________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશમરતિ પ્રકરણ.
તરફના અનેક તરેહના ભયથી ભરેલા છે, જેને માટે ઝંખના કરવી પડે છે અને તેમ છતાં જે તે મનોહર હોય તો જ ભોગીજનેને સુખદાયક લાગે છે, અન્યથા - ખદાયક લાગતા નથી. તેવા પરવશતા ભરેલાં ભોગસુખનો પ્રતિબંધ શા માટે રાખવો જોઈએ? ન જ રાખવો જોઈએ. તેથી તેવો ભેગાભિલાષ તજીને જે સુખ કાયમ ટકી રહે, જેમાં પૂર્વોકત લાય લેશમાત્ર સંભવિતજ નથી અને જે નિજ સત્તામાં રહેલું છે અને જે રાગદ્વેષ રહિત મધ્યસ્થ, શાન્ત કષાયવંતને સહેજે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે એવું પ્રશમસુખ પ્રાપ્ત કરવાને જ પ્રયત્ન કરવો ઉચિત છે. ૧૨૧-રર.
ઉક્ત પ્રશમસુખ પ્રયત્નશીલ એવા પુરૂષાથી જનેને પ્રાપ્ત થવું સુલભ છે એમ શાસ્ત્રકાર દર્શાવે છે –
यावत्स्वविपयलिप्सोरक्षसमूहस्य चेष्ट्यते तुष्टौ । तावत्तस्यैव जये वरतरमशठं कृतो यत्नः ॥ १२३ ॥ यत्सर्वविषयकांक्षोद्भवं सुखं पाप्यते सरागेण । तदनन्तकोटिगुणितं मुधैव लभते विगतरागः ॥ १२४ ।। इटवियोगाप्रियसंप्रयोगकांक्षासमुद्भवं दुःखम् । प्रामोति यत्सरागो न संस्पृशति तद्विगतरागः ।। १२५ ॥ प्रशमितवेदकपायस्य हास्यरत्यरातिशोकनिभृतस्य ।
भयकुत्सानिरभिभवस्य यत्सुखं तत्कुतोऽन्येपाम् ।। १२६ ।। અર્થ-પિતાના વિષયને મેળવવા આતુરતાવાળી ઇન્દ્રિયોને સંતુષ્ટ કરવાને જેટલો પ્રયતન કરાય છે તેટલે પ્રયત્ન કપટરહિત તેને જ કરવાને આચરે શ્રેષ્ઠ છે. સર્વ વિષયની પૃચ્છાથી ઉત્પન્ન થતું જે સુખ રાગાતુર મેળવે છે, તેથી અનંત કેટિગણું રમુખ વિરાગી માણસ સહજમાં મેળવે છે. ઈશુ વિગ અને અનિષ્ટ સંગની ચિંતાથી ઉત્પન્ન થતું જે દુ:ખ સરાગી પામે છે તેને સ્પર્શમાત્ર પણ વિરાગીને થતો નથી. વિષયકષાય રહિત, હાસ્ય, રતિ, અરતિ અને શોકથી નિરાળો તેમજ ભય અને દુર્ગચ્છાથી દૂર રહેલો આત્મા જે સુખ અનુભવે છે તે અન્યને કયાંથી હોય ? ૧૨૩-૧૨૬.
વિવેચન–શબ્દાદિક વિષયોને ઈછતી એવી ઈન્દ્રિયોને સંતોષવામાં જેટલો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે તેટલો પ્રયાસ જે સરલ ચિત્તથી એજ ઈન્દ્રિયોને દમવા માટે કરવામાં આવે તો તે બહુ ગુણકારી થઈ શકે અને એથી પ્રશમસુખ સહે મળી શકે. જે સુખ રાગી માણસને સકળ વિષય સામગ્રીનો સંયોગ થયે
For Private And Personal Use Only
