Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નયચક્ર ગ્રંથ અને બૌદ્ધ સાહિત્ય
ગણાય છે તેની કૃતિરૂપે આ ગ્રંથને માને છે. અતુ હસ્તવાલપ્રકરણના નામને ચોક્કસ અર્થ સમજતું નથી. ટિબેટન ભાષાંતરના પ્રથામાં પ્રારંભમાં “ - --ટુ' (એટલે “ભારતની ભાષામાં ') એવા ઉલ્લેખપૂર્વક ગ્રંથનું સંસ્કૃત નામ આપવામાં આવે છે અને ત્યાર પછી વો
-૮ (ટિબેટની ભાષામાં) એવા ઉલ્લેખપૂર્વક તે નામનું ટિબેટન ભાષાંતર આપવામાં આવે છે. ટિબેટન પ્રતિઓમાં સ્તવાળવૃત્તિ સંસ્કૃત નામ છે. પણ ટિબેટન લે કે સંસ્કૃત વ ની જગ્યાએ પ્રાયઃ સર્વત્ર ને ઉપયોગ કરતા હોવાથી થોમસે વ્યાકરણદષ્ટવા શુદ્ધ કરીને તવાળવૃત્તિ નામ રાખ્યું છે. આ નામનું ટિબેટન ભાષાંતર રઘુ-સુ - સ્ત્ર છ જિa s - એવું મળે છે. તેનો અર્થ હાથ જેવડા પ્રકરણની વૃત્તિ એ થાય છે. કોઈક પ્રતિઓમાં સુતામાવાળા એવું નામ પણુ આપેલું છે. અસ્તુ. એ ગમે તે હે. આની પ્રથમ કારિકાનું સંસ્કૃત રૂપાંતર થોમસે આ જાતનું કરેલું છેઃ
रजौ सर्पमनस्कारो रज्जु दृष्ट्वा निरर्थकः ।
तदंशान् वीक्ष्य तत्रापि भ्रान्ता बुद्धिरहाविव ॥ આનું ઇગ્લીશ ભાષાંતર પણ સાથે સાથે આ જાતનું આપેલું છે –
Conception of the snake in regard to rope, When the rope is seen is without reality. When we see its parts in regard to its also,
The Cognition is illusory like the snake. હસ્તવાલપ્રકરણની કોપી કરતાં ઉપર મુજબની કારિકા મેં લખી રાખેલી હતી એટલે એના સંસ્કાર તાજા હતા જ. તેવામાં નયચક્રવૃત્તિના પ્રથમ અરનું વાંચન કરતાં નીચે મુજબ પાઠ મારા જોવામાં આવ્યો –
यथोक्तविधिना संवृत्तिसदेव सर्वमपीत्यनापि ज्ञापको दाहरणं तत्संवाद्यभिहितम् रज्ज्वां सर्प इति ज्ञानं तावदेव रज्ज्वां सर्प इति विपर्ययज्ञानं भवति यावदस्पन्दादिविशेषलिङ्गादर्शनम् । विशेषतस्तु तदवधारणदृष्टौ प्राकनं सर्पदर्शनं जायतेऽनर्थकम् । साऽपि रज्जुबुद्धिस्तदवयवे दृष्टौ सत्यां यथा सर्प इति ज्ञानमनर्थकं तथाऽनर्थिका, तत आह-तदंशदृष्टौ तत्रापि सर्पवद् रज्जुविभ्रम इति । एवमनया कल्पनया सर्वपिण्डज्ञानानां સંસ્કૃતિષત્રિપતૈિવેતિ ! [ નયન B 66 A]
અહીં ટીકામાં પ્રયોજેલ શાપવા શબ્દથી આ. શ્રી મલવાદીએ બીજા ગ્રંથમાંથી કોઈ પાઠ ઉદ્ધત કર્યો છે અને તેના ઉપર ટીકાકાર ટીકા લખી રહ્યા છે, એ સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે. આથી મને તરત જ હસ્તવાલપ્રકરણની પ્રથમ કારિકા યાદ આવી. ટીકાન્તર્ગત પ્રતીકની સાથે એ કારિકા મેળવતાં મને લાગ્યું કે અહીં ભગવાન મલવાદીએ હસ્તવાલપ્રકરણમાંની જ ૧ લી કારિકા ઉદ્ધત કરી છે. નયચક્રના આધારે એમ કહી શકાય કે હસ્તવાલપ્રકરણની પ્રથમ સંસ્કૃત કારિકાનું સાચું સ્વરૂપ આ જાતનું હશે
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531572 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 049 Ank 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1951 |
| Total Pages | 24 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |