________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દુઃખિતેષુ કુરુ દયાં.
૧૫૯
दुःखितेषु कुरु दयां.
બારમું સૌજન્ય.
(લેખક–ક્તિક) ( અનુસંધાન પટ ૧૩૧ થી ચાલુ)
(૩) દ્રવ્યદયા અને ભાવદયામાં દયા પાળનારપર લક્ષ્ય છે, સ્વદયા અને પરદયામાં દયા પાળનારના લક્ષ્યપર લક્ષ્ય છે, સ્વરૂપ દયા અને અનુબંધ દયામાં દયા પાળનારના આંતર આશય (અધ્યવસાય) પર લક્ષ્ય છે અને વ્યવહાર દયા અને નિશ્ચય દયામાં અન્ય પ્રમાણભૂત પ્રાણીઓ દયા સંબંધમાં શું ધારે છે, શું કહે છે તે પર લય છે. વધારે સ્પષ્ટ રીતે કહીએ તે દ્રવ્યદયા અને ભાવદયા subjective છે, સ્વદયા અને પરદયા objuctive છે, સ્વરૂપ દયા અને અનુબંધ દયા personal point of viewથી દયાનાં કાર્યોને લક્ષે છે અને વ્યવહાર દયા તથા નિશ્ચય દયા general point of viewથી દયાના કાર્યને લક્ષે છે. દયાના વિષયના જે વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે તે division by dychotomy નથી, પરંતુ એ વિષયને જૂદા જૂદા દષ્ટિ બિન્દુથી તપાસવામાં આવ્યો છે. તેથી એકને એક કાર્ય આ આઠ પ્રકારની દયામાંથી એકથી વધારે દયામાં આવી શકે. આપણું ઘરડા થયેલા ઘોડાને હવે વધારે કામ આપવું તે એગ્ય ન લાગવાથી પાંજરાપોળમાં મોકલી દીધો એ કાર્યને વિચાર કરીએ તે દ્રવ્યદયા તે કહી શકાય, પરદા પણ કહી શકાય, સ્વરૂપ દયા છે કે નહિ તે તેના અંતરના આશય ઉપર કહી શકાય, પણ અનુબંધ દયા તો તે નથી જ, લોકોમાં ઠીક કહેવરાવવાના આશયથી ગમે તેવી અવ્યવસ્થિત પાંજરાપળમાં તેને મૂકી આવે તો તે સ્વરૂપ દયા કહેવાય અને તેને ગાડી ખેંચતા જોઈ પિતાના મનમાં ખરેખરી લાગણી થાય તો તે સ્વરૂપ દયા ન કહેવાય, એને વ્યવહાર દયા પણ કહી શકાય. આવી રીતે દયાના વિષય ઉપર બહુ બહુ દષ્ટિબિન્દુથી વિચાર કરવાની જરૂર છે. આખા શાસ્ત્રનું રહસ્ય આ વિષયમાં ઉતારેલું હોવાથી તેપર જેમ જેમ વિચારકરવામાં આવશે તેમ તેમ નવીન નવીન તત્ત્વ સમજાય તેમ છે. અનેક દાખલાઓ આપીને આ આઠ પ્રકારની દયાનું સ્વરૂપ સમજાવી શકાય તેમ છે અને એ વિષયોમાં એટલી બધી વિશાળતા રાખવાની છે તથા એ વિષયને પૃથક્કરણ કરીને સઅજવાની એટલી બધી જરૂર છે કે અત્યારે આવા અગત્યના વિષયમાં જે અજ્ઞતા ચાલે છે તે ખરેખર ખેદપ્રદ લાગે છે. ખાસ કરીને જેનધર્મનો મુખ્ય સિદ્ધાંત
For Private And Personal Use Only
