Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જૈન યોગવિદ્યા એક આછી રૂપરેખા
નથી. શ્રી હેમચંદ્રાચાયે. તા. પ્રાણાયામને નિષેધ પણ કર્યાં છે. તેનું કારણ તે આ પ્રમાણે આપે છેઃતન્નાનોતિ મન: સ્વાસ્થ્ય માળચામ: થિતમ્ प्राणस्यायमने पीडा तस्यां स्याञ्चित्तविप्लवः ॥ ( જૈમયોગશાસ્ત્ર )
·
એટલે કે પ્રાણાયામ કરવાથી મન ડડાળાઇ જઇ સ્વસ્થતા મેળવતું નથી અને ઉલટુ તેને પીડા થાય છે અને પરિણામે ચિત્ત બહુ જ અસ્થિર બની જાય છે. હરિભદ્રસૂરિએ પણ એવા જ આશયવાળુ' કહ્યું છે કે ' જ્યારે ધ્યાન કરવાનું હોય ત્યારે હઠા ત્યારથી કે બલાત્કારથી શ્વાસાવાસના નિરાધ કરવા જોઇએ નહિ. વળી કેટલાકના એવે મત છે કે પ્રાણાયામથી જેને લાભ થતા હૈાય તેા તે ભલે તેમ કરે પણ આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં તે યાગ માર્ગનું આવશ્યક અંગ તે નથી જ.
ગુણસ્થાનકા યાગની ભૂમિકા
છે.
જ્યારે આત્મા વિકાસની દિશા તરફ જવા માંડે છે ત્યારે તેને અનેક અવસ્થામાંથી અથવા
ભૂમિકામાંથી પસાર થવું પડે છે. અથવા ખીજી રીતે કહીએ તેા નીચલા પગથિયાંથી ક્રમેક્રમે ઉપર તે ઉપર પગથયે ચડે છે. ગુણુસ્થાનકમારા-આ શબ્દપ્રયાગ તે જ વસ્તુ બતાવે છે. નિશ્ચયનયથી વિચાર કરીએ તે। આત્માના સ્વ-ભાવમાં તે કાર્ય ગુણસ્થાનક
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯
નથી. આત્માના મૂળ સ્વ-ભાવ તે પૂર્ણાયક, ચૈતન્યસ્વરૂપ, પૂર્ણ'સૂર્યના જેવા પ્રકાશરૂપ, સમદર્શી, કૃતકૃત્ય અને નિરંજન છે, પણ વ્યવહારનયથી વિચારીએ તે જીવને રાગાદિ ભાવક્રમાં વળગ્યાં છે, જ્ઞાનાવરણાદિ દ્રવ્યકમાં છે, શરીરાદિને કર્યાં છે. હવે ગુણસ્થાનમીમાંસાનું રહસ્ય આ છે. વ્યવહારનય પ્રમાણે જીવ અશુદ્ધ છે. આ અશુદ્ધતાની માત્રાએ ઘટાડવા માટે અને શુદ્ધતાને પ્રાપ્ત કરવા માટે ગુણસ્થાનાનાં પગથિયાં ગાઢળ્યાં છે. ક્રાઇ વિદ્વાને યોગ્ય જ કહ્યું છે કે; આસો વષહેતુ: સ્થાન્નિîરામોક્ષારળમ્ । તીથમાદ્વૈતી સત્તિ: 1
એટલે કર્માવા બધતુ કારણુ બને છે અને નિર્જરા મેક્ષનું કારણ બને છે. આ જ જૈનષ્ટિએ તત્ત્વસાર છે. કર્મોનાશ એટલે જ મેાક્ષ. ક્રર્માંસવનો સપૂર્ણ નિર્જરા થતાં આત્મા પોતાના મૂળસ્વરૂપમાં પ્રકાશે છે. આ મૂળ સહજ સ્થિતિ એ જ મેાક્ષ.
જૈન વેગસાહિત્યમાં ક્યાંક કયાંક ત્રિવિધ યોગ, પંચવિધ યુગ અને અષ્ટષ્ટિ યાગનું વર્ણન આવે છે પરંતુ તે બધુ' પરમાત્મસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાના સાધનરૂપે ષ્ટિ છે. જીવ શુદ્ધાત્મા બને એટલે તુરત જ પરમાત્મસ્વરૂપ બની જાય છે. એ જ સિદ્ધસ્થિતિ છે, એ જ મે છે. ટૂંકામાં મેક્ષપદ અથવા પરમાત્મપદ અથવા શુહા ્મસ્વરૂપપ્રાપ્તિ માટેનું સાધન યાગ કહેવાય છે.
0510040940 1000000/................................................
મહાન પુરુષાના સમયમાં હસ્તી ધરાવવી એમાં કંઇ જ નથી. મહાન પુરુષોને ઓળખવા, પેાતાની શક્તિ જેટલું તેમનાં સત્કાર્યનું અનુકરણ કરવુ, નૈતિક શક્તિમાં તેમના જેવા થવાની મહત્વાકાંક્ષા રાખવી એનુ નામ તે જીવન. એવા લેકને જ મહાન પુરુષોના સમકાલીન કહી શકાય. જેટલા દરજ્જે આપણે સાવધાન રહ્યા તેટલે દરજ્જે આપણે જીવ્યા. જેટલા દરજ્જે ગલતમાં રહ્યા, પ્રમાદમાં રહ્યા તેટલે દરજ્જે આપણે મરણુની સ્થિતિમાં રહ્યા; માટે જ બુદ્ધ ભગવાને કહ્યું છે: અલ્પમાતે અમતી, મારો મમ્બુનો વવું। ( અપ્રમાદ એ અમૃતનું પદ છે અને પ્રમાદ એ મૃત્યુનુ' પદ છે. )
( જીવન અને સંસ્કૃતિ; પૃ. ૧૭૮ )
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531607 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 052 Ank 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1954 |
| Total Pages | 29 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 4 MB |