________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેને ધર્મ પ્રકા,
તે સરખામણી કરીએ તો કલ્યાણમંદિરકારની ભાષા કાળીદાસને મળતી આવે છે; લાકડામરકારની ભાષા ભવભૂતિને મળતી આવે છે; એકની ભાષા મંદમંદ રહેતા નિર્મળ ઝરણા જેવી છે; અન્યની ભાષા “નાયગરા”ના ધેધ જેવી છે. કાણુમંદિરના દરેક લેક પિતાથી પૂર્ણ છે ભક્તામરનો એક “લેક કમસર અન્ય લેકની અપેક્ષા રાખતો જણાય છે.
કલ્યાણમંદિર કવિતાપ્રધાન કાવ્ય છે; ભક્તિ ગણરૂપે રહેલી છે. ભક્તામર તિપ્રધાન કાવ્ય છે; કવિતા ગણરૂપે રહેલી છે. કલ્યાણમંદિરમાં ભક્તિને આ વેગ કે ઉલ્લાસ નથી, માત્ર તીર્થકરની સ્તુતિ તથા પ્રશંસા છે. ભક્તામરના પદે પદે ભકિતભાવ ઉછળી રહેલે નજરે પડે છે; એટલું જ નહિ પણ કર્તા પોતાની સાથે વાંચકને ખેંચી જાય છે. એ કઈ પણ વાંચક નહિ હોય કે જે ભક્તામર આરંભથી વાંચતાં વાંચતાં લુખ્ય વહિવાતિ નાથ ઈત્યાદિ આગળ કવિ સાથે વાંચકે પણ પોતાનું માથું નહિ નમાવ્યું હોય!
કલ્યાણમંદિરમાં લેકે લેકે સ્વકથિતવ્યના સમર્થનમાં જે જે દ્રષ્ટાન્ત આપવામાં આવ્યા છે તે તે દ્રષ્ટાન્તોની સચોટતા તેમજ મનહરતા અનુપમેય છે. એક દ્રષ્ટાન્ત વાંચીએ અને એક ભૂલીએ. કલ્યાણમંદિરકારની કલ્પના શક્તિ અજબ પ્રકારની છે. દ્રષ્ટાન્ત સાદા અને એટલાં બંધબેસતાં હેય છે કે ઉપરનો અર્થ એની મળે ખુલી જાય છે. દાખલા તરીકે– अभ्युद्यतोऽस्मि तव नाथ जडाशयोऽपि, कर्तुं स्तवं लसदसंख्यगुणाकरस्य ।। बालोऽपि किं निज बाहुयुगं वितत्य, विस्तीर्णतां कथयति स्वधियांबुराशेः ||५||
કલ્યાણુમંદિર. યાં અસંખ્યગુણનિધાન ભગવાન અને ક્યાં હું મંદમતિ? મારાથી તે શીરીતે લાગવાનનું ગુણગાન થઈ શકશે ?” એવી મુંઝવણને કવિ એકદમ સુંદર દ્રષ્ટાન્ત આપીને ખુલાસો કરે છે કે “શું બાળક પોતાના હાથ પહોળા કરીને સમુદ્રને વિસ્તાર સમજાવવાનો પ્રયાસ કરતો નથી?” આ કાંઈ જેવી તેવી કલ્પના ન ગણાય !
આથી પણ વધારે સુંદર કલ્પના નીચેના લકમાં જણાય છે. हृवर्तिनि त्वयि विभो शिथिलीभवन्ति, जन्तोः क्षणेन निविडा अपि कर्मबन्धाः । सयो भुजंगममया इव मध्यभागमभ्यागते बनशिखंडिनि चंदनस्य ॥ ८॥
કલ્યાણમંદિર. અહિં પણ અન્તરમાં પ્રભુનું નસવું અને તેને લીધે પાપસમુદાયથી પ્રાણીનું મુક્ત દેવું–તેની રારખામણ ચંદનના વૃક્ષ ઉપર મોરનું આવીને બેસવું અને કેકાનિનાદ
For Private And Personal Use Only
