભાવના દાન, લાભ, ભાગ, ઉપભાગ અને વીર્ય –એ રીતે ચાર ઘાતીકમ ના સર્વથા ક્ષય થવાથી પ્રગટ થએલ અનંતજ્ઞાન, અન ંતદર્શન, અનતચારિત્ર અને અનતીય એ આત્માના ગુણા હાવાથી એ ચેતનભાવ છે; જડ નથી.
૫ પારિણામિકભાવ—જીત્વ, ભવ્યત્વ, અભવ્યત્ય. આ ત્રણ પારિણામિક ભાવ છે. આ ભાવા જીવના-આત્માના સ્વભાવભૂત છે. એટલે ભવ્યમાં ભવ્યત્વ અને જીવત્વ અને અભષ્યમાં અભવ્યત્વ અને જીવ એ સદા સાથે રહેતા હોવાથી એ ત્રણ ભાવ ચેતન છે પણ જડ નથી.
ક્ષાયિક અને પારિણામિક આ બે ભાવ સિવાય બાકીના જે ત્રણ ભાવે છે તે અચેતન-જડ છે, જેના આત્માની સાથે કાંઇ સંબંધ નથી, નિમિત્ત સાગથી સમૈગ સબંધે આવે છે અને વિયેાગ સબંધે તેનુ જીવથી-આત્માથી જુદાપણું થઇ શકે છે માટે તે અજીવ-જડ છે.
For Private And Personal Use Only
જડમાં પણ એ પ્રકાર છે; એક સાધક અને બીજો માધક, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, ચક્ષુ, અચક્ષુ, અવધિદર્શન આદિ ક્ષાયિકભાવ સુધી પહેાંચાડે છે જેથી તે જીવને ઊંચે ચઢવાને માટે સાધક છે અને મતિઅજ્ઞાન, નઅજ્ઞાન, વિભ’ગજ્ઞાન આદિ જીવને નીચે લઇ જાય છે જેથી તે બાધક છે.
( ચાલુ )
