Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
E BE
www.kobatirth.org
વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મની સમતુલાતી પુનઃપ્રતિષ્ઠા કરવાનું પવ પર્યુષણ :
૫, શિલચ’દ્રવિજય ગણિ.
હુમણાં થોડાંક વર્ષોથી આપણાં વિચારકામાં વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મ એ બે ના સમન્વય રચવાના ઘણા ઉમળકા જોવા મળે છે. પણ વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મ એ અને પદાર્થો એકમૈકની હૂંફ આપમેળે મેળવતા રહીને જ પાંગર્યા છે. અને જીવી રહ્યાં છે. એની કદાચ એ વિચારકાને ખબર નથી, વિજ્ઞાન પદાર્થ અધ્યાત્મપદા વગર, અને અધ્યાત્મપડા વિજ્ઞાનપદા વિતા, કાઇ કાળેય ટકી ન શકે અને એકબીજાના પૂરક છે, સહાયક છે, અને એમાંથી એક ન હોય તેા બીજા પદા ને જીવાડવાનું -ટકાવ વાનું કામ બહુ કપરૂં જ ઠરે. સમન્વયવાદી વિચારકાએ આ બે શબ્દોના અર્થ વિચાર્યા હત તા પણ આ સાદી વાત તેમને સમજાઈ ગઈ હોત. વિજ્ઞાન એટલે પશ્ચિમ અને અધ્યાત્મ એટલે પૂ, વિજ્ઞાન એટલે શરીર અને અધ્યાત્મ એટલે માત્મા વિજ્ઞાન એટલે ભાગ અને અધ્યાત્મ
એટલે ત્યાગ.
વિજ્ઞાન જડત્વના મહિમા કરે છે, તા અધ્યાત્મ ચૈતન્યનું કીર્તન કરે છે. સ્કૂલ નજરે એકબીજાથી તદ્દન વિરાધી જણાતાં આ પદાર્થો પણ તત્વતઃ એકમા સાથે કેટલાં બધાં સાપેક્ષભાવે સકળાયેલા છે. તેના ખ્યાલ જો આવે તા. વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મના સમન્વય નથી એવું કહેવાની હિમ્મત ન જ રહે.
ખરી વાત તેા એ છે કે જ્યાં વિજ્ઞાન છે ત્યા જ અધ્યાત્મ છે. શરીર વિના આત્મા કાંચ રહી શકયા છે. ખરા ? અને ભાગ ન હોત ત્યાગ કાન કરવાનો રહેત ? બીજી રીતે જોઇએ તા આત્મા વિનાના જડ ખેાળિયાનું મૂલ્ય પશુ સૂડી રાખથી વિશેષ કેટલું ? અધ્યાત્મ વિનાનું
તે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
R E
વિજ્ઞાન એટલે જડતા જ નહિ, પણ નરી જ’ગાલિયત જ, વિજ્ઞાનને સાથ બક્ષવા માટે. અને જડત્વના મહિમાને સ્વીકાર્ય બનાવવા માટે થઇને પણ અધ્યાત્મના સહયાગ અનિવાર્ય છે.
For Private And Personal Use Only
એટલે આવશ્યકતા વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મ વચ્ચે સમન્વય સાધવાની નથી, પરંતુ એ બે ની સમતુલા સાધવાની છે. આ એ પદાર્થોમાં જ્યાં સુધી અધ્યાત્મનુ વર્ચસ્વ રહે ત્યાં સુધી તે બહુ વાંધો નથી આવતા પણ જ્યારે વિજ્ઞાનનું પલ્લુ ભારે થઈ જાય, ત્યારે થે ડાક વિસવાદ, થોડીક ગૂંચા ઉભી થઇ જાય છે. અને એથી થતા નુકસાનથી ઉગરવા માટે, એ બે વચ્ચે સમતુલા પુન: સ્થપાય તે બહુ મહત્વનું છે.
આપણે જે વાત વરણમાં આજે જીવી રહ્યા છીએ તેમાં, આજે, વિજ્ઞાનનુ' એટલે કે ભાગનું પલ્લું વધુ પડતુ ભારે થઈ ગયુ છે. જડત્વના અસ્તિત્વ જ ન હોય ! આમ થવાથી વિજ્ઞાન સમાદર એ હદે વધ્યા છે કે ચૈતન્યનુ જાણે અને અધ્યાત્મ એ બે વચ્ચે ચિરકાળથી જામેલી સમતુલા ચિંતાપ્રેરક પ્રમાણમાં ખારવાઇ છે.
વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મ વચ્ચે પ્રવતતી સમતુલા કયારેક ખારવાઇ, અને વિજ્ઞાનનું વજન વધી જાય, તો તે વિષમતાને સમાવી, મન્ને વચ્ચે પુનઃ સમતુલા સ્થાપી શકાય એવી દૂર ંદેશીભરી ગણતરીથી જ. ભગવાન વીતરાગે,પ યુષણ પર્વનું આયેાજન કર્યુ છે. આ દિવસોમાં સમજદાર મનુષ્ય, આત્માનાં શરણે ચાલ્યા જશે, સ્વૈચ્છિક ત્યાગ અને સયમ આચરશે, બૂરાઈ દ્વારા જીવનમાં વકરેલી જડતાના જામી ગયેલા થરાને, સત્તિ અને સત્પ્રવૃત્તિના જળથી પખાળશે અને એ રીતે વિષમતાને શમાવીને સમતુલાનુ નિજ જીવનમાં પુનઃપ્રતિષ્ઠાન કરશે.
| SR No. | 531936 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 082 Ank 11 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Popatlal Ravjibhai Salot |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1984 |
| Total Pages | 22 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |