________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચાર ધ્યાનનું સ્વરૂપ, ધ્યનું મન રહે તે મનુષ્યને શાસ્ત્રકારોએ ધર્મધ્યાની વર્ણવે છે અને તેવા ધ્યાનનેવિચારને-ધર્મધ્યાને કહ્યું છે. આ ધ્યાન આદરવા રૂપ છે. સંસાર એ છે કરવાનું મુખ્ય કારણ છે. ઉત્તમ ગતિને દેનારું છે, પરંતુ આવવું બહુ દવ છે , ૩ ૫ અને ૨ પતિ આ અન્ય ચાર પ્રકાર થી પ ધ ને આરાધી શકાય છે. હદય કમલમાં પરમ નમસ્કાર મંત્રનું દાન કરવા માટે આ ધ્યાનજ પ્રશસ્ય કહ્યું છે. માટે બુદ્ધિમાનોએ એ ધર્મ ધ્યાનો લાભ લેવા પ્રમાદ કરવો નહિં.
શુકલ ધ્યાનનું સ્વરૂપ–જેની ઈદિ વિષયથી વિરકત થઈ ગઈ છેથ, નિર્વિકલ્પમાં જેનું ઉત્તમ અંતઃકરણ લીન થયું હોય, કપાય નો જેણે પરાજય કર્યો હોય, તે મનુષ્યને શુકલ ધ્યાન ઉત્પન્ન થાય છે. આમ સ્વરૂપ રમણ લાભ દેનારૂં કેવળજ્ઞાન પણ આ ધ્યાનથી જ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. પૃથકવિતર્ક સવિચાર, અપૃથક વિતર્ક વિચાર, સુમલિયા અનિવત્તિ અને યુપરતક્રિય ભેદો વડે તત્વ પ્રાપ્તિ અવેલેકન અને સ્વાભ સ્વ. રૂપ અવસ્થાન આ ધ્યાનથી જ થઈ શકે છે. મન વચન અને કાયાનો તા વિકનિરિોધી આત્મા શૈલેશીકરણ કરી આ ધ્યાનથી જ મુક્તિ પામી શકે છે.' આ ધ્યાનો મહિમા અનંત છે. સંસારની સર્વ ઉપાધિનું છેદન અન્ય ધ્યાનથી કદિ થઈ શકતું નથી. આવું ઉત્તમોત્તમ ધ્યાન અને એકજવાર આવે છે. એ ધ્યાન વજીરાભનારા સંહનનવાળા આત્માને જ આવે. આ બાબતે બળથી સંયમિત થયેલો આમાં અતીન્દ્રિય સુખનો ભોક્તા થાય છે, લોકો ભાગમાં તેની સ્થિતિ થાય છે, સમ્યક જ્ઞાનદર્શન ચારિત્ર જન્ય આનંદથી લીન રહે છે અને ફરી કદિ સંસારમાં અવતરત નથી. એનું જ નામ પરમેશ્વર; એને ચહાય સચિદાનંદ બ્રહ્ના કહે–વીતરાગ કહો વિનું કહે-એ સર્વે એકજ છે. જે બુદ્ધિમાને કહે છે કે પરમેશ્વર દુટોનો સંહાર કરવા સંસારમાં પુનઃપુનઃ અવતાર ધારણ કરે છે તે કથન યુતિ વિકલ છે; કારણ કે આવા ઉક્ત પ્રકારના ધ્યાનથી કૃતકૃત્ય થયેલ આભાને ફરી સંસારના દુ:ખમાં પડવાનું શું પ્રયોજન? અને તેથી સ્યો લાભ ? અથાત કાંઇજ નહિ.
એ પ્રમાણે ચાર ધ્યાનનું સ્વરૂપ જાણી-વિચારી–સર્વ મનુષ્યોએ આત અને રદ્રધ્યાનથી દૂર રહેવું અને ધર્મધ્યાન તથા શુકલ ધ્યાન દયાવા તત્પર થવું. - ૧ ધ માન, માયા, લોભ એ ચાર કપાય.
For Private And Personal Use Only
